Ísafold - 22.01.1913, Blaðsíða 3

ÍSAFOLD
23
Erl. slmfregnir.
Khöfn 18. jan. 1913.
Heimastjórn írlands.
Frumvarpið um heimastjórn Irlands
hefir verið sampykt við 3. umnsðu í
neðri mdlsstoýunni með 368 atkv.
gegn 2j8.
Orðalaust hefir frumvarp þetta eigi
farið gegnum deildina. Ofurkapp
íhaldsmanna til þess að sporna við
framgangi þess mun lengi í minn-
um haft.
Nú verður það lagt fyrir lávarða-
deildina og að líkindum hugsarstjórn-
lu sér að beita sömu ráðum og áður,
ef lávarðar gera sig liklega til að
fNia það, sem sé að fá konung til
að kveðja svo marga fylgismenn
frumv. til setu í lávarðadeiidinni eins
°g þarf til að koma því fram.
Island erlendis.
Khöfn,
22.
]an. 1913.
Stórveldamiðlnn.
Stórveldin haýa í sameininqu sent
Tyrklandi erindi, par sem pau ráða
pví ýastlega til að aýsala sér ^Adrian-
opel. Svar Tyrkja ókomið.
Blómsveiga^jóðurinn.
Kviknar í Isaf.prentsm.
í morgun kl. 7J/2 kviknaði í ísa-
foldarprentsmiðju — í kjallaranum.
Drengur, sem var að ná í steinolíu
til uppkveikju, misti niður eldspítu,
og kviknaði þegar í steinolíunni.
Slökkviliðið kom þegar til skjal-
anna, og tókst að slökkva eldinn á
stuttum tíma.
En ef slökkviliðið hefði komið
Qokkrum mínútum seinna, hefði eld-
urinn að öllum líkindum náð að
læsa sig í pappírsbirgðirnar í kjall-
aranum og húsið alt þá sjálfsagt
logað upp.
Það má vafalaust þakka hinu nýja
fyrirkomulagi á slökkviliðinu, að
svona vel fór.
Hversu miklar skemdir hafa orðið
d vörum þeim, er geymdar eru i
kjallaranum, er órannsakað enn.
Þýzbir konsular?
Flogið hefir fyrir, að Þjóðverjar
tnuni hafa í hyggju að gera út hing-
að til lands heimansendan konsúl,
svo sem þegar hafa gert Frakkar og
Norðmenn, og ennfremur að þeir
vilji fá viðurkendan konsúl i Vest-
mannaeyjum.
N orðmannaheimsókn.
í sumar stendur að öllum líkind-
um til að vér fáum heimsókn margra
Norðmanna, að hér verði efnt til
norrænnar stefnu með líku sniði og
var sumarið 1911 í Færeyjum.
í næsta blaði verður nánar vikið
að því máli.
Sverð og bagall á ensku.
Leikrit Indriða Einarssonar Sverð
og hagall er nýkomið út á ensku, í
merku rithöfundasafni.
Um sambandsmálið ritar Ragnar
Lundborg í Karlskrona-Tidningeu
þ. 30. des. góða grein og skilmerkilega,
Er skoðun hans á hinu n ý j a f r u m-
v a r p i mjög á sömu leið og ísafoldar.
Lundborg telur vafalaust, að ráðherra
hafi gjört alt, sem í hans valdi stóð, til
þess að afla oss sem beztra kosta, en
furðar sig stórlega á því, hvernig
danskir stjórnmálamenn hagi sér: að
viðurkenna ísland í öðru orðinu 8 j á 1 f-
stætt ríki, en svifta í hinu orðinu
landið öllum ríkiseinkennum.
»Það er alveg sjálfgefið, segir R. L.,
»að frumvarp það, sem nú er boðið
íslendingum, geta þeir eigi fallist á.
Þá er status quo miklu betri«.
En svo bætir hann við, að ef til vill
geti þessar samningatilraunir orðið
grundvöllur, er unt verði fyrir oss ís-
lendinga að byggja á nýtt frumvarp,
sem Danir vilji fallast á. Eftir þeim
»tón« sem nú er tekinn upp í dönsk-
um blöðum, virðist þó fara æði mikið
fjarri því.
Norður-Danmörk er nýjasta heitið,
sem íslandi er valið í Danmörku. í
blaðinu Hovedstaden, þ. 22. des.
er verið að segja frá fyrirætlunum
Brillouins konsúls um hafnargerð í
Þorlákshöfn o. s. frv. — Yfirskriftin
er: Fra Norddanmark.
Hvað mundu Danir segja, ef land
þeirra í erlendum blöðum væri nefnt:
N orður-Þýzkalandl
Knud Berlin um sambandsmálið.
Hann ritar um nýja frumvarpið í
blaðið Riget þ. 21. des. Telur hann
það stórum betra (frá Dana sjónarmiði)
en uppkastið frá 1908 og færir þar
einkum til, að ríkisfæðingjarótturinn
só óuppsegjanlegur og ríkisráðið sam-
eiginlegt. Þar með só eining rík-
i s i n s ótvíræðlega fastákveðin og þá
só Danmörku hættulaust að leyfa að
ísland só kallað ríki, líkt óg brezku
nýlendurnar. Þó er Berliu eigi full-
áuægður enn, heldur fer því fram, að
t. d. verði vafalaust að krefjast þess, að
hæstiróttur Danmerkur verði sameigin-
legur, minsta kosti í öllum efnum, er
snerta sameiginlegu málin, annað só
»ósamrýmanlegt við ríkiseininguna«. Þá
telur hann Dani munu hafa litla löng-
un til að greiða U/2 miljónina. ísland,
er krefjist þess að vera frjálstog sjálf-
stætt ríki, geti eigi krafist þess að fá
slíkt »tillag« úr annari átt.
»Glögt er það enn hvað þeir vilja«.
Höfnin í Reykjavík. Ýms dönsk
blöð hafa fundið M o n b e r g etazráð,
hafnarsmiðinn, að máli, til þess að leita
frótta um hafnargerðina hór í höfuð-
staðnum.
Monberg segist senda verkfæraskip
hingað, svo fljótt sem veður leyfi, lík-
lega í febrúar (það var missögn,
sem stóð í síðasta blaði, að þetta skip
væri væntanlegt þessa daga). —
Monberg lætur mikið af því, hversu
mikils virði höfnin muni verða. Þegar
hún só komin, muni verksmiðjur og
skipasmíða-fyrirtæki rísa upp o. s. frv.,
en er hræddur um, að ekla muni verða
á verkmönnum til hafnargerðarinnar.
Monberg kveðst ætla að koma hing-
að heim sjálfur, svo fljótt, sem honum
só unt.
Leikrit eftir Einar Hjör-
leifsson.
Bókmentavinum mun þykja það
góð tíðindi, að Einar Hjörleifsson er
að semja leikrit.
úr sögu þeirri, Höfðingjum, er hann
hefir í smíðum.
Er það svo sem kunnugt er fyrsta
leikritið, sem höf. hefir samið. Von
er um, að það verði leikið hér'í bæ
næsta vetur.
Danskur viðskiftaráðunautur á
íslandi. Knud Berlin ritar eggjunar-
grein til landa sinna í Politiken um
að senda hingað til lands danskan við-
skiftaráðunant (Erhvervskonsulent), er
eigi að hafa nokkuð lík störf og kon-
súlarnir hór hafa: veita dönsku stjórn-
Efni þess er tekið 'ni'> Og einstökum mönnum í Dan-
mörku skýrslur um menn og málefni
hór. Vill Berlín að það só lögfróður
og verzlunarfróður maður og hafi laun
eins og konsúlar hafa. — ísafold
víkur ef til vill síðar að hugleiðingum
Berlins, er að þessu lúta.
Það er dálltill styrktarsjóður hér Pbæ,
sem heitir: .Bliimsveigasjóður Þorbjargar
Sveinsdóttur«. Tilgangur sjóðsins er að
styrkja mjög fátækar konur, þegár þær
liggja á sæng.
Sjóður þessi er stofnaður árið 1903, að
undirlagi konu þeírrar, sem sjóðurinn er
kendur við. Þorhjörg sál. hafði mælt
svo fyrir skömmu áður en hón dó (vetar-
inn 1903) að þeir, sem kynnu að vilja
minnast hennar látinnar, værn heðnir að
gefa ekki kransa á kistu hennar, heldur
peninga, sem skyldu lagðir í sjóð og
varið til þessarar líknarstarfsemi.
Þessi fyrirmæli Þorbjargar sál. Sveins-
dóttur voru auglýst við fráfall hennar og
gáfust þá þegar eitthvað um kr. 600,00.
Þannig myndaðist þá sjóður þessi i
minningu hinnar látnu merkiskonn, og
hefir hún þvi orðið fyrst manna hér á
landi — að því er eg hezt veit — til þess
að vekja þá hugmynd, að gjöra mætti
tvent i senn: minnast látinna vina og likna
hágstöddum. Og ekkert var eðlilegra, en
að hún hug8aði þá einmitt nm þessa þurfa-
menn, sem sjóðurinn á að styrkja. Hún
þekti manna bezt hversn hörmulegar
ástæður þeirra kvenna geta verið, sem
ala hörn í örbirgð, á heimilum þar sem
jafuvel brauðið vantar handa þeim, sem
heilbrigðir ern, hvað þá heldur að hægt
sé að láta sængurkonunni i té nokkur
þægindi, sem hún nauðsynlega þarfnast.
Til þess að annast þennan sjóð, voru
hrátt kosnar 3 konur. Svo þegar semja
átti skipulagsskrá fyrir sjóðinn vildu sum-
ar stjórnarkonur láta hann taka þegar til
starfa, en sumum fanst höfnðstóll hans
vera svo lítill, að það væri ógjörningur,
Fósturdóttir Þorhjargar sál. Sveinsdóttur,
frk. Ólafía Jóhannsdóttur, var ein þeirra
kvenna, sem áleit æskilegast að sjóðurinn
tæki þegar til starfa, en áleit hins vegar
að hann væri of litill; gaf hún þvi af
sínu eigin fé svo, að sjóðurinn varð kr.
1500,00. en áskildi jafnframt að sjóðurinn
tæki þá þegar tii starfa. Varð það að
ráði, þvi árið 1904 var i fyrsta skifti
veitt úr þessum sjóði. Síðan hefir árlega
verið útbýtt meðal fátækra sængur'
kvenna þeim hluta af vóxtunum, sem ekki
er fyrirskipað að leggja skuli við höfuð-
stólinn.
Óhætt er að fullyrða, að mörg kona,
sem notið hefir þessa iitla styrks, hafi
hlessað minningu konu þeirrar, sem sjóð-
nrinn er kendur við, því þótt fjárhæð sú,
sé eigi mikíl þá sannast bið gamla orð-
tæki — »að litið er hetra enekki neitt«
Tilgangurinn með þessum linum er að
eins sá, að leiða athygli manna að Blóm-
sveigasjóðnum, sem fáir hafa munað eftir
alt til þessa. $
I Lögréttu kom fyrir skömmu grein með
fyrirBögninni: »Blómsveigasjóður Þorhjarg-
ar Sveinsdóttur«. Grein þessi hvetur menn
til þess að styrkja áðurnefndan sjóð og
bendir á ýmsar leiðir til þess. Það mætti
því sýnast óþarft að láta grein þessa hirt
ast hér um sama efni: en grein þessi var
skrifuð löngu áður en nýnefnd grein kom
út í Lögréttu og læt eg hana þvi koma
fyrir almennings sjónir.
I áminstri Lögréttugrein finst mér ein-
staka atriði hera það með sér, að greim
arhöfnndinum sé ekki vel kunnugt um:
hvað »Hið islenzka Kvenfélag« hefir gert
fyrir Blómsveigasjóðinn, eg ætla þvi stutt-
að drepa á hið helzta.
Hið isl. Kvenfélag byrjar afskifti sín
af sjóðnum með því að gefa kr. 100,00
i sjóðinn við fráfall Þorbjargar Sveins
dóttur; þar næst gefur sama félag kr.
25.00 við fráfall Guðrúnar Brynjólfsdótt
ur, húsfreyju frá Melshúsum og nú síðast
kr. 100,00 við fráfall ekkjufrúar Sigþrúðar
Friðriksdóttur. Allar þessar konur höfðu
árum saman veiið i stjórn Hins ísl. Kven
félags, og að kunnugra sögn verið ant
um að hlynna að líknarsjóði þessum. Eg
felli mig þvi ekki allskostar vel við það
orðatiltæki i áðurnefndi grein, að Hið isl,
Kvenfélag hafi »sýnt þá rögg af sér að
gefa út á sinn kostnað minningarrit Þor
bj&rgar Sveinsdóttur, og látið ágóðan:
renna í Blómsveigasjóðinn*. Þessi »rögg
var að eins eðlilegt framhald af fyrri
afskiftum félagsins af Blómsveigasjóðnum.
sem Hið ísl. Kvenfélag æfinlega leitast
við að efla, þegar það hefir séð sér það
fært.
Nú hefir stjórn Blómsveigasjóðsins ný
lega gefið út spjöld, sem nota má, þegar
einhver vill minnast sjóðsins. Þessi spjöld
fást hjá stjórn Blómsveigasjóðsins, eins og
hefir verið auglýst í blöðunum. Spjöld
þessi gefa þeim, sem vilja styrkja sjóðinn,
greiðari aðgaúg og það er von min að
framvegis verði margur til þess, þvi þar
má svo áþreifanlega gera góðverk um
leið og látinna vina er minst. Einnig
með áheitum má efla sjóðinn, eins oglika
var tekið fram i áðurnefndri Lögréttu-
grein.
Enda eg svo þessar llnur með þvl, að
skora á menn að minnast Blómsveiga-
sjóðsins stöku sinnum, þegar þeir minn-
ast látinna vina sinna, því þeir fátækling-
ar, sem sjóðurinn styrkir, þurfa þess svo
átakanlega við, að þeim sé rétt bjálpar-
hönd, vesalings bágstöddu, fátæku sængur-
kcnunum.
Kvenfélagskona.
Athugasemd enu.
í næstseinasta tbl. ísaf. kveður hr.
ón Ólafsson það »skáldskap« úr
mér, að hann hafi haldið því fram,
meira mark væri takandi á dóm-
um útlendra fræðimanna um orða-
bók sína »en skoðunum íslendinga á
ienni«.
Það er hægt að eyða tímanum i
eitthvað þarfara en fara að þrátta
um, hvernig skilja beri ummæli hr.
Ól. um þetta efni. Eg tók það
fram, að þau væru »dálítið lævís
ega orðuð*. Það leyndi sér ekki,
ð hr. I- Ól. hafði þar búið sér til j
dálitla holu, er hann gæti smogið
út um, ef á lægi. Mér þótti óhæfa,
að hr. J. Ól. breiddi marklitla dóma
nafnkunnra, útlendra fræðimanna,
yfir bresti orðbókar sinnar, og því
reit eg greinarkorn mitt. Mér þykir
ænt um, að hr. J. Ól. virðist vera
á sama máli og eg um þetta efni.
Hr. J. Ól. segir, að fáir nema eg
muni búast við málsögulegri »orða-
bók frá einyrkja*, og orðabók sín
íafi ekki átt að vera »visindale_gt
verk«. En hví er hr. J. Ól. þá frá
yrstu til síðustu blaðsíðu hins ný
útkomna orðbókarheftis síns á ferð-
inni með úrskurði um aldur orð
anna? Hann setur tiltekið merki
-(-) fyrir framan forn orð og forn-
ar merkingar. Látum það vera.
>að er hægast viðureignar. Ef orðið
Inst í fornmálinu, þarf ekki meira
vitnanna við. Hann setur og merki
við orð, sem ekki eru í fornmálinu
og hann kallar »ný orð«, og við ný
gervinga, sem komnir eru í tízku,
og enn annað merki við nýgervinga,
sem lítt eru tíðkaðir. Þar fæst hr.
Ól. við myrkva stafi, er hætt er
við, að hann ráði rangt. Aldur þess-
arra »nýju orða« verður ekki tiltek-
inn á annan hátt en að tilgreina
iau rit, sem þau fyrst finnast í. E.n
orðið getur verið mörgum öldum
eldra í málinu en þau rit, er þess
fyrst verður vart í. Það er ekk-
ert því til fyrirstöðu, að tunga
vor eigi í vitum sínum orð, er hefir
ekki hlotnast sú upphefð að komast
á prent, þótt þau seu jafngömul eða
eldri orðum, sem Egill Skallagríms
son notar í kvæðum sínum. Það
er því hæpið að fullyrða nokkuð
um, að eitthvert orð sé nýtt, nema
um orð eða merkingar, er tákna
sum menningartæki og vfsindahug'
tök. Ef til vill svarar nr. J. Ol.,
að með nýju orði eigi hann við orð,
sem finnist ekki í fornmálinu. En
hefir hann kannað slíkt sjálfur? Hver
getur ábyrgst, að orðabækur forn-
málsins hafi náð öllum þeim orðum
í dálka sína, er finna má í fornum
ritum. En oftast er varla leyfilegt
að kalla þau ný, af þeim ástæðum
sem greindar eru. Og eitt enn
Kallar hr. J. Ol. orð, sem finnast í
ritum frá 1500 »ný orð«, og orð,
sem t. d. finnast í Þjóðólfi 1860
líka »ný« ? Og hvað kallar hann
»nýgervinga« ? Hvað eiga orðin að
vera gömul, svo að þau hætti að
vera »nýgervingar?« Ög hvert er
mark þess, að einhver »nýgerving
ur« sé ekki tíðkaður?
Það er satt, að það er mikið álita-
mál, hverjar kröfur eigi að gera til
orðbókar hr. J. Ól. Enginn ætlast
til þess, að hún geymi á blaðsíðum
sínum öll þau orð, er íslenzk tunga
nú á. En er ósanngjarnt að ætlast til, að
miklu væri ekki slept úr þeimritum,er
höf. kveðst hafa safnað úr ? Og
betra er, að vel væri safnað úr fáum
ritum en illa úr mörgum. Ella verð-
ur lítill léttir að bókinni, þá er semja-
á fullkomna íslenzka orðabók, er
fara verður yfir hvert rit, sem hann
hefir safnað úr, eins og það væri
með öllu ókantiað. En nú virðist
mega ráða það af ritdómi hr. Einars
Arnórssonar í Skírni, að safn hans
úr nýja málinu sé hrafl eitt.
Það er vel farið, að hr. J. Ól. er
skaparanum þakklátur fyrir, hve góð-
ar gáfur hann hafi gefið sér til að
leysa starf sitt vel af hendi, og er
þess ósknndi,, að hann neyti þessara
dýrmætu krafta sinna ósleitilega.
Hann vonar og, að hún beri ekki
vitni um »tiltakanlega óvaudvirkni«.
En hvað segir hann þá um það, að
orðið »alþingistíðindi« vantar 1 bók
hans, ef hann vill svara því með
hreinskilni? Það er orð, sem »hátt-
virtum« mjögtrdandi þingmanni S.-
Múl. og »hæstvirtum« núverandi for-
seta neðri deildar hefði átt að vera
minnistætt.
í svari sínu til Einars Arnórsson-
ar gerir hr. J. Ól. vonandi skýra grein
fyrir þeim reglum og lögmálum, er
hann hefirsett sér við samning orð-
bókar sinnar.
Sigurður Guðmundsson.
Ræktimarsjóðurinn.
Hann veitti á árinu 1912 60 lán
til jarSabóta, alls 47,800 kr., en 5 lán
til ábýliskaupa, alls 2450 kr. Af jarða-
bótalánunum voru til girðinga eínna
40 lán, alls 37050 kr. Afþvlfógengu
s/3 til 10 saHigirðinga. Stærstu sam-
girðingarlánin vorutil afróttargirðingar
Flóamanna og Skeiðamanna 7000 kr.,
afréttargirðingar Svínavatnshrepps 4000
kr., girðingar í Yestur-Eyjafjallahreppi
3000 kr., girðingar 7 bænda í Hraun-
hreppi 2400 kr. og girðingar í Kaldr-
ananeshreppi 2000 kr. Til v e r ð-
1 a u n a var varið 4500 kr., er skiftr
ust milli 68 umsækjenda.
125 kr. fengu:
Halldór Jónsson í Vík í V.-Skafta-
fellss. Bergsteinn Kolbeinsson í Kaup-
angi, Eyjafj's.
100 kr. fengu:
Einar Hjaltason í Vík, V.-Skaftafells.
Þorsteinn Jónsson 1 Vík, s. s Lárus
Helgason á Kirkjubæjarklaustri, s. s.
Andrés Ándrósson Hemlu,Rangárvallas.
Sigurður Daníelsson á Kolviðarhól,
Árness, Magnús Friðriksson á Staðar-
felli, Dalas. Einar Árnason á Litla Eyr-
arlandi, Eyjafj.s. Jón Marteinsson á
Bjarnastöðum, S. Þingeyjars. Magnús
Sigurðsson a Hjartarstöðum, S.-Múlas.
Kristín Gísladóttir á Svínaskálastekk, s.s.
75 kr. fengu:
Gísli Magnússon í Norðurhjáleigu, V.-
Skaftafellss. Ólafnr H. Jónsson á Eystri
Sólheimum, s. s. Einar Finnbogason í
Þórisholti, s. s. Gissur Jónsson í Drangs-
hllð, s. s. Runólfur Halldórsson á
Syðri Rauðalæk, Rangárv.s. Guðni Guð-
mundsson á Spækli, s. s. Skúli Árna-
son í Skálkolti, Árness Jón Jónsson á
Hlíðarenda, s. s. Böðvar Magnússon á
Laugavatni, s. 8. Magnús Gíslason á
Halldórsstöðum, Gullbr.s, Georg Pótur
Jónsson á Draghálsi, Borgarfj.s. Ólafur
Finnsson á Fellsenda, Dals. Einar Þor-
kelsson Hróðnýjarstöðum, s. s. Benóní
Jónsson í Laxárdal, Strandas. Gunn-
laugur Magnússon á Ósi, s. s. Tómas
Jónsson á Kollsá, s. s. Sigmundur
Ándrósson á Vindheimum, Skagafj.s.
Páll Jónsson á Þórustöðum, Eyjafj.s.
50 kr. fengu:
Jón Guðmundssog á Hoffelli, Á.-
Skaftaf.s. Jón Ófeigsson í Hafnanesi,
s. s. Guðmundur Einnsson í Pétursey,
V.-Skaftaf.s. Björn Bjarnason á Hryggj-
um, s. s. Sverrir Bjaruasoni Hraunbæ,
s. s. Jón Jónsson 1 Reynishólum, s. s.
Stefán Gíslason á Dyrhólum,V.-Skaftaf.s.
Jónas Jónasson í Hólmahjáleigu, Rang-
árv.s. JensGuðnason 1 Árnagerði, s. s.
Vigfús Bergsteinsson á Brúnum s. s.
Árni Árnason í Miðmörk, s. s. Jón
Magnússon í Gaulverjabæ, Árness.
Ingvar Grímsson í Laugardalshólum,
s. s. Jónas Sigvaldason í Björk, s. s.
Skúli Skúlason í Áusturey, s. s. Er-
lendur Zakarlasson í Kópavogi, Kjós-
ars. Sveinbjörn Guðmundsson á Hurð-
arbaki, s. s. Helgi Sigvaldason í Litla-
bæ, Gullbr.s. Eyjólfur Þorbjarnarson í
Hákoti, s, s. Jakob Eiríksson á Hofs-
stöðum, s. s. Ólafur Bjarnason í Gest-
húsum, s. s. Einar Hjálmsson 1 Mun-
aðarnesi, Mýras. Jón Sigurðsson a
Haukagili, s. s. Finnbogi Finnson a
Svínhóli, Dalas. Hjörtur Sigurðsson á
Hrafnabjörgum, s. s. Þórarinn Bald-