Ísafold - 12.02.1913, Qupperneq 2

46
ÍSAFOLD
sigraði i Der^y-kapphlaupinu, að fá
rikasta kvoníang á Englandi og að
verða æðsti maður ríkisins. Allar
þessar óskir fekk hann uppfyltar. —
Hestinn átti hann, er eitt sinn hlaut
verðlaun i Derby-kapphlaupi, hann
kvongaðist dóttur Rothschilds hins
auðga, og hann varð forsætisráðherra
Englands 1894, en ekki hélt hann
því embætti nema tæpt ár. A næsta
ári þar á eftir sagði hann af sér
stjórn frjálslynda flokksins, og hefir
síðan ekki unað neinum flokksbönd-
um. Finnur hann að við flokkana
á víxl, og eru orð ha.is jafnan mik-
ils metin, en of langt yrði hér að
segja stjórnmáJasögu hans, sem bæði
er mikil og merkileg.
Rithöfundur er hann talinn all-
merkur; hefir ritað bækur sögulegs
efnis (um Napóleon mikla á St. He-
lene, William Pitt, Robert Peel o. fl.).
Skaðlegt tómlæti.
Þau heimili eru mörg hér í bæn-
um, eins og kunnugt er, sem fram
fleytast einungis á daglegum hand-
afla húsbóndans. Með iðjusemi og
dugnaði mannsins og sparnaði og
hagsýni konunnar fer þetta vel hjá
tnörgum, jafnvel þótt barn sé á hverj-
um fingri, sem kallað er, meðan eng-
in óhöpp bera að höndum.
En fyrir þessi heimili má ekkert
leggjast, þá er voði fyrir dyrum, neyð
og margföld vandræði.
Verði húsbóndinn sjúkur eða
meiði sig, þá tekur fyrir allar tekjur
heimilisins, og það er ekki alt þar
með búið. Ný útgjöld koma, sem
heimilið hafði ekki áður af að segja,
svo sem læknishjálp, meðöl og máske
löng vist í sjúkrahúsi.
Svipað verður uppi á teningnum,
ef konan fer í rúmið; maðurinn
verður þá oft að sinna hennar störf-
um, hugsa um börnin, hjúkra kon-
unni og margt annað fleira.
Verði börnin veik, verður máske
atvinnumissirinn minni, en útgjöldin
geta orðið alveg þau sömu. — A
þennan hátt hefir margt heimilið farið
yfir um, sem vel bjargaðist, meðan
alt var óhappalaust.
og niður á við hefir allur fjöldinn
engin önnur trúarbrögð«.
Hvernig er ástatt með oss, ef vér
berum oss saman við þessa Austur-
landabúa. Vér eigum þau föng,
sem úr á að vinna og eru þau að
sumu leyti hin beztu. Vér erum
gæddir hugrekki, gáfum og þreki,
en þegar á að fara að neyta þessara
hæfileika, fer svo ósköp mikið af
afli forgörðum. Sé á þetta litið frá
sjónarmiði stjórnmálanna, þá byrjum
vér og endum með flokkadrætti.
Allir keppumst vér við það að kom-
ast sjálfir eða koma leiðtogum vor-
um í embætti og sýslanir, eða að
reka aðra úr þeim. Þetta er ekki
af þjóðræknis skorti. Síður en svo.
Vér höfum drukkið það inn með
aldarandanum að þetta sé þjóðrækni,
þetta og annað ekki. En gefum
vér oss tíma til að hugleiða afleið-
ingarnar, gróðann af miljónum orða,
orða, orða, gagnið af miklu kapp-
ræðunum, óþrotlegum atkvæðagreiðsl-
um og fjörugu leiðarþingunum ?
Skelfing getur eftirtekjan verið lítil.
»Hungruð hjörðin horfir á málþola«.
En Brown hefir flutt bituryrta ræðu,
Jones hefir aldrei verið jafnsnjall
og í þetta sinn, Robinson hefir ekki
tekist eins vel upp eins og*vænta
mátti af honum, og svo hverfum
vér aftur frá löngu fundarskýrslun-
um í blöðunum tll daglegra starfa,
Hver ráð eða hvaða vegir eru þá
framundan, þegar veikindi eru búin
að sverfa á einhverja þessa leið að
heimilinu ?
Þegar lítið er lánstraustið, og
svo er oft hjá efnalitlum fjölskyldu-
mönnum, þá eru vegirnir ekki nema
tveir. Annar er sá, að fara til fá-
tækrastjórnarinnar og biðja um fá-
tækrastyrk; og fæstum þykir sú leiðin
fýsileg, þótt margir neyðist til að
fara hana, þegar öll önnur sund eru
lokuð. Hin er sú, að senda út gjafa-
lista og biðja góða menn að rétta
heimilinu hjálparhönd. Og þann
vitnisburð eiga Reykvíkingar skilinn
að mínum dómi, að þeir eru manna
fúsastir að hjálpa, er á liðsinni þeirra
er heitið; það sannar margföld reynsla.
En hitt veit eg, að hvor leiðin af
þessum tveimur, sem farin er, þá
er hún mörgum manni krossferill
og hörmungabraut. Margan hryllir
við að »fara á sveitina* tneð sig,
konuna og börnin; og margur verð-
ur að ganga frá sjálfum sér, áður en
hann sendir aðra út til að beiðast
gjafa fyrir sína hönd.
Heilsan er aleiga sumra heimil-
anna hér í bænum og hyrningarsteinn
þeirra; ef sá hyrningarsteinn raskast,
þá er heimilið um koll.
Með þetta fyrir augum skyldu
menn nú ætla, að hér í Reykjavík
mundu menn taka því tveim hönd-
um, ef einhverra viturlegra ráða væri
í leitað til að firra heimili manna
vandræðum af hendi sjúkdóma og
meiðsla.
Já 1 Svo skyldu menn ætla. — En
raunin hefir þó orðið önnur. Við
erum, því miður, nokkuð mikið
hneigðir fyrir »að láta reka á reiðan-
umc.
Hinn 12. sept. 1909 var félag eitt
sett á stofn hér í bænum, sem heitir
»Sjúkrasamlag Reykjavíkur«. Aðal-
markmið þess er, að veita mönnum
gegn afarvægu gjaldi eða tillagi hjáíp
í veikindum. En of litla athygli
hafa menn veitt þessu félagi, og of-
lítið notað það. Eftir þriggja ára
starfsemi eru samlagsmenn ekki orðn-
ir nema um. það bil 160, auk barna,
sem njóta styrks af félaginu.
Hvað mun valda, að menn sinna
ekki þessum þarflega félagsskap meira
en þetta?
og erum furðu ánægðir með sjálfa
oss. Og gamla ríkisvélin hriktir
áfram.
Ef satt skal segja er flokkaskift-
ingin þjóðarböl, þó það sé líklegt
eða jafnvel mjög sennilegt, að hjá
því verði ekki komist. En böl er
hún engu að síður. Það er bölvun
lands vors að svo margir menn,
einkum þeir sem hátt eru settir,
skuli dýrka hana eins og goð. Hún
hefir náð svo miklum tökum á þjóð-
félaginn að jafnvel þeir, sem skömm
hafa á henni, telja hana eins óum-
flýjanlega eins og þokuna, svo óum-
flýjanlega að ekki sé hugsandi til
þess að gera neitt án hennar. Og
þó dregur flokkadrátturinn úr áhrif-
um framkvæmdanna. Hann fælir
marga menn með mikils verðum
hæfileikum frá þátttöku í alþjóðar-
málum. Vegna hans kemst ekki sá
maðurinn að, sem mesta hefir hæfi-
leikana, heldur sá sem ákjósanlegast
er að velja frá sjónarmiði "flokksins
— og mjög oft sá sem sizt skyldi.
Til nytsamra framkvæmda þarf stjórn
hæfasta mannsins. Flokkurinn lætur
sér i minna rúmi um hæfi-
leikana, þó ekki sé svo að skilja að
hann sækist eftir smámennum, en
af þeim fáu sem hentugt er úr að
velja, er það undir atvikum komið
hvort hann velur sæmilega hæfa
menn eða litt hæfa. Framkvæmda-
Ókunnugleiki hjá sumum, fátækt
hjá öðrum og tómlæti og hirðuleysi
hjá mörgum.
Nú má spyrja: Er það mikils
virði, að ganga í þenna félagsskap?
Veitir hann þá hjálp, sem tilvinnandi
er að kaupa ?
Þeim spurningum skal svarað með
þrem sönnum dæmum, sem gerðust
á árinu 191 x ; þau sýna rækilega,
hvílík afar-hlunnindi félag þetta veitir
meðlimum sínum, ef þeim bera veik-
indi að höndum.
1. Hjón með þrem börnum greiða
1 kr. 30 aura á mánuði, eða ijkr.
og 60 a. það ár. Heimilið er efna-
lítið og atvinnulítið. Veikindi koma
upp á heimilinu, svo það notar 183
daga í sjúkrahúsi. Sjúkrasamlagið
borgar úr sjóði sínum fyrir heimili
þetta:
Læknishjálp með kr. 12,00
Meðöl með ... — 12.35
Sjúkrahúsvist og
hjúkrun með . . — 276,00
eða samtals kr. 300,35.
Þessa stórkostlegu hjálp fær heim-
ilið á einu ári fyrir kr. 15,60 árlegt
iðgjald.
2. Hjón með einu barni voru í
Samlaginu 8 mánuði af árinu 1911
— og eru auðvitað í því enn. —
Þau greiða 1 krónu á mánuði, eða
8 kr. þetta umrædda ár. Fyrir þetta
8 króna gjald borgar Samlagið fyrir
heimilið á þessu ári:
Læknishjálp með kr. 28,00
Meðöl með ... — 14,05 •
eða samtals kr. 42,05.
3. Hjón með 4 börnum borga 1
kr. 25 a. á mánuði eða 15 kr. um
árið. Konan veikist og liggur 10
daga í sjúkrahúsi; fleira af heimilis-
fólkinu veikist lika. Samlagið borg-
ar fyrir þetta heimili:
Læknishjálp með kr. 26,00
Meðöl með ... — 14,06
Dagpeninga með — 5,00
eða samtals kr. 45,00.
Slík hlunnindi fylgja því að vera
í félagi þessu, ef veikindi ber að
höndum. Og þó eru þeir svo ó-
hæfilega fáir, sem félagsskap þessum
sinna. Fyrir það sama á hann lika
erfiðara uppdráttar en vera ætti, og
mesta og glæsilegasta ráðuneytið,
er verið hefir í þessu landi er aug-
ljóst dæmi þessa. Störfum forsætis-
ráðherrans var skift á milli tveggja
manna og nákvæm aðgreining gerð
milli starfa þeirra. Annar átti að
hafa á hendi flokksstjórn og em-
bættaveitingar og var sú staða falin
hertoganum frá Newcastle, en hinn
störf og framkvæmdir þjóðfélagsins,
og yfir það starf var settur Pitt
(hinn eldri). Með því að losa sig
þannig við hinar lítilsverðu flokks-
áhyggjur fekk Pitt það frjálsræði, er
hann þurfti, til þess að gegna þörf-
um þjóðfélagsins. Félagi hans í
forsætisráðherra stöðunni skipaði
biskupa og prófasta, hershöfðingja
og aðmírála, og veitti alls konar
sýslanir jafnvel tollþjónunum, en
hann sjálfur lagði á ráðin um sigur-
vinningar. Með þessari heppilegu
tvískiftingu voru þjóðfélagsstörfin að-
greind frá umboðsstjórninni, fram-
kvæmdirnar leystar úr flokksbönd-
um. Arangurinn varð sá, að vér
hlutum happasælustu stjórnina, er
segir frá í sögu vorri. Og þó hefir
enginn reynt að líkja eftir henni,
né gerst eftirmaður hennar. En
samt er það svo, að ef flokkaskift-
ingin er óumflýjanleg, ættu þó ein-
hver ráð að vera til þess að komast
hjá því böli, sem henni er samfara.
Vafalaust má segja, og það með
nýtur þó 240 kr. styrks úr bæjar-
sjóði og 127 kr. styrks úr landssjóði
um síðastliðið ár.
Sjúkrasamlag Reykjavíkur hefir
þann afar-loflega tilgang, að girða
fyrir og útrýma vandræðunum og
eymdinni, sem oftast er förunautur
veikindanna á mörgum heimilum,
og forða mönnum frá að »fara á
sveitina*, þótt heimilisfaðirinn eða
húsmóðirin veikist um tíma.
En af þeim 12 þúsundum manna,
sem eru í bænum, eru einir 160 —
skrifa og segi: eitt hundrað og sex-
tíu menn — auk barna, sem enn
hafa fengist til að sinna þessum fé-
lagsskap.
»Menn geta ekki«, munu menn
máske svara.
Jál Það er nú svo hvert mál sem
það er virt. Sumir geta ekki, það
er satt; en miklu fleiri geta en gera,
það er jafnsatt.
Það sem margur lætur fyrir 3
kvöld í Bíó, eða fyrir 1 flösku af
brennivíni, eða fyrir 1 kvöld í leik-
húsinu er sæmilegt mánaðargjald til
að tryggja hvert meðal-heimili gegn
neyð og vandræðum af völdum veik-
inda; og reynslan sýnir, að þá, sem
langar í hressingu, brestur sjaldnast
aurana, og eins hitt, að ekki þarf að
loka skemtistöðum bæjarins fyrir
auraleysi almennings.
Sannleikurinn ómótmælanlegi er
þetta, að miklu, miklu fleiri geta
gengið í Sjúkrasamlag Reykjavíkur
heldur en gera; og sannleikurinn er
engu síður sá, að þeir, sem geta það,
eiga að gera það. Þjóðarheillin eykst
og þjóðarblessanin eflist við hvern
mann og hvert heimili, sem tryggist
gegn því óláni, þeirri hörmung, að
fara á vonarvöl.
Því vil eg nú beina þeirri alvar-
legu áskorun til allra þeirra, sem
með nokkru móti geta, að þeir gangi
í Sjúkrasamlag Reykjavíkur, og geri
það tafarlaust.
Nú fara sjómennirnir að láta frá
landi, þeir skilja eftir konur og börn,
foreldra og unnustur. Hversu glað-
ari og ánægðari hljóta þeir ekki að
fara út á sjóinn, ef þeir eru sér þess
meðvitandi, að þeir hafa trygt þessa
ástvini sína gegn sjúkdómum, meðan
þeir eru að heiman, ef heimilisfeð-
fullum sanni, að flokkaskiftingin
óskýrist til muna á meðal vor, að
hún verður á minni og minni rök-
um bygð, að merkjasteinar flokkanna
eru á sífeldum flutningi. Þetta er
þó minna um vert. Ætíð eru flokka-
drættirnir nógir til þess að tefja fyrir
og það sem þarf að gerast á að ger-
ast fljótt. En þrátt fyrir alt, verði
flokkaskiftingin umflúin í einni mynd,
kemur hún fram í annari mynd. Er
þá til nokkurs, munu menn spyrja,
að brjóta úr sér tennurnar í steini
sem ekki verður klofinn? Flokka-
drátturinn verður ekki upprættur
fremur en loftslagið. Hann er hluti
i siðferðislegu loftslagi voru. Yið
það skal kannast. En þó er engu
að síður nauðsynlegt að benda á, að
hvenær sem eitthvað á að gera,
verður framfaraviðleitnin fyrir hinum
ógurlegasta farartálma af völdum
flokkadráttanna.
Víst hefir verið nóg um flokka-
skiftingar í Japan. En þar stefnir
þó ekki til aðgerðaleysis, heldur í
aðra átt. Þar sýnist vera kapphlaup
um að ná markinu og vinna sigur-
laun framkvæmdanna. Flokkarnir í
Japan fara auðsæilega með umboð
þjóðar, sem er ráðin í þvi að gera
eitthvað. Þar er munurinn á þeim
og oss. Því vér erum ekki önnum
kafnir við framkvæmdirnar. Oss
hefir famast svo vel af öðrum ástæð-
urnir vita, að konan þarf ekki ann-
að en senda eftir lækni og meðölum
ókeypis, i hvert sinn sem einhver
verður veikur á heimilinu, getur jafn-
vel lagst í sjúkrahúsið með alt heim-
ilisfólkið, ef t. d. taugaveiki kemur
upp á heimilinu, alt á kostnað Sjúkra-
samlagsins! Meira að segja, hver
ungur og einhleypur maður og hver
ung stúlka á að verja nokkrum aur-
um á mánuði til að tryggja sér þessa
hjálp, því sorgleg reynsla sýnir, að
heilsa margs af unga fólkinu er á
æði völtum fæti; en það er hryggi-
leg tilhugsun fyrir ungt fólk, að
verða máske á bezta og blómlegasta
æfiskeiði annara handbendli eða jafn-
vel fara á sveitina vegna veikinda.
Bezta hjálpin er ætíð sú, sem menn
veita sér sjálfir, og í Sjúkrasamlagi
Reykjavíkur er mönnum gefinn
kostur á að hjálpa sér sjálfir, með
þeim kjörum, sem fæstum eru frá-
gangssök, ef viljinn er góður.
Hér i bænum eru mörg góðgerða-
félög, sem árlega gera mörgum heim-
ilum mikið gott. Eg vil sérstaklega
vekja athygli þessara góðu félaga á
þessu alvörumáli; eg vil benda þeim
á, að ein allra bezta hjálpin, sem þau
geta úti látið, er að hjálpa fátækum
heimilisfeðrum til að geta trygt heim-
ili sin, konu og börn gegn veik-
indum í Sjúkrasamlagi Reykjavikur.
Og einmitt í sambandi við þetta vil
eg taka fram, að konur þeirra manna,
sem eru í samlaginu, fá 10 krónur
úr sjóði þess í hvert skifti sem þær
ala barn, þótt engin önnur veikindi
sé um að tala á heimili þeirra; þetta
er gert til að tryggja konum félags-
manna góða aðhjúkrun í sængurleg-
um.
Þessa bið eg konurnar í góðgerða-
félögum bæjarins að minnast.
Að síðustu vil eg taka fram, að
allar upplýsingar um Sjúkrasamlag
Reykjavikur er að fá hjá hr. Guðbirni
Guðbrandssyni bókbindara, Lækjar-
götu 6 (Félagsbókbandinu), og hjá
læknum Samlagsins.
Reykjavík 10. febrúar 1913.
Ólajur Ólajsson
fríkirkjupr.
um, að vér erum hirðulitlir um þær.
Vér lítum á flokka vora eins og
væru þeir merkilegur hópur skylm-
ingamanna. Og traustið er það fast
að vér hyggjum að hinum mundi
farast enn ver en þeim, sem vér
höfum, og því höldum vér þeim,
hverir sem þá eru við völdin. Mögu-
leikanum þeim, að vér fáum stjórn,
er verði leiðarsteinn og fjörgjafi
þjóðlífsins, stjórn sem afkasti stór-
virkjum fyrir þjóðfélagið og blási
því í brjóst stórfeldum hugsjónum,
þeim möguleika höfnum vér með
nokkurskonar örvæntingu. Vér vit-
um það of vel, að þó að ráðgjafar
vorir taki til starfa með brennandi
áhuga og fjöri, þá missum vér þá
bráðlega inn í hið villugjarna og
ógreiðfæra völundarhús þingþrætunn-
ar og að því þreki, er þeir kunna
að eiga eftir, er þeir sleppa út úr
þvi, verða þeir að verja til barátt-
unnar fyrir tilveru sinni á ræðu-
stólum víðsvegar um land.
Og þó er nóg að gera, sem bráð-
liggur á að gert sé, sem ekki þolir
neina bið, störf sem að kalla og
ekki verða leyst af hendi nema með
margra ára striti, og það þó þingi
væri frestað og enga ræðu þyrfti að
halda.
En þingið þarf að halda og ræður
þarf að flytja. Vér ættum þó að
minsta kosti að læra það af Japan,
hvernig vér eigum að halda við fram-
kvæmdaþróttinnm, þrátt fyrir flokka-
skiftinguna. Annað gagnlegra gæti
það land ekki kent oss.
A