Ísafold - 25.01.1913, Blaðsíða 1

Kemur út tvisvar
í viku. Verð árg.
4 kr., erlendis 5 kr.
éða l<|dollar; horg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
ISAFOLD
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in sé til útgefanda
fyrir 1. oktbr, og
sé kaupandi skuld-
laus við blaðið.
■»
XXXX. árg.
Reykjavík, laugardaginn 25. janúar 1913.
7. tölublað
L O. O. F. 941319.
Alþýðufél.bókasaín Templaras. 8 kl. 7—9.
Angnlækning ókeypis i Lækjarg. 9 mvd. i—8
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 10—8
Bæjarfógetaskrifstofan opin v.d. 10—2 og 4—7
Bæ'jargjaldkerinn Langav. 11 kl. 12—8 og 5 - 7
Eyrna-lnef- hálslækn. ók. P0sth.str.14A 6d,2—i
tsJandsbanki opinn 10—8*/« og 6*/s—7.
K F.TJ M Lestrar- og sknfstofa 8 Ard,—10 sOd.
Alm. ftmdir 8d. og sd. 8</« sibdegis.
Landakotskirkja. Onösþj. B og 8 A helgnm
Landakotsspftali f.sjúkravitj. 10*/«—12 og 4—B
Landsbankinn ll-2</s, 5</a-8‘/s. Bankasti. l.s-V
Landabókasafn 12—8 og 5—8. UtlAn 1—8
LanðRbÚDR^arfélaeiwkrifstofaii opin fra 12 2
Landafóhiröir 10—2 o* 5—6.
Landsakialasafnib hvern virkan dag 1 á 2
Landsiminn opinn daglangt t8—9] virka
helga daga 10—12 og 4—7.
Lœkning ókeypis ^“gh'Str.æ þd. og fad.ld-l
NAttúrngripasafn opib IV*-2*/s sunnndögam
Samábyrgð Islands 10—12 og 4—0.
Stiórnarráðsskrifstofnrnar opnar 10—4 dagl
Talsimi Reykjaviknr fPósth.B) opinn daglangt
(8—10) virka daga; helga daga 10—9.
Tftnnlseknmg ókeypisPósth.atr. 14B md.ll—12
Vlfiísstaðahælið. Heimsóknartlmi 12—1.
í>ióðmenjasafmð opið þd.. fmd. og sd. 12—
íslenzkt gufuskipafélag.
ísafold skýrði frá því nýlega, að
kaupmaður Thor Jensen sagði frá
því, á samgöngumálafundi Stúdenta-
félagsins, að nokkrir menn hér í
Reykjavík, kaupmenn og aðrir, hefðu
um tíma, undanfarið, verið að ræða
það sín á milli, að reyna að koma
á stofn innlendu gufuskipafélagi og
undirbúa það mál og mundu tillög-
ur þeirra brátt gerðar heyrinkunnai.
Viðburður er það og ekki ómerki-
legur, að verið sé að ræða um þetta
hér á landi, af kaupmannastétt lands-
ins, í fullri alvöru. Hún hefir áður,
eins og nú, ráðið yfir mestöllum
vöruflutningi til landsins og Jrá því.
En fyrir það hefir hún lítið látið það
til sín taka, að gera samgöngurnat
við önnur lönd, eða samgöngurnar
meðfram ströndum landsins, að inn-
lendu fyrirtæki. Lítið var um stuðn-
jng hennar við þá hugsjón á þing-
inu 1909 og hefði henni þó verið
innanhandar þá að ríða baggamun-
inn og stuðla til þess að stórt spor
væri stigið í þessa átt.
Sé svo, að allmargir kaupmenn
þessa bæjar séu við riðnir bollalegg-
ingar utn það, að koma á fót inn-
lendu gufnskipafélagi og hér verður
gert ráð fyrir því að svo sé, þá er
líka veruleg breyting á orðin, frá
því sem var fyrir nokkrum árum og
er eðlilegt, að spurt sé um orsak-
irnar.
Þær eru víst fleiri en ein, ef rétt
er um það dæmt.
Undanfarið hefir verið allhörð
samkepni milli tveggja félaga um
vöru- og mannflutninga hingað og
héðan. Á meðan svo stóð, var ekki
nema eðlilegt að kaupmenn yndu
allvel hag sínum í því efni. Á
þessu hefir á siðasta ári orðið sú
breyting, að samkepnisþróttur ann-
ars félagsins tr þorrinn, en hitt hef-
ir náð öllum undirtökunum. Fram-
vegis setur það hinu reglurnar um
hverja kosti það megi bjóða lands-
mönnum. Um hag þann, sem ís-
lenzkri verzlun stóð af harðri sam-
kepni gufuskipafélaganna, er engin
von um þessar mundir og fremur
ólíklegt að síðar verði.
Farmgjöldin voru áður lág yfir-
leitt í heiminum, en hafa hækkað
stórlega. Fyrir íslenzku kaupmanna-
stéttina er því ekkert að flýja, til
þess að fá ódýrari flutning. í þessu
sambandi má benda á, að öll bein
sambönd við Þýzkaland hafa lagst
niður. Þaðan kemur þó mikið af
vörum til íslands. Bankastjóri Björn
Kristjánsson taldi á þingi 1909 inn-
kaupsverð þessarrar þýzku vöru um
3 V2 miljón króna, en í verzlunar-
skjh-slum er verðmæti hennar talið
það ár að eins tæp 6 u/o af innfluttri
vöru. Fyrir því getur áætlun B.
Kr. verið sæmilega rétt, því hann
telur þær vörur með, er Danir flytja
inn til sín frá Þýzkalandi og aftur
út hingað. Væri þá eflaust hagan-
legra og jafnframt hagvænlegra
fyrir íslenzka þjóð og íslenzka kaup-
menn, að öll sú vara væri flutt
beina leið hingað frá Hamborg. En
nú eru allir vöruflutningar frá Ham-
borg orðnir miklu dýrari en áður,
til mikils tjóns fyrir íslenzka verzlun.
Loks komu hinir nýju samningar
við Sameinaða félagið og þar af leið-
andi mikil hækkun á farmgjöldum
og fargjöldum. Enginn vafi á að
þeir hafa ýtt stórkostlega undir verzl-
unarstéttina hér í Reykjavík, með
það að fara að athuga, hvort hún
gæti ekki sjálf annast um vöruflutn-
inga sína.
Ástæður íslenzkrar verzlunarstétt-
ar til þess að taka þelta flutninga-
mál til vandlegrar íhugunar, eru bæði
margar og mikilsvarðandi. Og þökk
á hún skilið af íslenzku þjóðinni, ef
hún kemur því í betra horf. Því
þess verður að gæta, að mál þetta
tekur ekki til verzlunarstéttarinnar
einnar, heldur til allrar þjóðarinnar,
hvers einasta mannsbarns i öllu land-
inu. Verzlunarstéttin sjálf bíður
minst af þeim halla, sem leiðir af
óhentugum samgöngum og háum
flutningsgjöldum. Hún leggur það
alt á viðskiftamennina. Byrðin legst
á bak allrar þjóðarinnar. Sé það
nógu breitt til þess að bera það, þá
er þó víst að töluvert munar um það.
En hvað ætli svo sem að verði
úr bollaleggingum um íslenzk gufu-
skip ? Erum vér ekki vanastir því
að tala mikið, en framkvæma lítið?
Vér hlaupum úr einu í annað, hugs
um fátt til fullnustu og verður lítið
að verki. Eftir hvern fjörkippinn
kemur aðgerðarleysið. Eftir nokkrar
vikur eða mánuði minnist enginn á
þau framfarafyrirtækin, sem áður
voru á allra vörum og enginn hugs
ar um þau heldur.
Það var alt eins og Álftnesingar
ætluðu að byggja linuskip,
en urðu tómar umþenkingar.
Svo kvað Gröndal fyrir nokkrum
tugum ára. Þá var þessi skipasmíði
fjarstæða. En ætli hún verði þá
mikið meira en utnpenkinoar hjá oss,
sem nú lifum og eigum að sjá fyrir
hag og heill landsins ?
Hvað um þetta verður er fyrst og
fremst komið undir kaupmannastétt-
inni og þvi næst undir landsstjórn-
inni.
Undir kaupmannastéttinni er mest
komið. Það verður fyrst og fremst
hennar sæmd og heiður, ef vel tekst
og hennar vansæmd, ef ekkertverð-
ur úr, vegna samtakaleysis og ófé-
lagslyndis. Án fylgis hennar og fram-
kvæmda getur ekkert úr þessu orðið,
nema orðin tóm. Það sem hún
framar öllu þarf að leggja til er sam
hugurinn og samtökin. Þvi vér
göngum að því sjálfgefnu, að hægt
sé að fá hentugri samgöngur og ódýr-
ari flutninga en þá, sem í boði eru
>etta ár, ef samtök og samhugur
verður milli hæfilega mikils hluta
caupmannastéttarinnar. Hún væri
ekki að bollaleggja um þetta, ef hún
ekki vissi, að þetta er hægt. Það
væri mjög mikið þjóðræknisverk að
útvega landinu ódýrari flutninga, létta
nýju byrðinni af baki þess. Hér
reynir því meðal annars á þjóðrækni
verzlunarstéttarinnar.
En kaupmannastéttin er ekki fær
um þetta mál fyrir féleysi, munu
margir segja. Hún á lítið, að minsta
costi sá hluti hennar, sem líklegur
væri til þess að láta þetta mál til
sin taka, til þess að víkja því ein
íverju góðu og það lítið hún á, er
bundið í atvinnurekstri hennar. Láns-
traust hennar er lítið og þó það væri
eitthvað, er ekki fé að fá í bönkunum.
Nokkuð satt mun vera í þessu
öllu saman, þó of mikið megi úr
gera. Takist á annað borð að koma
á fullum samtökum milli hæfilega
mikils hluta kaupmannastéttarinnar,
vilji kaupmennirnir standa hlið við
hlið að þessu verki, þá verður þeim
líka eitthvað fyrir með það að leggja
þó nokkurt fé til þess. Og svo má
heldur ekki vænta alls frá kaupmanna-
stéttinni. Öllum landsmönnum yrði
að sjálfsögðu gerður kostur á að
leggja til fyrirtækisins og nokkur
skylda á um þau fjárframlög fyrir
þá, er eitthvað ættu aflögum, ef fyr-
irtækið næði til þess héraðs, þar sem
þeir eru búsettir. Sé að eins hugs-
að til siglinga milli Reykjavíkur og
útlanda, tekur málið mest til Reyk-
vikýnga einna. Hvað þessir menn,
sem um þetta fjalla, kunna að hugsa
sér um þetta, er enn algjörlega ó-
kunnugt og það líka hvers þeir óska
í þessu efni. Um stuðning við mál
þeirra er þvi ekki hægt að tala neitt
nákvæmlega að þessu sinni.
En það viljum vér segja, að ef
kaupmannastéttinni tekst að koma
þessu fulltryggilega fyrir, vill leggja
fram nokkurt fé til fyrirtækisins
og er að öðru leyti sanngjörn
í kröfum sinum, þá má landsstjórn-
in, þing og stjórn, ekki láta standa
á sér með fjárframlög til þess, ef
á þvi skyldi standa, að fé fengist
ekki nóg í hlutabréfakaupum. Það
virðist því mjög æskilegt að sam-
vinna gæti tekist milli landssjórnar-
innar og forgöngumanna fyrirtækis-
ins, þegar er þeir hafa hugleitt málið
svo, að þeir þykist geta borið tillög-
ur sínar fram fyrir alþjóð manna.
Þá er bezt von um sæmileg úr-
slit þessa máls, ef samvinna um það
getur orðið með sem mestri ein-
drægni og með atfylgi flestra góðra
manna.
Þess mun ekki siður þörf í þetta
skifti en svo oft áður.
---------------------
Fjalla-Eyvindur
var leikinn fyrsta sinni i Múnchen
á Þýzkalandi snemma í þessum
mánuði og var ágætlega tekið a:'
áhorfendum og rómaður mjög
blöðum.
Heimsókn Norðmanna.
Grein þá, sem hér fer á eftir,
hefir herra kandídat Halldór Jónas-
son ritað fyrir Isafold, um heimsókn
Norðmanna á næsta sumri. Blaðið
sneri sér til hans um þetta, af því
það vissi hann kunnugastan þessu
máli allra manna hér á landi.
Ástæðan til þess að Norðmenn
hafa hug á að heimsækja oss íslend-
inga er einkum sú, að þar í landi
hefir myndast öflugur flokkur, sem
er að leggja grundvöll undir sjálf-
stæða þjóðarmenningu, sem hvorki
á að vera dönsk eða að neinu leyti
útlend, heldur framhald af forn-norsku
menningunni, sem bar svo mikla
ávexti í máli og bókmentum íslend-
inga.
Meðan Norðmenn voru undir
Dani gefnir, fluttist dönsb menning
til norsku bæjanna og hefir reynd-
ar alt til þessa staðið i miklum
blóma, sem kunnugt er.
Eigi að síður fer sá flokkurinn
sívaxandi, sem ekki vill kannast við
að þessar mentir séu norskar eða
»norrænar« sem þeir kalla, en segir
að þær liggi fyrir utan sjálfan kjarna
norsku þjóðarinnar. Staðgóð norsk
menning, sem framtíð vilji eignast,
verði að vera heimaalin, en ekki að-
flutt, hún verði að byrja strax við
ræturnar, en ekki einhversstaðar úti í
greinum þjóðarþroskans. Ef inn-
flutta menningin haldi áfram að
ráða, þá verði mikill hluti þjóðar-
innar og þar með sjálfur kjarni
hennar, afskiftur og lendi í vanhirðu.
Hann og hans mál verði að fá
menningarlegt jafnrétti við bæina.
Hér á landi hefir þessi »norræna«
þjóðernisbarátta Norðmanna ekki
náð mikilli hylli og reyndar oft
verið beinlínis misskilin. í raun og
veru er það ekki annað en sagan
um Babelsturninn, sem er að gjörast
á ný, þarna eins og svo víða ann-
arstaðar. Það er baráttan fyrir ein-
staklingseðlinu gagnvart því að lenda
í bræðsludeiglum. — Hér á landi
skilst þessi hugmynd ekki alment,
þótt merkilegt sé, þar sem vér stönd-
um þó í sama stritinu. Menn ein-
blína hér sem sé altof mjög á kyn-
blendingsmenninguna, sem þrifist
hefir í Noregi um hríð. En slík
menning er oft ekki til frambúðar,
eða það er að minsta kosti alveg
undir hælinn lagt. Þar sem tvær
þjóðir, tvennskonar menning, tvö
öfl mætast, þar fer líkt og þegar
gagnstæðar öldur mætast á vatni,
þar gnæfa margir öldutopparnir hvað
hæst, en þeir detta niður og klofna
aftur. Þjóðernisflokkurinn í Noregi
á nú að mörgu leyti við alveg sér-
staka erfiðleika að stríða, en vér
munum gjöra langréttast í því að
bíða og sjá hvað þeim tekst áður
en vér dæmum þá hart. . Þótt vér
getum hælt oss af betra og frum-
legra máli en fræudur vorir þar
eystra, þá verðum vér að meta og
virða þann kraft sem í landi liggur
hjá þeim — jafngjarnan til stór-
ræða.
Þjóðernisflokkurinn í Noregi tók
fyrir nokkrum árum að renna aug-
um sinum hér vestur á bóginn til
frænda sinna og urðu Færeyingar
þar fyrst fyrir, því að þeir eru nær.
Varð það úr, að þeir buðu Færey-
ingum til sín, því að þeir vildu
kynnast siðum þeirra og háttum og
sjá hvað eftir væri í þeim af nor-
ræna eðlinu.
Þremur árum síðar buðu Færey-
ingar aftur Norðmönnum heim til
sín og komu þeir á skipi 70 að
tölu tií Færeyja sumarið 1911. Var
iað sótt allfast að íslendingar kæmu
á mót þetta, en ókunnugleiki Fær-
eyinga, sem forstöðuna höfðu, mun
mest hafa valdið því, hversu fáir
sóttu mótið héðan.
En áður en mótinu lauk í Fær-«
eyjum, var haldinn fundur ilm það
ívað bæri að gjöra til þess að efla
viðkynningu þessara þriggja norrænu
tynslóða, Norðmanna, Færeyinga og
' slendinga og kom meðal annars
uppástunga um að setja á stofn tíma-
rit, sem kæmi út á málunum þrem-
ur. Sóttu Norðmenn það mál all-
fast, en hinir miður vegna þess, að
litlar horfur væru á útbreiðslu slíks
rits á íslandi og Færeyjum að svo
stöddu. Líka komu fram uppástung-
ur um það að löndin skiftust á bók-
um. Mestan byr fekk það ef hægt
væri að halda áfram uppteknum
hætti og heimsækja hverir aðra.
Vildu sumir að næsta stefna yrði í
Noregi og að íslendingum yrði boð-
ið, en þær raddir urðu þó sterkari
er langaði til að heimsækja ísland
fyrst.
Var nú kosin nefnd til þess að
efla norræn viðkynni og samvinnu,
3 menn fyrir Noreg og 2 fyrir hvort
hinna landanna. Formaður hennar
er C. B. Bugge í Bergen, forstöðu-
maður i Vestmannalaget, félagi því
er hafði forgöngu leiðangursins til
Færeyja. í nefndinni fyrir ísland
erum viðj Guðbr. 'Magnússon sam-
bandsstjóri ;Ungmennafélaganna,*’en
Matthías skáld Jochumsson varamað-
ur. Hann var viðstaddur á Færeyja-
stefnunni. Lofuðum við að grensl-
ast eftir um hugi manna hér heima,
um það hvern byr heimsókn Norð-
manna og Færeyinga mundi hafa.
Stóð tilfað hreyfa málinu hér|í fé-
lögnm [okkar þegar í|haust,| enfaf
ýmsum ástæðum gat það ekki orðið
fyrf?en nú”upp úr nýárinu.
^Fg bar þetta heimsóknarmál upp
í Stúdentafélaginu á fundi 9. þ. m.
og Guðbr. Magnússon hreyfði því
fáum dögum siðar á sameinuðum
fundi Ungmennafélaganna. Þótti
bezt við eiga að þessi tvö félög
hefðu forgöngu málsins, af því að í
þjóðræknisfélagsskap Norðmanna og
Færeyinga eru bæði stúdentafélög
og ungmennafélög. Þeim gengur
sem sé miklu betur að vinna sam-
an þ.ar, en okkur hér heima. Þess-
ari málaleitun var mjög vel tekið í
báðum félögunum. Stúdentafélagið
kaus þriggja manna nefnd til að
undirbúa heimsóknina, þá dr. Guð-
mund Finnbogason, Matthías forn-
menjavörð Þórðarson og Gísla Sveins-
son yfirdómslögmann.^Ungmenna-
félagið kaus Ingu Láru Lárasdóttur,
Tryggva jTÞórhallssonJTandidat fog
Ásgeir Ásgeirsson stúdent. j /'■ /
--—... ni.jd