Ísafold - 28.12.1912, Síða 1

Kemx.i út bvisvar i viku. Verð árg. (80
arkir minst) 4 kr. erlendla 5 krt eða 1*/a
dollar; borgist tyrir miðjan júli (erlendis
fyrir fram). ____
ISAFOLD
UlipsðEn (skritteg) bnndin tíÞ iramðt, •>
óslld ueœa komin Hé til útgefanda fyrir
1. okt. os aaitpaniU iknldlac* vib blaÞiÞ
AfjtreiÞila s Anctnritnsti &
XXXIX. árg.
Reykjavík 28. des. 1912
90. tðlublað.
I. O. O. F. 941227«.
Alþýðufél.bókasaín Templaras. 8 kl. 7—9.
Augnlækning ókeypia í ijækjare:. 2 mva. 2—3
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 10—6.^
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4 t
Bæiargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12 8 og 5 — 7
Eyrna-,nef-og hálslækn. ók. P08th.str.14A fid. 2 8
tslandabanki opinn 10—2 */* og 54/a—7.
K.P.U.M. Leatrar- og nkrifstofa 8 árd.—10 sod.
Alm. fundir fld. og ad. 8 * lja síðdegia.
Landakotskirkja. öuðaþj. 9 og 0 á helgum
Landakot^spítali f. ejúkravitj. 101/?—12 og 4—5
Landsbankinn ll-2l/s., 5>,'a-8‘/s. Pankastj. vxö 12-2
Landsbókasafn 12—3 og 5—8. utlkn 1—8
Landsbúnaðarfélagsskrifstofan opin trA. 12 2
Landsféhirðir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafnið hvern virkan dag 12—2
Landsíminn opinn daglangt [8—9] virka dagj*,
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str. 28 þd.og fsd. 12—1
NAttúrugripasafn opið 1 —21/* A suunudögum
Samúbyrgð Islands 10—12 og 4—6.
Stjórnarráðsskrifstofurnar opnar 10—4 daglega
Talsími Reykjavikur (Pósth. 3) opinn daglangt
(8—10) virka daga; helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Pósth.str. 14B md. 11—12
Vlfíísstaðahrelið. Heimsóknartími 12—1.
Þjóðmenjasafnið opið þd., fmd. og sd. 12—2.
fsafold 1913.
Sú breyting verður á I 8 af O 1 d
næsta ár, að hún kernur jafnaðarlega út
tvisvap í vilcu,
miðvikudaga oglaugardaga,
en verður í örlítið minna broti en að
undanförnu.
Blöðin verða því 104 í stað So
hingað til, en verðið þó hið sama
4 kr.
Er það von útgefanda, að kaupend-
um blaðsins og lesendum þyki vænt
um þessa breytingu.
Nýir kaupendur fá í kaupbæti 3 af
neðantöldum 4 sögum eftir frjálsu vali
um leið og þeir borga:
1. Fórn Abrahams (600 bls.)
eftir Gustaf fansson.
2. Herragarðssöguna eftir
Selmu Lagerlöf.
3. Davíð skygna eftir fónas
Lie.
4. Fólkið við hafið eftir
Harry Söiberg.
Davið skygni er heimsfrægasta
skáldsaga fónasar Lie, Herragarðs-
sagan einkend sömu snild og önnur
skáldrit S. Lagerlöf. Fórn Abra-
hams einhver frægasta skemtisaga,
sem getur.
Isafold er
ódýrasta blað Iandsins
útbreiddasta blað landsins
eigulegasta blað iandsins.
Hver íslendingur, sem fylgjast vill
með í því, sem er að gerast utanlands
og innan, í stjórnmálum, atvinnumál-
um, bókmentum, listum o. s. frv.
verður að halda Isafold.
Kaupbætisins eru menn vin-
samlega beðnir að vitja í afgreiðslu
ísafoldar.
Símið (Tals. 48) eða skrifið 0g
pantið Isajold peqar i stað — frestið
pvi ekki.
ÍSAF0LD er blaða bezt.
ÍSAF0LD er fréttaflest.
ÍSAFOLD er lesin mest.
Kaffiííti.
Altaf nægar birgðir hjá
Sveitii Jðnssyni,
Templarasundi 3. Reykjavík
Kostar aðeins 80 aura pd
1 pd. af Kaffitíni jafngildir 1 pd. af
brendu og möluðu kaffi á 1.20—1.30
pd. og V2 pd- af export á 0.25. Það
er því um 70 a. sparnaður á pundinu.
Og það sem mestu varðar: Kaffitinið
er hollur og nærandi drykkur og alveg
skaðlaus fyrir alla — unga og gamla
Einkaumboðsmaður á íslandi:
Sveinn JTl. Sveinsson,
Havnegade 47 L Khöfn
Friður eða ófriður?
Frá því vur skýrt í BÍSasta blaði, að
fresta þurfti friðarfundinum í Lundún-
um, vegna þess að Tyrkir neituðn að
semja við Grikki, nema þeir gerðu fyrst
vopnahlé. Hversvegna Grikkir hafi neitað
að semja vopnahló, eu sœkja þó friðar-
fundinn, um það fer ýmsum sögnum.
Telja sumir að þetta sóu saman tekin
ráð Grikkja og hinna Balkanþjóðanna.
Þeim leiki grunur á að Tyrkir vilji nota
vopnahléð til þess eins, að draga að sór
her og vistir, og þyki því ótryggilegt
að þeir sigli um höfin þar syðra eftir-
litslaust. Daginn áður en friðarfundur-
inn átti að hefjast, lenti líka Grikkjum
og Tyrkjum saman í sjóorustu nálægt
eyjunni T e n e d 0 s. Skeyti frá Mikla-
garði segja að Grikkir hafi mist þar
eina vígsnekkju og 2 tundurbáta, en
Tyrkir eina vígsnekkju og 1 tundurbát.
Nánari fregnir eru ekki enn komnar af
lessari viðureign.
í síðasta blaði er og frá því skýrt,
að sendiherrar stórveldanna í Lundún-
nm gengu á fund, til þess að rœða um
ýms deilumá!. Svo var líka ráð fyrir
gert þegar í fyrstu, en ekki ætluðu þau
að hlutast til um friðarsamninga milli
Balkanþjóðanna, ef þeim kæmi saman.
En þurfi stórveldin að skerast í ófrið-
inn, til þess að skakka leikinn á Balk-
anskaga, er búist við að sá stórvelda-
fundur verði haldirm í Parísarborg.
Fer þó enn fjarri því, að sóð só fyrir
endann á styrjöldinni á Balkanskaga.
Erí. símfregnir.
Khöfn a7/la '12.
Friðarumleitanirnar.
Tyrkir neita að láta af
hendi Adríanópel. Litlar
friðarhorfur.
Forsetaefni Frakka.
Poincaró er líklegast for-
setaefni Frakka.
Poincaré er, eins og lesendur vita,
yfirráðherra Frakka nú. Hann er það,
sem einna bezt hefir gengið fram í
að koma á friði með Balkanþjóðun-
um.
Önnur forsetaefni hafa verið til-
nefnd m. a. Clemenceau, áður yfirráð
herra og Leon Bourgeois, ráðherra og
þingforseti.
Störbruni á Sauðárkrók.
Á Þorláksmessu brunnu Gránufé-
lagshúsin á Sauðárkrók til kaldra kola.
Eldsins varð vart um 2 leytið. Hafði
komið upp í ibúðarhúsi Jóns Pálma-
sonar verzlunarstjóra og talið víst að
kviknað hafi frá ofnpípu í einu her-
berginu.
Húsin voru eign erfingja Stefáns
Jónssonar. Þau voru vátrygð fyrir
15000 kr., en tjónið sagt miklu
meira.
Innanstokksmunir brunnu allir og
talsvert af vörubiigðum.
íslandsbanki.
Hingað er von á þessum vetri á
nýjum bankastjóra til íslandsbanka frá
Khöfn. Hann verður settur í þá
bankastjórastöðu, er ráðherra Hannes
Hafstein hafði. Hann heitir Tofte og
hefir verið við deild Prívatbankans
Friðriksbergi.
Ekki ólíklegt, að honnm sé ætlað
að verða eftirmaður Schous bankastjóra
við íslandsbanka.
Svar frá hr. Jóni Ólafssyni npp á grein
hr. Garðars Gislasonar i siðasta blaði,
kemst ekki i þetta hlað vegna þrengsla.
Kernur i næsta blaði.
Lóðargjöld.
Útdráttur úr ræöu Sveins Björnssonar um
lóöargjöld, A bæjarstjórnarfundi 19. þ.
m. (sbr. tillöguna i siöasta blabi).
Eg gat um það við fyrri umræðu
fjárhags-áætlunarinnar, að þörf væri á
að breyta skattgjöldum til bæjarsjóðs.
Aleð lögum 19. okt. 1877 um bæjar-
gjöld í Reykjavík voru innleidd sem
bæjargjöld: lóðargjald og aukaútsvar.
Svo virðist sem lögin gjöri ráð fyrir,
að lóðargjaldið skuli vera aðaltekju-
stofninn. Önnur raun á orðin. Árið
1913 eru lóðargjöld áætluð kr. 12,000
en aukaútsvör kr. 117,000 eða tifalt
meira en lóðargjöldin. Útsvörin fara
gífurlega hækkandi ár frá ári. Árið
i9iOvoruþau kr. 84,000 nú eru þau
áætluð næsta ár kr. 117,000.
Útsvör óheppilegur tekjustofn. fafnað
niður á menn af handahófi, koma oft
mjög óréttlátlega niður, fástsjaldan leið-
réttingar þótt kært sé. Auk þess eru
æim engin takmörk sett. Bæjarstjórn-
in getur ákveðið þau útgjöld, sem
íenni sýnist. Altaf hægt að fá inn
tekjur með því að bæta við útsvars-
úlguna því, sem bæjarstj. sýnist, án
tillits til gjaldþols bæjarbúa.
I.óðargjöld aftur á móti mjög heppi-
iegur gjaldstofn. Lóðimar fasteign,
sem ekki verður undan skotið og hefir
verðmæti, sem jafnan má ákveða með
talsverðri nákvæmni. Auk þess vaxa
óðir í verði jafnhratt sem bærinn
vex og útgjöld hans. Ef lóðargjald
því væri hundraðsqjald af verði
lóðanna, yxi sá tekjustofn jafnhratt sem
útgjöldin yxu.
Lóðargjaldið nú ranqlátt. Það er 3
au. af hverri feralin bygðrar lóðar og
V* ey. af feralin óbygðrar lóðar.
Sama qjald af hverri feralin, hvort sem
hún er ;o au. eða 2joo aura virði.
Auk þess engin ástæða til að gera mun
á bygðri og óbygðri lóð. Hvorttveggja
fasteign, hvorttveggja verðmæti auð-
velt að ákveða, hvorttveggja hefir nota-
gildi samkvæmt verði sínu.
Árið 1877 hefir verð lóða hér verið
afarlítið. Lóðargjaldið því þá, 3 au. af
alin bygðrar lóðar, mjög hátt. Þó talið
sjálfsagt þá. Ef nú væri lagt á mjöq lágt
lóðargjald, t.d. 2%,en þetta yrði margfalt
minna gjald nú en lóðargjaldið sem lagt
var á 1877 var þá, látum oss þá sjá hver
útkoman yrði fyrir bæjarsjóð. Lóðir,
sem goldið var af lóðargjald árið 1911
voru hér um bil 1% miljón ferálna
(h. u. b. 300,000 feráln. bygð lóðog
1,200,000 feráln. óbygð lóð). F.f
meðalverð á lóðum hér í bæ er talið
kr. 2,50 feral., þá gæfi 2% lóðnrgjald
bæjarsjóði nú þegar h. u. b. 75,000
kr. eða h. u. b, 61,000 krónum nieira
en nú. Hin ranglátu útsvör mætti þá
jafnframt lækka úr því, sem nú er.
Þetta er að eins nefnt sem dæmi.
Auk þess legg eg til að lagt verði
á sérstakt verðhækkunargjald af lóðum.
Lóðir hækka í verði árs árlega og
hafa sérstaklega hækkað undanfarin
ár, án þess að nokkuð handarverk hafi
verið í þær lagt til að bæta þær.
Þótt leitað sé með logandi ljósi, finst
engin önnur ástæða til verðhækkunar
þessarar en vöxtur bæjarins og um-
bætur pær, sem fi bæjarsjóðs er notað
til. Er það réttlátt að einstaklingun-
um sé gefin þessi verðhækkun, sem
bæjarfélaginu og bæjarsjóði er einum
að pakka? Er ekki eðlilegt að bæjar-
sjóður fái eitthvað af þessari verðhækk-
un, úr því hann leggur féð til henn-
ar og þarf auk þess mjög á fé að
halda? Nú ætlar bærinn að byggja
höfn fyrir 1 ^/g miljón. Við það er
gert ráð fyrir að lóðir þær, sem ná-
lægt höfninni liggja, hækki gifurlega
í verði. Af hverju? Af því að lögð
er 1 % miljón króna af almannafé
í höfn. Einstaklingurinn, sem lóðina
á, leggur ekki fram einn eyri sérstak-
lega og ekki eitt handarvik. Ef eigi
er tekið sérstakt gjald af þessari verð-
hækkun, er þá bæjarsjóður ekki að
gefa einstökum mönnum stórfé, fé,
sem hann þarf sjálfur á að halda?
Slíkt er hróplega ranglátt gagnvart
öðrum bæjarbúum og auk þess mjög
óhyggileg fjárstjórn. Vænti að máli
mínu verði vel tekið og nefnd kosin
í máiið.
Fræöafélagið í Kaupmannahöfn.
Heimflutningur Hafnardeildar Bók-
mentafélagsins, sem loksins varð fram-
gengt fyrir rúmu ári síðan, var óhjá-
kvæmileg afleiðing af hinu aukna
mentalífi í Reykjavik og vaxandi sjálf-
stæðisanda íslenzku þjóðarinnar, sem
ekki gat unað þvi, að megiudeild hins
elzta og helzta vísindafélags hennar
befði bækistöðu sína í framandi landi.
Margir heimflutningsmanna munu þó
í aðra röndina hafa búist við, að Hafnar-
íslendingar mundu fyrir bragðið vinna
minna í þarfir íslenzkra bókmenta
eftirleiðis, og talið það illa farið, meðan
sumir helztu vísindamenn okkar sitja
þar suður frá við allar þær auðsupp-
sprettur íslenzkra fræða, sem fólgnar
eru í handritasafni Árna Magnússonar
og víðar. Sem betur fer, er ekki útlit
á að svo illa fari. Hið nýstofnaða
Fræðafélag mun því vafalaust eiga vin-
um að fagna meðal hinna gömlu heim-
flutningsmanna, sem að nokkru munu
þakka sér, að hér er kominn nýr verka-
maður i víngarð íslenzkra bókmenta.
Ekkert getur verið fráleitara en að
kvarta fyrir hönd Bókmentafélagsins
yfir samkepni frá Fræðafélaginu.
Fræðafélagið safnar engum »félögum«
eins og Bókm.fél. og Sögufélagið,
bækur þess eru að eins seldar í
lausasölu og keppa því ekki fremur
við bækur Bókm.fél. en bækur hvers
annars forleggjara gera. Það
er að vísu satt, að Bókm.fél.
getur ekki gefið þær bækur út, sem
Fræðafél. gefur út, en enginn heim-
flutniugsmaður mun vantreysta menta-
mönnum Reykjavíkur til þess að sjá
Bókm.fél. fyrir nógum bókum. Og
ekki er það nema gott, að Bókm.fél.
hafi hitann í haldinu, að bækur þess
séu ekki miður valdar en bækur
Fræðafélagsins.
Það verður ekki annað sagt en fé-
lagið fari myndarlega af stað. Endur-
minningar Páls Melsteðs eru að vísu
rýrari í sumum greinum en margir
höfðu búist við, en þó eru þar kaflar
(t. d. um Bessastaðaskóla), sem bæði
eru fróðlegir og skemtilegir. Lfklega
eru það einmitt þau einkenni Páls,
sem vekja mesta samúð hjálesandanum,
yfirlætisleysi hans og samræmi, sem
hafa gert hann miður færan til þess
að rita endurminningar um sjálfan sig.
Til þess þarf talsvert af frekju og
sjálfsmetnaði og æfisagan verður því
merkilegri, sem sálarlif höfundarins
hefir verið æstara og umhleypinga-
samara. Þetta sést bezt af hinni sjálfs-
æfisögunni, sem félagið hefir gefið út,
Píslarsögu síra Jóns Magnússonar.
Eg hika ekki við að telja bók þessa,
sem hingað til að eins hefir verið kunn
af útdrætti Þorv. Thoroddsen í Land-
fræðissögunni, einhvern merkilegasta
vitnisburð um mannlega sál, sem til
er á islenzku. Enginn, sem ekki hefir
lesið bókina, gæti trúað því, að maður,
sem hvorki skortir vit, mentun né
mannkosti, gæti borið fram slíkt ofur-
magn hjátrúar og heimsku með þeim
krafti, sem að eins óbilandi sannfæring
getur gefið. Bókin er dýrmæt heim-
ild að menningarsögu okkar og hún
væri þess verð, að einhver vísinda-
maður, sem helzt þyrfti að vera sáfar-
fræðingur og geðveikralæknir í einni
persónu, reyndi að skýra hana fyrir
monnum.
N.
Islenzk skonnorta ferst.
Fimm menn drukna.
Nýlega rak skip af hafi fyrir Knar-
arneslandi á Mýrum og var á hvolfi.
Kom brátt i ljós að þetta var
skonnortan Hekla, er lagt hafði út
hingað 25. okt. í haust frá Halmstad
i Svíþjóð og ekki hafði til spurst síð-
an. Skipið var 120 smálestir að stærð,
eign Garðars kaupm. Gíslasonar, en
var fermt með timbri, er fara átti
hingað til bæjarins. Hefir það Hklega
verið komið hér nærri landi er þaÖ
fórst. Skipverjar voru 5 að tölu, all-
ir íslenzkir. Þeir hétu sem hér segir:
Sigurður Móesesson, skipstjóri, kvænt-
ur maður héðan úr Reykjavik.
Þorsteinn Egilsson, stýrim., sömul.
kvæntur, úr Hafnarfirði.
Benedikt Benediktsson héðan úr bæ,
líka kvæntur.
Jón Sturluson héðan úr bæ, ókvænt-
ur og
Jón Móesesson frá Hóli i Dýrafirði,
ókvæntur.
Biblíufastur konungur.
Ensku blöðin flytja bréf frá ritara
Englakonungs til Mr. Francis Brading,
ritara ritningargjafa trúboðsins.
í þessu bréfi segir frá þvi, að hinn
núverandi Englandskonungnr hafi lofað
Alexöndru drotningu móður sinni,
árið 1881, að lesa á hverjum degi
einn kapitula í biblíunni, og hafi hann
haldið þetta loforð sitt.
Leikhúsið.
Álfhóll, sjónleikur i 5 þátt-
um eftir J. L. Heiberg.
Þvíer leikfólagið aðtaka E1 ver-
h ö j upp ? Hefir þaS ekki eitthvað
kjarnbetra og mikilvægara leikrit að
bjóða t
Og hverig kemst leikfólagið frá að
sýna leik, er svo mikils útbúnaðs og
allskonar skrauts þarf við á leiksviðinu.
Þetta blessast aldrei!
Á þessa eða líka leið talaöi maður
við mann, er það spurðist, að Leikfólag
Rvíkur hefði í hyggju, að gera Álfhól
Heibergs að jóla-leik sínum.
Enn voru aðrir, er býsnuðust yfir
því, að Álfhóll væri leikinn, af því
hanu só hádanskt þjóðrækuis og kon-
ungs-hollustu leikrit.
En þeir menn, er svo eru þröngsýnir
í þjóðernisskoðunum vor á meöal, að
þola eigi leikrit, er segir frá danskri
þjóðrækni þeir eru patriotiskir idiótar,
eð idiotiskir patriotar — þjóðræknisasn-
ar, og er eigi orðum eyðandi að fásinnu
þeirri.
Hitt er eigi nema satt, að Álfhóll er
ofboð veigalítið og hugsanarýrt leikrit,
svo fáskrúðugt á andlegau mælikvarða,
að við liggur, að litlu mundi muna,
þótt ekki væri orð t a 1 a S í leiknum,
heldur svipbrigði og látæði duga látið
- t a 1 a S segi eg af því, að s ö n g u r -
i n n má að hinu leytinu alls eigi mlssa sig.
Söngvarnir í Álfhól eru því nær allir
gamlir og góðir kunningjar. Sumir, eins
og t. d. lagið við Geng eg fram á
gnípu og Ó, flýt þór nú, snót
m í n á hvers manns vörum. Álfbóls-
hljómleikaruir eru einstaklega hugðnæm-
ir, enda gerðir af miklum meistara, tón-
snillingnum Kuhlau.
Þeir sem leikhús vilja sækja til þess
eins að sjá hugsana-magnþrungin heila-
brota-leikrit — eiga ekkert erindi í leik-
húsið til að sjá Álfhól.
Hinir, sem gaman þykir að annari
fæðu við og við — þeir ættu eigi að
sitja sig úr færi að sjá Álfhól.
Þar er mikið fyrir bæði augu og eyru.
Leikfólaginu hefir tekist að færa Álfhól
í búning svo góðan, aS fæsta mun hafa
órað fyrir.
Leiktjöldin eru falleg, búningarnir
sórlega smekklegir og hópsýningarnar,
dansarnir, fóru mjög snoturlega úr hendi.
Seinasti þáttur er lítið annað en dans.
Úr honum varð ósköp litið í höndum
Boesens leiktlokksins danska í fyrra.
En nú var mikil ánægja á hann að hoifa,
Tvö börn ^frú Stefaníu) dönsuðu þar
m. a., af svo miklum þokka, að lófatak
áhorfenda glumdi við á eftir.