Ísafold - 18.12.1912, Blaðsíða 1

Eemu út fcvisvar i viku. Vorö Arg, (80
arkir minat) 4 kr. erlendls B kr. eta 1
dollar; borgiat fyrir mið jan júli (erlendig
fyrir fram). ___________________
I AFO
Eppsðea (skrifieg) bnndin vift úramót, er
ógUd nema komin só til útgefanda fyrir
X. okt. ag aaapandi skuldlaas vift blaftift
Afgraiftsla: Anstuntrseti 6.
XXXIX. árg.
Beykjavík 18. des. 1912
87- fcðlubl»ð
I. Q. O. F. 9412209.
Alþýðufól.bókasafn Templavaa. 3 kl. 7—'9.
Augrlæknmff ókeypis í líæk.iarg:. 2 mvd. 2—3
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga
BínjarfógetaBkrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæ]argjaldkerinn Laugav. 11 kl. ® „ a
Eyrna-,nof-og hálslrokn. ók. Póöth.str.l4A fid. 2 8
tslandsbanki opinn 10—2 */* oK BlM.
K.F.D.M. Leatrar- og akntstota 8 Ard.—10 soa.
Alm. fundir fid. og sd. 8 */a aíbdegis.
Landakotakirkja. Óubsþj. H og H A helgum
Landakotsspítali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—5
Landabankinn 11-2*/*, 6*|*-6»/*. Bankastj. vih 12-2
Landsbókaoafn 12—B og 6—8. Utlsn 1—3
Landsbúna^arfélagsakrifstofan opm trá 12 i
Landsféhiröir 10—2 og 5—6.
Landsskialasafnib hvern virkan dag i*—*
Landsiminn opinn daglangt [8—9] virka dagt*
helga daga 10—12 og 4—7. „ , -
Lækning ókeypis Þingh.str. 23 þd.og fsd. 12—1
NAttúrugripasafn opib 1 */*—2*'u A sunnudögum
Samábyrgö Islands 10—12 og 4—<8.
Stiórnarrábsakrifatofurnar opnar 10—4 dagloga
Talsími Reykjavikur (Pósth. 8) opinn daglangt
(8—10) virka daga; helga daga 10—9.
Tannlækning ókoypifl Póat.h.str. L4B md. 11—12
Vlflisstabahrolib. Hoimsóknartimi 12—1.
Í»jóömenjaRafnib opih þd., fmd. og sd. 12—2.
Jiaffifín.
Altaf nægar birgðir hjá
Sveini Jónssyni,
Teraplarasundi 3. Reykjavík.
Kostar aðeins 80 aura pd.
1 pd. af Kaffitíni jafngildir 1 pd. af
brendu og möluðu kaffi á 1.20—1.30
pd. og x/2 pd. af export á 0.25. Það
er því um 70 a. sparnaður á pundinu.
Og það sem mestu varðar: Kaffitínið
er hollur og nærandi drykkur og alveg
skaðlaus fyrir alla — unga og gamla.
Einkaumboðsmaður á íslandi:
Sveinn JTl. Sveinsson,
Havnegade 47V Khöfir
Sambandsmálið.
í dag birtir ísafold bæði samkomu-
lagstillögur Sambandsflokksins írá síð-
asta þingi, og frumvarp það, er ráð-
herra hafði með sér úr utanför sinni.
Frurovarp þetta hið nýja er þó eigi
neitt tilboð frá Dönum, svo sem yfir-
lýsing ráðherra, sem birt er annars-
staöar í blaðinu, ber með sér, heldur
felur í sér þá kosti, er ráðherra, eftir
samtöl sín við danska stjórnmálamenn,
telur ítrast fáanlega, ef íslendingar
sjálfir vilja fitja upp á sambandsmálinu
af nýju og leita samninga við Dani
Þetta nýja frumvarp fer í ýmsum
atriðum skemmra en bræðingsmenn
höfðu ráð fyrir gert. M. a. er í því
gert ráð fyrir, að landhelgi íslands
verði heimiluð Dönum til afnota svo
lengi, sem peir eigi segja upp strand-
gæzlu, og Færeyingum trygður af-
notarétturinn um aldur og æfi. Enn-
fremur er fæðingjarétturinn gerður
sameiginlegur óuppsegjanlega, og hlut-
deild sú, er bræðingsmenn fyrirhug-
uðu oss íslendingum i sameiginlegu
málunum, skert — með nýjum ákvæð-
um um þjóðarsamninga o. s. frv.
^Að ðllu vandkspa ihuguðu virðist
Isafold petta nýja ýrumvarp með öllu
óaðqenqikqt jyrir Iskndinga og síður en
ekki líklegl til pess að já alment jylgi
pjóðarinnar.
Er það því hyggja vor, að vitur-
legast verði fyrir flokkana í landinu,
úr því sem nú er komið, að koma
sér saman um að hætta fyrst um sinn
öllum samningatilraunum við Dani um
sambandsmálið, leggja það á hilluna
og snúa sér af alefli og eindrægni að
mikilsverðum innanlandsmálum, er
fyrir liggja og horfa mega til þjóðþrifa
svo sem eru t. d. samgöngumálið, fjár
mál landýns og — hagankg stjórnar-
skrárbreyting.
á þingi 1912.
Tíiiögur i 3ðinbðndskosf8niir
Sambandsflokksins I -•.—»*» Sparisjóður Landsbankans
verður lokaður milli jóla og nýárs
27. til 31. desember, að báðum dögum meðtöldum.
Landsbanki íslands.
Uppkast að lögum
um veldissamband Danmerkur og íslands.
Vér Christian hinn tíundi o. s. frv.
Gjörum kunnugt: Ríkisþing Dan-
merkur og alþingi íslendinga hafa fall-
ist á og Vér með samþykki Voru stað-
fest eftirfarandi lög:
1. 'gr. ísland er frjálst og sjálfstætt
ríki í sambandi við hið danska ríki um
einn og sama konung og þau mál, er
báðir aðilar hafa orðið ásáttir um í lög-
um þessum, að sameiginleg skuli vera.
í heiti konungs komi eftir orðið »Dan-
merknr<( orðin »og Islands<í.
2. gr. Skipun sú er gildir í Danmörku
um ríkiserfðir, rétt konungs til að hafa
stjóru á hendi í öðrum löndum, trúar
brögð konungs, myndugleika hans og
um ríkisstjórn, er konungur er ófullveðja,
sjúkur eða fjarstaddur, svo og um það,
er konungdómurinn er iaus og enginn
ríkisarfi til, skal einnig gilda að því er
til íslands kemur.
3. gr. Þessi eru sameiginleg mál
Danmerkur og ísiands :
1. Konungsmata, borðfó ættmenna kon-
ungs og önnur gjöld til konungs-
ætrarinnar.
Utanríkismálefni. Enginn þjóðar-
samningur, er lýtur að íslenzkum mál-
efnum skal þó gilda fyrir ísland, nema
rótt stjórnarvöld íslenzk samþykki.
3. Hervarnir á sjó og landi ásamt gunn-
fána, sbr. þó 57. gr. stjórnarskrár
um hin sórstaklegu málefni íslands
frá 5. jan. 1874 um landvarnarskyldu
á íslandi. Að öðru leyti skulu
heimilisfastir íslendingar á íslandi
eigi vera skyldir til herþjónustu,
hvorki í landher nó flota og má eigi
reisa neina herkastala nó gjöra víg-
girtar hafnir nó skipa setulið á ís-
landi, nema íslenzk stjórnarvöld sam-
þykki.
4. Gæzla fiskiveiðaréttar þegnanna, að
óskertum rótti íslands til að auka
eftirlit með fiskiveiðum við ísland,
eftir samkomulagi við Danmörku um
framkvæmd þess.
5. Fæðiugjaréttur, þó þannig að lög-
gjafarvald hvors lands um sig getur
veitt fæðingjarótt með lögum og nær
haun þá til beggja landa.
6. Peningaslátta.
7. Hæstiróttur. Þegar gjörð verður
breyting á dómaskipun landsins, getur
löggjafarvald Islands þó sett á stofn
innanlands æðsta dómstól í íslenzkum
málum. Meðan sú breyting er eigi
gjörð, skal þess gætt, er sæti losnar
í hæstarétti, að skipaður só þar maður,
er hafi sórþekkingu á íslenzkri lög-
gjöf og kunnugur só íslenzkum lög
um.
8. Kaupfániim út á við.
4. gr. Oðrum málefnum, sem taka
bæði til Danmerkur og íslands, svo sem
póstsambaudið og ritsímasambandið milli
landanna, ráða dönsk og íslenzk stjórn-
arvöld í sameiningu. Só um löggjafar-
mál að ræða, þá gjöra löggjafarvöld
beggja landa út um málið.
5. gr. Danir og íslendingar á íslandi
og íslendingar og Danir í Danmörku
njóta fuils jafnróttis að öðru jöfnu. Þó
skulu haldast forróttindi íslenzkra náms-
manna til hlutininda við Kaupmanna-
hafnar-háskóla.
Um fiskiveiðar i landhelgi við Dan-
mörku og ísland, skulu Danir og ís-
lendingar jafnróttháir meðari 4. atriði
3. gr. er 1 gildi.
6. gr. Þangað til öðru vísi verður
ákveðið með lögum, sem ríkisþing og
alþingi samþykkja og konungur stað-
festir, fara dönsk stjórnarvöld einnig
fyrir íalands hönd með ríkisvaldið yfir
rnálum þeim, sem sameiginleg teljast
samkv. 3. gr. sbr. 9. gr., þó þannig, að
íslenzkur ráðherra, búsettur í Kaup-
mannahöfn, gætir hagsmuna íslands
gagnvart hinum dönsku stjórnarvöldum
í öllum sameiginlegum málnm, þegar
ákvæði um þetta eru tekin upp í stjórn-
arskrá íslands. Skal hann eigi hafa
öðrum sjálfstæðum stjórnarstörfum að
gegna, bera ábyrgð fyrir alþingi, en
eiga rótt til setu í ríkisráði Dana. Að
öðru ieyti ræður hvort landið um sig að
fullu öllum síuum málum,
7. gr. ísland leggur fó á konungs-
borð og ti) borðfjár konuugs ættmennai
itrast fáanlega.
Uppkast að lögum
um rikjasambandið milli Danmerkur og íslands.
(Inngangur laganna, er þau hafa náð
samþykki bæði ríkisþings og alþingisog
staðfesting konungs, orðist svo:
Vér Christian hinn tíundi o. s. frv.
Gjörum kunnugt: Ríkisþing Dan-
merkur og Alþingi íslendinga hafa fallizt
á og Vór með samþykki Voru staðfest
eftirfarandi lög:
1. gr. ísland er frjálst og sjálfstætt
ríki, í sambatxdi við Danmörku um einn
og sama konung og þau mál, er báðir
aðilar hafa orðið ásáttir um f lögum
þessum, að sameiginleg skuli vera; það
myndar þannig ásamt Danmörku ríkja-
samband, veldi Danakonugs.
í heiti konungs komi eftir orðið »Dan-
merkur<( orðin »og íslandsc.
2. gr. Skipun sú, er gildir í Dan-
mörku um ríkiserfðir, rétt konungs til
að hafa stjórn á hendi í öðrum löndum,
trúarbrögð kotiungs, myndugleika hans
og um ríkisstjórn, er konungur er ófull-
veðja, sjúkur eða fjarstaddur, svo og um
það, er konungdómurinn er laus og eng-
inn ríkisarfi til, skal einnig gilda að því
er tii íslands kemur.
3. gr. Þessi eru sameiginleg mál
Danmerkur og íslands.
1. Konungsmata, borðfó ættmenna kon-
ungs og önnur gjöid til konungs-
ættarinnar.
2. Utanríkismálefni, þó þannig, að eng-
in þjóðsamninga-ákvæði, sem að eins
snerta ísland, ná gildi fyrir það,
nema stjórnarráð íslands samþykki,
að svo skuli vera. Hvervetna þar,
er samþykki Ríkisþingsins þarf til
þess að koma fram þjóðarsamningum
að því er Danmörk snertir, þarf sam-
þykki Alþingis að þvf er ísland
snertir.
3. Hervarnir á sjó og landi, og þar með
gunnfáninn; sbr. þó 57. gr. íslenzku
stjórnarskrárinnar frá 5. jan. 1874
um landvarnarskyldu á íslandi. Að
öðru leyti skulu heimilisfastir ís
lendingar á íslandi eigi vera skyidir
til herþjónustu, hvorki í landher nó
flota, og má eigi reisa neina herkast-
ala nó gjöra víggirtar hafnir né skipa
setulið á íslandi, án heimildar í ís-
lenzkum lögum, nema svo skyldi að
bera, að verjaþyrfti landið gegn yfir-
vofandi herhlaupi úr öðrum ríkjum.
Fæðingjaróttur, þó þannig, að sá rótt-
ur veitist engum manni, búsettum á
íslandi, án samþykkis stjórnarráðs
íslands.
Gæzla fiskiveiðaróttar þegnanna, en
þó að óskertum rótti íslands til að
auka eftirlit með fiskiveiðum við ís
land, eftir samkomulagi við Dan
mörku um framkvæmd þess.
Peningaslátta.
Hæstiróttur, þó svo, að löggjafarvald
íslands getur stofnsett í landinu sjálfu
æðsta dóm í fslenzkum málum, þeg
ar breytt er núverandi fyrirkomulagi
á dómsmálameðferðinni. Meðan slík
breyting er eigi gjörð, skal þess gœtt,
er sæti losnar i hæstarótti, að skip-
aður só þar í dómarasœti maður, er
hafi BÓrstaka þekking á ísienzkri lög
gjöf og kunnugur só íalenzkum hög
um.
8. Kaupfáninn út á við.
4. gr. Öðrum málefnum, sem taka
bæði til Danmerkur og íslands, svo sem
póstsambandið og ritsímasambandið milli
landanna, ráða dönsk og íslenzk stjórnar
völd í sameiningu. Só um löggjafarmál
að rœða, þá gjöra löggjafarvöld beggja
landa út um málið.
5. gr. Danir og ísiendingar á ís-
landi, og íslendingar og Danir í Dan-
mörku njóta fulls jafnróttis að öðru
jöfnu. Þó skulu haldast forrettindi ís-
lenzkra námsmanna til hlunuinda við
Kaupman nahaf narháskóla.
Um fiskiveiðar í landhelgi við Dan-
mörku og ísland skulu Danir og íslend-
ingar jafn-róttháir meðan Daumörk segir
ekki upp samkvæmt 9. gr. fimta lið 3
greinar. Þó skulu íbúar Færeyja jafn
an vera jafn róttháir íslendingum til
fiskiveiða á landhelgissvæði íslands.
6. gr. Þangað til öðruvfsi verður á
kveðið með lögum, er Ríkisþing og Al-
þingi samþykkja og konungur staðfestir,
fara dönsk stjórnarvöld einnig fyrir ís-
4.
5.
6.
7.
(Framh. af 2. d.)
hlutfallslega eftir tekjum Danmerkur og
íslands. Framlög þessi skulu ákveðin
fyrirfram, um 10 ár í senn, með kon-
ungsúrskurði, er forsætisráðherra Dana
og íslenzkur ráðherra undirritar. Að
öðru leyti tekur ísland ekki, meðan það
tekur eigi frekari þátt í ineðferð hinna
sameiginlegu mála, annan þátt f kostn-
aðinum við þau, eu að greiða þau út-
gjöld, sem ísleuzki ráðherrann í Kaup-
mannahöfn hefir í för með sór (sbr.
6. gr.).
Rfkissjóður Danmerkur greiðir lands-
sjóði íslands eitt skifti fyrir öll 1.500.000
kr., og eru þá jafnframt öll skuldaskifti;
sem verið hafa að undanförnu miili Dan-
merkur og íslands, fulikomlega á enda
kljáð.
8. gr. Nú rís ágreiningur um það,
hvort málefni só sameiginlegt eða eigi
samkvæmt 3. gr. sbr. 9. gr., og skulu
þá stjórnir beggja landa reyna að jafna
hann með sór. Takist það eigi, skal
leggja málið f gjörð til fullnaðarúrslita.
Gjörðardóminn skipa 4 menn, er konung-
ur kveður til, tvo eftir tillögu rfkisþingsins
(sinn úr hvorri þingdeild) og tvo eftir
tillögu alþingis. Gjörðarmennirnir velja
sér sjálfir oddamaun. Verði gjörðarmenn
ekki á eitt sáttir um kosningu odda-
mannsins, gengur dómsforseti hæstarétt-
ar f gjörðardóminn sem oddamaður.
9. gr. Ríkisþing og aiþingi getur
hvort um sig krafist endurskoðunar
á lögum þessum þegar liðin eru 25
ár frá því er lögin gengu í gildi, eða
síðar. Leiði endurskoðunin ekki til nys
sáttmála innan þriggja ára frá þvf er
endurskoðunar var krafist, má heimta
endurskoðun af nýju á sama hátt og
áður, að 5 árum liðmrm frá því nefndur
þriggja ára frestur er á enda. Nú tekst
ekki að koma á samkomulagi meðal lög>
gjafarvalda beggja landa innan 4 ára frá
því, er endurskoðunar var krafist í ann-
að sinn, og ákveður konungur þá, með
2 ára fyrirvara, eftir tillögu um það
frá ríkisþingi eða alþingi, að samband-
inu um sameiginleg mál þau, er ræðir
um í 4. 5. 6. 7. og 8. tölulið 3. greinar,
skuli vera slitið að nokkru eða öllu leyti,
alt samkvæmt tillögu þeirri, sem fram
er komin, eða hafi bæði þingin gert til
lögu, þá samkvæmt þeirri tillögunni, sem
vfðtækari er.
10. gr. Lög þessi öðlast gildi . .
Athugasemd.
í ástæðunum fyrir 2. gr. frumvarps-
ins só það tekið fram, að gengið só
að því vísu, að skidað verði fyrir þegar
föng eru á, með lögum. er ríkisþing og
alþingi samþykkja og konungur staðfest-
ir, um framkvæmd á rótti ísiands til
þáttöku að róttu hlutfalli f breytingum
á skipulagi því, sem nú er, svo og kon
nngskosningu, ef til kæmi, og löggjöf
um ríkiserfðir framvegis.

Veðrátta frá 8. des. til 14. des.
Sd. Md. Þd. Mvd.
V.ey. 5x4 3,5 2,9 — 2,5
Rv. 4,8 2,8 2,0 — 4,5
íf. 5,o 3,8 — 0,7 — o,8
Ak. 7,o 4,o 0,2 — 2,0
Gr. 2,5 2,5 — 1,0
Sf. 5,4 3,9 L5 0,4
Þh. 8,5 7,4 3,6 6,7
Fd. Fsd. Ld.
V.ey. o,9 — 0,1
Rv. 1,0 — 2,0 — 1,0
íf. — 0,9 — 3,5 — 2,5
Ak. — 2,0 — L5 0,0
Gr. — 6,o OO 1 — 4,0
Sf. — 2,5 — 2,7 — i,6
Þh. 2,2 2,8 4,0
(Framh. af 3. d.)
lands hönd með ríkisvaldið yfir málum
þeim, sem sameiginleg teljast samkvæmt
3. gr., sbr, 9. gr., þó þannig, að íslenzk-
ur ráðherra, búsettur f Kaupmannahöfn,
gætir hagsmuna Islands gagnvart hinum
dónsku stjórnarvöldum í öllum sameigin-
legum málum, þegar ákvæði um þetta
eru tekin upp í stjórnarskrá íslands.
Hann skal eigi hafa öðrum sjálfstæðum
stjórnarstörfum að gegna, bera ábyrgð
fyrir alþiugi, og eiga setu f ríkisráði
Dana, með umboði til þess að koma þar
fram fyrir hönd annarra fslenzkra ráð
fierra, í fjarveru þeirra. Að öðru leyti
ræður hvort landið um sig að fullu öll-
um sfnum málum.
7. gr. ísland leggur fó á konungs-
borð og til borðfjár konungs ættmenna,
hlutfallslega eftir tekjum Danmerkur og
íslands. Framlög þessi skulu ákveðiu
fyrirfram, um 10 ár í senn, með kon
ungsúrskurði, er forsætisráðherra Dana
og íslenzkur ráðherra undirritar. Að öðru
leyti tekur ísiand ekki, meðan það tek-
ur ekki írekari þátt í meðferð hinna
sameiginlegu mála, annan þátt í kostn-
aðinum við þau, en að greiða þau út-
gjöld, sem íslenzki ráðherrann i Kaup-
mannahöfn hefir f för með sór (sbr. 6.
Sr-)-
Ríkissjóður Danmerkur greiðir lauds-
sjóði íslands eitt skifti fyrir öll 1,500,000
kr., og eru þá jafnframt öll skuldaskifti
sem verið hafa milli Danmerkur og ís-
lauds, fullkomlega á euda kljáð.
8. gr. Nú rís ágreiningur um það,
hvort málefni só sameiginlegt eða eigi
samkvæmt 3. gr. sbr. 9. gr., og skulu
þá stjórnir beggja ianda reyna að jafna
hann með sór. Takist það eigi, skal
leggja málið í gjörð tii fullnaðarúrslita.
Gjörðardóminn skipa 4 menn, er kon-
ungur kveður til, tvo eftir tillögu ríkis-
þingsins (sinn úr hvorri þingdeild) og
tvo eftir tillögu alþingis. Gjörðarmenn-
irnir velja sór sjálfir oddamann. Verði
gjörðarmenn ekki á eitt sáttir um kosn-
ingu oddamannsins, gengur dómsforseti
hæstaróttar í gjörðardóminn sem odda-
maður.
9. gr. Ríkisþing og Alþingi getur
hvort um sig krafizt endurskoðunar á
lögum þessum, þegar liðin eru 25 ár
frá því er lögin gengu í gildi, eða síðar.
Leiði endurskoðunin ekki til nýs sátt-
mála innan þriggja ára frá því er end-
urskoðunar var krafizt, má heimta end-
urskoðuu af nýju á sama hátt og áður,
að 5 árum liðnum frá því nefndur
þriggja áia frestur er á enda. Nú tekst
ekki að koma á samkomulagi meðal iög-
gjafarvalda beggja landa innan 2 ára
frá því, er endurskoðunar var krafist í
annað sinn, og ákveður konungur þá,
með tveggja ára fyrirvara, eftir tillögu
um það frá Ríkisþingi eða. Alþingi, að
sambandiuu um sameiginleg mál þau,
er ræðir um í 5., 6., 7., og 8. tölulíð
3. greinar skuli vera slitið að nokkru
eða öilu leyti, alt samkvæmt tillögu
þeirri, sem fram er komin, eða hafi bæði
þingin gjört tillögu, þá samkvæmt þeirri
tillögunni, sem víðtækari er.
10. gr. Lög þessi öðlast gildi ....
Athugasenid.
Það er gengið að því vísu, að skipað
verði fyrir, þegar föng eru á, með lög-
um, sem Ríkisþing og Alþingi sam-
þykkja og konungur staðfestir, um fram-
kvæmd á rétti íslands til þátttöku að
réttu hlutfalli í breytingum á skipulagi
því, sem nú er á þeim atriðum, sem um
ræðir í 2. gr., svo og konungskosning,
ef til kæmi, svo og lóggjöf um ríkis-
erfðir framvegis.
Sömuleiðis er gengið að því vísu, að
með því fyrirkomulagi, sen» hór er stungið
upp á, náist samkomulag um, að íslenzk
stjórnarfrumvörp og alþingislög verði á
sama hátt eins og hingað til borin upp
fyrir konungi í ríkisráðinu, eins og Is-
land eftir 6. gr. uppkastsins á rótt á
að iáta fulltrúa fyrir stjórnarráð sitt
vera viðstaddan við uppburð danskra
mála í ríkisráðinu.