Ísafold - 15.02.1913, Blaðsíða 2

50
ÍSAFOLD
Veðbankatillðgur
fjármálanefndar
og
bankafræði
Björns Kristjánssonar
og Ó. G. Eyjólfssonar.
í 20. og 2i. blað Ingólfs f. á.
ritaði skólastjóri Ó. G. Eyjóljsson
grein, sem hann nefnir Millipinga-
nejndin oq jasteignabankinn. Er grein-
in mest öll grundvölluð á algerðri
rangfærslu á efninu í þeim tillögum
um fasteignabanka, er milliþinga-
nefndin sendi landsstjórninni, eða á
fáránlegum og fremur illkvitnislegum
getgátum um það hvað vakað hafi
fyrir nefndinni um þetta mál.
Greinin er ígildi porskhausajræði
þeirrar í samgöngumálinu, er stóð í
Ingólfi 'fyrir skemstu, er nokkurs
konar þorskhausafræði bankamáisins
og röksemdirnur engu veigameiri, en
titt er t. d. um röksemdirnar í skrift-
aræfingum herra A. J. Johnsons.
Satt að segja tel eg það furðu
gegna að herra Ó. G. Eyjólfsson
skyldi láta nota sig til þess að skrifa
slíka grein, því eg á örðugt með að
trúa því að hann hafi ekki vitað
betur en greinin ber vitni um.
Eg sá þessa bandvitlausu grein,
er eg var í undirbúningi með að
flytja búferlum frá Akureyri í sumar,
en gat þá ekki komið því við að
leiðrétta í henni verstu vitleysurnar.
En á skipinu, sem eg fluttist með
hingað til Reykjavikur, hitti eg ráð-
herra íslands, Kristján Jónsson, og
tjáði hann mér að stjórnin hefði
ekkert sint bankamálinu, eða nefnd-
artillögunum, í undirbúningsstarfi
sínu undir þingið 1912. Með því
var þessu bankamáli frestað um
ótiltekinn tíma og þá minni ástæða
til að fara að hrekja þessar rang-
færslur, enda gleymdust mér þær al-
gerlega eins og svo margt annað
rugl, sem eg les í blöðum, er önnur
íhugunarefni kölluðu að og alþingi
tók til starfa.
En á Stúdentafélagsfundi 12. þ. m.
mintist bankastjóriBjörn Kristjánsson,
í inngangsræðu sinni, á þessar nefnd-
artillögur og vísaði jafnframt til
þessarar greinar herra Ó. Eyjólfsson-
ar, sem algerlega sannorðrar lýsingar
og réttrar skýringar á nefndartillög-
unum og við umræðurnar varði hann
aðalvitleysuna í grein Ó. G. E. með
miklu kappi.
einu færðir í reykvísk »spraðibassa«-
föt og dembt á skemtigöngu, »litla
rúndt« og »stóra rúndt« (eins og
það heitir á reykvísku!), til þess að
sýna sig og sjá aðra, lita á stúlk-
urnar og rekja öll völundargöng
ástleitninnar og annað því til heyr-
andi.
Sveita-piltarnir geta verið góðir
fyrir sinn hatt — þótt eigi færi
þeim það »starf« vel úr hendi.
Og eins er það um leikara okkar.
Þeir geta verið góðir fyrir sinn hatt
annars að ýmsu leyti. En til þess
að sýna þýzka erki-hermenn, eins
og ætlast er til í leikriti Beyerleins,
sniðuga og stórláta, hvika og fas-
mikla — alt samkvæmt venjubund-
inni erfð — kynslóð af kynslóð —
til þess duga þeir eigil
Þessi — eðlilegi — vanmáttur
leikara vorra olli því, að alveg brast
hinn rétta, hreint dregna heildarsvip
yfir leikinn — alt þetta, sem er
sérkennilegt fyrir hermannastéttina,
sem illa verður lýst í orðum, en þó
verður að koma skýrt fram á leik-
sviðinu.
Eg varð hissa á þessu. Reyndar
þóttist eg vita að grein hr. Ó. G. E.
kæmi bankastjóranum fremur vel,
meðal annars til afsökunar á dálitlu
drengskaparbragði hans um þær
mundir, en eg hélt að hann mundi
ekki hampa rangfærslunum opinber-
lega, ef hann vissi betur, eða hann
gæti verið svo skyni skroppinn um
þetta mál, að hann ekki vissi betur.
Aðalrangfærsla herra Ó. G. Eyj-
ólfssonar í Ingólfsgreininni og sú
sem hann spinnur lengstan lopann
um, lýtur að 3. lið í tillögum nefnd-
arinnár. Þessi 3. iiður hljóðar svo:
Veðbankabréjin verða trygð í 1. lagi
með jasteignum peim, sem veðsettar
eru, 2. með ábyrgð hlutaðeigandi banka,
3. landssjóður ábyrgist vaxtagreiðslu
af peim.
Um 1. og 3. atriði er engin deila,
að því er efni þessa liðs snertir.
Aftur lesa þeir Ó. G. Eyjólfsson og
Björn Kristjánsson 2. atriði eins og
þar standi: með sameiginlegri (soli-
dariskri) ábyrgð (eða sanúbyrgð) hlut-
aðeigandi banka. Þeir bæta inn í
orði, sem breytir efninu til muna.
Þeir lesa greinina eins og sagt er
um gamlan forstjóra annarar stofn-
unar, að hann lesi biblíuna.
Hinsvegar er það satt, að ef til
þess hefði verið ætlast að báðir
bankarnir hefðu samábyrgð á veðum,
þá hefði það verið einkar óhentugt
og óheppilegt fyrirkomulag. Bank-
arnir hefðu þá hvor um sig þurft að
bera fasteignarlánveitingar sínar und-
ir hinn. Breyting gat hugsast á
högum bankanna. Engin vissa, jafn-
vel engin líkindi, voru fyrir því að
báðir bankarmr mundu lána jafn-
mikið og sanngjarnt væri að þeir
bæru ábyrgð hver á annars lánveit-
ingum. Og af þvi því hefir verið
haldið fram, meðal annars af banka-
stjóra Birni Kristjánssyní, að íslands-
banki hafi með þessari imynduðu
samábyrgð verið að leita skjóls und-
ir verndarvæng Landsbankans, þá er
rétt að taka það fram, að tillaga um
þessa samábyrgð hefði engu síður
mætt ákveðinni mótspyrnu frá Is-
landsbanka-en frá Landsbankanum.
Ef þeir félagarnir, bankastjóri
Björn Kristjánsson og skólastjóri Ó.
G. Eyjólfsson, hefðu íhugað þetta,
og fleira sem hér er ekki rúm að
lýsa, þá hefðu þeir átt að sjá það,
undir eins og þeim datt þessi sam-
ábyrgðar-vitleysa í hug, að nefndar-
mennirnir gátu ekki hafa gert ráð
fyrir þessu.
Auk þess er gert ráð fyrir þvi i
Elskhuginn í leiknum, v. Lauffen
liðsforingi á vitaskuld að vera fall-
egur.karlmannlegur, ungur liðsforingi,
hvikur á fæti og hvatur í orðum —
skjótur til orðs og æðis. En hann
varð eitthvað svo þunglamalega sila-
keppslegur og dásamlega fjarri fall-
egri og fjörlegri hermannsímynd —
í höndum Andrésar Björnssonur, að
sá leikur einn var ærinn til þess að
svifta sennileikans blæ af því, sem
var að gerast á leiksviðinu. Þessi
leikari, setn annars hefir sýnt svo
góð tilþrif — var þetta sinni eins
og i álögum — og fyrirmunað al-
veg að njóta sín. Gerfi hans líka
svo herfilegt, að miklu spilti.
Þá var mikill munur á félaga hans,
skyldu-postulanum v. Höwen (Jakob
Möller). A honum var talsvert her-
mannssnið — en herzlumuninn vant-
aði þó. Eigi verður það heldur af
þessum leikara haft, að greindarlega
var á mörgu tekið, sem hann átti
að segja. En það spilti hve illa
heyrðist til hans á köflum. Og
enginn vafi er á því, að miklu meira
á að bera á hita-reiði við Lauffen í
4. lið í þessum tillögum, að bank-
arnir beri hlutfallslega kostnaðinn
við veðbankann, eftir því sem þeir
lána út, en ekki hvor sinn helming,
eða eitthvað því líkt og gat það ver-
ið þeim dálitil bending í rétta átt
um þetta — ef þeir vildu vita sann-
leikann.
En ekki er annars minst um það
vert til skýringar þessari staðhæfingu
þeirra félaganna, að þegar á síðast-
liðnu vori átti bankastjóri Björn
Kristjánsson tal um þessa samábyrgð
sína við einn af nefndarmönnunum
úr fjármálanefndinni, sem reyndi að
skýra fyrir honum til hvers væri
stofnað með þessum fyrirhugaða veð-
banka og að þar væri um enga sam-
ábyrgð að ræða.
Til enn frekari sönnunar því, sem
eg hefi sagt hér, leyfi eg mér að birta
hér yfirlýsingu frá öllum meðnefnd-
armönnum mínum í fjármálanefnd-
inni og er hún á þessa leið:
Samkvcemt ósk mebnefndarmanns
okkar í Jjármálanefndinni Jrá 1911,
herra ritstjóra Sigurðar Hjörleijssonar,
lýsum við pví yjir, að aldrei var gert
ráð jyrir pví í nejndinni að bankarnir,
Landsbankinn og Islandsbanki, bæru
sameiginleg a(soldidariska)ábyrgð
á veðum peim, er peir ajhentu hinum
Jyrirhugaða veðbanka, heldur hvor á
sínum veðskjölum gagnvart veðbankan-
um, enda er sumum okkar Jullkunnugt
um, að tillaga um solidariska ábyrgð
á veðskjölum bankanna hejði mætt
ákveðnum mótmælum engu siður Jrá
Islandsbanka en Jrá Landsbankanum.
Jajnjramt mótmælum við pví að
orðalag 3. liðs í tillögum okkar til
landsstjórnarinnar um bankamálið gefi
nokkurt tilejni til pess að líta svo á,
að við höjum gert ráð Jyrir pví að
ábyrgðin væri jyrirhuguð s ameig-
inleg.
Reykjavík og Hafnarfirði,
14. febr. 1913.
Kl. Jónsson. H. Hajstein.
Aug. Flygenring. Magnús Blöndahl.
Þótt margt mætti fleira telja til
sönnunar þvi hvað fullyrðingar þeirra
félaganna um þetta eru aumingjalega
vitlausar og fjarri öllum sannindum,
þá vona eg að pessum óburði þeirra
sé sæ nilega fyrir komið í bráð.
En grein herra Ó. G. E. er full
af álíka vitleysum og þó gat banka-
stjórinn lagst svo lágt á Stúdenta-
fundinum síðasta, að setja stimpilinn
sinn undir þær allar.
Ein sú allra meinlegasta og um
leið óviturlegasta er sú, að banka-
4. þætti, en fram kom í leik hans.
Lndirforingjann Helbig, hinn svikna
unnusta Klöru lék Friðfinnur Guð-
jónsson, — en utan garna. Það var
enginn undirstraumur innan að, sem
kraftinn gefur, í leik hans, hvorki
í 1. þætti, er vonir hans um ást
Klöru visna, né heldur, er afbrýðis-
semin heltekur hann í 2. þætti. Og
ekkert varð maður var við svipbrigð-
in, er svo afarmikið er undir komið
í réttar-sýningunni í 3. þætti, hvorki
hjá honum né, v. Lauffen. Þeim á
báðum að bregða, hvað eftir annað
í þeim þætti, þótt þeir þegi. Þann
»þögula leik« vantaði alveg.
í þeim þætti gerði einn leikand-
inn, dómstjórinn (Stej. Run.) sig sekan
um beina móðgun við áheyrendur,
með því að leyfa sér að fara upp á
leiksviðið, svo lítt kunnandi eða vit-
andi það sem hann átti að segja,
að við lá hvað eftir annað, að alt
færi í mola — fyrir það. Því óaf-
sakanlegra var þetta, sem leikandinn
var svo settur, að hann hefði bein-
línis getað haft það sem hann átti
að segja, skrifað fyrir framan sig.
stjórn veðbankans hafi ekki verið
ætlað að gera neitt annað en það
»að rétta bönkunum hér verðbréf sín
og taka á móti i staðinn veðskulda-
bréfum bankanna«. Þegar höf. svo
er búinn að koma fótum undir þessa
sennilegu fullyrðingu, hleður hann ofan
á hana heilum turni af ímynduðum
afleiðingum og háskasemdum, lævís-
legum og sviksamlegum brögðum
frá bankastjórnum Landsbanka og
íslandsbanka (náttúrlega helzt ís-
landsbanka) og málar á hann allar
þær hörmungar, er af þessu gætu
stafað fyrir land og lýð.
Alt þstta væri blátt áfram hlægi-
legt ef það kæmi frá einhverjum aula,
eða frá manni, sem ekkert er við
bapkamál riðinn og ekkert skildi í
í þeim, en það verður nærri því
hryggilegt þegar það sama sem kemur
frá manni, sem er bankastjóri við
sjálfan Landsbankann.
Til hvers ættu svo sem banka-
stjórnir að vera, ef þær ættu ekki
að meta og dæma um verðmæti
þeirra eigna, sem þær tækju að veði?
Geta þeir félagar bent á nokkra
bankastofnun i heiminum, sem ekki
hafi, eða eigi að hafa, þetta starf með
höndum? Hvaða sanngjarna ástæðu
geta þeir þá fært fyrir því, að svo
hafi ekki verið til ætlast nm veð-
bankann ? Þeir munu reyna að af-
saka þenna barnalega útúrsnúning
og allar aðdróttanirnar, sem á hon-
um eru reistar, með því, að það sé
ekki tekið fram berum orðum í hin-
um fáorðu tillögum fjármálanefndar-
innar, að bankastjórn veðbankans eigi
að dæma um þau veð, sem hún
sama sem borgar út með peningum,
en svo mikil afskifti hafa íslending
ar haft af bönkum og svo mikla
reynslu hafa þeir fengið af veðdeilda-
viðskiftum, að eg fulltreysti þvi, að
íslenzka þjóðin geti skilið það, að
óhugsandi er að stofna veðbanka,
sem ekkert eigi að hugsa um verð-
mæti þeirra trygginga, sem hún
kaupir.
Eg tók reyndar eftir þ.ví að fá-
einir stúdentar á stúdentafundinum,
með þingmann Norður-Þingeyinga í
fararbroddi, skildu ekkert í þessum
einföldu sannindum, og klöppuðu
þeim Biini Kristjánssyni og Ó. G.
Eyjólfssyni lof í lófa, er þeir fóru
með verstu fjnrstæðurnar, en það er
líklega af því, að þeir séu vanari að
selja landsbankastjóranum víxla en
aðrar tryggingar.
Slikri fáfræði, sem það lýsti, get
eg ekki gert ráð fyrir hjá islenzku
þjóðinni yfir höfuð.
Annars var í þessum þætti all-
snoturlega leikið af þeim Helga Helga
syni (Ledenburg greifi) og Herbert
Sigmundssyni (höfuðsmaðurinn). Og
Jómas H. Jónsson var beinlínis skemti-
legur í sínu litla hlutverki (liðþjálf-
inn Michalek), gerfið hæfilega kynd-
ugt og málfærið sömuleiðis. — í
þessum þætti gerði og Vilhelm Knud-
sen sínar sakir ekki ólaglega í hlut-
verki Queiss varavarðstjóra. En hin-
ar miklu vonir, er til hans voru gerð-
ar, vegna orðs þess, sem af leikhæfi-
leikum hans hefir farið á Akureyri
— þær hafa enn reynst — tálvonir.
Eftir er þá að minnast á Árna
Eiríksson og frú Stejaníu — 1 hlutverk-
um Volkhardts-feðgina. Hjá þeim
var um verulega virðingarverðan leik
að ‘tefla á stundum. Auðséð, að
Árni hafði lagt sig 1 líma til að reyna
að gera skyldu-vélina og hermensku-
sóma-»automatinn«, Volkhardt varð-
stjóra að lifandi veru — gert sitt
til að reyna að gera áhorfendum
skiljanleg ósköpin í karhnum yfir
»hrösun« dóttur sinnar. Frú Stefanía
átti hér erfitt aðstöðu, bæði að þvi
Þyki þeim herrum B. Kr. og Ó.
G. E. þetta ekki nægileg sönnun
þess, að fjármálanefndin hafi ætlast
til að veðbankastjórnin dæmdi um
þær tryggingar, sem henni væru
boðnar, þá er velkomið að eg líka
útvegi yfirlýsingu meðnefndarmanna
minna um þetta atriði.
En þegar rangfærslurnar um þessi
tvö atriði í grein herra Ó. G. E.
eru viðurkendar vitleysa, þá hrynur
nálega alt efni hennar og verður að
því hégómabulli, sem ekki verður
við bjargað, nema ef vera skyldi í
bráð — með emhverjum nýjum
ósannindum.
Hvað sem segja má um veðbanka-
tillögur fjármálanefndarinnar — og
eg geri ráð fyrir að þeim sé í ýmsu
ábótavant — þá er það vist, að
þeim verður ekki hrundið með öðru
eins rugli og grein herra Ó. G. E.
Slíkur veðbanki, sem gert var ráð
fyrir, gat einmitt orðið og hlaut að
verða afarmikil trygging þess, að
ekki væru veitt óvarleg veðdeildar-
lán, af því æðsti dómari um trygg-
inguna var banki, sem engin önnur
skuldaskifti hafði við lánþega, sem
enga hvöt gat haft til þess að lána
of mikið út á tryggingu, sém í boði
var, sem þó var hugsanlegra um
hina bankana.
Og þar sem þessi banki hafði
ekki annað um að hugsa en veðlánin
°g tryggingarnar fyrir þeim, var
honum líka ætlandi að koma af þeirri
óreglu, sem Björn Kristjánsson hefir
lýst svo átakanlega, að væru á veð-
lánum Landsbankans, eða hefði verið
um langan tíma, án þess bót væri
á ráðin, eða bót yrði á ráðin.
Eg þori ekki að fullyrða að eg
hafi ekki séð eins vitlausa blaðagrein
eins og þessa grein herra Ó. G. E.,
en hitt þori eg að fullyrða, að slikri
grein hefir þá enginn bankastjóri
gefið opinberlega meðtnæli sín.
Sigurður Hjörleifsson.
Yestor-íslendiiiga-annáll.
Mannalát. Guðjón Thorkelsson,
bóndi, Marshland Man. Lézt 29.
des. úr nýrnaveiki, 53 ára. Ættað-
ur frá Ketilsstöðum í Hvammssveit
í Dalasýslu.
Ástríður Goodman, móðir Th.
Goodman fasteignasala. Lézt í Winni-
peg 21. jan.
Guðbjörg Eyjóljsdóttir Proctur í
Belligham Wash. Ættuð frá Ketils-
leyti, að Klöru Voikhardt ímyndar
maður sér öðruvísi útlits en frú Stefa-
nía á kost á að gera hann. Svo bætt-
ist hitt við, að meðleikari hennar
var eins og áður er lýst. En þrátt
fyrir þetta voru augljós og ánægju-
leg tilþrif i leik.hennar nú sem ella.
Eg brýt svo við blað; þjdkist og
vita, að Leikfél. þyki nóg komið af
svo góðu og sé mér lítt þakklátt
fyrir lesturinn.
En því er þá til að svara, að
»vinur er sá' er til vamms segir*
og góða leiklist fáum vér aldrei ef
vér ölum ranglega upp 1 leikendum
vorum þær hugmyndir, að þeir geri
vel, þegar brestur er á því.
Leiklistin á langt í land hjá oss
að komast á bekk með leiklistinni
meðal nágrannaþjóða vorra.
Til þess þarf enn langa baráttu
og sjálfsagt stranga, en með barátt-
unni hefst það, en aldrei í stöðupolli
»ánægjunnar með sjálfa sig«.
Ego.