Ísafold - 05.02.1913, Qupperneq 3

ÍSAFOLD
39
skiftið er eg kom þar, var undrun
mín og aðdáun svo rnikil, að eg vissi
ekki af mér langa stund. Mig hafði
ekki einu sinni dreymt um að slíkur
náttúru-auður og fegurð væri til —
eða gceti verið til hér á íslandil Og
eg vil nota tækifærið til að mæla
sem bezt með því, — sem ymprað
hefir verið á áður: að Reykvíkingar
noti sumarfrí sitt til að ferðast þang-
að austur. Það tekur ekki nema
röskan vikutíma, ef ferðum er vel
hagað. — En nú verður að hraða
sér — út um
Velli, Eiðaþinvhá og Hjaltastaðaping-
há. Víða er fallegt á VölLum, eink-
um um Vallanes, Ketilsstaði og Eg-
ilsstaði — en síður úti i »Þinghán-
um«, nema á stöku stað. Og margra
tnætra manna er að minnast á þess-
um slóðum, svo sem síra Magnúsar
í Vallanesi, Gunnars Pálssonar á Ket-
ilsstöðum og Jóns Bergssonar á Eg-
ilsstöðum, Jónasar Eiríkssonar á
Breiðavaði (fyrrum skólastjári á Eið-
um — einn af mestu nytsemdar- og
sómamönnum þessa lands), ennfrem-
ur Sandbrekkubræðra o. fl. o. fl. —-
En nú förum við yfir Gönguskörð,
um Njarðvíkurskriður til
Borqarjjarðar. Það er frjósöm sveit
og falleg, einkum dalurinn inn af
kauptúninu. En fjöll há og hryka-
leg. — Minnast má þar góðra drengja
— ekki síður en annarstaðar: Arna
Steinssonar, Hannesar Sigurðssonar,
Sigfúsar á Hofströnd og fleiri. — Þá
komum við í
Loðmundarjjörð. Snjóþung sveit,
en gullfalleg á sumrum. Hugsum
okkur »traföskjur«, þar sem geymdir
eru allir beztu kostagripirnir: I Loð-
mundarfirði, þó lítill sé, eru geymdir
margir hinir beztu sveitarkostir:
óvenju-grösugt land, æðarvarp, kríu-
varp, silungaveiði, og selveiði. Og
þar eru merkir myndarbændur, svo
sem Baldvin í Stakkahlíð o. fl.
Þá erum. við komin til Seyðisfjarð-
ar. En þar sem eg hefi áður minst
hans sérstaklega, sleppi 'eg honum
hér. Læt eg svo staðar numið, en
vænti þess, að nú taki við einhver
sá, er kunnugri er á Suðurfjörðunum.
Að endingu þetta:
Eg hefi farið allvíða um sveitir
þessa lands, en hvergi séð eða kynst
myndarlegri eða gervilegri bændum,
en á Austurlandi. Látum oss standa
upp og árna þeim velfarnaðar með
ferföldu húrral Á. Jóh.
(Skrifað eftir á — eftir minni).
KoJavoröið
er orðið svo gífurlega hátt hér í
bænum, að selt er nú fyrir 2 aura
pundið — í smákaupum — eða sem
svarar kr. 6,40 fyrir skpd.
Af þessu leiðir þá aftur, að nýja
guðfræðin hefir ekki neina ákveðna
trúarjátningu fram að leggja, er aliir
þeir, er telja sig til nýguðfræðinga,
verði að samsinna og undirskrifa.
Allar kröfur í þá átt frá andstæð-
ingum stefnunnar sýna að eins, að
þeir hafa ekki gert sér Ijóst, hvers
eðlis »nýja guðfræðin« er, að hún
er ekki nein fast afmörkuð flokks-
stefna.
Annars er í þessu tilliti býsna líkt
á komið fyrir báðum, nýju og gömlu
stefnunni. Tekur ekki gamla guð-
fræðin yfir hinar ólíkustu trúmála-
stefnur og flokka, sem um fátt eitt
geta verið fullkomlega sammála, nema
ef vera skyldi það, að lýsa nýju guð-
fræðina í bann? Lítum á flokkana,
er hér hjá oss hafa tekið höndum
saman til þess að »frelsa« þjóðina úr
þeim »voða«, sem nýja guðfræðin
vill leiða hann í: Þar vinna saman
lúterskt kirkjufólk, endurskírendur,
eins ogadventistar og Plymouth-bræð-
ur (þ. e. Gook og hans flokkur), metó-
distar og hjálpræðisher. Eða lítum
á fyrirliðana í baráttunni gegn nýju
stefnunni, — þeir eru vissulega ekki
allir af sama sauðahúsinu: kirkjufé-
lagsforsetinn vesturislenzki, sem var,
forstöðumaður Adventistatrúboðsius
hér á landi, yfirmaður Hjálpræðis-
Jón Olafsson og „orðabókin“.
Eins og menn muna, sendi hr.
Jón Ólafsson út kveinstafi og bænir
til »almennings« um að taka ekki
mark á ritdómum hérlandsmanna um
orðabókarhefti sitt hið nýja. Rit-
dóma erlendra manna vissi JÓl.
hættuminni, því að þeir hafa engin
tök á að sannreyna vinnubrögð hans
og meðferð á handritum hér. Enda
munu anndrar þjóðar menn eigi vera
margir svo kunnugir nútíðarmáli og
nútíðarbókmentum vorum, að þeirr.«,
sé unt að dæma um orðabók JÓl.
að því leyti af nokkru viti. Síðan
hefir hann fært fram nokkrar fyrir-
ímm-ajsakanir, er hann átti orðastað
við mag. Sigurð Guðmundsson í
ísafold, á göllum bókar sinnar. Nú
í síðustu ísafold fer hann enn á stað,
og er nú tekinn að bera sig manna-
lega, og virðist jafnvel hafa gleymt
því, að hann býr í glerhúsi, og að
slíkum herrum er grjótkast óhent.
í ísafold frá 1. þ. m. boðar
hann almenningi þau stórtíðindi,
að í næsta hefti Skírnis ætli
hann að hrekja »rækilega« ritdóm
minn um orðabók sína. Það gleður
mig fyrst og fremst, ej JÓl. skyldi
nú á gamalsaldri fara að gera tilraun
til að gera eitthvað i>rcehile%a<s.. Ej
hr. JÓl. efnir þetta loforð sitt, þá
virðist »aktaskrijtarjy rirlestur* dr.
Guðm. Finnbogasonar, sá er birtist
í síðasta Skírni, ætla að hafa góð
og betrandi áhrif á hr. JÓl. »Batn-
andi manni er bezt að lifa«. í öðru
lagi þykir mér vel farið, að hr. JÓl.
ætlar, enda þótt sumir vorkenni
honum, að hann skyldi eigi hafa vit
á að þegja, að leggja svo mikla rækt
við þenna orðabókar-smíðisgrip sinn
að verja hann. Hann hefir að sögn
þess, er bezt má um það vita,
fengið loforð fyrir y—þrem blað-
síðum i næsta Skírnishefti tii að
hrekja »rækilega« ritdóm minn. í
þriðja lagi veitist mér væntanlega
kostur á því að benda rækilegar á
það, hversu hr. JÓl. hefir leyst verk
sitt af hendi, þegar hið »rækileqa«
svar hans er komið. I grein minni
um orðabókina í Skírni gat eg,
rúmsins vegna, ekki sagt nema fátt
eitt af því, sem þurft hefði að segja
um svo meingallaða ritsmíð.
Mér hefir virzt svo sem hr. JÓl.
hafi verið meira en lítið hræddur
við mikið umtal um bók sína. Og
þetta skil eg vel og lái honum það
alls ekki. Hann veit það víst full-
hersins, útsendari danska heimatrú-
boðsins, erindrekar Plymouth-bræðra,
ritstjóri Bjarma, — en allir koma
þeir þó fram í nafni gömlu guð-
fræðinnar.
»En við höfum allir okkar sam-
eiginlega stefnuskrá*, heyri eg ein-
hvern þeirra segja, »sem er hin post-
ullega trúarjátning kirkjunnar. En
hvar er ykkar nýguðfræðinga ?« Svip-
aðar raddir heyrðust á prestastefn-
unni okkar í sumar; menn voru þar
að spyrja um stefnuskrá nýju guð-
fræðinnar. En alt þetta stefnuskrár-
tal er á misskilningi bygt. Engin
guðfræði, hvorki gömul né ný, get-
ur haft aðra stefnuskrá, en þá, að
leita sannleikans í hvívetna. Talað
um postullegu trúarjátninguna sem
stefnuskrá gömlu quðjrceðinnar geta
þeir einir, sem rugla saman guð-
fræði og trú. Sem stefnuskrá kristin-
dóms síns geta þeir vafalaust og með
réttu nefnt trúarjátninguna. Én par
vona eg, að nýguðfræðingar standi
ekki lakar að vígi. Eg efast að vísu
um, að þeir mundu gera sig ánægða
með trúarjátninguna sem stefnuskrá
kristindóms síns, þvi þeir hafa það
sem betra er. í stað trúarjátningar-
innar mundu þeir setja jagnaðarer-
indi Jesú, eða, ef það skyldi þykja
of rúmt: jjallrceðuna, eða, ef hún
vel sjálfur, að þekking hans á öllum
öðrum hlutum, sem hann hefir eitt-
hvað fengist við, er alment metin
að verðleikum. En hinu hafa margir
trúað, að hann væri sæmilega vel
að sér í íslenzkú, og það er skiljan-
legt, að hann kunni því illa, nú á
gamals-aldri, ef sú gylling yrði af
honum tekin. Með orðabók sinni
hefir hann ætlað að sýna mönnum
það svart á hvítu, að þekking hans
á íslenzku væri staðbetri en annars-
staðar, og þykir mér vonlegt, að
vonbrigði hans um þetta fái talsvert
á hann.
Eg mun því ekki furða mig á því,
þó að hr. JÓl. sendi bæði kvein-
stafi til almennings út af þessu nýja
auðnuleysi sínu, né heldur þó að í
gamla farið sækti hjá honum um rit-
hátt, þegar hann tekur nú að rita
um »karasta« starfið sitt, orðabók-
ina sína.
Einar Arnórsson.
Alþýðufræðsla Stúdentafél.
1912.
flinn 12. janúar 1912 endurkaus Stú-
dentsfélagið fræðslunefnd þá, sem verið
hafði næstu tvö undanfarin ár (Jón Þor-
keUson, formaður nefndarinnar, öuðmnnd-
ur prófessor Magnússon gjaldkeri, Matthías
Þórðarson þjóðmenjav., Þórður Sveins-
son læknir), nema hvað dr. Guðmundur
Finnhogason kom i stað Benedikts alþm.
Sveinssonar. Hinn 15. jan. skifti nefndin
verknm með sér á sama hátt og fyrri, og
ritaði jafnframt 37 mönnum, er liklegastir
þóttu til að flytja mundn erindi í fræðsl-
unnár þarfir, svo látandi bréf: »Alþýðu-
fræðsla Stúdentafélagsms leyfir sér hér
með að spyrja yður, hvort þér munduð
ekki vilja svo vel gera að halda alþýðu-
fræðslufyrirlestur, einn eða fleiri, einhvern-
tíma á þessu ári, og væri oss kært, að fá
svar yðar við fyrstu hentugleika, og það
tekið fram, úr hvaða visindagrain þér
munduð velja efnið«.
Flestir svöruðn liðlega, og 6 af þeim,
sem leitað var til, fluttn fræðsluerindi
síðastliðið ár.
Alls voru árið 1912 fluttir 43 fyrir-
lestrar, og er það miklu meira en nokkru
sinni, fyrri. Fyiirlestrarnir voru margvis-
legs efnis: Um fornfræði 1, nm skógrækt
á Islandi 1, um náttúrufræði og eðlis-
fræði (rafmagn) 3, um stjórnarhætti lands-
ins 1, um stjörnufræði 1, um bókmentir 9,
um heimilisiðnað 1, um og úr sögu ís-
lands 6, um jarðarfarir, bálfarir 0. fl. 2,
um almenn efni, félagsfræði, heimspeki og
þvi um líkt 18.
Erindi voru flutt á þessum stöðum: í
Reykjavík 18, á Hvanneyri i Borgarfirði
6, i Borgarnesi 1, i Hafnarfirði 2, á
Smiðjuhóli á Mýrum 1, á Ökrum á Mýr-
um 1, á Þverá i Eyjahrepp 1, á Görðum
i Kolbeinsstaðahrepp 1, 1 Húsavík á Tjör-
skyldi þykja of rúm: jaðir vor! Þetta
ætti að geta sannfært þá, sem
sannfærast vilja, um hve rangt það
er að tala um nýju guðfræðina svo
sem einvörðungu neikvæða (negativa)
eða niðurrljandi (destructiva) stefnu.
En þetta er ein af algengustu ákær-
um gömlu stefnunnar á hendur hinni
nýju Aðalstarf hennar sé niðurríf-
andi, fólgið í þvi að afneita ákveðn-
um grundvallar-staðreyndum og meg-
inatriðum hinnar kirkjulegu kenn-
ingar, sem þyki koma í bága við
mannlega skynsemi og hyggjuvit,
staðreyndum eins og yfirnáttúrlegri
fæðingu frelsarans, líkamlegri upp-
risu hans, sönnum guðdómi hans,
dauða hans svo sem fullnægjugjörð
í vorn stað o. s. fr. Hún sé því
ekki annað en gamla skynsemisstefn-
an (rationalismiun) afturgengin.
Eg skal nú engan veginn bera á
móti því, að í sumu tilliti niegi kalla
nýju guðfræðina niðurrífandi stefnu,
að því leyti sem það leiðir af sjálfu
eðli stefnunnar sem rannsóknarstefnu,
að ýmislegt það, sem eldri tímar
með þeirra þekkingarskilyrðum álitu
satt vera og rétt í útlistunum manna
á innihaldi trúarinnar, hlýtur að falla
um koll, er nýjar rannsóknir hafa
leitt í ljós eitthvað það sem beint ó-
sannar það, er menn áður héldu fyrir
nesi 5, á Vopnabrði 2, á Hofi i Vopna-
firði 1, á Bakkafirði 1, á Breiðamýri i
Reykjadal 1, á Akureyri 2.
En erindi hafa þessir menn flutt 1912
fyrir Alþýðufræðsluna: Agúst prófessor
Bjarnason, Árni cand. Pálsson, Benedikt
kennari Björnsson. Guðbrandur ritstjóri
Jónsson, Guðmundur landlæknir Björns-
son, Guðmundur kennari Hjaltason, Hall-
dór cand. Jónasson, Haraldur prófessor
Níelsson, dr. Helgi Péturss, jungfrú Inga
Lára Lárusdóttir, Jón prófessor Helgason,
Kofoed-Hansen skógfræð'ngnr, Matthías
jjóðmenjavörður Þórðarson, sagnafræð-
ingur Sighvatur Grimsson Borgfirðingur
og meistari Sigurður Guðmundsson.
Það hefir enn þetta ár svo sem fyrri,
reynzt erfiðasta viðfangsefnið að ná með
fyrirlestrana út til héraða landsins, bæði
sökum þess, að ekki er hægt að komast
hjá ferðakostnaði, nema sérstaklega standi
á og hægt sé að sæta einhverju færi, og
svo þess, að menn eiga oft á hættu að
hitta svo á, að fólk eigi óhægt með að
sækja fyrirlestrana, þegar flutningsmaður
kemur, og jafnframt þvi oft óhægt að taka
inngangseyri úti í héruðum. Eyrirlestrar
út til héraðanna taka þvi mest upp á fé
það, er fræðslan ræður yfir. Eigi að síð-
ur hefir mikið meira en helmingur fyrir-
lestranna þetta ár verið flnttur utan
Reykjavikur eða 25 af 43. Arið 1910
voru það 18 af 38 og 1911 18 af 31.
Á fundi Stúdentafélagsins 9. janúar þ.
á. voru sömu menn endurkosnir í Alþýðu-
fræðslunefndina fyrir árið 1913, sem nefnd-
ir eru hér i npphafi, og hafa þeir skift
störfum með sér eins og að undanförnu.
Presthólavirðingin.
. Ekki leynir það sér í hinu kennimann-
lega skrifi Halldórs prests Bjarnasonar á
Presthólum, til alþingis i sumar, um virð-
inguna á prestssetrinu á Presthólum, að
tilgangur hans með þvi hafi verið í fyrsta
lagi sá, að rira gildi jarðarinuar i augum
alókunnugra manna, 1 öðru lagi að koma
þingi og stjórn landsins til að tárfella
yfir ójöfnuði þeim sem haun þykist hafa
verið beittur, og i þriðja lagi að sverta
mig og koma þvi fyrir almenningssjónir,
að hatur hafi ráðið öllum gerðum min-
um að þvi er virðinguna snertir. — TJt
á hinn manninn, Árna hreppstjóra Krist-
jánsson, getur hann ekkert annað sett, en
að hann hefir átt sæti i sýslunefud Norð-
ur-Þingeyjarsýslu, sem er stórsyndng eins
og eg.
Við höfum virt allar þær landssjóðs-
jarðir, sem seldar hafa verið hér i sveit-
um, og hefir enginn nema Halldór prest-
ur leyft sér að bera okkur á brýn, að við
höfum sýnt hlutdrægni i virðingunui.
Eg hefi enn eigi séð hvern veg þingið
leit á virðingu Presthóla eða i hvaða
jarðveg þessi harmagiátur prestsins féil
i þinginu.
Út i hin einstöku atriði i skrifi Halldórs
prests tel eg þýðingarlaust að fara, vegna
þess að öllum sem til þekkja, er vel kunn-
ugt um sannleiksgildi þess, sem hann ber
á borð, en ókunnugir menn eru jafnnær
eftir sem áður, þvi þar kæmi staðhæfing
satt. En þar er þess fyrst að gæta,
að guðíræðin hefir á öllum tímum
verið að einhverju leyti niðurrífandi,
þar sem hún hefir ávalt verið að
endurnýja og fullkomna sjálfa sig.
En vilji menn gefa í skyn, að það
sé séreinkenni nýju guðfræðinnar á
vorum dögum að hafna meginatrið-
um kristilegrar kenningar, þá ber því
að neita, þar sem vitanlegt er, að
gamla stefnan og hennar menn leyfa
sér slíkt hið sama fullum fetum, þótt
ekki sé í hámælum haft
Hve margir mundu þeir vera af
mönnum gömlu stefnunnar, sem
nokkura guðfræðismentun hafa hlotið,
er t. a. m. viðurkenna í hjarta sínu
gömlu innblásturskenninguna — þetta
»mikilvæga trúaratriði«, sem Samein.
kallaði svo hérna á árunum, og með
réttu verður talin ein af meginstoð-
um gömlu guðfræðinnar ? Hve marg-
ir munu þeir vera — höndina á
hjartað, þér menn hinnar gömlu
stefnu I — sem trúa því bókstaflega,
að ritningin sé spjaldanna á milli
»guðs orð«, að hún sé öll í beinni
merkingu innblásin af guðs heilaga
anda, jafnt gamla og nýja testament-
ið, jafnt Esterarbók og Jóhannesar
guðspjall, jafnt ættartölur Ktoníku-
bókanna og fjallræðan, jafnt böl-
bænirnar i Davíðssálmum og faðir
á móti staðhæfingu. Aðeins skal eg geta
þess, að kunnugum mönnum koma all-
undarlega fyrir sjónir þessar miklu jsrða-
bætur, sem Halldór prestur þykist hafa
unnið á Presthólum, því hingað til hefir
óvíða hér i sveitum verið gert eins lítið
að þesúu sem í Presthólum. Þegar hann
kom þangað, þá var bærinn allur I góðu
lagi, og siðan hefir nær ekkert verið bygt,
og það litla mundi tæplega svara álagi á
þeim húsum, sem ekkert hefir verið hióflað
við þessi 28 ár sem H. hefir setið á Prests-
hólum.
Sama máli er að gegna um jaiðabætur
hans, að nær engri þúfu hefir verið hreyft.,
þar til síðastliðið sumar, að hann lauk
í að slétta um 5 dagsláttur, og það var
eftir að virðingin fór fram, svo ekki var
hægt að taka tillit til þess. Annars skal
eg láta þess getið, að bæði eg og eg veit
um marga aðra, sem mundu vilja kaupa
Presthóla og hjáleiguna, Kalastaði, fyrir
það verð, sem við virtum þær, og það
með ánægju. Enda er eg sannfærður um,
að Presthólar, sem er einhver bezta kosta-
jörð hér nágrennis, eru mjög sanngjarnlega
metnir hvað sem Halldór prestur reynir
að rýra gildi þeirra, og þrátt fyrir það
að jörðunni hefir litill sómi sýndur verið
þau ár sem Halldór prestur hefir setið
hana.
Eg gat auðvitað eigi búist við þvi að
sleppa ómannskemdur út úr þessari virð-
ingu, frekar en öðru sem Halldór prestur
er við riðinn. Hann hefir jafnan haft lag
á þvi, að sverta alla þá menn, sem hann
hefir orðið að hafa eitthvert samneyti
við. — Eitthvert fyrsta embættisverk hans
hér í sókninni var það, að kæra þrjá
valinkunna ráðvendnismenn fyrír þjófnað,
sem reyndist með öllu ástæðulaust eins
og Dómasafn landsyfirréttarins ber með
sér, og síðan hefir hann dyggilega haldið
uppteknum hætti.
Brekku I Núpasveit 20. nóv. 1912.
Jón Ingirhundarson.
--------------------------
Sítt at liverju.
Þegar kon- Mikael heitir bvóðir
ungaíólk Níkuláss Rússakei sara,
tekur mður , r ,
fyrir sig. stórtursti, og honum
næst borinn til rikis á
Rússlandi, þegar frá er skilinn liinn
ungi krónprins, sem talinn er vonar-
peningur að heilsu.
Þessi Mikael kyntist ungri konu af
frakkneskum borgaraæltum, er hann
varð svo hugfanginn í, að engin bönd
héldu honum frá að kvongast hennir
— þrátt fyrir bann bróður síns og
allar hótanir.
En fyrir bragðið hefir Mikael ver-
ið útlægur ger úr löndum Rússa, svift-
ur öllum eignum, nema litlu greifa-
dæmi, er Brasson heitir, fær eigi
heldur að halda stórfurstatign, né
hermenskustörfum og nafnbótum —
vorl — eða vilja i alvöru halda því
fram, að hvert orð, sem þar stendur,
sé »ritað á ábyrgð guðs« ?
Eða: hví heyrast þessir menn aldrei
minnast á erjðasyndina? — fyrireina
tíð — og það er ekki langt síðan
— var hún talin til hinna mikilvægu
kenningar-atriða kristindómsins, sem
jafnvel verk guðs sonar stæði og
félli með. Ágsborgar-játning segir
fullum fetum, að hún »dæmi seka
og steypi í eilífa glötun öllum þeim
sem ekki endurfæðast fyrir skírn og
heil. anda« (2. gr.). Það skyldi þó
ekki vera, að orsökin væri sú, að
þeir hefðu hugboð um, að hér væri
um athugaverða kenningu að ræða?
Eða: hví hafa svo margir af mönn-
um gömlu stefnunnar slegið striki
yfir djöjul, yfir helvíti, yfir eilija út-
skújun í prédikunum sínum, svo að
þeir minnast sjaldan eða aldrei á
neitt af þessu? Mundi orsökin geta
verið önnur en sú, að þeir séu orðn-
ir veiktrúaðir á þetta, sem gamla
guðfræðin hefir til skamms tíma
haldið fram, að endurlausnar-lærdóm-
urinn stæði og félli með? Mundi
nokkur, sem trúir þessu í fullri al-
vöru, getað þagað um það í prédik-
unarstólnum? Sé hér um veruleika
að ræða, er hann þá ekki svo ægi-
legur tilhugsunar, að einlægum orðs-