Ísafold - 29.01.1913, Blaðsíða 2

30
ÍSAFOLD
+ I
• jjfg
Vaígerður Jónsdóííir !
biskupsfrú |
lézt í gær um miðjan dag eftir þungbæaa vanheilsu svo árum skifti.
Frú Valgerður sáluga var dóttir }óns bónda Halldórssonar á Bjarna-
stöðum í Bárðardal (d. 1865) og konu hans Hólmfríðar Hansdóttur frá
Nesiöndum við Mývatn.
Hún ólst upp hjá Tryggva Gunnarssyni f. bankastjóra og dvaldist
með honum þangað til hún giftist (árið 1887) Þórhalli Bjarnarsyni, núver-
andi biskupi landsins.
Þau eignuðust 4 börn, er lifa: Tryggvi cand. theol., Svava kona
Halldórs skólastjóra Vilhjálmssonnr á Hvanneyri, Björn bústjóri i Laufási
og Dóra, i föðurgarði.
Frú Valgerður sál. lézt úr krabbameini. Hafði hún verið rúmföst
að mestu síðustu árin og oft með miklum þjáningum. Andlát hennar
bar því eigi óvænt að.
»Stilt kona og vönduð, heimilisrækin og þrekmikil svo fádæmum
sætti, í hinum þungu raunum, er sjúkdómur lagði á hana siðustu árin».
Þessi voru orð nákunnugs manns hinni látnu, í gær, er andlátsfregnin
barst um bæinn.
inni hefir nýlega boðist ^/2 miljón
króna frá ýmsum efnamönnum i
Danmörku, til þess að efia hervarn-
ir Dana á landi, nálægt Kaupmanna-
höfn. Þetta tilboð virðist ekki sízt
til þess gert að tryggja það, að þess-
ar hervarnir verði ekki rifnar niður
eftir nokkur ár, eins og komið hefir
til orða. — Forsætisráðherrann hefir
svarað þessum mönnum á þá leið,
að hann þægi gjöfina með þökkum,
en þó því aðeins að ekkert væri til
tekið um það til hverra hervarna
ætti að verja henni, en hermálaráðu
neytinu væri falið að ákveða um
það. •
Annars er það eftirtektavert, að rík-
in fá víða stórgjafir frá efnamönn-
um til ýmsra þeirra framkvæmda og
stórræða, er þjóðinni leikur hugur á,
en fé fæst ekki veitt til í fjárlögum.
Slíkur áhugi og umhyggja fyrir al-
mennri heill á ætíð lof og heiður
skilinn og mætti slíkt vera íhugun-
arefni með þjóð vorri.
Valdemars Poulsen hefir oft verið
getið hér í blaðinu. Hann hefir
fundið upp sérstaka aðferð til þess að
senda þráðlaus símskeyti og til þráð-
lauss símtals. Er ekki óliklegt, að
hann verði frægastur maður Dana
þeirra er nú lifa, svo mikla yfirburði
þykir aðferð hans hafa yfir þær, sem
áður eru þektar. Bretar ætla að
koma upp heljarmiklu þráðlausu sím-
skeytakerfi um hið víðlenda ríki sitt
og keppir Poulsen og félagar hans
við/ Marconifélagið um að gera
það, eða að heimila aðferð sína til
þess. Þykir helzt horfa svo við, að
Poulsen verði hlutskarpari, þó ekkert
verði fullyrt um það ennþá. Með
aðferð Poulsens má nú senda þráð-
laus símskeyti frá vesturströnd Ame-
ríku yfir meginlandið sjálft og Kyrra-
hafið, til austurstrandar Asíu.
Heilsuhælið.
Tveir íslenzkir bændur í Canada,
jón Sveinsson og Magnús Hinriks-
son, báðir Sunnlendingar, hafa sent
Heilsuhælinu rausnarlegar gjafir, 100
dollara hvor þeirra. Magnús á fyrir
konu Kristínu Þorsteinsdóttur frá
Haugshúsum á Alftanesi. Kona }óns
er Þóra Gísladóttir frá Halakoti i
Hraungerðishreppi. Þeir }ón og
Magnús segja: »Yið sendum þetta
til minningar um konurnar okkar,
sem hafa barist með okkur gegnum
lífs og landnámsstritið«.
G. Björnsson.
Erl. símfregnir.
Khöfn 28. jan. 1913.
Stóryeldin og Tyrkir.
Nýtt. svar frá Tyrkjum
er í undirbúningi. Buist
við að stórveldin kúgi
Tyrki til friðar, án nýrra
blóðsúthellinga.
ísland erlendis.
Sambandsmálið. Dönsk blöð leggja
ekkert til um það ffekara en áður
hefir skýrt verið frá hér í blaðinu,
heldur láta' sér nægja að skrásetja
það, sem um málið hefir verið ritað
í islenzkum blöðum. En af því
þykjast þau samt mega ráða, að sitji
við alt breytingalaust — fyrst um
sinn.
Bóndinn á Hrauni, leikrit Jóhanns
Sigurjónssonar, sem leikið var hér
um árið, verður sýnt í konunglega
leikhúsinu mjög bráðlega, líklega
í næsta mánuði.
Pétur iónsson söngvari hefir fast
söngmenskustarf nú við Kurfúrsten-
Opera í Berlin. Hann hugsar til
að koma hingað heim í sumar.
Fjórðungamót
eru farin allmjög að tiðkast hér í
höfuðstaðnum. í fyrra efndu Norð-
lendingar og Austfirðingar — hér
staddir — til mikilla samkvæma —
og sama sniðið er haft á i vetur.
Austfirðingar luku sér af á laugar-
dag, en Norðiendingar hafa sina sam-
komu bráðlega.
Vestfirðingar og Sunnlendingar eru
alt tómlátari, eins og hið fyrra Skál-
holts-biskupsdæmi sé eftirbátur Hóla-
dæmis um landsfjórðungaást.
í Austfirðingamóti var fjör mikið,
minni drukkin og margar ræður
fluttar.
Samkomuna setti Axel V. Tulinius
f. Sunnmýlinga sýslum. Fyrir minni
fjórðungsins talaði Arni Jóhannsson
bankaritari, en Halldór }ónasson
cand. fyrir minni íslands.
Skákglíma Taflfélags Reykjavikur.
Henni lauk í fyrrakvöld þann veg,
að Péíur Zóphóníasson f. ritstjóri varð
sigurvegari.
Hann vann 10 af 11 töflum, en
tapaði 1 við Sumarliða Sveinsson,
er varð nr. 2 (vann 9 skákir, tap-
aði 2). En þriðji hlutskarpastur varð
Sigurgeir Jónsson (vann 8, tapaði 3).
Alls tóku þátt i kappskákunum
öllum 12 manns.
Pétur Zóphóníasson er því skáh-
meistari landsins þetta ár, og er hann
vel að þeim titli kominn. Hann
hefir unnið mikið í þarfir tafllistar
vor á meðal og er sjálfur fágætur
taflmaður.
Lóðargj aldahækkunin.
Hr. Jóhann Jóhannesson kaupm.
hefir sent ísafold greinarstúf út af
grein Sv. Bj. hér í blaðinu og kveðst
hann álita réttara að geyma svar sitt
þangað til nefnd sú, er fjallar um
lóðargjöldin í bæjarstjórninni hafi
lokið sínum störfum. Þetta svar sitt
gefur hr. }óh. Jóh. út sérprentað og
útbýtir meðal bæjarbúa.
Fátækraskemtun.
Þess hefir láðst að geta, sem þó
var maklegt, að Kvenfélag Fríkirkj-
unnar hélt framan til í þessum mán-
uði stóra og góða skemtisamkomu
fyrir fátæk börn; var þangað boðið
á þriðja hundrað börnum. Þar voru
tendruð tvö stór jólatré og ýmiskon-
ar fagnaður og góðgerðir á boðstól-
um. Börnin voru í sjöunda himni
Og léku sér, sungu Og dönsuðu;
saklaus gleði og ánægja skein á hverri
brá. Þetta var því betur hugsað og
gert, sem þröngt mun hafa verið í
búi venju fremur á mörgu barna-
heimilinu um síðustu hátíðir, og það
mun félagskonum hafa verið kunn-
ugt um. — Kvenfélag þetta starfar
mikið og vel, það réttir mörgum
kærleikshönd í kyrþey, auk stórfeldra
gjafa til kirkju sinnar, hvert árið af
eftir annað. Kunnugur.
Sverð og bagall á ensku.
Nýlega var þess lauslega getið
hér í blaðinu að leikrit Indriða Ein-
arssonar, Sverð baqall, hefir verið
þýtt á ensku. Þýðing þessi er í
ensku skáldfræðatímarili, er nefnist
Poet Lore, en þýðingin er eftir enskan
fræðimann Lee M. Hollander. Hall-
dór Hermannsson bókavörðui iíþöku,
sem nú er nokkurskonar útvörður
íslenzkra bókmenta í enskum heimi,
hefir yfirfarið þýðinguna, og er þá
ekki hætt við að efni leiksins hafi
á nokkurn hátt verið misskilið. Er
Halldór liklegur til þess að gera ís-
lenzkum bókmentum gagn og sóma1
erlendis.
í þessu skáldritasafni hafa áður
verið þýðingar eftir Björnson, Drach-
mann, |d’ Annunzio, Hauptmann o.
fl., að mestu eða eingöngu leikrit.
Á eftir leikritinu er alllöng grein
um höfund þess og leikritið sjálft.
Er þess getið að þetta sé fyrsta ís-
lenzka leikritið, er þýtt hafi verið á
enska tungu. Lýsir þýð. því með
glöggum skilningi hverja örðugleika
leikritaskáld eigi hér við að stríða,
fámennið fyrst * og fremst, og svo
hitt, hve útleudingum veiti örðugt
að skilja íslenzka tungu. Því meira
þykir honum um það vert, að hér
skuli vera leikritaskáld, er sýni þjóð-
inni og heiminum að íslendingar
standi ekki öðrum þjóðum að baki
í þessu efni og geti enn lagt sinn
skerf til heimsbókmentanna.
Um leikritið segir þýðandinn ým-
islegt, telur á því kosti og lesti frá
sínu sjónarmiði. Af persónum leiks-
ins þykir honum mest um vert þau
Brand og Jórunni, en Bótólfi bisk-
upi þykir honum að nokkru ofaukið.
Annan þátt leiksins telur hann bezt-
an, kallar hann meistaraverk.
Öll er grein þessi rituð af góð-
vil og skiiningi, en án alls þess fag-
urgala, sem stundum er látinn bæta
upp skilnings- eða þekkingarleysið.
Má Indiiða Einarsyni það vel lika,
bæði að vera í tímariti þessu settur
á bekk með helztu leikritaskáldum
nútímans og eins hitt hve vel og
sanngjarnlega að dæmt er um þetta
leikrit hans, á víðlesnusln tungu
heimsins.
sér að góðu guðfræði liðinna tíma.
Það er margt sem vex í verði við
að eldast. Guðfræðin er ekki þar á
meðal fremur en önnur framleiðsli
takmarkaðs mannsandans, sem til
»fræða« teljast. Að öðru leyti en
því sem hin gamla guðfræði er oss
vitnisburður um skilning manna og
kynslóða liðinna tíma á sannindum
kristnu trúarbragðanna og getur því
hjálpað oss til þess að skiíja að sumu
leyti vora eigin tíma, er gömul guð-
fræði fremur fánýt vara. »Næringar-
gildi« hennar er meira en takmarkað.
Gömul guðfræði er í engu tilliti rétt-
hærri en gömul læknisfræði eða
gömul náttúrufræði eða gömul sagn-
fræði.
Þetta skyldi maður ætla, að væri
svo auðsær sannleikur, að ekki þyrfti
um það að eyða mörgum orðum. En
alt fyrir það sýnir reynslan oss, að
menn hafa á öllum tímum átt erfitt
með að átta sig á þessum sannleika
og eiga enn i dag.
Hvernig víkur því við, að mönn-
um veitir þetta svo erfitt, þar sem
guðfræðin á í hlut? Því að það er
áreiðanlegt, að skynberandi mönn-
um veitir næsta auðvelt að átta sig
á því, að önnur fræði hljóta að
fyrnast og falla í gildi eftir því sem
árin líða.
£g hygg eina höfuðástæðuna til
þessa vera þá, hve algengt það er á
öllum tímum, að menn rugla saman
guðfræði og krislindómi, — gera
guðfræðina að kristindómi eða krist-
indóminn að guðfræði. í frá fyrstu
öldum kristninnar hafa menn gert
sig seKa í því að rugla saman þess-
um tveim hugtökum. Og hvílikt
tjón hefir af því hlotist, — hvílíkur
hnekkir fyrir hvorttveggja, kristin-
dóminn og guðfræðinal Állar hinar
miklu og sorglegu-trúarbragða-deilur
innan kristninnar, öll sú sundrung
og barátta, sem af þeim hefir leitt,
allur sá mannúðár-skortur og umburð
arlyndis sem þar hefir komið fram,
allur sá ofsi og grimd sem þeim
hefir verið samfara, í fæstum orðum:
öll sú synd, sem þar hefir verið drýgð,
— alt á þetta að sumu leyti rót sina
að rekja til þess, að skammsýni mann-
anna ruglaði saman þessu tvennu,
sem sízt má saman rugla: trúar-
brögðum (kristinni trú) og guðfræði.
Þó er þessi ruglingur hugtakanna
að sumu leyti skiljanlegur, og— þegar
haft er tillit til hins nána sambands
þeirra sin á milli, — jafnvel afsak-
anlegur. Þetta samband guðfræð-
innar við trúarbrögðin er svo náið,
að trúarbrögð án guðfræði eru
óhugsandi. Hvenær sem trúaður
maður tekur að gera sér skyn-
samlega grein trúarlegrar reynslu
sinnar, þá myndar hann sér sína
guðfræði. Því að í insta eðli sinu
er guðfræðin ekki annað en tilraun
mannsins til að gera sér fræðilega
grein trúarreynslu sinnar. Þessi guð-
fræði einstakhngsins getur verið næsta
bágborin, þótt trúarreynsla hans sjálfsé
hin fullkomnasta,—þvi að það,hversu
hann gerir sér grein reynslunnar, fer
alt eftir skilningi hans, þekkingu og
dómgreind, eftir því þroska- og menn-
ingarstigi, sem hann stendur á. Hins
vegar er það skilyrði fyrir heilbrigðu
trúarlífi mannsins, að hann geri sér
sem réttasta grein trúarreynslu sinn-
ar,- fullkomni þessa guðfræði sína,
svo að samsvari sem bezt trúarbrögð-
um hans, og til þess vill aftur kirkjan
styðja hann með guðfræði sinni, sem
auðvitað er ekki annað eri fræðileg
útlistun kirkjunnar beztu manna á
ýmsum tímum á sannindum trúar-
arinnar. En þar sem guðfræðin er
svo til komin, að hún í insta eðli sínu
er ekki annað en tilraun mannsins
til að gera sér grein trúar reynslu
sinnar, verður það skiljanlegt, að
þetta tvent, trúin og guðfræðin, hvort
sem hún nú er hans eigin eða kirkj-
an hefir flutt honum hana, — renni
svo saman í huga hans, að hann
missi sjónar á hvað af því er trú
og hvað guðfræði. Þess er þá ekki
heldur að dyljast, að margt af því,
sem kristindómur kallast fyr og síð-
ar og haldið hefir verið að mönnum
sem »sönnum kristindómi« og »mik-
ilvægum trúaratriðum*, er upphaf-
lega ekkert annað en »guðfræði« löngu
liðinna tíma, fræðileg útfærsla á ein-
stökum atriðum kristnu trúarinnar
eða ályktanir, sem af þeim hafa verið
dregnar, en seinna hafa runnið sam-
an við kristindóminn í meðvitund
manna, svo að fráhvarf frá þeim
var dæmt argasta trúarvilla og þeir
bannfærðir, sem það gerðu. En því
afsakanlegra er það, að trúuðum
manni, sem ,enga guðfræðilega ment-
un hefir hlotið, verður það á að
blanda þessu tvennu saman. Og
þvi meiri mætur sem sá hinn sami
hefir á trúarbrögðum sínum, því eðli-
legra er það, að allar véfengingar á
gildi guðfræði hans taki hann sárt,
eins og væri þar veizt að sjálfum
trúarbrögðum hans, svo að hann enda
fyllist ofsa og gremju gegn sérhverj-
um þeim, sem hann hefir einhvern
grun um að það vilji gera. Þetta
gerðu allir nýmæla-menn á svæði
trúmálanna vel í að hafa hugfast.
En alt fyrii það ríður á því, að
menn læri að gera greinarmun þess-
ara hugtaka, svo skaðlegar afleiðingar
sem það getur fengið, að menn rugla
þeim saman. Sérstakíega ríður á því,
að allir þeir sem fást við trúarbragða-
kenslu, hvort sem það nú eru prest-
ar eða kennarar, geri sér það svo
ljóst sem auðið er, að trúarbrögð og
guðfræði eru sitt hvað, þrátt fyrir
hið nána samband þeirra sín í milli:
Trúarbrögðin eru hjarta-afstaða manns-
ins til hins ósýnilega guðs, — kristna
trúin hjarta-afstaða mannsins við guð
eins og Jesús Kristur hefir sett oss
hann fyrir sjónir sem kærleiksríkan
föður. Guðfræði aftur á móti er,
eins og orðið bendir á, fræðileg
framsetning ófullkominna manna á
innihaldi trúarinnar, þessu, »sem auga
sá ekki og eyra heyrði ekki og ekki
kom upp í hjarta nokkurs manns,
en guð fyrirbjó þeim er elska hann«.
Svarið við þeirri spurningu hvort
þörf sé á nýrri guðfræði ætti því
að liggja í augum uppi. Það, að öll
guðfræði er mannaverk og því ófull-
komin, að hún er alt af háð tak-
mörkunum sinna tíma, að engir tím-
ar hafa flutt oss hinar kristilegu kenn-
ingar í annari mynd en samsvaraði
mentunarþroska þeirra, svo að sú
guðfræði hefir aldrei dagsbirtuna séð,
sem sagt yrði um með sanni: hér
er hinn algeri sannleikur, — þetla
gerir guðfræðinni það beint að skyldu
að leggja aldrei árar í bát, gera sér
aldrei að góðu kenningar-arf liðinna
tíma, heldur sífelt að vinna að end-
urnýjun sinni, að hún verði sem
fullkomnust og sönnust útlistun
kristnu trúarinnar. í fæstum orð-
um: Það er heilög skylda guðfræð-
innar að vera ávalt ný guðfræði.
Þetta er þá líka alment viðurkend-
ur sannleiki innan kirkjunnar, bæði
hinna'r katólsku kirkju og hinnar
evangelisku. Það sýnir bezt öll þró-
unarsaga guðfræðinnar frá elztu kristni
til vorra tíma. I meðvitundinni um
takmörkun mannlegra vitsmuna og
þekkingar hefir engin kynslóð til
fulls gert sér að góðu skýringar eldri
tíma á sannindum trúarbragðanna,
heldur sífelt tekið til nýrrar prófunar
skýringar þær og útlistanir, sem hún
tók í arf frá næstu kynslóðum á
undan. Guðfræðin hefir sífelt verið
að fullkomna sig, með því ýmist að
fella burtu það, sem við nánari próf-
un reyndist rangt, eða leiðrétta og
lagfæra það er nánari athugun sýndi,
að var ónákvæmt og ófullnægjandi;
þess vegna á ekki að eins guðfræðin
í heild sinni sína þróunarsögu, held-
ur og hver einasti trúarlærdómur.
Sá trúarlcerdómur er ekki til sem hafi
á óllum tímum, siðan jyrstu kristm,
verið jramsettur á einn og sama hátt
innan kirkjunnar. Þetta getur hver
sá sannfærzt um, sem vill hafa fyrir
því að kynna sér einhverja trúarlær-
dómasögu. Guðfræðin hefir að vissu
leyti endurfæðst með hverri nýrri
kynslóð, en það er sama sem að
hver kynslóð hefir átt sína nýju guð-
fræði. Og þessi nýja guðfræði hefir
þá líka í hverri kynslóð átt sér sína
mótstöðumenn, er sögðu hina gömlu
guðfræði betri, sem þeir höfðu alist
upp við. Því að í flestum tilfellum
er »gamla guðfræðin«, sem góðir
menn eru að berjast fyrir, lítið ann-
að en sú skoðun, sem var drotnandi
i