Ísafold - 29.01.1913, Blaðsíða 3

ÍSAFOLD
31
Peysubúningurinn.
Þó að það sé ekki þakklátt verk,
að minnast á hve sumar íslenzkar
konur — og þó einkum þær yngri —
hafa aflagað peysubúninginn okkar
nú til margra ára, þá vil eg þó með
öffáum linum benda á tilfinnanleg-
asta ólagið, sem á hann er komið.
Einha-útsaía
í Heijkjavík á smjöri frá mjóíkurskólanum á Jfvít-
árvötlum veröur frá 1. febrúar næsfk. og framvegis
í Smjörtjúsinu, Tfafnarstræti 22.
Skotthújuna, jafn-þýðingar mikið
fat og hún er fyrir búninginn, hengja
sumar stúlkurnar aftan í hvirfilinn
Grönfeldt.
°8 Þar lítur hún út sern *kringlótt
*«> eins og einn af fagurfræðingum
°kkar hefir svo heppilega að orði
komist. Hárið kraýsa þær þangað til
Það ris sem himinháar fjallaburstir
UPP frá ennl og út frá vöngum og
hýrgja þannig fyrir að nokkra ögn
sjáist á húfuna, þegar framan á kven-
roanninn er litið. Svo er síðasta
framförin, brotið á húfunni, svo
stúlkurnar veiða þríhyrndar, sem
sumir kalla. Er það af því að gjört
er á hana strýtumyndað brot á milli
hárbustanna. Þetta er afkáralegt
<")ia§ við peysubúninginn, sem þarf
laga. Að kunna sér hóf i klæða-
Þurði er ekkert síður viðeigandi, en
1 ,™örgu öðru. En hvar er meðal-
helAT? einhver WÍa? íú, eg
Það hljóti að vera svo sem
mi S vegar milli gömlu skotthúfunn-
ar, sem náði ofan í brýr og niður í
hnakkagróf, með stutta skúfinn jafn-
S an kjálkabarðinu — og háu hár-
ustanna með strýtumynduðu húf-
una, eða bótina aftan í hnakkanum.
ins og það er víst, að gamla húfan
efir verið herfilega ljót, einkum á
ungum stúlkum með laglegt hár,
eins er það líka áreiðanlegt, að strýtu-
niyndaða húfan, eða bótin aftan í
hnakkanum er líka ósmekkleg. Æski-
legast væri því, að hárbustirnar
lækkuðu til muna og húfan fengi
leyfi til að sitja slétt ojan á höfðinu,
en ekki ajtan á því.
Þá mætti missa sig eitthvað af öll-
um nælunum og kömbunum, sem
stúlkurnar tiidra í hárið á sér við
skotthúfuna; þó þetta geti farið vel
við útlendan búning, sem þolir alls
konar tildur, þá er öðru máli að
gegna með peysubúninginn, sem er
1 uppvexti þeirra og þeir hafa tekið
ttúanlega sem hina einu réttu, hina
alsönnu kenningu. Hins gæta þeir
ekki, eða vita það ekki, að gamla
guðfræðin þeirra hefir ef til vill hjá
næstu kynslóðum á undan verið
Þýsna illa séð »ný guðfræði« sem
smámsaman hefir orðið ofan á.
, Allir tímar hafa í vissu tilliti átt
sina nýju guðfræði og svo mun einnig
Jjeynast hér efir. Því að hætti guð
jræðin að sækja fram á leið, hætti
nun að fullkomna sig og endurnýja
nteð nýrri prófun og nýjum rann-
soknum, þá hefir hún í frá sömu
?tundu hvorki meira né minna en
veðið tipp sinn eipin dauðadóm sem
Vlttndaleg jræðigrein. Þetta eitt ætti
að geta nægt til þess að sýna fram
a ekki að eins tilvistarheimild, heldur
^eint nauðsyn nýrrar guðfræði á
nvaða tíma sem er, og þá ekki sízt
á vorum tímum.
En það er vissulega margt annað
en þetta sem nú var nefnt, sem ekki
3 *rlnt- r^1 * * * * Vl:t'ætir framkomu nýrrar
guðfræði emmitt á vorum timum
heldur hefir beinlínis gert vorum
tímum það alveg sérstaklega að skyldu
að endurskoða frá rótum kenningar-
arf kirkjunnar.
, . Þar vil eg fyrst tilnefna allan þann
fjölda nýrra sanninda, sem rannsókn-
ar-vísindi síðustu aldar hafa í ljós
leitt, sannindi, kem eldri tíma
naumast óraði fyrir hvað þá meira,
en verða til þess á ýmsa vegu að
ósanna margt það, er hinum eldri
tímum var óyggjandi sannleikur, og
kippa fótum undan þeim röksemd
uns, sem þeir leiddu út af þessum
•ímyndaða sannleika, er nú reynist
misskilningur einn. En þetta hefir
„lrma“
Smjörtíkiö góöa, sem búið er tif úr fínustu ptöntu-
efnum og er bœöi tjúffengt og drjúgt, er nú komiö
affur í
Smjörf)úsið,
Hafnarsfr. 22.
svo blátt áfram og ósamrýmanlegur
öllum nýtízku afkárahætti. Það er
ekki svo að skilja að nælur og kamb-
ar geti ekki orðið fullmargir líkavið
kjólbúninginn. Eg hefi séð 14 kamba
og nælur í höfði kjólklæddrar konu,
enda sást varla í hárið fyrir þeim.
En það skal líka tekið fram, að þessi
aragrúi er undantekning.
Peysan er af sumum aflöguð þannig,
að hún er flegin ofan á miðja bringu
og ekki er það dæmalaust að sjá
kirtilslögun á henni í hálsmálinu að
framan. Svona er eftirherman.
Hvílur háls og sælleg bringa er að
vísu ekkert leiðinlegt á að líta, en
mórauður háls og mögur og mórauð
bringa, er alt annað en fögur sjón.
Einnig hér væri gott að kunna sér
hóf og fara meðalveginn, því næst
mitt á milli háhálsuðu peysunnar,
sem konur klæddust einu sinni, með
hálsklútinn, sem náði upp undir
kverk, og nýtízku peysunnar, sem
á sumum er flegin ofan á miðja
bringu.
líka áhrif á guðfræðina. Því að guð-
fræðin endurspeglar ávalt þekkingu
og skilning sinna tíma á fjölda efn-
um, sem hún hlýtur að hafa tillit til
við útlistun og rökstuðning trúar-
sannindanna. Annað væri blátt áfram
ómögulegt. A vorum tímum hefir
rannsóknar-vísindunum fleygt fram
meira en nokkuru sinni áður og þau
hafa umturnað skoðunum manna
svo að segja á öllum svæðum mann-
legrar þekkingar. Og þessum nýju
skoðunum er svo sem ekki haldið
leyndum fyrir almenningi. Síður en
svo sé. Vér lifum á dagblaða- og
tímarita-öld sem aldrei fyrri. Alt
sem fram kemur af nýjum uppgötv-
unum, öll ný og merkileg sannindi,
sem mannsandinn fær grafið upp,
eru óðar borin út til almennings af
blöðunum og timaritunum. Vísinda-
mennirnir fá ekki að halda nýung-
unum fyrir sig. Það sem þeir tala
í leyndum, er jafnharðan prédikað af
þökunum I Og hugsum oss svo alt
það nýtt og áður óþekt, sem visind-
in hafa í ljós leitt á svæði mann-
kynssögunnar, náttúrufræðinnar, sál-
arfræðinnar, og síðast en ekki sízt
á svæði trúarbragðasögunnar. Svo
mjög sem þetta sneitir skilning vorn
á sannindum trúarinnar, getur guð-
fræðin ekki leitt það hjá sér án þess
að daga uppi og verða sá andlegur
steingervingur, sem menn snúa bak-
inu við.
En öllu öðru fremur eru það hin
guðjræðilegu vísindi sjálj, með þeim
nýungum, sem þau hafa í ljós leitt,
er heimta fullkomna endurskoðun
hinna eldri útlistana álaprdómum trúar-
innar, já, gera hana að heilagri skyldu
við guð og menn og — sjálfa sig.
Ekki fer heldur vel á því, þegar
alt að því kvartilsbreidd verður milli
barmanna að framan; svo vel sem á
því fer að ögn sjáist í hvíta brjóstið,
þá er það þó heldur mikið gap.
Hvað segið Þið, ungu meyjar, sem
á peysubúningi gangið? Haldið þið
ekki að réttast sé að lofa útlenda
búningnum að sitja einum að nælum
sinum og kömbum og hárbustum,
en greiða hár ykkar sem eðlilegast,
hætta alveg að tildra hárinu upp með
nælum og kömbum, sem er svo af-
káralegt við húfubúninginn ? Jú, eg
segi ykkur satt, þið verðið eins lag-
legar fyrir það og giftist engu síður.
Ljótunn.
Látinn
er nýlega Guðmundur Ingimundar-
son f. bóndi á Ölvaldsstöðum í Borg-
arhreppi, hálf níræður að aldri. Hann
lézt hjá syni sínum Eiríki í Bóudhól
í Borgarhreppi.
Ein af meginstoðum hinnar eldri
guðfræði, það sem öll hennar útlist-
un byggist á og allar hennar rök-
semdir eru miðaðar við, hún er nú
tallin og með því blátt áfram kipt
fótum undan mjög miklu af guð-
fræði eldri tíma. Þessi meginstoð
hinnar eldri guðfræði er innblásturs-
kennmging gamla. Hin vísindalega guð-
fræði sjálf hefir nú hafnað henni með
öllum eftir að hafa sannfærstum órétt-
mæti hennar með nákvæmri prófun
sjálfrar heilagrar ritningar. En að þessu
sinni skal ekki farið frekar út í þá sálma.
Með því sem hér hefir verið tekið
fram, vildi eg hafa leitt rök að því,
hver þörf er á nýrri guðfræði, allra
helzt á vorum tímum. Að eg stenc
ekki einn uppi með þá skoðun þari'
sízt að taka fram. Verkin sína merk-
in. Víðsvegar um hinn kristna heim
er, eins og flestum mun kunnugt,
starfað af miklu kappi að endurnýj-
un guðfræðinnar. Þar eru að verki
svo að segja allir hinir lærðustu og
beztu menn kristninnar á vorum
dögum, menn sem vinna þetta star::
ekki að eins knúðir af einlægum
sannleiksáhuga, heldur og gagnteknir
af þeirri helgu sannfæringu, að þetta
starf sé beint skilyrði fyrir því að
tímans börn fáist til að sinna fagn-
aðarmáli kristnu trúarinnar. Og ár-
angurinn af allri þeirri starfsemi ei
sú hin nýja trúmálastefna, sem á
síðustu tímum hefir tekið að ryðja
sér til rúms víðsvegar innan kristn-
itinar, og hefir verið nefnd — upp-
haflega i tortryggingarskyni af and-
stæðingum hennar — nýja guðjræðin.
í næstu hugleiðingu minni mun
eg leitast við að gera hennar nánari
grein. /. H.
Baðanir og busl
Jóns Ólafssonar
(frá Vestra-Geldingaholti).
Mér þykir ekki ólíklegt að þeir,
sem lesið hafa ritgerðir þær í 1. og
2. tölubl. ísafoldar þ. á., er Jón
Ólafsson frá Vestra-Geldingaholti
eignar sér, og kallar »Enn um sauð-
fjárböðuns, hafi orðið fyrir vonbrigð-
um, hafi þeir ætlað að fræðast um
böðun á sauðskepnum. Aftur á móti
mátti þar lita tilrannir höfundarins
að þvo af sjálfum sér þá bletti, er
eg í grein minni i 89. tölubl. ísa-
foldar sýndi ljóslega fram á að hann
íefði sett á sjálfan sig með rang-
hermi og rógburði um erlenda iðn-
aðarvöru, sem mörgum hér á landi
er að góðu kunn, og vonandi verð-
tar víðfrægari eftir ummæli þau, er
J. Ó. hefir vakið. Einkennilegast
er, að hann skuli nú ekki treysta á
sápuna sína skozku, er hann hélt
mjög fram í fyrri grein sinni, og
vildi umfram alt innleiða hér á landi
við allskonar óþrifnaði. Nú afneit-
ar hann hinum skozku baðlyfjum
strax í upphafi greinar sinnar að því
leyti, að hann þykist ekkert vera við
innflutning eða sölu þeirra riðinn.
Annaðhvort er hann nú kominn á
aðra skoðun um gæði baðlyfjanna
sinna og þykir því minkun að við-
urkenna afstöðu sína við þau, eða
hann þekkir sjálfan sig að því að
honum verði ekki trúað, ef þetta
vitnast, því einmitt þessi sami Jón
Ólafsson kvað hafa útvegað kaup-
manni hér í bænum dálitlar birgðir
af þessum skozku baðlyfjum til um-
boðssölu gegn hluttöku í ágóða af
því, sem seljast kynni.
Þetta út af fyrir sig ætti ekki að
vera svo þýðingarmikið atriði, ef
ekki væru yfirstignar þær siðferðis-
legu reglur, er hver ráðvandur maður
setur sér, sem sé að níða aldrei ná-
ungann, eða hans verk, til hagsmuna
fyrir sjálfan sig.
Ef J. Ó. hefði af einskærri þjóð-
rækni álitið ástæðu til að vara við
Coopers baðlyfjum, bar honum að
rökstyðja ásakanir sínar, en ekki að
hamra biákalt fram sína eigin sleggju-
dóma. Honum bar ekki að eins að
tilgreina merka menn, er staðfesta
viidu ummæli hans, heldur einnig
að sýna fram á með vísindalegum
rökum í hverju væri fólgið gagns-
leysi eða ógagn baðlyfjanna. Eg
hefi skorað á hann, að viðlögðum
þungum sektum (sjá fyrrigrein mína),
að sanna ummæli sín, er því ekki
að furða þó maðurinn grípi hálm-
stráin þegar hann finnur sig sjálfan
kominn i baðið.
Viðbárur hans í áminstum ritsmíð-
um eru sannarleg hálmstrá að sönn-
unargildi, og táltök að því leyti, að
þær færa bæði mér og öðrum svo
áþreifanlega heim sanninn um það
hve óvandur maðurinn er að rökum.
Fyrsta stráið er hans eigin þekk-
ing á böðum og baðlyfjum, er hon-
um finst ekki saman berandi við
mína þekkingu í þeim efnum. Af
því ætla eg honum ánægju en ekki
gagn. Þekking Jóns Óiafssonar
sannar hvorki að enginn sé honum
snjallari, né að hann fari með rétt
mál. En þar sem þekking er fyrir,
er góður málstaður sigursæll. Af
því getur J. Ó. ráðið hve haldgott
þetta hálmstrá hans er. r
||; Annað stráib eru sögurnar, er
hann segist hafa heyrt um Coopers
baðlyfið á Skotlandi, og sýna þær
bezt hve trúgjarn J. Ó. er. Eftir
þeim að dæma virðist hann hafa
fræðst um það að baðlyfin væru til
einskis annars nýt, en að drepa
flugnaegg, og bendir það til þess, að
annaðhvort hafi hann ekki umgeng-
ist vísindamenn, eða að þeir hafi
gert sér meira far um að henda
gaman að Jóni en að fræða hann.
Fyrst og fremst er óheppilega til
orða komist um dauða hluti að þeir
séu drepnir, og í öðru lagi furðar
mig mjög mikið að Jón skuli ekki
af sinni eigin þekkingu vita betur
en það sem hann þykist hafa eftir
þessum Skotum. Einmitt af því, að
fjárbaðsduftið varir í ullinni lengi
eftir böðunina, og drepur öll kvik-
indi, er á þeim tíma koma í hana,
hvort heldur þau kom'a utan að frá
eða úr eggjum á skepnunni sjálfri,
er það með áhrifamestu og áreiðan-
legustu baðlyfjum til kláðaútrýming-
ar og annara þrifa. Það ætti J. Ö.
einnig að fara að vita, að sama verk-
smiðja býr til og sendir hingað til
lands tvær aðrar tegundir baðlyfja,
sem sé, »Albyn Paste« og »AIbyn
lög«, sem hvorttveggju hafa næga
fitu, og því heppileg til notkunar
hér á landi á haustin, annaðhvort
eingöngu, hvort út af fyrir sig, eða
blönduð duftinu, er sérstaklega hefir
sýkingarverjandi áhrifin fram yfir
hin. Messrs Cooper & Nephews
hafa því baðlyf, er fullnægja öllum
sanngjörnum kröfum.
.Ummæli eftir Aíexander Gaw falla
því um sjálf sig, þótt þau væru rétt
hermd. Að John Kay furðaði sig á
því hve íslendingar væru skamt á
veg komnir, er skiljanlegt þegar þess
er gætt hvaðan honum hefir komið
hugmyndin um menningarástand
vort.
Eg veit ekki hvaða gagn J Ó.
hefir séð sér í því að geta þess, að
D. Woods segi, að þá er noti
»Skozku baðlyfin« muni ekki yðra
þess. Eg efast ekki um að mikið
betra sé að brúka þau en ekki neitt,
þótt önnur baðlyf kunni að vera
jafnheppileg eða heppilegri.
Hvernig datt Jóni Ólafssyni í hng
að byggja ásakanir sínar á þessum
ummælum ?
Firmað Wm. Cooper & Nephews
hefði óefað óskað að J. Ó. hefði
tekist að bera einhverja ábyrgðarbæra
menn fyrir óhróðri þeim, er hann
hefir haft um baðlyf þeirra, svo að
þeir gætu fengið sér tildæmdar sekt-
ir, en J. Ó. veit sem er að af hon-
um sjálfum er engrar lagalegrar
ábyrgðar að vænta.
Til þriðja strásins ber J. Ó. sér-
stakt traust, enda er þá farið að
slást í harðbakka. Það er bending
mín til notenda fjárbaðsduftsins (ekki
allra Coopers baðlyfja, eins og J. Ó.
ranglega gefur I skyn) um að blanda
megi duftið litið eitt með vel bráð-
inni feiti, til þess að ullin verjist
betur vætu. Þetta varð — eins og
vænta mátti — að grút í meðferð-
inni hjá Jóni, sem honum ekki er
að sök gefandi, þar eð hann kvað
engan hlut geta litið réttu auga.
Þeir sem báru heimalagað smyrsi í
fé sitt í gamla daga þekkja bezt
hvort þessi bending getur ekki stað-
ist skopyrði Jóns Ólafssonar, sem
hyggjast á þvi hve kostnaðarsamt
þetta sé. Eg efast ekki um að víða
fallist til nothæf feiti, sem lítið eða
ekkert verður úr til annars, og að
verkanir hennar til verndar gegn
vætu svari vel kostnaði samanborið
við skozku sápuna. En hvort sem
þetta er heppilegt eða eigi, hefir það
ekki minstu áhrif á gildi Coopers
baðlyfjanna, því eins og eg hefi áð-
ur bent á, er næg feiti eða vatns-
hindrunarefni í tveimur tegundum
peirra.
A fjórða og siðasta stráinu virð-
ist J. Ó. byggja sáluhjálp sína, svo
ánægður og gleiðmæltur er hann út
af fyrirspurn, er mér skilst að bóndi
nokkur hafi gjört til búnaðarblaðsins
»Frey« í sambandi við ullarlos, er
honum virtist vera á fé sínu. Hann
hafði, eins og við var að búast, bað-
að fé sitt úr Coopers duftinu. og
segir að sér hafi dottið í hug hvort
arsenikið, sem er i duftinu, gæti
ekki átt sinn þátt i ullarjosinu, en
bætir svo við, »en vitanlega staðhæfi
eg ekkert um pað«.
Þetta kallar svo J. Ó. vottorð um
ullarlos, er eignað sé baðdnftinu,
og álítur það réttlæting á öllum róg-
burði 'sinum. Má af þessu bezt
marka hve grunduð rök og gagn-
rýndar sannanir hann hefir þurft að
hafa fyrir hendi til þess að kveða_
upp dóma sína um Coopers baðlyf
í samræmi við áminsta tilvitnun
hefði J, O. álitið það næga ástæðu
fyiir sig að rita óhróður um bað-
lyfin ef einhver hefði spurt hann
hvort þau væru ekki saknæm að
einhverju leyti — jafnvel þó spyrj-
andinn hefði jafnframt bent á að
þau hefðu reynzt sér vel tvö undan-
farin ár og að hann staðhæfði ekk-
ert um skaðsemd þeirra, eins og
hér átti sér stað.
Þó J. Ó. sé svona nægjusamur
við sjálfan sig og viti sem er, að