Ísafold - 19.02.1913, Side 1
Kemur út tvisvar
í viku. Verð árg.
4 kr., erlendis 5 kr.
eða lf dollar; borg-
ist fyrir miðjau júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
■ ..................... ■
I Uppsögn (skrifl.) |
[ bundin við áramót, |
- erógild nema kom 1
[ in sé til útgefanda |
| fyrir 1. oktbr. og I
| só kaupandi skuld- 1
I laus við blaðið. I
XXXX. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn
19. febrúar 1913,
14. tölublað
Dómurinn í gjaldkeramálinu.
Undirdómarinn, Sigurður Ólafsson sýslumaður, dæmir gjaldkera
sýknan, en jafnframt til að greiða allan sakarkostnað.
1 gær var loks kveðinn upp undirréttardómur í gjaldkeramálinu,
rúmum 14 mánuðum eftir upptök þess, fyrstu kæru bankastjóra Lands-
bankans.
Dómurinn í heild sinni fer hér á eftir, en aðalástæðurnar fyrir hon-
um eru til hægðarauka lesendum, prentaðar með skáletri.
Sýknudómurinn er bygður á því, að »þótt allmiklar líkur hafi komið
fram« um að margar bókunarskekkjurnar »hafi verið gerðar af ásettu ráði
í fjárdráttarskyni« þá hafi -eigi þótt fært, að meta þær líkur sem full-
gilda sönnun fyrir sekt hans« (gjaldk.) og »byggjaáþeim hegningardóm*.
Að sjálfsögðu verður dómi þessum, eins og allir málavextir eru,
skotið til æðri dóma, en eigi látið sitja við álit undirdómarans eins.
Marga mun furða á því, hvað sem sýknunni liður, að eigi skuli
gjaldkera vera gert að greiða bankanum aftur fé það, sem sannað er, að
hann hefir haft af bankanum, en í því mun liggja svo, að undirdómarinn
telur þá hlið málsins vera sérstakt skaðabótamálsefni.
Dómurinn.
Ár 1913, hinn 18. febrúar, var
aukaréttur Reykjavíkur settur í bæjar-
þingstofunni og haldinn af skipuð-
um setudómara, Sigurði sýslumanni
Ólafsyni, með vottum.
Var þá tekið fyrir málið
Rittvísin
gegn
Halldóri Jónssyni.
Dómarinn leggur fram hegningar-
vottorð ákærðs úr Þingeyjarsýslu,
sem auðkennist nr. 109.
Var siðan kveðinn upp í málinu
svofeldur
dómur:
Með bréfi, dags. 13. desember
I9ii,skýrðu bankastjórar Landsbank-
ans, Björn Kristjánsson og Björn
Sigurðsson, stjórnarráðinu frá því,
að þeir hefðu orðið varir við ýmsar
misfellur í bókum gjajdkera bankans,
Halldórs [ónssonar, og fylgdi því
bréfi skrá yfir nokkrar skekkjur, sem
þeir hefðu fundið á árunum 1909—
1911. Jafnframt létu þeir í ljós, að
þeim virtist nauðsynlegt, að rann-
sökuð yrði nákvæmlega undanfarin
bókun gjaldkerans. Varð þetta til
þess, að kvaddir voru samkvæmt
fyrirlagi stjórnarráðsins, að fenginni
umsögn gjaldkerans um málið, tveir
menn, annar af stjórnarráðinu, að-
stoðarmaður Þorsteinn Þorsteinsson,
og hinn af stjórn Landsbankans,
yfirréttarmálaflutningsmaður Gísli
Sveinsson, til þess að rannsaka bókun
og forvaxtareikning gjaldkerans á
tímabilinu frá 1. september til 13.
desember 1911. Að lokinni rannsókn
þessara manna úrskurðaði stjórnar-
ráðið í bréfi til stjórnar Landsbankans,
dags. 13. febrúar f. á., að það teldi
eigi ástæðu til, eftir málavöxtum, að
gera frekara í máli þessu gagnvart
gjaldkeranum. En 8. s. m. höfðu
bankastjórarnir sent stjórnarráðinu
nýja kæru á hendur gjaldkeranum
út af frekari misfellum á bókun hans
á árinu 1910, með beiðni um fram-
haldsrannsókn, og fylgdu kærunni
skýrslur um skekkjur þær, sem fund-
ist höfðu á þessu tímabili við bráða-
birgðaathugun. Þá er stjórnarráðið
hafði fengið umsögn gjaldkera um
kæruatriði þessi og álit endurskoð-
unarmanna bankans um málið, lagði
það fyrir bæjarfógetann i Reykjavík
með bréfi, dags. 8. marz f. á., að
hefja réttarrannsókn gegn gjaldkera
Halldóri Jónssyni út af hinum fram
komnu kærum bankastjóranna. Rann-
sókn málsins var síðan hafin af
hæjarfógetanum í Reykjavík, en
nokkru síðar var hann leystur frá
þeim starfa sakir embættisanna, og
aðstoðarmaður í stjórnarráðinu, cand.
juris Magnús Guðmundsson, þá jafn-
framt kvaddur með konungl. um-
boðsskrá, útg. 28. marz f. á. af ráð-
herra íslands eftir skipun, til að
halda réttarrannsókninni áfiam. Að
lokinni rannsókn málsins 4. júlí f. á.
var bæjarfógetanum í Reykjavík boðið
með bréfi stjórnarráðsins, dags. 20.
s. m , að höfða sakamál gegn gjald-
kera Halldóri Jónssyni út af brotum
þeim af hans hálfu gegn 13. kap.
hinna almennu hegningarlaga, sem
um virtist vera að ræða.
Með úrskurði lögregluréttarReykja-
víkur 22. s. m. vék hinn reglulegi
dómari, Jón bæjarfógeti Magnússon,
úr dómarasæti í málinu og var þá
hinn skipaði rannsóknardómari,
Magnús Guðmundsson, kvaddur með
bréfi stjórnarráðsins 26. s. m. ti
þess að fara með og dæma málið,
og gaf hann út réttarstefnu í málinu
29. s. m. En í byrjun september-
mánaðar s. á. var nefndum setudóm-
ara, Magnúsi Guðmundssyni, sem
þá var orðinn sýslumaður í Skaga-
fjarðarsýslu, veitt lausn frá þeim
starfa sakir embættisanna og Sigurð-
ur Ólafsson, sýslumaður í Árnessýslu,
skipaður í hans stað setudómari :i
málinu, með símskeyti stjórnarráðs-
ins 3. september f. á., staðfestu með
bréfi þess 12, s. m.
Ákærður bankagjaldkeri Halldór
Jónsson, sem er fæddur 12. nóv.
1857 og hefir eigi áður sætt ákæru
eða verið dæmdur fyrir neitt laga-
brot, er í máli þessu sakaður um,
að hann hafi í sjóðdagbók sinni
I. breytt víða forvaxtatölum.
II. bókað skakt ýmsa forvexti.
III. slept að bóka forvexti af ýms
um víxlum og ávísunum.
IV. lagt víða rangt saman.
Hver þessara kærugreina skal nú
athuguð.
I. Við rannsókn málsins hefir það
komið í ljós, að tölum í forvaxta-
dálki innan stryks í sjóðdagbók gjald-
cera hefir verið breytt all víða, þannig
að lægri tölur eru skrifaðar ofan í
tölur þær, sem bókaðar hafa verið
upphaflega. Samkvæmt skrám þeim,
réttarskjölum nr. 83—86, sem gerð-
ar hafa verið yfir keypta víxla og
ávísanir á tímabilinu frá 1. júlí 1909
til 31. ágúst 1911, nemá breytingar
þessar að meðtöldum 7 kr. 50 au.,
er fallið hafa úr við samlagningu á
skránum, alls 3152 kr. 75 au., og á
tímabilinu frá 1. september til 5. des.
1911 106 kr., eða samtals á báðum
þessum tímabilum 3258 kr. 75 au.
Tölubreytingar þessar eru mjög
dreifðar. Koma alls ekki fyrir í
mánuðunum febrúar 1910, febrúar
1911 og júlí s. á., en hina mánuði
timabilsins minst 1 sinni og mest
16 sinnum á mánuði. Hver einstök
tölubreyting nemur frá 10 au. til
200 kr. Tíðast er tölunni 7 breytt
i 4 og 11 í 4, þá 2 i 1, 6 í o og
4 í o. Nær því alstaðar má lesa
hina upprunalegu tölu undir breyttu
tölunni og hvergi sést að tala hafi
verið skafin út. Ákæiður hefir við-
urkent, að hann hafi sjálfur gjört
þessar tölubreytingar, en neitað því
eindregið, að þær hafi verið til þess
gerðar, að hafa fé af bankanum,
heldur hafi tölubreytingarnar verið
bein afleiðing af bókunaraðferð þeirri,
sem við var höfð. Alt það fé, sem
þurfti til ýmsra endurborgana, svo
sem á forvöxtum, þá er víxlar voru
greiddir fyrir gjalddaga, þá er for-
vextir höfðu verið of hátt reiknaðir
upphaflega, þá er endurgreiða þurfti
innheimtulaun (Provision) eða bæta
upp verð á víxlum i utanríkismynt,
hafi venjulega eigi verið talið bank-
anum til útgjalda öðruvisi en svo,
að það hafi verið dregið frá hinum
innborguðu forvöxtum tekjumegin.
Á meðan gjaldkeri og bókari reikn-
uðu báðir forvexti, innheimtulaun og
annað, er reikna þurfti, og bókuðu
það sundurliðað hvor 1 i sinni bók,
en það hafi þeir gert frá því er bank-
inn tók til starfa og þar til er kom
fram á mitt ár 1909, þá hafi venjan
verið sú, þótt undantekningar ætti
sér stað, að leggja saman forvexti
hvers dags innan stryks og draga
síðan frá það, sem endurgreiða þurfti.
En á miðju ári 1909 hafi sú breyt-
ing orðið á þessu, að bókarinn hafi
hætt að reikna forvexti með gjald-
kera og jafnframt hætt að bóka þá
sundurliðaða i dagbók sina og sömu-
leiðis að gera grein fyrir endurgreiðslu
á forvöxtum og innheimtulaunum.
Frá þessum tíma og alt þangað til í
byrjun desember 1911 hafi gjald-
keri haft einn á hendi reikning for-
vaxta og bókun á þeim sundurliðuð-
um og annast einn endurborg-
un forvaxta og innheimtulauna. En
er bókarinn hætti að reikna forvexti
með gjaldkera, hafi jafnframt orðið
sú breyting á bókun á endurgreiðsl-
um, að i stað þess að draga þær frá
samanlagðri forvaxtaupphæð hvers
dags, hafi það nú orðið venjan, að
breyta einhverri forvaxtatölu til lækk-
unar eftir því sem endurgreiðslan
krafði og haganlegast þótti. Þessari
reglu hafi síðan verið fylgt, þótt
undantekningar hafi átt sér stað,
þangað til 6. desbr. 1911, að breyting
var gerð á þessu fyrirkomulagi sam-
kvæmt skipun bankastjóranna. Á-
kærður heldur því fram, að breyting
sú, sem varð á bókun endurborgana
þegar hann fór að reikna einsamall
forvexti, hafi verið fyrirskipuð- af
þáverandi bókara bankans, Albert
heitnum Þórðarsyni, en hann dó í
septbrmán. 1911. Enda þótt þessi
framburður ákærða sé ósennilegur, þar
sem aðferð sú, er hér var tekin upp,
gat sízt verið til bóta eða hægðar-
auka, virðist þó eigi, eftir því sem
fram efl komið í málinu, hægt að
hrinda honum. Samkvæmt reglugerð
bankans á bankastjórnin að ákveða,
hvernig bókun og reikningshaldi
skuli hagað og hafa eftirlit með bók-
uninni og gjaldkerastörfunum. Þetta
starf hefir bankastjórnin að sumu
leyti sjálf framkvæmt, en að öðru
leyti falið það bankabókaranum.
Gjaldkerinn varð því að haga bókun
sinni eftir því, sem bankastjórnin eða
bókarinn fyrir hennar hönd sagði
fyrir um. Þótt svo virðist, sem
þessi aðferð við bókun endurgreiddra
forvaxta og annara endurborgana á
tímabilinu frá miðju ári 1909 fram
til desembermánaðar 1911 hafi dul-
ist bankastjórninni og endurskoðun-
armönnum bankans, þá er þó harla
ólíklegt, að þetta hafi getað viðgeng-
ist án vitundar bankabókarans, sem
átti að hafa eftirlit með gjaldkera og
að kvöldi hvers dags bar dagbók
sína saman við dagbók hans, til þess
að gæta að, hvort þeim bæri saman og
leiðrétta ef milli bar. Að vísu getur
svo verið, að bókari hafi látið sér
nægja skýrslu gjaldkera um forvaxta-
upphæð hvers dags, án þess að rann-
saka hvernig sú upphæð var til orð-
in, og samkvæmt skýrslu núverandi
bókara bankans var þetta lag við-
haft meðan hann var aðstoðarbók-
ari við bankann, frá því snemma á
árinu 1910 og einnig eftir að hann
varð bókari eftir lát Alberts Þórðar-
sonar í september 1911 og alt til
6. desbr, s. á., er bankastjórnin
skipaði fyrir um, að 2 menn skyldu
reikna forvexti, en framburði ákærðs
um það, að Albert sál. Þórðarson
hafi vitað um lækkanir gjaldkera á
forvaxtatölum og að breytingarnar
hafi verið gerðar eftir hans fyrirlagi
eða í samráði við hann, verður þó
eigi hrundið, enda virðist skýrsla
ákærðs um þetta efni styrkjast við
það, að þess finnast allvíða dæmi
dagbókum gjaldkera, að breyting ti
lækkunar á forvaxtatölum innanstryks
hefir verið gerð eftir að hinar upp.
haflegu forvaxtatölur höfðu verið
lagðar saman, og lítur þvi svo út,
sem breytingarnar hafi verið gerðar
með vitund bókarans eða í samráðj
við hann, þá er þeir báru saman
dagbækur sínar. Ekkert hefir heldur
komið fram í málinu, sem bendi á,
að ákærður hafi nokkru sinni óhlýðn-
ast fyrirskipunum bókara um bókun-
arfyrirkomulagið. Af greindum ástæð-
um verður eigi talið nægilega sann-
að, að bókunaraðferð sú, er hér ræð-
ir um, breyting á forvaxtatölum, hafi
verið tekin upp eða viðhöfð án vilja
og vitundar bankabókarans.
Eins og áður er getið, nema breyt-
ingar þær, sem ákærður hefir gert
á forvaxtatölum í sjóðdagbók sinni
á tímabilinu frá 1., júlí 1909 til 5.
desbr. 1911 als 3258 kr. 75 aur.,
og kveðst hann hafa varið upphæð
æssari til endurborgana, eins og
fyr greinir. Hefir hann skýrt
svo frá, að það hafi verið venja alla
tíð frá því er bankinn tók til starfa,
að endurborga þeim, er víxla greiddu
jýrir gjalddaga, hvort sem þess var
crafist eða eigi, sömu forvexti, sem
bankinn hefir tekið á hverjum tíma
og að réttu hlutfalli við tímann, sem
óliðinn var til gjalddaga, hversu
stuttur sem var, og það einnig, þótt
torvextir þeir, er bankinn hafði tek-
ið upprunalega, hafi eigi numið meira
en 1 kr., sem eru lægstu forvextir
af innlendum víxlum. Heldur hann
jví fram, að ákvæðin í reglugerðum
bankans 8. apríl 1894 og 18. okt.
1911, 21. gr., um að vextir endur-
greiðist eigi með hærri upphæð en
sparisjóðsvöxtum og því að eins, að
jeir nemi meiru en 3 kr., hafi að
eins verið látið gilda um endurborg-
un á vöxtum af lánum. Ymislegt
íefir komið fram i málinu, sem
veikir þessa skýrslu ákærðs og bend-
ir á, að hún geti ekki verið alls
costar rétt. Samkvæmt framburði
Sighvats bankastjóra Bjarnasonar, sem
var bókari Landsbankans frá 1886
til 1904, var á þeim árum fremur sjald-
gæft, að endurgreiddir væru forvextir
af víxlum, og eigi hafi verið venja
að endurborga þá, nema krafist væri
af víxilskuldara og eigi með hærri
upphæð en sem nam sparisjóðsvöxt-
um. Af hinum svonefndu krónu-
víxlum muni sjaldan eða aldrei hafa
verið endurgreiddir forvextir, og yfir-
leitt hafi það eigi verið regla að
endurborga forvexti af víxlum, er
greiddir voru fyrir gjalddaga, um
hversu stuttan tíma sem um var að
ræða eða hversu lítil sem upphæðin
var. Pétur ritstjóri Zóphóniasson,
sem var starfsmaður í bankanum
frá því á árinu 1905 eða 1906 til
þess í byrjun ársins 1910 og gjald-
keri bankans um tíma á árinu 1909,
á meðan hinn reglulegi gjaldkeri var
í utanför, man ekki til að hann
hafi þurft eða verið beðinn um
endurgreiðslu á víxlaforvöxtum á
meðan hann var gjaldkeri, og hygg-
ur, að endurborgun forvaxta hafi
verið sjaldgæf á þeim árum, og
ekki komið fyrir nema af stærri
upphæðum, og alls eigi af hinum
svoriefndu krónuvíxlum, og ennfrem-
ur, aðþá erendurgreiddirforvextirvoru
borgaðir út í peningum, þá hafi þeir
verið greiddir með sparisjóðsvöxtum.
Núverandi bókari bankans, Richarð
Torfason, hefir borið, að hann hafi
aldrei orðið þess var sem aðstoðar-
bókari eða bókari við bankann, að
endurgreiddir hafi verið forvextir af
mjög smáum upphæðum eða fyrir
örstuttan tíma. Aðstoðarbókari, Arni
Jóhannsson, telur sig mega fullyrða,