Ísafold - 08.02.1913, Blaðsíða 2

42
ÍSAFOLD
Orlítil ádrepa
um samgöngusamninginn.
Ógöngusamninga við sjálja sig virð-
ist Lögr. vera báin að gera, ef ráða
má af svari hennar við athugasemd-
um minum um samgöngusamningana
í næstsíðustu ísafold. Og þessir
ógöngu samningar virðastleggjahenni
þá nauðsyn á herðar, að fara allra
sinna ferða í þessu máli að hætti
kisu kringum heitan graut.
Hún minnist ekki einu orði á rök
þau, sem flutt voru i ísafold, m. a.
í athugasemdum mínum, fyrir því,
að ásakanir hennar í garð Björns
heit. Jónssonar, fyrir afskifti hans af
samingamálinu 1909, vœru rangar og
rótlausar. Hán fer kringum þau!
Hún minnist ekki einu orði á það,
sem haldið var fram hér í bl., að
aðalástæðan til þess, að Thorefélag-
ið fekk eigi haldið sína samninga,
hafi verið ofsóknir hérlendra blaða
og manna, sbr. lögeggjan Lögr.!
Hán fer kringum þetta líka!
Hún minnist ekki einu orði á fyrir-
spurnir þær, er gjörðar voru í at-
hugasemdum minum um afskifti ná-
verandi ráðherra af nýju samning-
unum.
Hvort hann hafi leitað annað en
til Sam.fél., og þá hvert?
Hvort hann hafi gjört sitt til að
þvinga Thorefélagið til að halda
sinum gömlu töxtum og þar með
neyða Sam.fél. til þess líka o. s. frv.
Með þessari kisu-aðferð Lögr. er
í raun og veru fengið svar hennar,
og þarf því eigi lengra át i þá
sálma að fara.
Hitt, sem Lögr. er með, að ísa-
fold sé sífelt að »að bjóða upp á
glimu á leiði B. J.c, eins og bl.
kemst að orði, er ekki rétt með
fariðj
Það sem ísafold hefir gert og það
sem felst í athugasemdum mínum
— er: að verja minningu B. J. gegn
röngum ásökunum og óréttmætum
í samgöngumáiinu, þar sem hann
að allra sanngjarnra manna dómi
hefir komist lengst i" samningum
fyrir vora hönd.
Þá vörn tel eg ísafold skylt að
inna af hendi óhikað og eindregið
og veit, að henni er ljáft að gera
það og halda því áfram, ef þörf
gerist — hvort sem Lögr. eða öðr-
um likar betur eða ver, og hvað
sem liður heitingum hennar um
»glímuc.
Trúmála-hugleiðingar
frá nýguöfræðilegu sjónarmiði.
III. „Nýja guðfræðin“.
Niðurl.
u.
Hingað til hefi eg aðallega sýnt
fram á hvað nýja guðfræðin sé ekki.
En svo að eg ekki leggist alveg undir
höfuð að gefa jákvætt svar við þeirri
spurningu hvað nýja guðfræðin sé,
þá hygg eg, að maður komist næst
hinu sanna með því að orða svarið
á þessa leið:
Nýja guðfræðin er vísindaleg hug-
stefna á svæði trámálanna um allan
hinn kristna heim, er 1) heimtar full-
komið hugsanafrelsi að því cr trámál
snertir og rannsóknarfrelsi otakmark-
að af sérhverju tilliti til rannsóknar-
árslita eldri tima, 2) fyTgir í öllu
viðurkendum hugsanreglum vorra tíma
vísinda án þess hins vegar að loka
augunum fyrir takmörkunum manns-
andans og ófullkomleika mannlegrar
þekkingar (á þeim efnum er liggja
fyrir utan skynheim mannsins), og er
3) ávalt boðin og báin til að viður-
kenna staðreyndir, sem í ljós koma
Að síðustu: Lögr. ber það bæði
af ritstj. sínum og af ráðherra, að
þeir hafi á Fram-fundi flutt ásakanir
þær, er áður höfðu birtar verið í
blaðinu I garð B. J — þær er eg
hefi gert að umtalsefni.
Ef þetta er rétt og skolast hefir
í sögumönnum af þeim fundi, er
hinu néldu fram, er það vel — og
virðist það líka vera vottur um
haldgæðin í ásökununum.
Karl í Koti.
Gasið.
Eftir að gasmálið var tekið til með-
ferðar í bæjarstjórn og blöðum hefir
gasið lagast mikið.
Er því haldið fram af gasstöðvar-
stjóra, að misbresturinn stafi af
stormum — er ýti á gasgeyminn,
þegar verið sé að framleiða gasið og
valdi óhreinindum. En ár þeim
annmarka telur gasstöðvarstjóri hægt
að bæta með því að stöðva fram-
leiðslu, meðan á storminum stendur,
eða framleiða mjög lítið.
Bæjarstjórn hefir krafist þess, að
Carl Francke sendi hingað sérfræðing
til þess að rannsaka alt ólagið og
ráða bót á því. Er báist við að
hann sé á Botníu.
---------■ ■ ■■ ■
Mannslát.
Látin er hér í bænum aðfaranótt
síðastl. föstudags hásfrá Sara Dor-
thea Vilhelmine Bartels. Banamein
hennar var hjartaslag.
Hán var fædd í Keflavík 22. des-
ember 1847. Foreldrar hennar voru
Martin A. Th. Clausen kaupm. þar
(danskur) og Þorgerður Gunnlaugs-
dóttir frá Asláksstöðum í Gullbringu-
sýslu.
Hán dvaldist í foreldrahásum þar
til árið 1874, er hán fór til ísa-
fjarðar og giftist þar sama ár Hein-
rich Johan Bartels verzlunarmanni.
Arið 1882 varð maður hennar verzl-
unarstjóri í Keflavík, og fluttist hán
með honum þangað, en 1894 flutt-
ust þau hingað til Reykjavíkur og
bjuggu hér síðan.
Þau hjón eignuðust 9 börn, og
eru 7 þeirra á lífi, öll í Reykjavík:
Þorgerður, ógift; Louise, gift Hann-
esi Thorarensen, forstjóra Sláturfél.
Suðurlands; Ingileif, gift Agást Sig-
og taka tillit til þeirra, hve mjög sem
þær kunna að ríða í bága við það,
sem áður hefir alment verið álitið
satt og rétt.
Þetta svar, sem eg hefi að nokk-
uru leyti lánað frá hinum íhaldssama
nýguðfræðing, dr. Theodor Kaftan,
biskupi í Slesvík (ár riti hans »Mq-
derne Theologi des alten Glaubens«,
sem eg get ekki nógsamlega mælt
fram með við alla andstæðinga nýju
stefnunnar), hygg eg, að feli í sér
hin sameiginlegu höfuðeinkenni nýju
stefnunnar.
Nýguðfræðingarnir svonefndu eru
— að sínu leyti alveg eins og t. a. m
náttárufræðingar vorra tíma — ekkert
annað en allálitlegur hópur guðfræði-
legra vísindaiðkenda víðsvegar um
kristin lönd, sem með þeim rann
sóknarmeðulum, sem fyrir hendi eru,
og samkvæmt þeim vísindalegum
meginreglum, sem ná eru alment
viðurkendar, og án þess að láta
nokkuru einvörðungu ytra fullgildi,
hvort heldur er ákveðinnar kirkju-
deildar eða tráarjátninga, gerir sér
eftir beztu samvizku far um að kynna
sér sem bezt einn og sama virki-
leikann frá ýmsum hliðum hans, til
þess að öðlast sem fullkomnastan
skilning á honum. Sá virkileiki, sem
hér ræðir um, nefnist guðleg opin-
urðssyni prentara; Carl ársmiður;
Hedvig, gift Óla Blöndal póstafgr.-
manni; Arndís, gift Haraldi Arna-
syni verzlunarmanni og Martin banka-
aðstoðarmaður.
Hin látna var ástrik eiginkona,
einkar ástáðleg og umhyggjusöm
móðir, mjög trárækin, vinföst, stjórn-
söm og ráðdeildarsöm hásmóðir í
hvívetna.
Kunnugur.
Eftirmæli.
Björn Asmundsson fyrv. hreppstjóri á
Svarfhóli i Stafholtstnngum andaðist 7.
ágúst síðastl., eins og getið hefir verið
um áðnr hér i blaðinu.
Björn mun hafa verið elzti bóndi í Borg-
arfirði, og einhver elzti bóndi á landinu
yfirleitt. Hann komst hátt á 85. árið og
hafði búið i 55 ár; þar af 50 ár á Svarf-
hóli. Hreppstjóri hafði hann verið 32 ár,
og jafnframt hreppsnefndaroddviti í mörg
ár. Mórgum öðrum trúnaðarstörfum hafði
hann og gegnt i þágu mannfélags síns og
var jafnan stórmikils metinn maður.
Björn var fæddur á Laxfossi í Staf-
holtstungum 8. janúar 1828, og var kom-
inn i beinan karllegg frá Laga-Finni Pét-
urssyni á Ökrum.
Kona Björns á Svarfhóli var Þuriður
Jónsdóttir, gáfuð kona af gáfnaætt, systir
Jórunnar i Rauðanesi; lifir hún mann sinn,
enda var hún talsvert yngri en hann. Þau
giftust 1. nóv. 1862 og vantaði þannig
tæpa 3 mánuði til að þau lifðu 50 ár i
hjónabandi.
Þau Björn og Þuriður eignuðust 12
börn; dóu 3 þeirra þegar eftir fæðinguna
og voru það þriburasveinar; 3 dón upp-
komin: Margrét Sigríður 19 ára, í for-
eldrahúsum, Málfríður Kristíana 35 ára,
kona Einars Hjálmarssonar hónda i Mun-
aðarnesi, og áttu þau 5 börn; hið þriðja
barna þeirra, er dó uppkomið, var Ás-
mundur húsasmiður i Ameriku, 38 ára að
aldri. Hann var giftur enskumælandi konu
af frönskum ættum.
Af börnum þeirra eru þá 6 á lifi og
eru þau: Jóhann hreppstjóri á Akranesi;
Guðmnndur sýslumaður i Barðsstrandar-
sýslu; Jón kaupmaður og póstafgreiðsln-
maður í Borgarnesi; Jósef ráðsmaður á
á Svarfhóli; Kristjáo Franklín timbur-
smiður og bóndi á Steinum; Helga, gift
Jóni kaupmanni i Borgarnesi, Björnssyni
frá Bæ í Bæjarsveit.
Um Björn á Svarfhóli er það að öðru
leyti a5 segja, að hann var mjög vel gef-
inn maður, með fremstu vitsmönnum að
náttúrufari og heiðursmaður í hvívetna.
Svarfhóll er fremur smátt hýli. En Björn
var atbafnamaður og forsjáll og tókst með
dugnaði og ráðdeild að sjá þar fjölmennu
og gestkvæmu heimili vel borgið. Til
hárrar elli entist honum heilsa og kraftar,
var þó hin síðustu árin blindur og allra
síða8ta árið var hann við rúmið og heils-
an þá á fallanda fæti, en sálarkröftum
hins háaldraða manns förlaði litt eða ekki.
Jarðarför hans fór fram að Stafholti
19. ágúst, og fylgdi fjöldi héraðsmanna
og nokkrir utanhéraðsmenn þá bændaöld-
ungí til grafar, er um mörg ár hafði ver-
ið mekils metinn maður og vinsæll meðal
héraðsmanna. J.
berun og hinar ólíku hliðar hennar
tákna mismunandi viðhorf hennar
alt eftir því hvar vér virðum hana
fyrir oss: í bókum ritningarinnar eða
í trúarbrögðum heimsins yfirleitt eða
í sögu kristninnar eða í sálarlífi trú-
aðs einstaklings. En hið ósýnilega
einingarband sem samtengir alla
þessa vísinda-iðkendur er skilyrðislaus
lotning Jyrir sannleikanum, samfara
lifandi þrá eftir að grafa hann fram
og gera hann arðberandi fyrir nú-
lifandi kynslóð og þær sem á eftir
koma.
Með þessu vil eg engan veginn
sagt hafa, að guðfræði eldri tíma hafi
brostið alvarlegan og einlægan áhuga
á sannleikanum. Síður en svo sé.
En hitt dylst mér ekki, að menn áttu
ólíkt auðveldara aðstöðu hvað þetta
snertir fyr á tímum en nú, þar sem
því var þá alment trúað, að sann-
leikurinn í andlegum efnum væri í eitt
skifti fyrir öll gefinn oss og geymd-
ur í heilagri ritningu. Þar væri að
honum vísum að ganga. Sannleiks-
rannsóknin varð því hér aðallega í
því fólgin að lesa ritninguna á frum-
málunum, tileinka sér efni hennar og
gera sér grein þess með þeim hætti,
er bezt kæmi heim við hinar evan-
gelisku játningabækur. Eina spurn-
ingin, sem búið gat hugsun og hjarta
’
Rottan fóstrar krabbameinin.
Þau þróast í innýflum hennar.
Athuganir dansks læknis.
Fibiger prófessor við ríkisspitalann
danska hefir lengi fengist við rann-
sóknir á krabbameinum og því
hvernig þau breiðast út. Þessar
rannsóknir hafa borið þann góða
árangur, að hann gat núna alveg ný-
verið í janúar skýrt nokkrum lækn-
um í »Medicinsk Selskab« frá til-
raunum sínum og hinni merkilegu
niðurstöðu sinni.
Fibiger prófessor hefir fundið það,
að komist spólormur og aðrir þess
kyns innýfla-ormar (nematodes) inn
í rottumaga, þá fá þær við það
krabbameinsemdir.
Pasteursstofnunin i París og ensk
rannsóknarstofa ein hafa áður bent
í líka átt, en það hefir þó ekki orðið
sannreynt enn sem komið var.
Nú segist Fibiger hafa fundið það,
að krabbinn verður til á þann veg,
að rotturnar éta ormana, en skor-
kvikindi eitt (Kakerlak) etur aftur
saur rottunnar. ■ í þessum saur eru
egg ormanna, en svo eta rotturnar
aftur skorkvikindin og þá þroskast
ormurinn að fullu í rottumaganum
og framleiðir þá krabba. Þessa þró-
unarleið krabbans hefir enginn vís-
indamaður fyrri orðið til að rekja.
Ekki vita menn enn þá, hvort þessi
fundur nær að hafa áhrif á meðferð
krabbameins í mönnum eða þá hve
mikið hagræði þetta kunni að verða.
En það þykir sennilegt, að þetta geti
að eins náð til einstakra vissra teg-
unda af þeim meinsemdum.
Nú heldur Fibiger prófessor áfram
tilraunum sínum sem mest hann má,
og vona menn þar bæði góðs og
óska. X.
Kolaverðið.
Að gefnu tilefni skal þess getið,
að frásögn sú af hinu háa kolaverði,
er stóð í síðasta blaði, var ekki mið-
uð við kolaverðið hjá Birni Guð-
mundssyni kaupm.
Ólögleg áfengissala.
Þrír menn voru sektaðir afbæjar-
fógeta í gær fyrir ólöglega áfengis-
sölu: Nielsen í Klúbbhúsinu (50
kr.), Guðmundur fónsson Laugaveg
(Fönix) 50 kr. og Ásgeir Eyþórsson
á Norðurpólnum 20 kr.
erfiðleika, sem teljandi væru, var sú,
hvernig menn gætu sannfærzt um,
að þessar helgu bækur væru guðs
orð. En einnig fyrir því var séð,
að þar þyrftu engin vandræði úr að
verða. Svarið var oiureinfalt og brota-
laust: »Þegar þú lest orðið og lætur
það hafa áhrif á hjarta þitt, þá hefir
þú sönnunina, því að þar talar til
hjarta þíns sami guðs heilagi andinn,
sem ritningin öll er innblásin af«.
Og til frekari fullvissu um, að ritn-
ingin væri guðs orð, var í ofanálag
bent á þessar ytri röksemdir: hinn
háa aldur ritningarinnar, kraftaverkin,
sem þar væri skýrt frá, fyrirheitin,
sem þar væru gefin og þegar hefðu
ræzt, og hina »dásamlegu samhljóð-
an« ritanna sin á milli.
Hvílikir gæfutimar, svo greið sem
sannleiksleiðin var þá og tálmana-
laus fyrir hugsun og hjarta I Það er
sízt að undra, að á slíkum timum
gæti komið fram jafn-trúarstyrk j og
trúarörugg kynslóð og kynslóð ‘rétt-
trúar-tímabilsins! Sálmar Hallgrims
Péturssonar og prédikanir Jóns Vída-
líns, þessi veglegu minnismerki
rammasta rétttrúnaðarins i íslenzku
þjóðlífi, eru þá líka framkomin á þessu
tímabili hinnar ósveigjanlegu og ör-
uggu trúarvissu, sem ekki leyfir
neinum efasemdum að að komast.
Ullarlos og Coopers-baðlyf.
Svar til G. G.
Seinasta grein hr. Garðars Gísla-
sonar í ísafold ber þess ljósan vott,
að hann er algjörlega þrotinn að
skynsamlegum röksemdum um deilu-
efni okkar, og grípur í þess stað til
hégómlegra útúisnúninga og brigzl-
yrða um mig.
En eins og eg gat um í seinustu
grein minni í ísafold, þá skal mér
vera það ánægjuefni að fræða menn
um hið sanna gildi Coopers-baðdufts-
ins og auglýsa almenningi þá
reynslu, sem íslenzkir bændur hafa
fyrir sér um ullarlos og margnefnt
Coopers-baðlyf.
Hr G. G. reynir að gjöra sem
minst úr mér og minni þekkingur
og skal eg ekki deila um sjálfan
mig við hann, en vera má, að eg
láli réttvísina skera úr því siðarmeir,
hve réttmætar árásir háns eru. Það
er engu líkara en kaupmaðurinn
gjöri sér i hugarlund, að gæði
Coopers-baðduftsins vaxi við það, að
eg sé níddur niður fyrir allar hellur,
og þess vegna hefir hann lagt miklu
meiri áherzlu á það atriði heldur en
að halda hlifiskildi fyrir þessu bað-
dufti sínu og þess miklu »kína-lífs«-
kostum.
Eg verð nú samt að vera á þeirri
skoðun, að Coopers-baðduft batni
hvorki né versni, hvað sem um mig
er sagt, og eg vona að herra Garðari
Gíslasyni skiljist það af eftirfarandi
vottorðum, að eg er ekki einn um
þá skoðun, að Coopers baðduft valdi
ullarlosi.
Að svo mæltu bið eg lesendur
ísafoldar að lesa með athygli þessi
vottorð:
Að gefnn tilefni læt eg þess getið, að
síðastlioið hanst baðaði eg sanðfé mitt
úr skoska fjárbaðinn, som búið er til hjá
A. Robertson og Son i Skotlandi. —
Fjárbað þetta er bráð-lúsdrepandi, virðist
bafa beztn áhrif á nllarvöxtinn — er
enda mjög fitnborið — og kemnr svo
gjörsamlega i veg fyrir alt nllarlos, að
ekki sézt vottur af nllarslæðingi í fjárhús-
unum. Þessa siðasttöldu kosti hefir skozka
fjárbaðið, meðal annars, fram yfir þan
baðlyf, sem eg hefi áðnr reynt.
Coopers-baðlyfið hefi eg notað tvívegis.
Gildi þess virðist mér fólgið i þvi, að
það er án efa lúsdrepandi, en tvisýnt nm
áhrif þess á ullina að öðru leyti; reynd-
ist mikill nllarslæðingnr i fjárhúsunnm;
óttast að það valdi ullarlosi; veit ýmsa
sömn meiningar.
Elliðavatni 27. janúar 1913.
Páll Stefánsson.
Eg undirskrifaður hefi reynt að blanda
lýsi saman við Coopers-baðduft þá eg
hefi baðað fé mitt úr því og hefir mér
reynst það algjörlega ónýtt, þvi lýsið
helir farið að eins i fyrstn kindnrnar og
rnnnið af þvi jafn-braðan aftnr.
Bitrn, 3. janúar 1913.
Gísli Einarsson.
Hér með votta eg, að siðan eg fór að
nota Copers-baðduft, hefi eg orðið var
við nllarlos á fé mínu, sömuleiðis hefir
ullin orðið fitnlitil, létt og ljót og þveg-
ist mjög illa.
p. t. Reykjavík, 15. janúar 1913.
PáU Guðmundsson
frá Baug8stöðnm.
Um sannleiks-raimsókn í orðs-
ins þrengstu merkingu gat hér þó
aldrei verið að ræða. Hér var að
eins ræða um það að veita viðtöku í
trú kirkjulega löggiltum erfikenning-
um og guðfræðinga-fullyrðingum.
En að finna guðfræðinni slíkt til for-
áttu, gat mönnum því síður til hugar
komið á þeim tímum sem sama full-
gildis-lotningin var þá jafnríkjandi i
öllum öðrum vísindagreinum. Heim-
spekingarnir tignuðu sinn Aristóteles,
lögfræðingainir sinn Corpus juris,
læknisfræðingarnir sinn Hippokrates
og Galenus. Kenningum Kóperní-
kusar var hafnað fult eins mikið vegna
þess hversu þær riðu í bága við
kenningar Aristótelesar sem vegna
hins, hve ósamrímanlegar þær þóttu
kenningum heilagrar ritningar.
Eins og kunnugt er, þá hratt 18.
öldin af stað fullkominni byltingu á
öllum svæðum hins andlega lífs. í
heimspeki, náttúruvísindum, lögspeki,
uppeldisfræði, skáldskap — hvervetna
risu menn upp til að varpa af sér
ánauðaroki erfikenningarinnar. Ein-
kennisorð aldarinnar urðu: Hugsan-
frelsi (libertas philosophandi) og
mentun (Aufklárung). Og þótt margt
dýrmætt kunni að hafa farist í bylt-
ingunni, sem veruleg eftirsjón er að,
þá verður það sannast sagt um bylt-