Ísafold - 30.11.1912, Blaðsíða 1

Kemu út bvisvar i viku. V«rl> ár«. (HO
arkir minst) i kr. oriondia 6 kí. efc* l l/s
doliar; borjfist fyrir mi&jan júit iorien iií*
fyrir fram)
ISAFOLD
nnpnðarn ('akrif’.ojf) bnndio víb áre.mót. er
óyii'i oama komm sé tí) ótgeianda fyrir
1. o«t.. «»£ i.n«»píft*idí áktu daa* vi?- M&bib
Afjrrribiis ; áa#tar*t»^iS
XXXIX. árg.
Reykjavík 30. nóv. 1912
81 tolublað
Minning Björns Jónssonar
mikill verkmaður.
Þeim sem voru komnir til vits og ára um 1875,
mun hafa sýnst svo, sem hér væri mikið verk fyrir
höndum og mikið þyrfti að starfa til þess að fyltar
yrðu einhverjar af eyðunum í þjóðlífinu. En jafn-
framt var búið að vinna svo mikið i haginn, að lík-
indi voru til þess, að starfinn yrði að einhverju liði.
Alþingi var orðið að löggjafarþingi og hafði fjár-
veitingar- og skattaálögu vald, með því mátti mikið
vinna, fyrir hvern þann, sem gat haft áhrif á al-
menningsálitið. Blöðin sem uppi voru um það leytið
voru ekki mikilfengleg, og um það leytið var það
sem Björn Jónsson byrjaði að gefa út IsafolcL.
Þess mun ekki hafa verið nokkur kostur í þá
daga, að hafa ofan af fyrir sór og sínum með því að
gefa út blað. Til þess þurfti blaðið að hafa komið
út um nokkurn tima og til þess þurfti það að kom-
ast inn á heimilin. Pólitískar skoðanir ýmsra lands-
Ifíanna munu víða hafa opnað hurðir fyrir Isafold, og
marka ég það af því, sem alþingismaður og bóndi
úr Norðurlandi sagði við mig, þegar honum mislik-
aði sitt hvað, sem staðið hafði í Isafold: »0g við
sem œtluðum honum að verða eftirmaður Jóns Sig-
urðssonar«.
Hinn ungi ritstjóri vann nokkurn tíma marga
tíma á dag á skrifstofu Hilmars Finsens landshöfð-
ingja. Hjá Hilmari Finsen átti hver ungur og efni-
legur maður vísan stuðning og velvild, ef landshöfð-
inginn var viss um hæfileika hans. Að blaðinu vann
hann á kvöldin og ef til vildi fram á nætur. Hann
skrifaði það, las prófarkirnar, og sendi það út. Hann
gjörði alt að því nema selja það.
Verkið, sem Björn Jónsson inti af hendi um
þetta leyti, var fyrst og fremst að skrifa «ísafold«
mestalla, og koma henni til kaupenda. í öðru lagi
las hann prófarkir af flestu sem kom út i prent-
smiðjunni, og var i fjölda af félagsstofnunum, og var
meðútgefandi að Iðunni.
Dagsverkið varð með þessu móti dagsverk tveggja
meðalmanna, en svo komu skorpurnar þar á milli.
1896 gaf hann út, bætti við og samdi með aðstoð
annara, mér er óhætt að fullyrða að hálfu leytí hina
nýju dönsku orðabók Jónasar Jónassonar. Hann
vann verkið á undan prentsmiðjunni. Næsta örk
var búin undir prentun, meðan verið var að setja
hina fyrri. Stundum þurfti hann jafnframt að fara
til hinna og þessara, til að leita upplýsinga. Einu
sinni kom hann til mín til að fá upplýsingar um nöfn
á herdeildum og fyrirmanna þeirra; núþegaregvar
að lesa formálann fyrir orðabókinni í kvöld, finn eg
þær á bls. VI í formálanum, nákvæmlega eins og eg
sagði honum þær munnlega. Hann spurði um þetta
til þess að vita hvernig hann ætti að þýða nöfnin á
íslenzku. Þótt orðabókin sæti i öndvegi hjá honum
hér um bil 5 mánuði, þá vanrækti hann ekki annað
fyrir því, blaðið kom út, prentsmiðjan gekk eins og
vant var, en þegar sótti á verkið, þá sáum við, sem
vorum honum handgengnir, að hann varð þreyttari
með hverri vikunni, sem leið, og einhver af þeim
sagði svo eg heyrði: »Nú er eg hræddur um að
hann drepi sig«.
Hann fór sjaldan út að ganga, nema hann ætti
eitthvert skylduerindi, og þó einhver vildi fá hann
til að standa upp til þess, þá hafði hann ekki tíma
til þess. En hann hafði hestakost góðan, og reið
stundum austur yflr fjall, og hafði þá vanalega ann-
an hvorn sona sinna með sér. Ur bænum mátti
hann varla vera deginum lengur, og hraðaði því
jaínan för sinni. Fór náttfari og dagfari, og kom
heim aftur með drenginn hálfdauðan, að því er kunn-
ingjar hans sögðu honum. í einu af þessum ferða-
lögum hafði hann verið tvo sólarhringa, þeir höfðu
oftast farið á hægu stökki, og fleygt sér út af klukku-
tíma seinni nóttina. Björn Jónsson fór beint inn á
skrifstofu sína, blaðið kom út um kvöldið með vel
ritaðri ferðasögu af þessari skemtiför meðal annars.
Sonur hans komst upp i tröppurnar, sem lágu upp
að húsdyrunum; þar sofnaði hann, og heimilisfólkið
bar hann upp sofandi, og lagði hann sofandi í rúmið.
Skemtiferðirnar voru á þennan hátt, það var rösk-
lega farið, en hvíldin var engin.
1901—1902 sótti hann heilsuleysi mikið, svo
hann var dauðvona af, þegar leið fram á 1903. Þrátt
fyrir það vann hann alt, sem hann var vanur, og
maður sem var í flokksstjórninni með honum, sagði
að hann einn skrifaði öll bréf fyrir hana, og gerði
alt, sem fiokksstjórnin ályktaði fyrir hennar hönd.
Þegar eg spurði hvort Björn Jónsson kæmist yfir
þetta, svo veikur sem hann væri, svaraði flokkstjórn-
aimaðurinn, að aldrei stæði á honum, hann væri
æfinlega búinn á þeim tíma, sem þeir hefðu ætlast til.
Björn Jónsson gaf einu sinni út og skrifaði sjálf-
ur Heimilisblaðið, svo hét þá bindindismálgagnið.
Aldrei hefir það blað verið betur skrifað. Eg hitti
síra Magnús Andrésson á Gilsbakka um það leytið,
og hann sagði við mig: »Hefurðu ekki tekið eftir
kraftaverkinu sem nú er að ske hér á landi? Eg
vissi ekki hvað hann átti við. »Jú«, sagði síraMagnús:
»Það er hvernig hann Björn Jónsson skrifar íHeim-
ilisblaðið«. Það var ritdómur skynsams manns um
þá blaðamensku. Greinarnar í Heimilisblaðinu höfðu
það fram yfir allar aðrar bindindisritgjörðir, sem hér
hafa komið fyrir sjónir, að þær voru teknar út úr
lífinu hér á landi, og allar sannar. Bak við þær lá
mikið verk og skörp athugun.
öllum sem lásu »ísafold« frá því í maímánuði
og til septemberloka 1908 mun minnistætt hvert
þrekvirki ritstjórnin á blaðinu hlýtur að hafa verið
þann tíma, unnið af svo fám höndum, sem það var,
og að miklu leyti gjört í hjáverkum, ef svo mætti
segja. Þegar klukkan var orðin 10 f. h., þá kom
maður eftir mann til að tala við hann, sumir langt
að og sumir úr bænum. Ef hann átti að tala við
komumennina, þá var enginn tími til að skrifa blaðið.
Björn Jónsson var eiginlega ekki neinn morgunmaður,
en allan þennan tima fór hann á fætur klukkan 4
f. h. og skrifaði blaðið til klukkan 10, talaði við
komumenn og var á pólitiskum fundum í bænum,
og utanbæjar stundum. Blaðið kom út tvisvar í viku
og í hverju tölublaði voru 3—5 leiðbeinandi greinar
um sambandsmálið. Þegar sagt var við hann hvaða
kraftaverk þessi ritstjórn lilyti að vera, svaraði hann
brosandi: »Ef Isafold væri lesin, þá mundi stefnan
sigra við kosningarnar i haust«. — Fyrirliði, sem
getur afkastað öðrum eins fádæmum og hann á þess-
um tíma 1908, vegur upp heilan her.
Af öllum íslenzkum orðum heyrði eg hann gleð-
jast mest yfir orðinu »gunnreifur« í kvæði um Ólaf
helga. Nú á dögum mundi skáldið hafa »vígglaður«,
eða »glaður i orustu. — Björn Jónsson var sjálfur
ávalt í baráttu, eg var manna glaðastur í nútíðarvíg-
um. Hann barðist æfinlega í'ákafa, og hjó hart og
títt, hver sem var á móti. Hann hlífði engum sem
fyrir honum varð. Óvinirnir urðu margir og bitrir,
hann vissi það, en var ekki siður »gunnreifur« að
heldur. Hann var ástríkur faðir barna sinna, en
því barninu, sem svaraði honum snarpast og snjallast
fanst mér lengi hann sinna mest, það var gunnreift
eins og hann sjálfur.
Hið geypimikla verk, sem hann fekk afkastað
1908, sleit honum út — að minni hyggju. Þrekið mikla,
afburða dugnaðurinn hans og víggleðin blossaði upp
einu sinni enn. Einu sinni enn minti hann mig á
risann hans Einars Jónssonar með fangið fult af basalt
stuðlum, sem hann fleygir af brautinni. Þegar hann
kom aðflutningsbanninu í gegnum þingið, og útvegaði
þvi, þrátt fyrir öll mótmæiin erlendis, staðfestingu
konungs. Franski sendiherrann mótmælti lögunum
kröftuglega, en sagði víst of mikið, svo utanríkisráð-
herrann (sami maður sem nú er) gekk í lið með
Birni Jónssyni. Sendimaður Frakka hér á landi,
sætti sig nokkurn veginn við bannið, og bætti fyrir
okkur i París þegar hann kom þangað. Friðrik
konungnr VIII. var einlægur og ástúðlegur í málinu,
og studdi framgöngu þess, og skrifaði undir lögin
þegar þar að kom. Eftir það sýndist mér Björn
Jónsson vera farinn að heilsu og alveg útslitinn maður.
Taugarnar voru farnar, fjörið og víggleðin var þrotin
þann tíma, sem hann þá átti ólifað. Það verður
eitthvað undan að láta segir málsháttur, og hjá honum
var það heilsan sem undan lét.
Aðflutningsbannið er Björns Jónssonar mesta og
bezta verk. Enginn okkar, sem undir þeim merk-
jum hafa barist, getur látið sér til hugar koma, að
eiga eins mikið í sigri þess máls og hann átti. Við
getum sagt, að við höfum undirbúið sigurinn. Þegar
það verður viðurkent á íslandi eins og það hefir
verið í Maine, að með aðflutningsbanninu hafi fengist
mikið af því:
»som Fædrene har kæmpet
og Mödrene har grædt«
eins og Björnson segir, þá hefir Björn Jónsson reist
sér bautastein í landinu, sem er fegurri en marmari
eða kopar gæti verið fyrir minningu hans.
Indr. Einarsson.
PÉTUR GUÐJOHNSEN
Aldarafmæli Péturs Guðjohnsens
1812 — 29. nóv. — 1912
Um aldarafmælisbarnið hefir Jón Jakobsson lands-
bókavörður ritað minningargrein fyrir söngfél. »17.
júní«, og segir í henni m. a.:
Líf hans var sífeld glíma við fátækt og allskonar
örðugleika; en þó tókst honum miklu meira en mörg-
um öðrum, sem virðast hafa öll skilyrði til að verða
afkastamenn og oddvitar á ýmsum sviðum lífsins.
Átti hann það því að þakka, að í honum brann
heilagur eldur, innileg ást til þeirrar listar, sem heill-
aði hann ungan og varð leiðarstjarna hans í lífinu.
Hann kom sem kallaður, þegar oss lá mest á,
einn í þessari fríðu fylkingu, sem um og fyrir miðja
19. öld prýddi hóp vorn Islendinga og hækkaði þjóð
vora í sessi. Vér vorum söngvana þjóð. Siðbótin
hafði kæf t kaþólska sönginn; danslögin og flest önnur
þjóðlög voru löngu horfin, en rímnagaulið og lang-
spilið kæfðu barkana og drápu eyrað (»bragðdaufa
rimu þylurvesall maður«). Þetta sá hann allra manna
bezt, og mót þessum ófögnuði barðist hann með oddi
og eggju með sinni ríku manndómslund alt sitt líf.
Starf þessa manns í þarfir sönglistarinnar var
þyrnum stráð braut; hann gat eigi nema á löngum
tíma og með stakri þolinmæði unnið sigur á vanan-
urn, hleypidómunum og þrjózkunni. Kennarastarf
hans við lærða skólann var því í byrjun mjög örð-
ugt verk, og hann sá brátt að bóklausa mátti hann
eigi senda beztu lærisveina sína út um sveitir til
endurbóta; flestir þeirra urðu prestar, og kirkjusöng-
urinn var honum — jafntrúræknum manni — fyrir
öllu. Þessar voru ástæður fyrir útkomu bókar hans:
»íslenzk sálmasöngs- og messubók« (Kmh. 1861),
þessarar kvöld- og næturiðju, sem hann tileinkaði
ástvini sínum, próf. Bergreen, og »lærisveinum Reykja-
víkurskóla, sem vinna eigi að útbreiðslu iþróttarinnar
á hinni kæru fósturmold«.........Auk þess hefir hann
einnig ritað »Leiðarvísi til þekkingar á sönglistinni«,
Rvík 1870 (bi’eytt þýðing á Löbe-Gebauer: Musikens
Catechismus) og »Sálmasöngsbók með þrem röddum
(Kmh. 1878), er kom út að honum látnum; báðar
hinar þörfustu bækur.
Engu að síður veiða ritstörf söngfræðingsins i
honum að lúta i lægra haldi fyrir kennaranum, sem
í honum bjó. Það var dauður maður, sem eigi gat
lifnað við alt það fjör, helfreðin sál, sem eigi gat
ylnað við allan þann eld! í kenslustundunum var
hann oft svo barnslega glaður, svo innilega þýður
og ástúðlegur, eins og hann ætti allan hópinn, sem
umhverfis hann var. Æskan var jafnan hans yndi
og æskulýður latínuskólans eigi sízt, enda átti hann
þar mikil og góð ítök í mörgu ungu hjarta.
Lundin var listamannslund: skapstór og skap-
hreinn, heitur að jafnaði — stundum eldheitur, kaldur,
þegar þvi var að skifta — stundum ískaldur, en hálf-
volgur aldrei.
Líf Péturs Guðjohnsens er fagurt dæmi þess,
hverju óbilandi starfsþrek og einbeittur vilji með
göfugu lífstakmarki fær orkað, og nú — 35 árum
eftir andlát hans — getum vér íslendingar, með
hinar blessunarríku afleiðingar af æfistarfi hansfyrir
augum, af öllu hjarta endurtekið þau orð, sem hljóm-
uðu frá vörum lærisveina hans á afmælisdegi hans
árið 1874:
Þökk fyrir starf d fósturfold,
faðir söngs á Isamold!