Ísafold - 18.01.1913, Blaðsíða 2

18
í SAFOLD
kunnátta til hennar sé enn í bernsku.
Meira að segja hlýtur að því að reka,
og ætti ekki að líða langt um,- að
bannað verði að byggja kaupstaði og
kauptún úr öðru en steini. Landið
hefir ekki ráð á því að byggja úr
öðru efni. Arlega brenna timbur-
húsin í landinu, svo hundruðum
þúsunda króna skiftir og alt þetta
mikla fé verður eyðslueyrir þjóðar-
innar, öllu þessu fé er bókstaflega
kastað í eldinn. Því það erum vér
sjálfir, íslendingar, sem borgum
hvert einasta hús, sem brennur í
þessu landi og háa vexti af þvi i
þokkabót, til brunabótafélaganna, að
minsta kosti meðan vér höfum ekki
mannrænu í oss til þess að taka
sjálfir að oss vátryggingu húsanna í
landinu.
Vér verðum að fara að byggja úr
steini, miklu almennar en vér höfum
gert. Árið 1910 er talið að verið
hafi í landinu alls 10,213 byggingar.
Af þeim voru 5354 torfbæir, 4488
timburhús, en ekki nema 371 hús
úr steini. En af þessum steinbygg-
ingum voru 84 steinhús, 202 stein-
steypuhús og 83 steinbæir. Nokk-
uð hefir steinbyggingunum fjölgað
síðan þá, þó litlu nemi, er borið er
saman við tölu annara bygginga.
En því meir sem þjóðin snýr sér
að steinhúsagerðinni, því meiri þörf
er á því að húsin verði vel bygð,
því brýnni verður nauðsynin á því
að þekkingin á þessari húsagerð verði
sem mest og fuílkomnust. Skattar
vanþekkingarinnar eru þyngstu skatt-
arnir i landinu. Þeir skattar ættu
að hvíla sem lægstir á þeim húsum,
sem þjóðin tekur að byggja handa
ókomnum kynslóðum. Það fer um
þá eins og landssjóðsskattana, að
hægra er að koma þeim á, en að
nema þá burtu aftur. í því sýnum
vér menningu vora óbornum sonum
og dætrum þessa lands, ef vér ger-
um það, sem í voru valdi stendur,
til þess að byggja landið með þekk-
ingu og smekkvísi. Vér hljótum
þökk þeirra síðar ef það tekst, en
óþökk þeirra ef illa tekst. Því á
líka G. H. og allir þeir aðrir, er
auka þekkingu landsmanna á þessum
efnum, þökk skilið af þessari þjóð.
Einnar af tillögum G. H. er vert
að geta sérstaklega. Hún er um
það að landssjóður borgi rúman helm-
ing aj kaupi nokkurra góðra smiða,
sem ynnu að húsagerð fyrir bcendur,
svo þeir yrðu þeim ekki dýrari en
almennir verkamenn. *Aðsjálfsögðn«,
segir hann, »væri að eins einn maður
látinn vera við hvert hús og ynni
þar vönduðustu vinnuna, en hefði
jafnframt eftirlit og umsjón með
allri byggingunni. Fimm menn
kostuðu landssjóð um 10 kr. á dag
og ef þeir kæmu upp þó ekki væri
meira en 5 vönduðum og vel gerð-
um húsum í sveit á hverju sumri,
þá væri sjálfsagt engu minna gagu
að starfi þeirra, en þingsetu sumra
þingmanna með 10 kr. dagkaupi.
Eg er viss um að bændur sæktust
eftir mönnum þessum. Þó fé það,
sem til þeirra gengi, væri tekið af
jarðabóta eða búnaðarstyrknum, þá
mundi það bændum hagur«.
Ekki höfum vér lund til þess, að
telja dagkaup eftir þingmönnum vor-
um, og fáum þingmönnum mun
þingmenskan vera gróðavegur, en
tillaga G. H., um að landið borgi
eitthvað af kaupi góðs steinsmiðs,
er hefði yfirumsjón með hverri stein-
byggingu, er eins góð fyrir það.
Samt þyrfti þá liltekin tala verka-
manna að vinna við húsið, miðað við
stærð þess. En þá líka á það að líta,
hvort ekki væri réttast að gefa öllum
kost á því sama, jafnt kaupstaðar-
búum sem bændum. Þeir munu
vera fáir, sem þetta ekki kæmi vel
og alstaðar þarf að vera vel bygt,-
í kauptúnum eins og í sveituríi.
Jafnframt því sem þetta nemur dá-
litlu fé fyrir einstaklingana og efldi
trygginguna fyrir sæmilegri húsagerð,
yrði það landsbúum hvöt til þess
að byggja fremur úr steini en timbri,
en það að steinbyggingar komi upp
sem viðast í kaupstöðum og kaup-
túnum, dregur stórlega úr stórbruna-
hættunni í kaupstöðum vorum og
kauptúnum og vetður þá ólíkt árenni-
legra fyrir landið á eftir að taka að
sér vátryggingu kaupstaðarhúsa.
Tillagan um það að verja nokkru
af jarðabótastyrknum í þessu skyni,
er líka í alla staði þess verð að hún
sé íhuguð. Eins líklegt að því fé,
sem varið er til þess styrks, væri
betur vafið í þarfir landbúnaðarins
á annan hátt.
Önnur aðalritgerðin í þessu hefti
Búnaðarritsins, er eftir Pál Jónsson
kennara á Hvanneyri. Ritgerð þessi
heitir: Eldurinn. Um eldinn í eigin-
legri merkingu þess orðs er þó
greinin að minstu leyti. Fremur
mætti segja að hún væri ofurlítið
brot úr lýsingu á þeim villi-eldi i,
búum manna, er stafar af valdi van-
ans, vanþekkingarinnar, hirðuleysis-
ins og getuleysisins. Greinin ræðir
þá sérstaklega um það eldsneyti, er
þjóðin á kost á að nota, hve mik-
ilsvert sé að fara sparlega með það
og nota það í réttum eldstæðum,
hún lýsir moðsuðunni, sem altof
lítið er notuð hér á landi. Sá hluti
greinarinnar er þörf hugvekja, jafnt
fyrir allar húsmæður sem húsfeður
í landinu. Enginn vafi á að mjög
mikið má spara með henni og að
sá sparnaður getur numið stórfé á
öllu landinu á einu ári. En mest
er þó vert um samanburðinn á nota-
gildi mós, sauðataðs og kola til
eldsneytis. Af honum má fá sæmi-
lega Ijósa hugmynd um hve óhag-
sýn þjóðin er í vali sínu á aðalelds-
neytinu til sveita, sauðataðinu. Höf.
gerir grein fyrir verði á einum hest-
burði af mó, taði og kolum, eftir
notagildi þeirra. Hann reiknar hest-
burðinn af kolum kr. 2.81 og legg-
ur ofan á 1 kr. fyrir flutningskost.i-
aði upp í sveit. Sá hestburður af
kolum kostar þá heimfluttur kr. 3.81,
en samanborið við það telst honum
til að mórinn ætti að kosta kr. 1.
52 hestburðurinn, en sauðataðið kr.
1.90. Þetta sýnir, að því er móinn
snertir, að hann er mjög ódýrt elds-
neyti hvervetna þar, sem sæmilega
auðvelt er að afla hans, því mjög
óvíða mun verð hans vera neitt ná-
lægt kr. 1.52. En um sauðataðið
skiftir alt öðru máli. Verð þess
verður ekki metið réttilega í búfræð-
inni, nema jafnframt sé tekið tillit
til þess verðs, er það hefir sem
áburður, hve mikið af töðu má fá
undan því og við þá rannsókn höf-
undarins verður það auðsætt að við-
ast hvar á landinu er það með öllu
óverjandi búskaparlag á vorum tím-
um, að brenna nokkru sauðataði.
Af því kemur hinn versti villi-eldur
i búum manna og er gömlutn óvana
mest um að kenna, hve mikil brögð
eru að þessari notkun sauðataðs ti
eldsneytis.
Annars er framsetning höfundar-
ins á þessu máli tæplega svo alþýð-
leg, sem hún þyrfti að vera og gæti
hann sjálísagt bætt úr því í annari
grein, því þetta mál þarf að brýna
fyrir þjóðinni, þangað til henni lær-
ist að hætta að brenna sauðataðinu.
Jafnframt þurfa sveitirnar að bindast
samtökum um kolakaup, til þess að
bændur þurfi ekki að kaupa þau með
svo uppsprengdu verði, sem þau
venjulega eru seld fyrir í kauptún-
um landsins.
Nokkrar fleiri greinar eru í Bún-
aðarritinu að þessu sinni, tvær grein-
ar eftir Sigurgeir Einarsson, önnur:
Um ullarpvottahús, en hin um Ullar-
pvottahúsið i Borgarnesi, Tillógur um
gróðrartilraunir, Skýrsla um Rœktun-
arsjóðinn 1912, Skýrsla til Búnaðar-
Jélags Islands frá Sigurði Sigurðssyni
og Yfirlit yfir ritgerðir um landbúnab
i blöðum og timaritum árið 1911.
Jólagjöf til Heilsuhælisins.
Tvö undanfarin ár hefir útgefandi
ísafoldar verið beðinn að koma dá-
lítilli jólagjöf frá 5 barnungum syst-
kinum til Heilsuhælisins á framfæri
og hafa svo fylgt með 10 kr frá,
konunni, sem afhent hefir barnagjaf-
irnar. Núna um jólin kom enn
sama fallega gjöfin, en láðst að geta
hennar fyr.
Meiðyrðamál dænnl-
í fyrra höfðuðu þeir Árni Jóhanns-
son og Jakob Möller bankaritarar
mál gegn Lögréttu fyrir meiðyrði í
garð þeirra. Þessi mál hafa nýlega
verið dæmd í yfirrétti og ritstjóri
Lögr. dæmdur í 30 kr. sekt í hvoru
máli, auk 40 kr. málskostnaðar.
Frá þeirri stund er örlagadómur teg-
undarinnar innsiglaður, svo að jafn-
vel sú hjálp, sem þá kann að vera
veitt, er um seinan.
Það er ekki einungis, íslendingar,
að safnarar venji meir og meir kom-
ur sínar til ykkar, heldur hefir sjálf-
ur eggjakaupmaðurinn komið sér á
laggirnar hjá ykkur; og alt hans starf
er að selja egg, bæði safnendum og
söfnum, hvar á jörð sem eru. Þetta
veit eg gegnum göðar heimildir að
er satt (og hvers var von annars?),
auk þess sem eg hefi þar fyrir mér
eigin reynslu. Eg kom út hingað,
ekki, til þess að skaða fuglalífið á
íslandi, heldur til þess að kynnast
því og skrásetja athuganir mínar, þar
sem þær glatast ekki, en í þess stað
geymast í stöðugu gildi, því eg færi
í letur hvert atvik, sem fyrir mig
kemur. Enskur safnari kom út á
sama skipi og eg, og að nokkru
leyti ferðuðumst við um sama svæði.
Þar sem eg er nú, heyri eg, að hann
hafi fengið erlendan eggjasala til þess
að útvega sér egg hvaðanæfa, og að
mikill fjöldi eggja hafi þannig verið
gerður að engu og lífum þeim glat-
að, er þau fólu í sér. Á hólma í
fagurri á hérna rétt hjá mér er stór
mórauð hrúga, og á henni sat dag
eftir dag svanur í allri fegurð sinni.
Nú er þar engin fegurð lengur, held-
ur að eins hrúgan mórauða. Svan-
irnir hafa yfirgefið hreiður sitt, en
engir ungar 1 hafa fylgt þeim út á
vatnið. Hvað kemur til? Eg veit
það 'dcki fyrir víst, en hitt veit eg
að eggjakaupmaöurinn hefir farið hér
um slóðir, og eg hygg, að aðrir muni
vita hversu nú fer um mörg svana-
eggin. En hver verður endirinn, ef
hið sama heldur áfram að gerast um
alt land? Sarua var um lómshjón,
sem urpu hér við. fagurt vatn í fyrra
— egg þeirra voru seld öðrum ensk-
um safnara. Afkvæminu var þar
með eytt og f^reldrarnir hafa ekki
komið aftur. Á sömu leið er það
um ernina. Egg þeirra eru seld
ár frá ári, og ef ekki eru tekin nein
varnarráð, verður land yðar gereytt
af þessum tilkomumikla fugli. Sama
er að segja um hinn glæsilega ís-
lenzka val, er eigi þekkist annars-
staðar og þér hafið kosið yður að
þjóðernismerki.
Flug arnarins, sem með hátign
sinni og mikilleik er ein af undra-
sjónum jarðarinnar, mun þá ekki
lengur sjást yfir hinum prúðu og
tigulegu fjöllum yðar. Ef til vill
verður sagt að ernir geri skaða. Eg
held ekki að sá hvíthöfðótti geri
skaða svo vert sé um að tala — og
við þann fugl á eg hér sérstaklega.
Hitt má vera, að konungörninn taki,
endrum og eins lamh, og fyrir þá
sök leituðúst hinir miklu skozku land-
eigendur — menn sem eiga heil hér-
uð — við að útrýma honum. En
fyrir þroska almennings-álitsins og
fyllri skilning á fegurð hinnar frjálsu
náttúru, hafa flestir þeirra lært að
skammast sin fyrir þetta, og nú gera
þeir sitt bezta til þess að víðhalda
slíkum fegurðarauka í fjallalandi sínu.
Það er sannarleg undur, að þeir
skyldu nokkurntíma vilja skifta slík-
um kjörgrip fyrir nokkur 'lömb ár
lega. Maður, sem einu sinni hefir
séð örn fleyta sér yfir átthaga-öræfi
sín (eins og eg hefi nú með því að
koma til íslands) — hann á fyrir
það auðugri sál (ef hann á nokkra)
það sem eftir er æfidaga hans.
Eg heiti á alla Islendinga sem unna
Jögru JuglalíJi í landi sínu, að varna
pvi að pað verði* að bráð og herjangi
útlendra eggjasajnara, með pví að
mynda Jélag pvi til verndunar og til
pess að vinna móti söjnurunum. Sömu-
leiðis með viðleitni einstaklingsins.
Jafnframt þarf að leitast við að fá
breytingu á lögum þeim, sem nú
vernda aðeins fuglana, en ekki egg
þeirra um varptímann. Okkar eigin
enska Royal Society for the Protection
oj Birds [konunglegt fuglaverndunar-
félag] (23 Queen Anne’s Gate, West-
minster, London S. W.) mun með
ánægju veita alla þá hjálp, sem í
þess valdi stendur, svo sem eins og
með því að slqýra eigin aðferð sína,
er gefist hefir svo vel. Eg endur-
tek það, að sé ekki gerð tilraun,
hlýtur einni hinni mestu fegurð ís-
lands — fuglalífi þess — ár frá ári
að hnigna. Islendingar verndið fugla
yðar! Vera má að yður virðist þeir
nú óteljandi, en eigi eru nein ósköp
til af hverri tegund. Jafnvel þær,
sem mest er til af, geta ekki stöð-
ugt án hjálpar veitt viðnám gegn
dráp-elju eggjasafnarans, sem er drep-
sótt og svívirðing sannrar fuglafræði.
Slíkt geta a. m. k. mjög fáar teg-
undir. Með þekkingu á því, sem
gerst hefir og enn þá gerist um all-
an heim, skora eg á yður að vernda
fugla y,ðar meðan enn er tími til
þess. Og þér, bændur og aðrir íbú-
ar hins fagra, undur-hrikalega lands,
sem nú eruð ef til vill að selja þá
til glötunar, látið ykkur ekki detta í
hug, að þér munið skaðast á að hætta
því. Þér munuð þvert á móti ábat
ast á því Eggjasafnarinn er ekki sá
eini, sem horfir til fuglanna á ís-
landi — það gera einnig hinir, sem
taka ljósmyndir af þeim. Þeim
mönnam er jafn mikið áhugamál að
taka myndir af fuglum yðar eins og
eggjasafnaranum er að ræna eggjum
þeirra. Þeir munu gjalda yður eins
mikið eða meira fyrir réttindin til
þess að gera það; og þar sem slíkt
tekur lengri tíma heldur en að eins
að ræna hreiðriu, mun ljósmyndar-
inn dvelja iengur hjá yður, þeim til
hagsmuna, er vilja veita honum beina.
í stað þess að selja safnaranum egg-
in og fækka með því fuglunum á
andi yðar, ættuð þér þess vegna að
selja ljósmyndaranum heimild til þess
að taka myndir af þeim og eggjum
þeirra, en als ekki rétt til þess að
taka eggin. Á þann hátt mundi
fuglunum yðar fjölga og það sem
aér ábatist á þeim að sama skapi
aukast. Bíðið aðeins svo lítið, þá
munu ljósmyndarar koma í hópum.
Einn þeirra — nafnkendur maður
— ætlaði að koma með mér, en var
á einhvern hátt hindraður. Það var
lann, er fyrstur hugsaði til ferðar-
innar. Næsta ár vona eg að geta
omið með tvo eða þrjá með mér.
>eir munu segja öðrum, er óska
munu um fram alt að koma, þegar
seir vita hvað bíður þeirra. Hvað
sjálfan mig snertir, er það að eins
til þess að sjá lifnaðarhætti fugl-
Fiskiveiðar við
Island 1912
eftir
Porst. Jul. Sveinsson.
II.
Yeiðar útlendinga.
Frakkar.
Eins og að undanförnu hafa Frakk-
ar rekið haldfæraveiðar sínar á skonn-
ortum, en þó með fæsta rhóti.
Kv'arta fiskimenn mjög undan þess-
ari veiði aðferð á þessum skipum
hér við land svo snemma árs, þar
sem þeir eru komnir hingað á fiski-
miðin í byijun febrúarm. Þó munu
hafa komið hingað á vetrarvertíðinni
um 60 skonnortur og á útmáðuðun-
um bæzt nokkrar fleiri við, sem mest
halda til við Austurland, en nokkur
hluti þessara skipa kemur hingað að
eins til að týnast, ýmist út á rúm-
sjó eða inn við land. Að eins ein-
stöku af þessum skipum hafa aflað
vel í ár. Aftur á móti hafa skip-
tjón, strönd og slys verið óvenju tíð.
Á hinn bóginn vex botnvörpu-
veiði Frakka árlega hér við land, eink-
um yfir vetur og vortímann. Þegar
þeir voru flestir, voru þeir um 40
að tölu. Láta þeir í ákafa gera botn-
vörpunga til að senda hingað til
veiða og láta vel yfir afla þeirra
skipa, sem hér hafa stundað veiði að
undanförnu.
Þjóöverjar.
Að meðaltali mun tala þýzkra botn-
vörpuuga hafa verið rúmt 100 hér
við land að staðaldri. í fyrstunni
héldu þessi skip sig mest fyrir Suð-
uríandinu, en eftir því sem þeir
kynnast, stækka þeir svæðið og fara
nú hringinn í kring um landið.
Vormánuðina höfðu þessi skip haft
gríðar ágóða, þar sem þeir — með-
an á kolavinnuteppunni í Englandi
stóð — seldu afla sinn fyrir mjög
hátt verð. Þannig voru í Aberdeen
s. 1. aprílmánuð seldir 80 farmar af
þýzkum botnvörpungum.
Englendingar.
Það er víst æði langt síðan, að
jafnfájr botnvörpungar frá Englandi
anna, að eg kem, og fyrir það
skal eg með ánægju borga það, sejn
safnarinn mundi borga fyrir að
glata lífum þeirra.
Þér, sem búið úti um sveitirnar á
íslandi, gerið yður fuglana sem arð-
samasta, en ekki sem óarðsamasta.
Þér þekkið söguna um manninn, er
slátraði gæsinni, sem varp gulleggj-
unum, vegna þess að hann hugðist
að finna meira gull innan í henni.
Þér eruð að glata gulleggi því, sem
alt fuglalíf yðar kemur úr. Hugsið
[yður einungis ljósmyndara, sem vilja
borga fyrir það eitt að fá að taka
myndir af fuglum yðar og skilja yð-
ur eftir meira en þér höfðuð. Hugs-
ið ekki framar um safnarann, sem
kernur til þess að tortima og lætur
yður eftir minna en þér höfðuð.
Verndið fuglana yðar, íslendingar,
því þeir og landslagið eru hinir tveir
miklu töfragripir íslands. Hvers
vegna ættuð þér að glata öðrum
^eirra? Það er auðvelt að segja:
»það verður ekki svo bráðlega« eða
»það verður ekki í okkar tíð«. Mik-
ið af þessu mun samt sem áður ger-
ast og er jafnvel að gerast nú í yð-
ar tíð (árlega miðar að markinu). En
ættuð þér ekki einnig að hugsa um
eftirkomendurna? Viljið þér skila
vinum yðar líflausu landi? Án fugl-
anna mætti land yðar kallast autt,
en það getur ekki orðið, meðan það
lefir þá. Þeir eru léttleiki þess og
yndisþokki, hið fagra og ástúðlega
skraut þess, brosið yfir strangleikan
um og hörkunni.
íslendingar, verndið fugla yðar!
Edmund' Selens.