Ísafold - 05.02.1913, Qupperneq 2

38
ÍSAFOLD
Fiskifélagið,
steinolíumáliö og
stjórnin.
Eins og kunnugt er lesendum ísa-
foldar sótti Fiskifélag íslands í vet-
ur um einkaleyfi það til innflutnings
á steinolíu, er síðasta alþingi heim-
ilaði stjórninni að veita til 5 ára.
Þessari einkaleyfis-beiðni félagsins
hefir stjóinin synjað í bréfi, dags.
23. f. mánv og birtist það svar hér
i heild sinni:
í bréfi, dags. 18. f. m., hafið þér
heiðruðu herrar, sótt um, að »Fiski-
félagi íslands* * sé veitt einkaleyfi til
innflutnings og sölu á steinolíu,
samkvæmt heimildarlögum þeim, er
síðasta alþingi samþykti og staðfest
voru 22. október f. á. Tjáist þér
hafa leitað undirtekta manna um
þetta mál víðsvegar um landið, og
hafi þegar safnast nokkurt fé. Hversu
mikið fé kunni að safnast tjáist þér
ekki geta sagt með vissu, en vonið,
að nægilegt fé muni fást ef félagið
fengi einkaleyfið. Skýrið þér enn-
fremur svo frá, að þér hafið komist
í samband við steinolíufélag í Ame-
ríku, sem, að sögn, sé auðugt og
ábyggilegt félag, og óháð hinum
svokallaða steinoliuhring, og segist
hafa i höndum aðgengiiegt tiíboð
frá nefndu félagi um sölu á stein-
oliu.
Útaf þessu skal yður hérmeð til
vitundar gefið, að eftir þeim upp
lýsingum, sem landsstjórnin hefir
aflað sér um ástand steinolíumark-
aðsins, steinolíuverð í nálægari lönd-
um, flutningsgjöld og annað, er að
máli þessu lýtur, verður stjórnarráðið
að svo stöddu að telja það mjög
svo hæpið, að því takmarki lög-
gjafarvaldsins, að útvega steinolíu-
notendum víðsvegar um land ódýr-
ari nothæfa steinoliu, en þá sem nú
fæst hér, yrði náð með því móti,
að stjórnin tæki að sér steinolíu-
verzlunina hér á landi, eða fram-
seldi einkarétt til oiiuinnflutnings
til einstakra manna eða innlends
hlutafélags. Aftur á móti gæti, eins
og nú er ástatt, auðveldlega af því
stafað sú hætta, að steinolíuskortur
yrði hér í landi og að menn víða
út um land yrðu miklu lakar settir
heldur en nú er, bæði að því er
snertir verð og tök á að nálgast
vöruna. Hér við bætist, að ofan-
réttar og á rökum bygðar, sem á
oss hafa verið bornarl Vei oss, ef
þær hefðu verið annað og meira en
ókristilegar getsakir og brigzl breyskra
manna og skammsýnna, er biindaðir
af kristilegri vanhyggju hugðust vera
að vinna guði og kirkju hans þægt
verk með áburði sínum, getsökum
og tortryggingum, — með syndum
sínum gegn áttunda boðorðinu.
Hitt hafa þeir undir höfuð lagst,
þessir góðu ákærumenn hinnar nýju
stefnu, að afla sér sem beztrar þekk-
ingar á henni, svo að þeir gætu
sannfrætt aðra um hana, eðli henn-
ar, uppruna og markmið. Þekkingu
sína hafa þeir að mestu frá — öðr-
um andstæðingum stefnunnar.1) Eg
er þá líka þeirrar sannfæringar, að
hinir vægðarlausu dómar manna séu
mestmegnis af þekkingarleysi sprotn-
ir; þeir hafa ekki hirt um að kynna
sér til hlítar alla málavexti, en slíkt
sýnir það virðingarleysi fyrir sann-
*) Heiðarlega nndantekningn myndar í
þessn tiiliti forseti kirkjnfélagsins vestra
síra B. B. J. i fyrirlestri, sem hann flntti
i suma 4 kirkjuþingi. Má þar sjá þess
lofsverðan vott, að hann hefir reynt að
kynna sér málið af ritnm ýmissa manna
nýju stefnnnnar sjálfrar, enda kveðnr þar
við alt annan tón en venjnlegastnr er
meðal andstæðinga hennar, og er þó for-
setinn einn þeirra.
nefnd lög frá 22. október f. 'á. eru
í mörgum greinum mjög ófullkomin;
þannig er því algerlega varpað yfir
á landsstjórnina að ákveða hver skil-
yrði ,-fyrir einkaréttarveilingu séu
hyggileg og nauðsvnleg, og liggur
því í hlutarins eðli, að stjórnin yrði
til þess að enginn efi gæti leikið á
því, að veiting einkaréttar væri for-
svaranleg, að vera mjög ströng áð
því er skilyrðiskröfur snertir, trygg-
ingarfé og ábyrgðir. í lögin vantar
öll ákvæði um einkarétt til sölu á
steinolíu, meðan birgðir nokkrar eru
fyrir í landinu, en hinsvegar ómögu-
legt að hepta innflutning slikrar vöru,
sem steinolía er, fyr en einkaleyfis-
hafi væri búinn að flytja næga olíu
til landsins víðsvegar, en á meðan
á því stæði gætu og aðrir birgt sig
upp, svo að síst væri vanþörf á
ákvæðum um, hvernig með þær
birgðir skyldi fara, þegar innflutn-
ingseinkaleyfið kæmi j gildi. Allar
tekjur af einkaleyfinu fyrir landssjóð
eru útilokáðar með því ákvæði, að
selja beri steinolíuna fyrir það verð,
er »liðlega svari kostnaði og vöxt-
um«, og er því heldur eigi frá þeirri
hlið skoðað, til neins að seilast með
einkaleyfisveitingu. Af sömu ástæðu
gæti félag ekki haft sérlega ágóða-
von af einkaleyfi, er hinsvegar gæti
bakað almenningi dýrara verð eða
hættulegan skort.
Af framangreindum ástæðum telur
stjórnarráðið sér ekki fært að svo
stöddu að nota heimildina samkvæmt
nefndum lögum 22. október 1912,
og þá ekki heldur til að framselja
yður rétt sinn í þessu efni.
Út af þessari synjun var fundur
haldinn í Fiskifélaginu síðastliðinn
laugardag. Lýsti stjórn félagsins
yfir því, að hún mundi, þrátt fyrir
synjun þessa, reyna að halda einka-
leyfismálinu í horfinu til næsta þings,
með því áð halda áfram hlutafjár-
söfnun og gera annað, er tiltækilegt
kunni að þykja.
Þar kom og til umræðu hvort
Fiskifélagið ætti - ekki að reyna að
panta steinolíu handa notendum hér,
ef með þeim hætti fengist ódýrari
olía en nú. Lagði Tr. Gunnarsson
eindregið með því að gera þá til-
raun. Nokkurri mótspyrnu mætti
hún af hálfu stjórnar félagsins, en
ýmsir félagsmenn studdu, m. a. Ól.
Björnsson ritstj., Þórður Bjarnason
verzl.stj., Þorst. Sveinsson skipstj.
o. fl. — Var að lokum samþykt
leikanum, er sómir sér illa hjá mönn-
um í dómarasæti.
Hvað er þá þessi nýja guðfræði?
Úr þeirri spurningu átti þessi hug-
leiðing mín að greiða, að svo miklu
leyti sem unt er í ekki lengra máli
en rúmið leyfir mér. Og sjálfum
mér til hægðarauka hugsaði eg mér
að gera þetta með sérstakri hliðsjón
á þeim röngum skoðunum á þessum
efnum, sem algengastar eru meðal
vor íslendinga beggja megin hafsins.
I.
Eg veik að því í síðustu hugleið-
ing minni hverja nauðsyn bæri til,
að menn hefðu það hugfast, að guð-
fræði og trúarbrögð eru hugtök, sem
ekki má rugla saman. Eins og guð-
fræði yfirleitt má ekki rugla saman
við kristna trú, svo ekki heldur hinni
svo nefndu nýju guðfræði. Nýja
guðfræðin er ekki fremur ný trú en
gamla guðfræðin er gömul trú. Nýja
guðfræðin boðar ekki »önnur trúar-
brögð en Jesús boðaði«, hún er ekki
að greiða veg neinum »nýjum trúar-
brögðum«. Hver sá, er slíkt ber
fram, hvort heldur er austan hafs
eða vestan, hann sýnir með því eitt
af tvennu: mikið þekkingarleysi eða
lævísi á háu stigi. Nýja guðfræðin
er ekkert annað og vill ekki annað
svofeld tillaga (frá Ol. Bj. ritstj.)
með öllum greiddum atkv.:
»Fundurinn felur stjórn Fiski-
félagsins að bindast fyrir þvi að
panta einn steinolíufarm fyrst um
sinn til reynslu, svo framarlega
sem nægar pantanir fást með
fyrirframgreiðslu og steinolían
fæst með lægra verði en nú«.
Fiskifélagið hefir staðið í sambandi
við amerískt steinolíufélag, öflugt
vel, og hefir það boðið talsvert betri
kjör á steinolíu en hér er um að
gera nú.
Með þeirri tilraun, sem nú á að
gera, var því haldið fram á fundin-
um að þetta vinnist:
1. Steinolíunotendur fá olíuna
ódýrari en nú.
2. Reynsla fæst um það, hvernig
þetta félag er i viðskiftum og hversu
góð steinolían er — og er það æði
mikilsvert, ef til einkaleyfis kæmi
síðar fyrir Fiskifélagið og skifta ætti
við þetta félag.
3. Reynsla fæst og um hve mik-
ið áhugamál landsmönnum er að
losa um einokunarhlekki þá er nú
ijötra steinolíuverzlunina. Méð fyrir-
framgreiðslu er á hinn bóginn séð
við allri áhættu fyrir Fiskifélagið.
Væntanlega snúa menn sér nú til
Fiskifélagsins, svo að eigi lendi við
orðin tóm, heldur geti orðið úr þess-
ari sjálfsögðu tilraun.
Sakamálsrannsókn.
Opinbera sakamálsrannsókn hefir
stjórnarráðið skipað fyrir gegn Magn-
úsi Torjasyni sýslumanni og bæjar-
fógeta á ísafirði, eftir kröfu yfir-
dómsins — út af einhverjum um-
mælum sýslumannsins um yfirdóm-
inn í varnarskjali þar fyrir réttinum.
Yfirvaldið á Patreksfirði (sbr. 25
aura málið) kvað skipaður setudóm-
ari, og þegar farinn norður á Isa-
fjörð í því skyni. Þetta kvað vera
gert samkv. 102. grein hegningar-
laganna, en sú grein hljóðar svo:
Hver sem veður upp á em-
bættismann eða nokkurn þann
mann, sem nefndur er í 99.—
101. grein, með smánunum,
skammaryrðum eða öðrum meið-
andi orðum þegar hann er að
gegna embætti sínu eða sýslun
eða útaf því, sæti fangelsi eða
sektum.
Hver þessi ummæli eru, sem vald-
ið hafa þessari skjótu sakamálsrann-
vera en timabœr útlistun hinna gömlu
trúarsanninda, sem mynda höfuðinn-
tak þess fagnaðarerindis. sem Jesús
flutti heiminum. En tímabæra tel
eg þá útlistun, er hefir alt tillit til
fullkomnari þekkingarskilyrða vorra
tíma og til nýrra og áður óþektra
sanninda, sem vísindin hafa í ljós
leitt, notar samvizkusamlegaþau rann-
sóknarmeðul, sem vorum timum eru
í hendur seld, en eldri tíma vantaði
að miklu eða jafnvel öllu leyti, við-
hefir þær röksemdir einar, sem vorir
tímar taka gildar, og talar þeirri
tungu, sem tímans börn skilja. Alt
starf hinnar svo nefndu nýju guð-
fræði, hvar sem það er uunið, er
unnið í þjónustu kristnu trúarinnar,
engu síður en starf hinnar eldri guð-
fræði. Nýja guðfiæðin, engu síður
en hin gamla, vill »reka erindi
Krists«, styðja að eflingu ríkis hans
meðal mannanna, og leiðist engu
síður en hún af þeirri sannfæringu,
að fagnaðarerindi Jesú, eins og það
forðum hljómaði frá vörum meist-
arans til eyrna fiskimannanna og
bændanna í Galíleu, sé enn í dag
sá kraftur guðs til hjálpræðis, er
flytji eilíft líf hverri þeirri sálu, sem
því viii viðtöku veita. —
En þessu næst vil eg benda á, að
nýja guðfræðin svo nefnda kernur
sókn er enn ókunnugt — en hitt
er kunnugt, að Magnús Torfason er
einn af dugmestu yfirvöldum lands-
ins og einn þeirra dómara, er mesta
viðburði hefir haft til að halda uppi
lögum í þessu landi.
Ej hér er því um einhverja smá-
muni að tefla — virðist lítið leggj-
ast fyrir kappann Tumal
Austfirðingaminni.
Flutt á Austfirðingamótinu 25. januar.
Forstöðunefnd þessa Austfirðinga-
samsætis — sem eg tel rétt að nefna
amtsráð Austuramtsins — hefir verið
svo misvitur, að kveðja mig til þess
að minnast Austfirðinga með nokkr-
um orðum. Eg tel þetta misráðið
vegna þess, að eg hefi svo oft áður
orðið fyrir sama hlutverki, og býst
því ekki við að geta sagt annað en
það, sem eg er áður búinn að segja.
En til þess að láta það eitthvað
heita, ætla eg að biðja ykkur að fara
með mér eina ferð — undan norð-
anáttinni — frá Langanesi og suður
um firðina, svo langt sem kunnug-
leiki og tími vinst til, og skal eg
reyna að vera greiður í spori svo
sem unt er.
Skeggjastaðahreppur eða Langanes-
strönd er þá fyrsta sveitin, sem
fyrir okkur verður. Hún breiðir
faðminn móti opnu hafi í norðaust-
ur — móti Norðuríshafinu, og því
er ekki að furða, þó að þar sé ærið
svalviðrasamt. En falleg er sveitin
og kostum búin eigi að síður. Og
þar hefi eg séð hina fegurstu sjón,
er fyrir mig hefir borið: miðnœtur-
sólina í sinni óumræðilegu geisladýrð
— þeirri dýrðarfegurð, er engin tunga
fær lýst. Það var af ásunum fyrir
ot’an prestsetrið Skeggjastaði — ynd-
islega júnínótt. Nokkuð ofar hafs-
brún bar sólina, sem speglaði sig og
glitraði með öllum hugsanlegum lit-
um og litbreytingum í síkvikum
sjávarfletinum. — Þar á Ströndun-
um er jörðin ærið »ósnortin« af
jnrða- og vegabóta-verkum. En bú-
endur eru þar þó góðir, svo sem
þeir Kristján Jónsson í Gunnólfsvík
og Halldór Runóifsson í Höfn —
sinn á hvorum sveitarenda og margir
mætir menn í milli þeirra. — Við
förum þaðan suður yfir Sandvíkur-
heiði og komum í
Vopnaýjórð. Hann er með stærstu
sveitum þessa lands og sutestaðar
mjög fagur. Upp frá firðinum liggja
þrír dalir: Selárdalur, Ve.sturárdalur
og Hofsdalur. og er hinn síðast-
nefndi þeira langfegurstur: undirlendi
mikið, slétt og grösugt og nm það
liðast Hofsá spegilfögur til sjávar, en
til beggja handa tignarleg fjöll og
grasgefin. Er þar sérstakléga að
minnast Burstarfellsfjalls, sem er
bæði hátt og fallegt og skógi vaxn-
ekki íram í nafni neinnar fast afmark-
aðrar flokksstefnu eða ákveðins guð-
fræðingaskóla, eins og margir virð-
ast ætla og nafnið enda, eins og það
er notað með ákveðna greininum,
gefur nokkuð tilefni til. Nafnið er
upphaflega runnið frá andstæðingum
stefnunnar, en hefir seinna, eins og
oft á sér stað, verið tekið upp af
fylgjendum hennar, einkanlega í hin-
um enskumælandi heimi. Á Þýzka-
landi og á Norðurlöndum er algeng-
ast nafnið »moderne Theologi«. En
nafnið »nýja guðfræði« er óheppi-
legt fyrir þá sök, að það styður þá
röngu skoðun, að hér sé um fast af-
markaða flokksstefnu að ræða. »Nýja
guðfræðin« tekur yfir margar býsna
ólíkar guðfræðistefnur, er engan-
veginn eiga samleið í öllu, telur
meðal fylgismanna sinna menn af
ýmsu tagi og truarjátningum — lút-
erska menn, kalvínska, katólska, kon-
gregationalista, metódista, herrnhúta
o. s. frv. — eins og hún líka kem-
ur fram í ólíkustu greinum hinna
guðfræðilegu vísinda. Hér er þá ekki
heldur um neitt fullmyndað kenn-
ingarkerfi að ræða, sem stefnan í
heild sinni hafi viðurkent og haldi
að mönnum svo sem hinni »einu
réttu kenningu«. Að einstakir menn
þessarar stefnu hafa út frá ráðandi
ar hlíðar. A einum stað liggur þjóð-
vegurinn þar um afarbratt klif, og
mundi þar þykja ófýsilegt yfirferðar
ef ekki væri skógurinn. Það er sem
sé ómögulegt að hrapa, því að skóg-
areikurnar taka mann óðara í fang
sér. í Vopnafirði er margra mætra
manna að minnast, svo sem Björns
Pálssonar frá Vakursstöðum, Einars
prófasts á Hofi, Metúsalems Einars-
sonar Burstarfelli o fl. o. fl. — Við
förum þaðan — suður yfir Tungu-
heiði — upp í
Jökuldal. Eg verð að segja eins
og er: Mér þykir Jökuldalur ekki
falleg sveit: ekki grösugt yfir að líta,
undirlendi sama sem ekkert og jörð-
in svört og hrjóstrug að sjá. En
landgott er þar eigi að síður, og það
með afbrigðum; þáð sjáum við með-
al annars á sauðakjötinu, er þaðan
kemur. Enda búnast þar vel. Og
bændur eru þar margir, er telja má
af bezta kjarna þeirrar stéttar; má
þar til nefna þá Einar á Eiríksstöðum,
Jón á Hvanná, Jón á Skeggjastöðum
o. fl. o. fl. En kveðjum þá og höld-
um út f
Jökulsárhlíð. Hún liggar allra sveita
bezt við sól: sunnan undir fjallgarð-
inum milli Vopnafjarðar og Fljóts-
dalshéraðs. Má heita eggslétt niðan
frá Jökulsá, með iöfnum vaxandi
halla, unz snarbrött fjöllin taka við.
Góðra drengja er þar að minnast,
en hraða verður ferðinni, yfir Jök-
ulsá og Brúarháls: yfir í
Hróarstunguna og Fellin. Þar er
landslag fremur óskipulegt, en þó
ekki ófrítt: sífeldir hjallar, ásar og
fell, en á milli grösugar og jafnvel
skógi vaxnar lautir og hvammar —
sérlega vel lagað fyrir nýtrúlofað fólk
— en siður fyrir smala. Góða menn
og mæta mætti nefna þar marga, þó
að skarð sé nú fyrir skildi þar sem
fluttur er þaðan síra Einar Jónsson
(frá Kirkjubæ), sem var ekki einungis
prestur sóknarbarna sinna, heldur og
læknir þeirra og ráðunautur um
hverskonar mál. í Fellum má og
minna á ágæta bændur, t. d. þá
Brynjólf Bergsson á Asi, Sigurð Jóns-
son i Hrafnsgerði o. fl. — Þessu
næst komum við í
Lljótsdalinn. Hann er talinn með
nllra fallegurstu sveitum þessa Iands
—■ Þ-ð með réttu; Ligarfljótið
eins og spegilsléttur og fagur fjörð-
ur, — þar sem nú má ferðast niargra
kl.stunda leið á gujuskipi, — innan
við fljótsbotninn víðátturoikið og
grösugt undirlendi, fallega settar raðir
vel hýstra bæja til beggja handa og
fjöllin skrúðgræn og fögur. Og ekki
getum við látið vera að heilsa upp
á eitihverja af fyrirmyndarbændun-
um þar, t. d. Sölva á Arnheiðarstöð-
um, Halldór á Klaustri, sr. Þórarinn
á Valþjófsstað o. fl.
Skógar verða næst á leið okkar.
Eg hefi lofað sveitirnar fyrir íegurð
— og þó sízt um of —, en nú er
þó loks komið að þeim stað, er eg
hygg allra staða fegurstan hér á landi,
en það er Hallormsstaðaskógur. Fyrsta
meginreglum hennar reynt að mynda
kenningarkerfi, stendur auðvitað fyrir
reikning hvers eins, sem það gerir,
en ekki stefnunnar í heild sinni. —•
Keuning Campbells hins enska eða
kenning Jathós hins þýzka, stendur
fyrir þeirra reikning hvers um sig,
en ekki stefnunnar i heild sinni, að
sínu leyti eins og kenning síra Jóns
B. í Sameiningunni stendur fyrir
hans reikning, án þess að gamla guð-
fræðistefnan beri nokkura ábyrgð á
henni. Nýja guðfræðin er ekki nein
fullger hugsanabygging, hún er miklu
fremur enn í 'smíðum og vantar mik-
ið á, að hún telji sig fullgera, —
meira að segja : það er eðli hennar
að vera ávalt í smíðum, ,og heiður
hennar, að telja sig aldrei fullgera,
því að hún véit, að svo hlýtur að
vera, þar sem ófullkomnir menn
vinna að smiðinni, og eitt af ein-
kunnarorðum hennar sjálfrar er ein-
mitt hið gamla orð postulans: »þekk-
ing vor er í molum«. Það er sómi
hennar, að gera ekki tilkall til að
hafa talað siðasta orðið í þeim mál-
um, sem mynda viðfangsefni henn-
ar, að halda ekki að mönnum útlist-
unum sínum á sannindum trúarinn-
ar svo sem sannleikanum algera.
Það yfirlætur hún gömlu guðfræð-
inni.