Ísafold - 23.11.1912, Blaðsíða 1
Kemu út fcvisvar Í viku. Verf> ár^. (80
arkir minát) 4 kr. eriendia 6 ki, efca 1 s/»
dollar; bovgist íyrir mibjan jrilt (erlendis
fyrir fram).
ISAFOLD
n»p«ðgn (skrifieg) bundin vib fcramót, ev
ógúd nema komm aó til útgefanda fyxir
i. okt. as ita&pandi vknldlauB viö biabið
Afgveiðsla: AuetavstTceti 9«
XXXIX. árg.
Reykjavík 23. nóv. 1912.
78. tðlublað
Jólabazarinn
hjá
Árna Eirikssyni
Austurstræti 6
er nú opnaður
Hvergi eins mikið af ódýrum, hentugum
og góðum
jólagjðfunt
og
jólatrésskrauti
Áreiðanlega stærsta, bezta og ódýrasta jóla-
sala í bænum.
Jólatré
af öllum stærðum koma með næstu skipum.
**■*
••'• • l Á„.- t i • i ■ .
Frá ófriðnum.
Konstantínopel, höfuðborg Tyrkjaveldis.
I. O. O. F. 938309
KB 13. 13. 9. 10. 26. 9. G
Alþýbufól.bókasafn Templaras. 3 kl. 7—9.
Augnlækning ókeypis í Læk.jarg. ‘2 mvd. 2—3
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 10 3
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæiargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12—3 og 5—7
Eyrna-,nef-og hálslækn. ók. Pósth.str.llA fid.2—8
íslandsbanki opinn 10—2l/s og 61/*—7.
K.P.U.M. Leatrar- og ekrifatofa 8 árd.—10 tOd.
Alm. fnndir fid. og sd. 8*/a siOdegis.
Landakotskirkja. öuOsþj. 9 og 6 A helgum
Landakotsspltali f. sjúkravitj. 10*/■—12 og 4—5
Landsbankinn 11 -2*/*, 5lla-6ll». Bankastj. viO 12-2
Landsbókasafn 12—3 og 5—8. Útlán 1—B
LandsbúnaOarfélagsskrifstofan opin frá 12—2
LandsféhirOir 10—2 og 5—6.
LandiskjalaHafniO hvern virkan dag 12—2
Landsiminn opinn daglangt [8—9] virka daga,
hel&a daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str. 23 þd. og fsd. 12—1
NAttúrugripasafn opiO l */s—21/* A sunnudögum
Samábyrgö Islands 10—12 og 4—8.
Stjórnarráösskrifstofurnar opnar 10—4 daglega
Talsimi Reykjavíkur (Pósth. 3) opinn daglangt
(8—10) virka daga; helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Pósth.str. 14B md. 11—12
Vifilsstaöahæliö. Heimsóknartimi 12—1.
Þjóðmenjasafnið opiö þd., fmd. og sd. 12—2.
ísafold.
Til nýárs kemur Isajold altaf út
tvisvar í vika, miðvikudaga og laug-
ardaga.
Vegna óska margra kaupenda hér i
bæ og auglýsenda er meiningin að
reyna að koma á þeirri reglu, að blað-
ið jafnan komi út um hádegisbilið.
Því eru auglýsendur vinsamlega
beðnir að skila auglýsingum kvöldinu
áður en pœr eiga að korna í blaðið.
Framvegis verður Jsajold og seld í
lausasölu, 5 aura blaðið.
IJtgej.
Jiaffifín.
Altaf nægar birgðir hjá
Sveini Jótissijni,
•Tetnplarasundi 3. Reykjavik.
Kostar aðeins 80 aura pd.
1 pd. af Kaffitíni jafngildir 1 pd. af
brendu og möluðu kafii á 1.20—1.30
pd. og x/2 pd. af export á 0.25. Það
er þvi um 70 a. sparnaður á pundinu.
Og það sem mestu varðar: Kaffitínið
er hollur og nærandi drykkur og alveg
skaðlaus fyrir alla — unga og gamla.
Einkaumboðsmaður á íslandi:
Sveinn 777. Sveinsson,
Havnegade 47x. Khöfn.
Steinolfu einkaleyfið
Furðuleg sú þögn, sem um það
hefir verið síðan á þingi í sumar.
Á meðan á þinginu stóð, átti þó
áreiðanlega mikið að gera, brjóta nið-
ur einveldi danska steinolíuhlutafé-
lagsins, veita í þess stað innlendu fé-
lagi einkaleyfið og umfram alt, úUega
landsbúum ódýra steinolíu.
Margir þeirra manna, er þá voru
hátalaðastir um nauðsynina á þvi að
koma lögunum fram í þinginu, virð-
ast hafa dregið sig í hlé síðan, dreg-
ið sig of mikið í hlé. En víst er
það líka, að ekki hafa allir gert það.
Stjórn Fiskifélags íslands og nokkr-
ir menn aðrir, hafa sýnt verulegan
áhuga á málinu og fyrir framkvæmd-
ir þeirra var það, að fundur félagsins
samþykti með öllum atkvæðum, álykt-
un þá, er prentuð var í síðasta blaði
ísafoldar.
Hinsvegar er ekkert kunnugt um
framkvæmdir stjórnarinnar í málinu,
annað en það, að ráðherra hefir út-
vegað konungsstaðfestingu á heimild-
arlögum þingsins, um að landsstjórn-
in, eða félag fyrir hennar hönd, taki
að sér innflutning oliunnar um næstu
> ár.
En með því einu hefir landsstjórn-
m ekki leyst sig af hólmi í þessu
máli. Hér þarí við öruggrar og öt-
ullar forstöðu hennar, eigi málið ekki
að daga uppi, og allur áhugi og við-
leitni að kulna út. Landsstjórnin
þarf að leggjast á með undirbúninginn,
ásamt þeim mönnum, er forstöðuna
hafa og áhuga sýna á málinu. Það
er hvort sem er á hennar valdi að
setja alla kosti um framkvæmd á
þessu einkaleyfi. Þá kosti þarf hún
að ræða og rannsaka með þeim mönn-
um, er fyrir þessu bindast og vit hafa
á. Röggsemi landsstjórnarinnar í máli
Samsons Eyjólfssonar skal hér hvorki
lasta né lofa. En hér er þó mál,
sem er meira um vert, tækifærið enn
þá betra til þess að sýna skörungs-
skap. Þingið lagði á landsstjórnina
ábyrgð þessa steinolíumáls. Lands-
stjórnin hefir tekið við þeirri ábyrgð.
Henni getur landsstjórnin ekki skilað
af sér með sæmd, nema allar þær
leiðir séu vandlega skoðar, sem hugs-
anlegt er að stefni til framkvæmda
og lausnar á þeim hnút, sem þarf að
leysa.
Fiskifélag Islands sýnist að mörgu
leyti vel til þess fallið að fara
með steinolíu einkaleyfið, undir eftir-
liti landsstjórnarinnar. Félagið er háð
landsstjórninni, á að sækja styrkveit-
ingar sínar í hendur fjárveitingarvalds-
ins. Verulegur hluti þeirrar steinoliu,
sem flutt er til landsins, er notaður
sem hreyfiafl við fiskiveiðar. Félagið
sýnist því hljóta að hafa mikið að-
hald af hálfu fjölda atvinnurekanda
um það, að gera alt sem gert verð-
ur, til þess að útvega landsmönnum
ódýra oliu. Eðlilega getur stjórn fé-
lagsins ekki annast sjálf atvinnurekst-
urinn. Til þess þarf að fá sérstakan
framkvæmdarstjóra og mikið undir
því komið, að hann leysi starf sitt
vel af hendi. Að sjálfsögðu yrði
landsstjórnin í ráði með um valið á
manninum og gæti jafuvel ráðið því
ein, ef hún vildi.
Tvær spurningar virðast þá liggja
hér beint við.
Er hægt að tryggja Iandinu næga
og góða olíu til 5 ára, án þess að
vera kominn upp á náð Standard Oil-
félagsins með þessa oliu, eða þeirra
félaga, sem það drotnar yfir?
Er hægt að selja olíuna ódýrari
landsbúum, en danska steinolíufélagið
gjörir nú?
Forgöngumennirnir telja lítinn eða
engan vafa á því, að báðutn þessum
spurningum beri að svara játandi.
Að þvi er snertir fyrri spurninguna,
má benda á það, að þýzka ríkið hefir
látið rannsaka hvort ekki mætti tryggja
Þýzkalandi næga steinolíu, jafnvel til
30 ára, án þess að vera kominn upp
á Standard Oil-félagið, eða þau félög,
er út frá því eru sprottin. Stjórnin
komst að þeirri niðurstöðu, að þetta
væri hægt. Þetta er þó ekkert smá-
ræði, sem Þýzkaland þarf á einu ári
af þessari vöru. Það er nálægt einni
miljón smálesta á ári og þá aðeins
að ræða um þá oliu, er nota má til
lýsingar. Um 78 hundruðustu af
þessari olíu hefir komið vestan um
haf, nær eingöngu frá Standard Oil-
félaginu. Svo er að sjá, sem þýzka
stjórnin búist við að fá mestan hluta
þessarar olíu, sem Standard Oil-félag-
ið hefir áður flutt þangað til landsins,
frá Vesturheimi, eftir sem áður, aðeins
skifta um um viðskiptamenn. Geti
Þýzkaland fengið öll þessi ógrynni
olíu vestan um haf, sem hér ræðir
um, virðist ósennilegt að ísland gæti
ekki fengið þaðan að vestan þær 30
þúsund tunnur, sem það þarf á ári.
Það sýnist svo sem ekkert muna um
það lítilræði í heimsverzluninni. —
Annars vert að gæta þess, að ekki
er frágangssök að semja við Standard
Oil-félagið um að leggja landinu til
olíu, ef það vill bjóða eins góð eða
betri kjör en aðrir og bjóða hæfilega
tryggingu fyrir að það haldi samninga
sína?
Spurningin um verðið er önnur
aðalspurning þessa máls. Forgöngu-
mennirnir telja líkur þess, og hafa í
höndum alláreiðanleg gögn fyrir þvh
að hægt væri að selja hér hverja tunnu
fyrir 5 kr. lægra verð, en olían er
seld nú, eða jafnvel enn minna. Sumir
hafa verið að fara með það, að upp-
færsla steinolíufélaganna í sumar væri
að eins til bráðabirgða. Síðan eru þó
liðnir nokkrir mánuðir og ber ekkert
á niðurfærslunni, enda varla við henni
að búast, eftir því sem talað var fyrir
munn félaganna hér í sumar. Þá hét
svo, að það væri af sérstakri náð, að
verðið á hverri olíutunnu var ekki
fært upp um 10 kr., en fyrirheit gefið
um að bæta við þessum 5 kr., sem á
vantaði, síðar. Að þessu einu leyti
átti uppfærslan í sumar að vera til
bráðabirgða. Félag, sem hefir tekið
skuldbindingu af flestum kaupmönn-
um landsins, um að kaupa hvergi olíu
nema hjá sér, og bundið þá samn-
inga við háar sektir, getur líka selt
olíuna nokkurnvegin við því verði,
sem því sýnist.
Það gæti því hæglegu oltið árlega
á 150—300 þús. kr. fyrir landsbúa
hvort íslenzkt einkaleyfisfélag kemst á
fót, eða ekki. Áreiðanlega munar land-
ið um það sem minna er. Fyrir það
fé mætti t. d. kaupa á ári 1—2 ný
botnvörpuskip. Aukaskatt, sem þeirri
fjárhæð nemur, vill steinolíufélagið
leggja á landið, í stað þess, sem einu-
sinni var til ætlast, að það greiddi
landinu drjúgan skatt af einokun sinni.
En er þá hægt að koma þessu ís-
lenzka einkleyfisfélagi á fót?
Það er undir íslendingum sjálfum
komið, því þroskastigi sem þjóðfé-
lagið er á, þeirri mannrænu sem í oss
kann að vera. Sé hún mjög lítil, þá
er það ómögulegt, sé hún mikil, ætti
það að vera auðvelt. Félagið þyrfti
líklega um 300.000 kr. í stofnfé og
rekstursfé, ef bankarnir væru því að
öðru leyti hliðhollir, sem ætla má að
þeir yrðu. Aó vísu er þetta töluvert
fé, en þó ekki meira en væntanlegur
hagur landsmanna af atvinnurekstrin-
um í 1 — 2 ár, samanborið við það,
sem nú er. Vélarbátseigandi, sem
þyrfti 40 tunnur á ári til atvinnu-
reksturs síns, og legði fram 200 kr.
hlut, græddi þenna hlut sinn á 1. ári,
ef hann fengi hverja tunnu 5 kr.
ódýrari en áður. Ólíklegt að útgeið-
armenn vildu ekki sinna þessu. En
þess má hins vegar vænta að efna-
menn vildu leggja fram miklu meira.
Nokkrir efnamenn hér í Keykjavík
kaupa einn botnvörpung árlega. Ætti
það þá að vera ofætlun öllu landinu
að leggja fram fjárhæð, er svarnr til
verðs tveggja botnvörpunga?
Sé alt vel undirbúið, virðast fjár-
framlög í þessu skyni áhættuminni en
til margra annara gróðafyrirtækja. Það
liggur í eðli einkasölunnar, að auð-
velt ætti að vera að tryggja hluthöf-
um sæmilegan ágóða af fé sinu. Að
þvi leyti þyrftu hluthafar að ganga
fyrir þeim, sem keyptu olíuna. Þeim
ætti að tryggja hæfilegar rentur fyrst
og fremst, líklega venjulega útláns-
vexti banka. Sá ágóði sýnist mjög
álitlegur, en von ætti að vera mun
meiri ágóða og að því skapi meiri,
sem olían hefði verið seld lægra verði
á árinu. Nákvæm skilyrði um þetta
þyrfti landsstjórnin að setja. Þar gæti
hún væntanlega haft stuðning af
steinolíu frumvarpi þýzku stjórnarinn-
ar, sem setúr ákvæði í þessa átt.
Félagið á ekki að vera áhættufélag
og því síður góðgerðafélag, en það á
heldur ekki að vera okrarafélag. Það
væri með öllu óverjandi ef nokkur
stjórn ætti þátt í því að stofna til
slíks félagsskapar.
Þess skal getið að þó nokkru fé
mun þegar hafa verið lofað til fyrir-
tækisins, ef af því verður, en mikið
vantar þó á, að það fé hafi safnast,
sem á þarf að halda.
Kaupmannastétt þessa bæjar og út-
gerðarmenn og kaupmenn viða út um
land lögðu mikið kapp á það fyrir
nokkrum mánuðum síðan, að alþingi
semdi lög um einkasölu á steinolíu.
Að eins eftir að sýna það hver hugur
hafi þar fylgt máli.
Erí. simfregnir.
Frá ófriðnum.
Khöfn "/n '12.
Friðarkjðr hafa Balkan-
ríki boðið þau, að Tyrkir
haldi Konstantíuópel með
nágrenni. Tyrkir þverneita
þeim boðum. Búlgarar fara
halloka fyrir Tyrkjum við
Tschat altlja.
Krabbamein á íslandi.
Árið 1908 voru þeir sjúklingar tald-
ir hér á landi, sem þá voru á lífi og
læknum var kunnugt um að hefðu
krabbamein. Var það gert að tilhlut-
un landlæknis Guðmundar Björnsson-
ar, er sæti á í nefnd danskra lækna,
er starfar að rannsóknum á þessum
leiða sjúkdómi. Er hún deild úr al-
heimsfélagi, er að þessu vinnur.
Sjúklingarnir, sem vissa var um að
hefðn krabbamein reyndust 23. Af
þeim voru 13 í Sunnlendingafjórðungi,
4 í Vestfirðingafjórðungi, en 6 í Norð-
lendinga- og Austfirðingafjórðungum,
Sex af sjúklingunum voru karlmenn,
en 17 konur.
Sé miðað við tölu landsbúa, höfðu
þá 2,6 sjúkdóminn af hverjum 10,000.
Er það nokkru lægri hlutfallstala en í
Svíþjóð og Danmörku.