Ísafold - 11.01.1913, Side 1

Kemur út tvisvar
1 viku. Verð árg.
4 kr., erlendis 5 kr.
eða 1 Jdollar; borg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
ISAFOLD

■ Uppsögn (skrifl.) |
■ bundin við áramót, =
1 er ógild nema, kom- 1
_ in sé til útgefanda |
I fyrir 1. oktbr. og 1
_ sé kaupandi skuld- .
* laus við blaðið.
XXXX. árg.
Reykjavík,
laugardaginn 11. janúar 1913.
I. O. O. F. 941109._____________________
Alþýöufól.bókasaín Templaraa. 8 kl. 7—9.
Augnlœkning ókeypis i Læk.iarg. 2 mvd. 2—8
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 10—8
Bæjarfógetaskrifstofan opin v.d. 10—2 og 4—7
Bæiargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12—8 og B—7
Eyrna-, nef- hálslækn. ók. P0sth.str.14A fid.2—8
tslandsbanki opinn 10—2 V* og 61/*—7.
K.P.U.M-Lestrar-og skrifstofa 8 árd.—10 shd.
Alm. fundir fid. og sd. 8x/i sibdegis.
Landakotskirkja. Gubaþj. 9 og 8 á helgum
Landakotsspltali f.sjúkravitj. 10Va—12 og 4—6
Landsbankinn 11-2*/a, BVa-BVi. Bankast]. 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 5—8. Utlán 1—8
Landsbúnabarfólagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsfóhirbir 10—2 og 6—6.
Landsskjalasafnib hvern virkan dag 12—2
Landsiminn opinn daglangt [8—9] virka dagn
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str.23 þd. og fsd.12—1
Nát.túrugripanafn opib 1 */a—21/* sunnndögam
Samábyrgö Islands 10—12 og 4—6.
Stjórnarrábsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl
Talsimi Reykjavikur (Pósth.8) opinn daglangt
(8—10) virka daga; helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Póoth.str.l4B md.ll—12
Vlfiisstabahæliö. Heimsóknartimi 12—1.
Þjóðmenjasafnib opib þd., fmd. og sd. 12—2.
Sambandsmálið.
Ræða Sveins Björnssonar flutt í
Stúdentafélaginu og Sjálfstæðisfé-
laginu í f. m.
III.
Eg vona að menn af því. sem eg
hefi sagt, furði eigi á því, að eg sé
þeirrar skoðunar, að þetta nýja upp-
kast sé óaðgengilegt með öllu.
En — segja sumir — það er líka
dautt. Það er verið að leggjast á
náinn þegar verið er að gagnrýna
þetta uppkast. Það dó á stjórnar-
ráðsfundinum um daginn.
Mér er ekki kunnugt um að það
hafi verið drepið. Hið eina, sern
skeð hefir er, að um leið og ráð-
herra birti uppkast þetta lét hann
blöðin birta yfirlýsingu frá sér, þar
sem hann segir að hér sé eigi um
að ræða tillögu frá sér og eigi til-
boð frá Dönum og að frumvarpið
verði því að eins lagt fyrir þingið,
að þjóðin hafi áður við nýjar kosn-
ingar eða d annan hdtt látið í Ijós
að hún óski þess.
Yfirlýsing þessi virðist ekki vera
nein andlátsfregn nýja uppkastsins
og eg hefði óskað, að andlátið hefði
verið tilkynt með Ijósari orðum ef
meiningin hefir verið sú að lýsa
það dautt.
Það er tvent, sem mér gengur til
að vilja tala um þetta mál nú.
Hið jyrra er það, að mér er það
fullkunnugt að uppkast þetta á sér
þó nokkra talsmenn. Eg geri ráð
fyrir því að þeir, vegna þess að
þeir telja oss gott og gagnlegt að
gengið sé að þessu, vilji heldur
hvetja þá, sem þeir ná til, til þess
að aðhyllast þetta. Þeir gætu ef til
vill, fengið þingmálafundi í vor til
að aðhyllast uppkastið, og ráðherra
sæi sér þá máske fært að leggja
málið fyrir þingið (sbr. orð ráðherra
um að þjóðin með nýjum kosning-
um etða d annan háit skuli hafa látið
í ljós ósk um að málið yrði lagt
fyrir þing). Undir slíkutn kringum-
stæðum álít eg þjóðinni nauðsynlegt
að gera sér vel ljósa grein fyrir því,
hvað það er, sem hér er um að
ræða. Og það verður bezt gert
með því að ræða málið.
En það tel eg og nauðsynlegt af
annari ástæðu og kem eg þá að hinu
siðara:
Þjóðinni er nauðsynlegt að dtta sig
d hvar vtr tstóndum í sambands-
mdlinu.
Að mínu áliti höfum vér nú feng-
ið fulla vissu fyrir því, að Danir
vilja eigi við oss gera neina samninga,
sem jeli í sér viðurkenningu Islands
sem jrjáls og sjdltstceðs ríkis, heldur
vilja þeir fá oss til að viðurkenna með
samningum, að vér séum hluti hins
samsafnaða danska ríkis. Það ber nýja
uppkastið Ijósastan vott um. Það bera
með sér þau orð aðalmálgagna allra
danskra flokka, sem eg drap á áðan.
Það ber með sér öll framkoma
Dana í máli þessu.
Hinu megin stöndum vér og vilj-
um enga samninga gera við Dani
nema í þeim felist tullkomin viður-
kenning Islands sem frjdls og sjdlf-
stceðs ríkis. Þetta voru allir íslenzku
nefndarmennirnir sammála um árið
1908, eins og eg hefi áður minst
á. Þetta átti að vera grundvöllur
2>bræðingsins«, að gera það að
minstu krófum vorum í sambands-
málinu að vér yrðum skírt og ótví-
rætt viðurkendir slíkt ríki með ein-
kennum slíks rikis.
Þegar þannig stendur, hlítur að
verða fyrir oss spurningin: Til hvers
eigum við að vera að semja við Dani peg-
ar svona er langt d milli? Eru ekki
allir samningar skollaleikur einn ?
Er ekki með því verið að verja
kröftum vorum og tima til einkis
og um leið vanrækt þau mál, sem
oss ríður mest á um, svo vér höf-
um eigi annað upp úr þessum samn-
ingatilraunum en að vér veikjum oss
meir og meir í baráttunni við Dani?
Eg sé eigi betur en svara verði
spurningum þessum játandi.
Hvað á þá að gera? Svarið virð-
ist liggja beint við:
Hætta að semja við Dani.
Verkefnin eru nóg önnur.
Skattamál vor eru í því ólagi, að
vér höfum eigi séð önnur ráð en
að dengja nýjum og nýjum tolla-
álögum á þjóðina ár fram af ári, og
þó hafa setið á rökstólum 2 skatta-
nefndir milli þinga á fimm síðustu
árunum. Sú síðari lét sér jafnvel
detta í hug það óyndisúrræði að
koma hér á kolaeinokun til að bæta
landsjóði tekjur.
Peningamál vor eru í þvi ástandi,
að almenningur kveinar og kvartar
dags daglega ár fram af ári.
Samgóngumál vor eru í því ástandi
að allar skipagöngur við strendur
landsins og við aðrar þjóðir eru í
höndurn erlends félags eða erlendra
félaga, sem sum þröngva kosti voi-
um meira en bært sé, og virðast
jafnvel njóta þar stuðnings hérlendr-
ar stjórnar. (Sbr. síðasta samning
stjórnarinnar við Sam. félagið).
Stjórnarskrd vor þarf án efa ýmsra
umbóta við. O. s. frv.
Kippum þassu í lag. Sameinum
kraftana. Leggjum sambandsmálið
algerlega á hilluna og vinnum saman
að nauðsynjamáíum landsins.
Þegar »bræðingurinnc var gerður
var svo ráð fyrir gert, að ef Danir
eigi vildu fallast á hann skyldi hætt
öllum samningum við Dani. Þeir
Heimastjórnarmenn og Sjálfstæðis-
menn, sem tóku þátt í bræðingnum
skyldu í sameiningu vinna að því
að sambandsmálið yrði lagt á hilluna.
Nú er komið svar Dana. Því fer
svo fjarri að þeir vilji fallast á »bræð-
inginnc, að þeir vilji viðurkenna
oss sem frjálst og sjálfstætt riki, að
þeir auk þess að afmá vendilega
nær alt það sem í »bræðingn
umc var og bent gæti i áttina til
slíkrar ríkisviðurkenningar, hafa enn*
fremur strikað út úr Uppkastinu
1908 eitt af þeim fáu atriðum þar,
sem bent gæti í þessa átt þ. e. fæð-
ingjaréttarákvæði uppkastsins 1908,
sbr. og ummæli Politiken »frá sjón-
armiði rikisheildarinnar var einnig
álitið, að óuppsegjanlegur fæðiugja-
réttur væri óheppilegurc.
Standi menn nú við orð sin!
Það mundi verða landi og þjóð
happasælt. Ef svo yrði, þá hefði Dön-
um tekist með stjórnvizku sinni að
afreka það, sem sjálfum okkur hefir
aldrei getað tekist enn: Að sam-
eina alla Islendinga um pd stejnu
að hætta samningum við Dani um
sambandsmálið.
Ýms erl. tiðindi.
Forsetaefni Frakklands. í ensku
blaði frá 30. f. m. er rætt um for-
setaefni Frakklands, en um kosningu
forsetans ætti annars bráðlega að
fréttast. Blaðið telur þá helzt tvo,
þá Poincaré, núverandi forsætisráð-
herra og Ribbot, fyrverandi forsætis-
ráðherra. Segir blaðið að P. hafi
þá til skamms tíma dregið fastlega
taum R. og talið hann allra manna
færastan og maklegastan til þess að
bljóta þessa miklu virðingarstöðu og
því hafi mörgum komið það á óvart,
er hann bauð sig fram sjálfur og taldi
sig betur fallinn þeim bezta, til að
stíga upp á veldisstól Frakklands.
Fjandskapur hefir þó enginn orðið
milli þessara tveggja forsetaefna
Frakklands, eins og milli þeirraTafts
og Roosevelts, heldur halda þeir fullri
vináttu og heimsækja hvor annan
sem ákafast. Þykir sennilegt, að sá
þeirra, sem fær færri atkvæði við
fyrstu atkvæðagreiðslu, muni leggja
það til við fylgismenn sina, að þeir
við næstu atkvæðagreiðslu greiði
þeim atkvæðin, sem hlutskarpari varð.
Annars hefir það áður komið fyrir í
Frakklandi, að enginn þeirra, sem
liklegastir þóttu til forsetatignarinnar,
vegna stjórnmálafrægðar og stjórn-
málahygginda, urðu fyrir valinu, því
enginn þeirra gat unnið sér sæmi-
legan meirihluta. Svo var þetta í
bæði þau skifti, er þeir Carnot og
Felix Faure voru kosnir forsetar og
eins gæti farið i þetta skifti. En
verði hvorugur þeirra P. eða R. for-
setar í þetta sinn, er um marga að
velja og margir til nefndir, er þiggja
mundu hina veglegu stöðu, en engir
jafnvíðkunnir og þessir tveir. Um
Bourgeois er það fullyrt að hann neiti
að verða í kjöri.
Heimastjórn Irlands i enska þinginu.
Umræðunum um heimastjórn Eng-
lands í enska þinginu miðar hægt
áfram. Stjórnarandstæðingar gerðu
í sumar ákafan hávaða út af frum-
varpi stjórnarinnar um hana og íbú
arnir í fylkinu Ulster á írlandi voru
æstir svo upp, að lá við uppreist.
Úr henni varð þó vekkert, en stjórn-
arandstæðingar neyddust til að fara
spaklegar. í vetur tókst þeim eitt
sinn að bera stjórnarflokkinn ofur-
liði við atkvæðagreiðslu i þinginu
nm heimastjórnarlögin og gerðu óp
mikið út af því og heimtuðu að
stjórnin færi frá völdum. En stjórnar-
forsetinn lét það ekki á sig fá, kvað
mótstöðumenn sína hafa komið að
sér óvörum, sem satt var og skömmu
síðar ónýtti þingið atkvæðagreiðsl-
una.
Nú þykjast stjórnarandstæðingar
sjá hvað verða vill og ekki verði
jví afstýrt að þingið samþykki lög-
in. Hafa þeir því tekið upp nýtt
ráð.
Hinn 29. f. m. sendu 21 þing-
manna af stjórnarandstæðingum há-
tíðlegt bréf til forsætisráðherrans.
Skýrðu þeir þar frá því, að þegar
þingið kæmi saman, strax eftir ný-
ár, ætluðu þeir að bera þar fram
breytingatillögu við frumvarpið, þess
efnis, að fylkið Ulster væri undan-
þegið heimastjórnarlögunum. Er
auðséð á orðalagi bréfsins og rök-
semdum þess, að til þess er stofnað,
að alþýða manna veiti því eftirtekt.
Eru þeir félagar all-þungorðir, en
tala þó kurteislega. Fullyrða þeir,
að mestur hluti Ulster-búa muni
þverneita að hlýða lögunum, ef sam-
þykt verði óbreytt og skeyti ekkert
afleiðingunum af þvi. Telja þeir
þá mótspyrnu réttmæta. Kalla þeir
það hin mestu ólög að svifta Ulster-
búa rétti þeirra til þess að þiggja
lög af enska þinginu og neyða þá
undir valdsvið þeirrar stjórnar, er
þeir hafi andstygð á. Krefjast þeir
þess í nafni frelsis og réttlætis, að
tillögur þeirra verði teknar til vand-
legrar ihugunar.
Þetta er síðasta bragð stjórnarand-
stæðinganna og sýnist ekki ólíklegt
að þeir liggi þar á sinu sínu eigin
Fjfigur ár.
í búnaðarskýrslunum 1911, sem
nú eru komnar út, eru borin saman
4 ár, árin 1804, 1853, 1875 og
1911. Það er liðug öld milli fyrsta
ársins og síðasta ársins, og þar sem
lítið er um skýrslur frá 1804, nær
samanburðurinn að eins til fólksfjölda,
fjártölu og fiskiútflutnings. Lömb
eru hvergi talin með í fjártölunni,
og fyrirfram má geta þess, að aldrei
hefir jafnmargt fé verið talið fram á
landinu og einmitt síðasta árið —
árið 1911. Samanburðurinn er gerð-
ur aðallega til að sýna hvernig efna-
hagurinn og fólksfjöldinn breyti
hugsunarhættinum hjá fólki. Þeir
sem unna pólitísku frelsi — og
þeir eru margir — munu sjálfrátt
eða ósjálfrátt telja það fram í reikn-
ingnum skýrara en eg hef gjört, og
gat gjört það í athugunum um áþreif-
anlega landshagi.
1804 var:
Fólkstalan á landinu . . 46,349
Sauðjjdreign (án lamba). .151,800
Útjiuttur saltfiskur . pd. 800,000
Harður fiskur er gjörður að jafn-
þyngd saltfiskjar með því, að marg-
falda þyngd hans með 2 bæði þetta
ár og síðari árin. Þessi 46,000
manns voru sveitafólk, enn í kaup-
3. tölublað
bragði, því um mörg ár hafa þeir
talið það réttmætt, að írland þægi
lög af ensku þingi, þótt vitanlegt
sé, að mestur hluti írlendinga hafi
talið þá lagasetning Englendinga
móðgun við þjóð sína.
Herfloti Canada. Canada-þing hefir
verið að ræða það, að leggja enska
ríkinu til 3 orustuskip af stærstu
gerð. Því máli er þar tekið einkar
vel. Forsætisráðherrann Borden lagði
fyrir þingið tillögu um að Canada
veitti 7,000,000 enskra punda til
þessara orustuskipa. Sir Wiljrid
Laurier, er áður var stjórnarforseti
frjálslynda flokksins, flutti þá breyt-
ingartillögu að Canada kæmi sér sjálf
upp herflota og stæði straum af hon-
um sjálf, en léti flotann veita Bretum,
ívenær sem þess væri þörf. Kvað
tann enska ríkið nú í engri hættu
statt, en vildi þó þegar láta smiða
tvö orustuskip, af allra stærstu gerð
og skyldi annað vera i Atlanzhafi, en
íitt í Kyrrahafi. Talaði hann svo
snjalt að samhygðaróp glumdu um
allan salinn, en þingheimur söng
»Rule Britanniac. Veitti Borden
örðugt að fá hljóð í fyrstu, en búast
má við að tillögur stjórnarinnar verði
samþyktar, því þær eru gerðar í sam-
ráði við ensku stjórnina.
Botha hershöföingi. Ekkigengur
það þó alstaðar fyrirhafuarlaust fyrir
Englendingum, að láta nýlendurnar
leggja tii herskipaflota, eða geja rík-
inu herskipin, sem þeir kalla svo.
í Suður-Afríku nýlendunni skiftist
stjórnin í tvo flokka um þetta mál
um miðjan f. m. Botha hershöfð-
ingi, er verið hefir stjórnarforseti í
þeirri nýlendu síðan 1910, fylgdi því
fram, er enska stjórnin vildi vera
láta, en annar helzti maður i ráða-
neytinu, Herzog að nafni, vildi að
nýlendan kæmi sér sjálf upp flota,
en ekkert gefa til ríkisins. Botha
beiddist þá lausnar frá stjórnarstörf-
stöðum á landinu voru þá liðug 300
manns. Allir rithöfundar fyrir þá
daga brýndu fyrir fólkinu — þ. e.
a. s. því, sem lesið gat — hver
fádæma óhagur það væri, ef það
flytti til sjávarins. Þeir sógðu ekki,
að betra væri að fara strax á sveit
eða vergang, en að fara til sjávarins
og hafa þar ofan af fyrir sér kann-
ske fá ár, og ef til vill alla æfi, en
einhverjum af þeim hlýtur að hafa
dottið það í hug. Hve fátækt þetta
fólk hefir verið, sézt bezt af því, að
fleira sveitafólk þá átti eina kind,
þar sem færra sveitafólk nú á fjórar,
og við kunnum þó enn að berja
okkur fult svo vel, sem hverjum
kristnum manni sæmir. 1804 dóu
landsmenn á sömu þúfunni sem
sem þeir fæddust á, ef þeir féllu
ekki á vergangi og fátæktin og
hugleysið grúfði yfir öllu, nema
sárfáum velmegandi mönnum. Al-
þingi var lagt niður, og þjóðin hafðt
mist talfærið til að kvarta með.
Hún beið eftir svarinu upp á hina
almennu bænaskrá íslands, og varð
að bíða með þolinmæði þangað til
árið 1854, en þá var því nær hver
fulltíða maður frá 1804 safnaður til
feðra sinna. Fólkið 1804 var guð-
hrætt og skikkanlegt, það drakk ekki
nema r pott af áfengi á mann ár-
lega, og af kaffi og sykri eyddt það
fjórðungi úr pundi — af hvoru