Ísafold - 14.12.1912, Blaðsíða 1

Kemu tLt tvisvar l viku. Verii Avg. (80
arkir minst) 1 kr. erlendM B ki, eba l‘/»
dollar; borgist fyrir mibjan júli (erlendis
fyrir fram).
1SAF0LD
Copsöen (skrifleB) bnndin v!9 dramót, er
ógtid nema komin (é til útgefanda fyrir
X. okt. og naapandi «knldlaai v’ö blabib
AfKreiðela: Aaetnrstrvti 8.
XXXIX. árg.
Reykjavík 14. des. 1912.
86 fcSlublað
I. O. O. F. 941213P.
KB 13. 9. 12. 9. 11. G.
AlþýTlufól bókasHÍn Templavas. 8 kl. 7 9
Augulækning ókeypin i juœkjar)?. 2 mvd. 2—3
Borgarstjóraskrifstofau opin virka daga 10—3
Bæiartógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæ]argjaldk©rinn Laugav. 11 kl. 12—8 og 6 7
Eyrna-,nei-og hálsííekn. ók. Pósth.str IdA fid.2—8
talandsbaoki opinn 10—2l/s og 5l/v—7.
&.5M7.M. rif-atrar- og skrifstofa H árd.—10
Alm. fundiT fid. oe sd. síbdeg'is.
Landakotskirk.iH. Onhsþi 9 op 8 á helgum
Lan.dakotsfl3pUe.Ii f. a.iúfcravjtj UOIa—12 og 4 -B
Landsbankínn íl-2J/«, Barkasti. vih 12-2
Landsbókasafn 12 8 og B—8. utl»sn t—S
Landsbúnabarfélagsskrifatofan opin IrA 12—2
Landsféhirbir 10—2 og 5—fi
Lardsskjalasafnib hvern virkan dag 12—2
Landsiminn opinn daglangt [8—9] virka dagn
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning óbeypis Þingh.str. 28 þd. og fsd. 12—1
Náttúrugripasafn opib t lh—2*/* á snnnudögtiiu
Samábyrgö Islands 10—12 og 4—6.
Stjórnarráösskrifstofurnar opnar 10-4 dagloga
Talslmi Reykjavíkur (Pósth. 8i opinn daglangt
(8—10) virka daga; helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Pósth.str. 14B md. 11-12
Vlfiisstabahælib. Heimsóknartimi 12—1.
Þióömen^jasafnib opi^ þd., fmd. og sd. lv'—9.
Litið á bækurnar
í ísafold.
Þar eru meðal annars nýjustu út-
komnar bækur írá Gyldendal, eftir is-
lenzka rithöfunda:
Gunnar Gunnarsson:
Ormur Örlyqsson.
jónas Guðlaugsson:
Fiddernes Poesi.
Jón Traust:
Imod Strommen.
Sambandsmálið.
Eins og kunnugt er hafði ráðherra
með sér úr utanför sinni skilríki fyrir því
hverra kosta vér mundum mega vænta
beztra af danskra stjórnmálamanna
hálfu í sjálfstæðismáli voru, ef vér
tækjum það upp af nýju.
Mál þetta hefir verið lagt fyrir þing-
menn þá úr Sambandsflokknum, er til
hefir náðst, auk nokkurra annara
manna hér í Rvik, er stutt nafa sam-
komulagstilraunimar ísambandsmálinu.
En með þvi að eigi er hægt í þessu
blaði að skýra frá undirtektum Dana,
geymir ísafoldsértilnæsta blaðs að gera
nánari grein málsins og m. a. birta
málsskjölin.
Áburður úr hrauni.
MikilsverOur framtíðar atvinnuvegur?
Hingað kom á Botníu síðast þýzk-
ur maður, Hans Todsen. Hann var
sendur hingað af verksmiðjufélagi einu
þýzku, sem á seinni árum hefir feng-
ist við að vinna áburð úr sandsteini
o% hraunum, m. a. á Martinique, eld-
fjallaeynni. Aburður sá er nefndur
Phonolith, og þykir mjög góður.
Þessi sendimaður skoðaði Hafnar-
fjarðarhraun og hafði með sér sýnis-
horn af efni þess út aftur til rann
sóknar. Ennfremur fekk hann tilboð
frá Hafnarfjarðarkaupstað um afnota-
rétt hraunsins, ef til kemur.
Ef svo reynist, að vinna megi
Phonolith úr íslenzku hrauni er hér
um að tefla afarmikilsverðan atvinnu-
veg. Tilætlunin er að stofna verk
smiðju í Hafnarfirði, er veiti um 200
manns atvinnu. Hún á að geta fram-
leitt i 50 smálestir af Phonolith á sól-
arhring eða með öðrum orðum 900
smálestir í viku hverri. Þetta verður
alt flutt út. Eykst þá eigi að litlum
mun útflutningsfarmur héðan. Allir
sjá hve afar-mikilsvert það getur orð-
ið fyrir samgöngur vorar.
Alt veltur á því, að áburðarefnið
reynist vera til í íslenzku hrauni.
Um það vildi hr. Todsen ekkert full-
yrða, hvorki til né frá.
Komið í tíma, því aðsóknin er mikil,
á jólabazarinn í ísafold.
Erí. simfregttir. %3slanó Qríanéis.
Khöfn 18/IS ’12.
Friðarsamniugar byrja á
mánudaginn í Lundúnum.
Luitpold ríkisstjóri í Ba-
jern dauður.
Luitpold þessi var fæddur 1821;
var einn af æðstu herforingjum Þjóðv. í
styrjöldum þeirra 1866 og 1870. Hann
tók við ríkisstjórn í Bajern 1886, eftir
LúðvígkonunglL, bróðurson sinn, geð-
veikan og hélt henni til dauðadags,
því Ottó konungur var líka geðveik-
ur. Elzti sonur hans Lúðvig, f. 1845,
á að taka við konungdómi.
Strandferðirnar.
Til viðbótar við skýrslu ísafoldar í
næstsíðasta blaði, um samning ráðherra
við sameinaða gufuskipufélagið um
strandferðir hér við land næsta ár,
skal þess getið, að félagið flytur með
strandbátunum umskipaðar vörur úr
millilandaskipunum, án þess að sér-
stakt farmgjald sé fyrir þærgreitt; þó
áskilur félagið sér 3—5 kr. umskipun-
argjald fyrir hverja smálest, eftir því
hvort umskipun fer fram milli skipa,
eða úr landi.
Jafnframt skal þess getið, að Skál-
holt á að fara 5 strandferðir og Hólar
6 og er því skýrsla Ingólfs um þetta
ósannindi, eins og vænta mátti. Hér
er þá feld burtu ein strandferð með
hvoru skipanna, samanborið við það
sem áður var, ein strandferð feld burtu
um hásláttinn, því reynd þótti á að
þá er lítið um flutninga á mönnum
og vörum með strandferðaskipum,
en í stað þess farnar 2 hraðferðir
kringum landið, sem miklu meiri þörf
mun vera á.
Hin nýja tilgáta
dr. Helga Pjeturss.
Þeim til athugunar, sem lesið hafa
grein dr. Helga Pjeturss í síðasta tbl.
ísafoldar, bið eg ísafold um rúm fyrir
þessa örlitlu upplýsingu:
Þótt ekki sé fyrir það sverjandi, að
einhverjum manni, sem vissi, að »bar«
í hebresku merkir »sonurc, en var
ókunnugt um, hve algengt nafnið
Jesús var meðal Gyðinga, hafi getað
flogið í hug annað eins og það, að
Bar-Jesús, töframaðurinn á Kípur, sem
Páli postula lenti saman við (sbr. Post.
13, 6.—12.), hafi verið (óskilgetinn,
eða hvað?) sonur Jesú frá Nazaret,
sem Kristur kallast, — þá mun mega
telja það nokkurn veginn áreiðanlegt,
að dr. Helgi sé fyrsti maðurinn inn-
an kristninnar, þær 19 aldir, sem saga
hennar nær yfir, er hefir haft einurð
til að gera þá fáránlegu tilgátu sína
heyrinkunna, fyrst í opinberum fyrir-
lestri, en síðan í víðlesnu fréttablaði.
Tilgáta þessi getur þvi með réttu
talist eign dr. Helga; hvort nokkurum
finst hann öfundsverður af henni —
það er annað mál.
/. H.
Um Bjðrn .Jónsson hefir mik-
ið verið ritað í dönsk blöð nú við
lát hans. Nokkur blöð, svo sem t. d.
Politiken, unna honum að talsverðu
leyti sannmælis. En hin eru fleiri,
sem um hann rita látinn af harla lit-
illi þekkingu og því minni góðgirni.
Þar gengur Berlingur á undan öðr-
um blöðum með fádæma lúsahlesalegri
grein, undirritaðri M. Grein sú er
eignuð Boga Th. Melsted magister, en
i lengstu lög viljum vér trúa þvi, að
sú tilgáta sé röng, þvi að svo smá-
mennislega þröngsýnis-smásmygli og
drengskaparrýrð viljum vér eigi ætla
að hr. B. Th. M. láti stjórna ummæl-
um sínum um B. J. látinn, þótt eigi
hafi þeir stjórnmálasamleið átt í líf-
inu. Ferst þá B. Th. M. ekki lítið á
annan veg en stjórnmálaandstæðing-
um B. J. hér heima. Meðal annars
sem þessi Berlingshöfundur ber B. J.
á brýn — undir rós þó — er, að
hann hafi krækt sér í forsetamensku
í Bókmentafélaginu, til þess að ná í
prentun fyrir prentsmiðju sína, en
skilað af sér félaginu í mestu óreiðu.
Yfirleitt tekst höf. naumast að sjá
neina kosti í fari B. J., en er mjög
sýnt um að færa honum sem flest á
verri veg. — Et B. Th. M. er sak-
lausaf grein þessari, lætur hann væntan-
lega til sín heyra um það.
Þá kveður við annan tón í blaði
íslandsvinarins Ragnars Lundborg:
Karlskronatidningen. Segir þar m. a.
að B. J. hafi verið einn af allramerk-
ustu íslendingum, og að þótt í hörð-
um deilum hafi átt muni þó allir —
jafnt andstæðingar sem fylgismenn,
játa það nú, er hann fyrir fult og alt
sé búinn að sliðra sverð sitt, að Björn
Jónsson hafi verið ættjarðarvinur, er
átti fáa sína líka, og maður sem jafn-
an hafi metið heiður íslands ölln
hærra.
í Politiken ritar L. Th. Arnskov og
gagnrýnir æfistarf B. J. að ýmsu leyti.
Hann lýkur svo ummælum sínum:
»En hvað sem því líður: Björn Jóns-
son skipar mikið rúm í islenzkum
stjórnmálum, sem einn af allra gáfuð-
ustu stjórnmálamönnum, og tvímæla-
laust mesti blaðamaður landsins og
brautryðjandi i ýmsum efnum.c
Fjalla-Eyvindur var leikinn
í Gautaborg fyrsta sinni 15. nóv. síð-
astliðinn. Ein af helztu leikkonum
Norðmanna, frú Ragna Wettergren lék
Höllu. Leiknum var tekið með af-
brigðum vel.
Um Einar Jónsson mynd-
höggvara er grein í Illustreret Tidende
17. nóvember, með mörgum mynd-
um af listaverkum Einars. Meðal nýrra
mynda eftir E. J. er þar Friðrik kon-
ungur 8. á íslenzkum hesti. — Á
stallinum eru upphleyptar myndir af
Sögu og Framtið.
í sjálfri greininni segir m. a. um
E. J.:
Það hefir verið mikið um hann
ritað í tímaritum Breta, í ameriskum,
þýzkum, frakkneskum og austurrískum
blöðum. Yankeearnir (Bandaríkjamenn)
kalla hann á sinn barnalega hátt snill-
inginn, sem heimurinn eigi að hylla.
Þjóðverjar skýra verk hans af mikilli
nákvæmni og listarinnar skriftlærðu
viðurkenna, að hann sé einkennilegur
listamaður, er hæfileika hafi og djörf-
ung til að fara sína eigin götu«.
Mörgum lofsamlegum ummælum
öðrum er þar farið um Einar.
Athugasemd.
í seinasta blaöi »Reykjavíkur« birtir
hr. Jón Ólafsson örstutt ágrip til al-
raennings um væntanlegan ritdóm um
orðabók sína eftir Einar prófessor Arn-
órsson. Þótt í litlu só, á það sammerkt
í því við sumar löngu greinarnar, að
það vinnur að því að heimska lesendurna
í stað þess að vitka þá og fræða, — og
hl/ðir ekki að þegja við slíku.
Hr. J. Öl. kveðst hafa heyrt, að Einar
só að semja »níðgrein« um nýútkomið
orðbókarhefti sitt. Hann bætir því við,
að prófessorinn hafi »auðvitað ekkert vit
á þvi málefni«. Hins vegar muni nafn-
kunnir fræðimenn (erlendis, skilst mór)
geta heftisins í útlendum vísindaritum.
Væntir hann þess, að »alþýða manna
meti þá dóma meira« (en rltdóm íslend-
ingsius Einars), »en meti sem vert er
hefndaruíð frá mönnum hór, sem skamm-
ast sín fyrir nafn sitt«.
Þetta er dálítið lævislega orðað. Það
er að vísu satt, að »hefndarníð« er tor-
l^yggdegt. Það er samt engan veginn
loku skotiö fyrir, að margt só satt í
slíkum greinum. Það getur vel farið
saman að segja satt og segja það í
hefndarskyni. — En það voru ekki þessi
ummæli hr. J. Ól., sem hleyptu mór af
stað, heldur hitt, að það er sem honum
þyki betur treystandi dómum útiendra
fræðimanna um orðabók sína heldur en
skoðunum Islendinga á henni. Eða hví
skýtur hann ekki máli sínu til færra
íslenzkra móðurmáls-fræðinga, t. d. dr.
Finns Jónssonar, dr. Jóns Þorkelssonar,
dr. Björns Bjarnasonar og Pálma skóla-
kennara Pálssonar ?
Oft hefir trú vor á útlendinga, speki
þeirra og óskeikulleik, úr hófi keyrt.
En sjaldan hefir þó kastað eins tólfun-
um og í þessari grein, er skipa á þá
hæstaréttardómara í deilum um oröabók
íslenzkrar tungu. Það minnir á það, er
hæstaróttur Dana var hér á árunum að
kveða upp dóm um merking alíslenzks
orðs. Það ætti að vera auðsætt, að i
dómum um þessa orðabók standa út-
lendir fræðimenn f mörgum greinum
— að öðru jöfnu — ver að vígi en ís-
lendingar. Þeir geta að sönnu skorið úr
þvf, hve vel hr. J. Ól. hefir tekist að
skrifa upp úr orðabókum þeirra Fritzners,
Guðbr. Vigf., Björns Halldórssonar og
Jóns Þorkelssonar, ef þeir nenna að eyða
tíma og kröftum til slíkra rannsókna.
Aftur verða þeir að taka sór ferð á
hendur hingað, ef þeir ætla að skera
samvizkusamlega úr þvf, hve rótt hr. J.
Ól. fer með það, sem hann ber oröasafn
Haligr. Schevings fyrir. (Þetta má ekki
skilja svo, sem eg drótti því að hr. J.
Ól., að hann hafi eitthvaö rangt eftir
Scheving. Eg hefi ekki kynt mórþað),
Sumir þeirra kunna og skyn á því, að
hve miklu vísindagagni bókin kemur
þeim, er semja vill sögu íslenzkar tungu
frá elztu tímum til vorra. daga, eða hví-
líkt vísindasnið só á því, er hr. J. Ól.
tekur sór vald til að skera úr, hvaða
orð og merkingar sóu ný í tungu vorri,
í stað þess að tilgreina, h v a r og h v e-
n æ r þeirra verður þar fyrst vart. En
ætli sumum þeirra veiti ekki erfitt að
kveða upp dóm um, hve mörg orð úr
nýíslenzku vantar í hana, eða hvort allar
merkingar oröanna eru til tíndar. Hór
á hver greindur alþýðumaður íslenzkur
betra aðstöðu en »nafnkunnir útletidir
fræðimenn«.
Hvað ætli Hægstad prófessor hinn
norski geti t. d. vitað um það, að í orð-
inu »auki« er ekki minst á auka á fati ?
Slíkt sjá flestir skynugir íslendingar
óðara. Eða getur Hægstad dæmt um
skýringar hr. J. Ól. á ýmsum klámyrð-
um, er orðabók hans er svo auöug af?
Annars ætti ekki að þurfa að taka
það fram, að einsætt er að meta hvert
starf, — hvort sem það eru ritdómar eða
annað — eftir því, hvernig það er af
hendi ieyst, en ekki eftir þjóðerni höf-
undarins eða þess, er þaö hefir unnið,
Um Einar Arnórsson má og geta þess,
að sú er ein grein f þessu orðabókar-
máli, er hann er öllum mönnum, bæði
utanlands og innar, fróðari dómari í, og
það er lagamálið. Það er undarlegt, ef
almenningur má ekki marka orð hans
þar.
íslenzkum blaðamöunum væri sæmra
að hvetja lesendur sína til að hugsa
sjálfa um þau efni, er þá varða, en pró-
dika þeim að bíða með hlustandi eyrum
og gapandi munni eftir dómum einhverra
útlendinga, ekki sízt er þá brestur sum
megin-skilyröi til að geta skapað sór
róttar skoðanir á þeim.
Sigurður Guðmundsson.
Guðsþjónusta á morgun:
í dómkirkjunni kl. 12 síralBj. Jónsson.
|-------kl. 5 - Jóh. Þork.
í Fríkirkjnnni kl. 12 — Ól. Ólafsson.
Vegna þrengsla
verður sitt af hverju, sem koma
átti í þessu blaði að bíða næsta blaðs;
m. a. svar frá Garðari Gíslasyni kaup-
manni við greininni uin sauðfjárböð-
un í blaðinu 7. des. Ennfr. mann-
skaðasamskotalisti, nokkrar minningar-
greinar um Björn Jónsson o. fl.
Bar-Jesús.
Fátt er svo vitlaust, að ekki verði
einhverir til að trúa því, og allra
sizt trúmálagrillur. Er því ósýnt,
hvort ekki hafa einhverir fallist á
firn dr. Helga Péturss í síðasta blaði,
einkum er það er ’doktor, sem ritar
og uppgötvun þessi því doktorsupp-
götvun. Vegna þeirra manna, ef
nokkrir eru, tel eg rétt ,að geta þess,
að nafnið Jesú var algengt nafn á
Krists dögum, og ekki var heldur fá-
títt um þær mundir, að menn nefnd-
ust föðurnafni sínu, eins og Emýlas
Bar-Jesú, þótt feður þeirra væru engu
kunnari menn en sjálfir þeir. Eða
hvað hyggur dr. H. P. um það, hvort
Rabas hafi verið þjóðkunnari maður
en Barrabas (þ. e. Rabasson) sonur
hans? Ef hér væri einhver maður,
sem engin vissi deili á, en nefndi sig
Helgason — væri það nokkur sönn-
un þess, að hann væri sonur dr.
Heiga Pjeturss? Saga Jesú er og
svo nákvæmlega sögð i guðspjöllun-
um, að það ætti að nægja til að sann-
færa hvern mann um, að svo mikils-
verðu atriði sem því, að hann hefði
átt barn, mundi alls ekki hafa verið
slept.
Eitt af því, sem er þyrnir í augum
doktorsins, er sagan um Ananías og
Saffíra (Postulasagan, 5. kap.), og er
það sízt furða, svo herfilega hugmynd
sem hann hefir um dauðdaga þeirra.
Sé aftur á móti engri Helga-speki
bætt inn í söguna, er engin ástæða
til að saka Pétur um ómiskunnsemi.
Áminning hans var ekki að eins rétt-
mæt, heldur sjálfsögð, þá er svona
stóð á. Slíkt hið sama hefði Jesú
sjálfur gjört, og sýna það áminningar
hans til Faríseanna. Þau voru sjálf-
ráð, hjónin, hvort þau gáfu söfnuðin-
um nokkuð eða ekkert; en að ljúga
að postulunum var óhæfa, sem þeir
voru skyldir að finna að, einkum
sökum eftirdæmisins. Við orð Péturs
vaknar samvizka þeirra, og litur helzt
svo út af sögunni, að þau hafi dáið
af geðshræringu.
Fleiri meinlokur dr. H. P. nenni
eg ekki að minnast á, enda dæma
þær sig flestar sjálfar, eins og t. d.
sú, að Páll hafi verið óvinur Krists
og kristninnar — sem doktorinn hef-
ir fyllilega gefið í skyn —, einmitt
sá postulinn, sem röggsamlegastur var
og batt sig ekki við kreddur Gyðing-
anna, heldur gekk á undan hinum
postulunum i því að boða heiðingjum
kristna trú. Þörfustu mennirnir og
framkvæmdamestu eru oftast mest
misskildir og skammaðir.
Reykjavík, 8. des. 1912.
Guðm. R. Ólajsson úr Grindavík.