Ísafold - 26.02.1913, Blaðsíða 1

■ .......;............■
| Kemur út tvisvar |
I í viku. Yerð árg. |
| 4 kr., erlendis 5 kr. |
| eða 1 Jdollar; borg- |
| istfyrirœiðjanjúll 1
| erlendis fyrirfram. I
I Lausasala 5 a. eint. I
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramút,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus við blaðið.
XXXX. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn
26. febrúar 1913.
16. tölublað
I. O. O F. 942289.
J^FTIR áskorunum, sem eg hefi
fengið allvíða úr kjördæminu, lýsi
eg hér með yfir, að eg mun gefa
kost á mér til þingmensku fyrir
Gullbringu- og Kjósarsýslu við al-
þingismannskosninguna, sem fram á
að fara 13. maí.
Þar sem kjósendum er kunnugt,
hverja þjóðmálaskoðun eg aðhyllist
i aðalmálum og að eg að sjálfsögðu
mun styðja héraðsmál eftir mætti,
þykir mér ekki nauðsyn á að halda
fundi fyrir kosninguna, en mun, ef
eg hlýt kosningu, halda fyrir þing
ásamt hinum þingmanni kjördæmis-
ins þingmálafundi, er síðar verða
auglýstir.
Útskálum, 21. febr. 19x3.
Hrisíinn Daníeísson.
Til kjósenda í G.-K. og Hf.
Fyrir hvatning frá mörgum kjós-
endum í Gullbringu og Kjósarsýslu
kjördæmi, mun eg gefa mig fram
til alþingismannskosningarinnar fyrir
nefnt kjördæmi, er þar á fram að
fara 13. maí næstkomandi.
Grafarholti, 7. febr. 1913.
Björn Bjarnargon.
Nýja B16
í kvöld kl. 9 og næstu kvöld ágæt
sýningarskrá:
Saga leikmærinnar
eða
Freistingar Evu.
Afar-áhrifamikil mynd.
Pantið bílæti í talsíma 344. Op-
inn hálf tima á undan sýningum.
Gjaldkeramálið
og
niðurstaða undirdómarans.
Bftir
Einar Arnórsson prófessor.
I.
Nú er loks lokið einum — ef til
vill síðasta — þætti hins alkunna
leiks, er nefnist qjaldkeramáM. Ef
til vill síðasta þættinum, því að enn
er eigi séð, hvort æðri dómstólar
verða látnir klappa um það.
Þótt dómur sá, sem kveðinn hefir
verið upp í héraði í máli þessu, sé
í raun réttri eigi allskoötar umtals-
verðari en þorri annara dóma, þá
hefir hann vakið eigi alllitið umtal,
jafnvel vakið sára qretnju hjá sumum
mönnum, en aðrir eru þá líklega
ánægðir með hann. Sínum augum
lítur hver á silfrið. Sakir umtals
þess hins mikla uar dóm þenna og
saikir eftirtektar þeiffar, sem alt mál
þetta hefir vakið og meðferð þess af
hálfu valdstjórnar og dómsvalds,
sýnist mega vel hlýða að fara enn
nokkrum orðum um það.
Gjaldkeramálið er fyrst og fremst
talandi vottur þess, hversu þeim, sem
gæta áttu laga og réttvísi hér á landi,
þegar það hófst og meðan það lá
á döfinni, getur orðið mistækt um
meðferð eins almenns sakamáls. Þeim
hefir eigi lánast að gæta laga og rétt-
vísi í pessu máli, svo sem vænta
hefði mátt, hvorki fyrir sakborning
né fyrir réttarmeðvitund manna.
13. desbr. 1911 — fyrir nær 1472
mánuði — sendu bankastjórar
Landsbankans landsstjórninni skýrslu
— eða kæru — um ýmsar misfellur
á störfum bankagjaldkerans. í stað
venjuiegrar aðferðar lætur stjórnin
fara fram utanréttarrannsókn á starfi
gjaldkerans síðustu rúma 3 mánuð-
ina. Sú rannsókn staðfesti að öllu
skyrslu bankastjóranna. í þetta fara
nál. því 2 mánuðir, og auðvitað situr
kærður, bankagjaldkerinn, kyrr í stöðu
sinni og er látinn hafa undir hendi
bækur bankans og fé, eins og ekkert
hefði í skorist, enda þótt hann sé
sakaður um glæpsamlegt atferli í sömu
sýslan og enda þótt rannsóknin leiði
það í ljós, að sá áburður styðjist við
öll ytri vegsummerki.
En þótt nú skýrslur fyrstu rann-
sóknarmanna staðfesti í hvívetna
skýrslu bankastjóranna, þá kveður
stjórnarráðið — ráðherra var þá œðsti
innlendi dótnarinn, herra Kristján
Jónsson — upp úrskurðinn I3.febr.
1912 um það, að »sa?nkvœmt jraman-
skráðut (d: því, að c. 1250 kr. vant-
aði af forvöxtum á tímabili því, sem
rannsakað var) skuli ekkert jrekar qert
í málinu.
5 dögum áður (eða 8. febr. 1912)
en þessi landfrægi úrskurður var
kveðinn upp, höfðu bankastjórarnir
sent stjórnarráðinu nýja kæruá hendur
gjaldkera. En þrátt fyrir þetta hikar
stjórnarráðið ekki við að kveða upp
nýnefndan úrskurð. Þetta skildu víst
flestir — ef ekki allir — svo, að
stjórnin teldi ástæðulaust að sinna
síðari kærunni að nokkru. Hins
vegar stóðu flestir sem höggdofa af
undrun yfir því, að æðsta fram-
kvæmdarstofnun landsins, stjórnar-
ráðið, skyldi hafa getað látið slíka
ómynd, bæði að formi og efni, sem
úrskurðinn 13. febr. 1912, frá sér
fara.
Varð út af þessu töluverður úlfa-
þytur um bæinn, borgarafundir og
blaða-aðfinslur. Þá lét stjórnin end-
urskoðendur bankans rannsaka starf-
rækslu gjaldkerans. Þeir komust að
sömu niðurstöðu um rannsóknarefni
sín sem hinir fyrri rannsóknarmenn.
Samt trúir stjórnarráðið þeim ekki
— og var þó annar þeirra trúnaðar-
maður stjórnarinnar, skrifstofustjór-
inn á 1. skrifstofu, dómsmálaskrij-
stoju stjórnarráðsins. Þó telur stjórnin
ófært, eins og málinu var nú komið,
að láta það alveg niður falla. Fær
það nú einn yfirdómaranna og
danskan mann, bankastjóra i Islands-
banka, til að rannsaka starfrækslu
gjaldkera Landsbankans. Eftir að eins
einnar eða tveggja kvöldstunda »rann-
sókn« gátu þessit menn sannfært
stjórnarráðið um það, að ástæða væri
til réttarrannsóknar á máli þessu.
Alt, sem stjórnin hafði hingað til
gert í málinu, sýndist flestum vera
af lítilli staðfestu gert, hvorki heilt
né hálft. Stjórnin virtist hvorki hafa
haft þrek til að halda málinu í því
horfi, sem venjulegt er að halda
slíkum málum í, né heldur til að hætta
alveg við það og standa við hinn
alkunna úrskurð sinn frá 13. febr.
1912.
8. marz — eða eftir nærfelt 3
mánuði, sem eytt hafði verið til lít-
ils, nema til tafar í málinu, eftir það,
að stjórnarráðið hafði fengið fyrri
kæru bankastjóranna — sýndi stjórn-
in loks rögg af sér, og lagði nú
fyrir bæjarfógetann í Reykjavík að
hefja réttarrannsókn á málinu.
Sú réttarrannsókn mun hafa haf-
ist á þann veg, að úrskurðað var að
bankagjaldkerinn skyldi setja 20 þús.
króna veð til tryggingar návist sinni,
meðan málið stæði yfir. Sakir em-
bættisanna var bæjarfógetinn skjótt
leystur frá dómarastarfa í málinu.
Gekk svo í nokkrum vandræðum
fyrir stjómarráðinu að sjá út heppi-
legan mann til að rannsaka það.
Hvarf það loks (28. marz) að því
ráði, að skipa hr. Magnús Guðmunds-
son, þáverandi aðstoðarmann í stjórn-
arráðinu, til þess starfa. Enginn kurr
var út af þessari skipun gerður, enda
þótt það væri óviðkunnanlegt, að
stjórnarráðið færi að skipa ejnn þjóna
sinna, einkum þegar til þess er litið,
hvert álit var þá manna á meðal á
framkomu stjórnarráðsinsí máli þessu.
Aðferð þess þótti harðla óvenjuleg
og sjálfri sér ósamkvæm. Menn
trúðu M. G. alment til hins bezta í
þessu máli, og því sættu þeir sig
alment vel við þessa ráðstöfun stjórn-
arinnar.
Hálfur fjórði mánuður var nú lið-
inn frá því er kæran fyrri kom fram,
með öðrum orðurn:
Rannsókn málsins jyrir rétti hejði
getað verið lokið um pað leyti sem liún
hójst af alvóru, ej stjótnarráðið hejði
jarið að eins og pví bar og eins og
pað mun — eða a. m. kosti ætti —
að gera í óðrum málum.
Nú var málið loksins komið í rétt
horf. Og verður nú eigi annað séð,
en að rannsókn þess hafi gengið slysa-
laust. Að rannsókninni lokinni (4.
júli f. á). athugar stjórnarráðið svo
skjölin.
Og þá gerist það undarlega, að
ráðherra — Kristján Jónsson sat enn
á ráðherrastóli — skipar 20. júlí f.
á. bæjarfógeta Reykjavíkur »að höjða
sakamál gegn gjaldkera Halldóri Jóns-
syni út aj brotum peitn aj hans hálju
gegn 13. kapítula jihann er um em-
bættis- og sýslana-afbrot] hinna al-
mennu hegningarlaga, sem um virðist
vera að rœða«. Ráðherra skipar nú
að höjða sakamál gegn gjaldkeranum
út aj sumum sömu ajbrotunum, sem
hann hafðiákveðið ij.jebr.— nálægt
j mánuðum áður — að ekki skyldi
frekar gert við, brotunum, sem ráðherra
hajði pá í raun réttri sýknað gjaldker-
ann aj.
Skyldi víða í svokölluðum siðuð-
um löndum verða bent á slíka sam-
tvæmni í gjörðum æðsta embættis-
manns eins lands ?
Hinn reglulegi undirdómari í
Reykjavík, Jón Magnússon bæjarfó-
geti, vék því næst úr dómarasæti í mál-
inu22. júlíf.á. Varþá rannsóknardóm-
arinn hr. M. G. 26. s. m. settur til að
fara með og dæma málið. Hr. M. G.
hafði nú fengið veitingu fyrir sýslu-
mannsembætti Skagafjarðarsýslu. 29
júlí var gefin út réttarstefna í mál-
inu, málið því næst tekið fyrir, á-
kærður fekk sér talsmann (hr. Eggert
Claessen), en sóknari í opinberum
málum i héraði verður ekki skipað-
ur eftir íslenzkum lögum, og er það
mikið mein, þegar margbrotin saka-
mál skal dæma.
Bráðlega kemur afturkippur í hr. M.
G., og beiðist hann nú undan dóm-
arastörfum í máli þessu, sakir anna
í hinu nýja embætti sínu. Þar sem
hr. M. G. hlaut að vera allra manna
kunnugastur máli þessu, auk þess
sem hann er maður vel að sér, gæt-
inn og réttsýnn, þá var litið vit í
því að leysa hann frá starfanum, þótt
það væri gert, og setja i hann ann-
an mann, blá-ókunnugan öllum mála-
vöxtum.
3. sept. f. á. var svo sýslumaður-
inn í Árnessýslu, hr. Siguríur Ólafs-
son, settur til að dæma málið. Var
það loks tekið undir dóm um eða
nálægt miðjum september f. á. Dóm-
ur var eigi uppkveðinn í því fyrri
en 18. febr. síðastl. Hefir undirdóm-
arinn pví hajt málið til dóms flmm
almanaksmánuði eða sem
svarar 21^2 viku.
í lögum þeim, sem hér ganga í
landi, eru alveg skýlaus fyrirmæli um
það, hversu lengi dómari megi hafa
einkamál undir dómi. Sá tími má
ekki lengri vera en 6 vikur, ef
að eins einn maður skal dæma. En
ef dómur er skipaður fleiri dómönd-
um en einum, mega þeir halda máli
undir dómi alt að því 12 vikur,
en þó því að eins, að það sé svo
»jramúrskarandi margbrotið«, að eigi
sé unt fleiri dómendum að kynna
sér það á 6 vikum (sjá Norsku laga
1. bók, 5. kap. 8. gr. og tilsk. 3.
júní 1796, 23. gr.). Brot gegn þessu
varða 200 lóð silfurs (200 kr.).
í sakamálum er reglan sú, að
dómur skal vera kveðinn upp „án
nokkurrar tafar" eftir að málið
hefir verið tekið til dóms. Það er
öldungis einsætt, að aldrei má líða
lengri tími milli dómsuppsögu og
dómsupptöku slíkra mála en sá, er
líða má í einkamálum. Það hlýtur
jafnvel að þurfa alveg sérstakar ástæð-
ur til þess að dómsuppsaga í saka-
málum megi nokkurn tíma dragast
svo lengi sem í einkamálum.
Gagnvart sakborningi lýsir dráttur
á dómsuppsögu hinni mestu ónær-
gætni. Ef til vill situr sakborningur
í gæzluvarðhaldi — og ekki er málið
óbrotnara fyrir það. En þótt söku-
nautur sé óheftur, þá geta allir skilið,
hversu þægileg muni vera löng bið
milli vonar og ótta um það, hvernig
málinu reiði af.
Þá á þjóðfélagið í heild sinni
naumast síður rétt á því, að dóm-
störf öll gangi sem greiðast; því að
eins geta menn fengið nokkurt traust
til svo kallaðrar löggæzlu.
Dómarinn í gialdkeramálinu hefir
auðvitað reynt að réttlæta þenna
óvenjulega drátt. Það reyna dóm-
arar ævinlega að gera. En réttlæt-
ingin er venjulega fólgin í einhverj-
um almennum orðatiltækjum, oftast
»embættisannir«. Svo er og hér, og
auk þess 3 vikna lasleiki. Þótt dóm-
arinn hafi verið lasinn 3 vikur, hafði
hann málið þó hjá sér vinnufær 187!2
viku fyrir því! Og hafi embættis-
annirnar verið svo framúrskarandi mikl-
ar — annars hefir dómarinn son sinn,
mjög efnilegan mann og greindan, sér
til aðstoðar —, þá átti hann heldur að
fá sér aðstoð, en að láta málið drag-
ast svo úr hófi fram. Og þó að
skýrslugerðir sýslumanna og reikn-
ingsskil megi eigi dragast, þá sýna
dæmin það, að ekki er allhart tekið
á slíku, sízt þegar jafnrikar ástæður
eru til sem dómsuppkvaðning í um-
fangsmiklu sakamáli.
En það er oftast nokkurn veginn
óhætt fyrir undirdómara að draga
málin, þvi að yfirdómurinn. fer ekki
hart í þær sakir, þó að hann fái málin
til meðferðar. Þess mætti sýna óræk
dæmi tugum saman, ef rúm leyfði.
Það er auðvitað ekki rétt, að draga
almenna ályktun um réttarástandið
hér á landi af meðferð þessa máls,
eins og hún hefir verið af hálfu
stjórnar og að nokkru leyti af hálfu
dómsvaldsins. Flest þau mál, er
fyrir koma, eru óbrotin og hverjum
manni viðráðanleg, enda hefir stjórn-
arráðið sýnt af sér ólíkt meiri rögg
í sumum þeirra en þessu gjaldkera-
máli.
II.
Þrátt fyrir hinn langa tíma, sem
mál þetta hefir tekið, er svo að sjá
af dóminum, sem eigi hafi það verið
nægilega rannsakað að öllu leyti.
í dóminum er t. d. ekki vikið að
þvi einu orði, hvað orðið hafi af
þeim peningum, sem gjaldkerinn
hefir ýmist reiknað af bankanum eða
alls eigi fært honum til reiknings.
Manni sýnist svo, sem ekki hafi alt
af getað verið samræmi milli bóka
gjaldkerans og upphæðar þeirrar,
sem hlotið hefir að vera i sjóði dag
hvern, þegar tölur hafa verið á henni
gerðar að lokum hvers dags. Dóm-
urinn greinir alls eigi um þetta atriði.
Segir t. d. í dóminum, að á tíma-
bilinu frá 1. sept. til 5. des. 1911
hafi gjaldkerinn slept að bóka for-
vexti, er nema kr. 601,80. Þessir
forvextir hafa þó allir verið goldnir
inn í bankann. Og því hefir stund-
um a. m. k. hlotið að hafa verið
meira í sjóði en sjóðdagbók gjald-
kera sýndi. Eða svo virðist það
vera að. minsta kosti. Stundum áttu
samlagningarvillur sér stað, og ef
miðað er við upphæðir þær, sem
þannfg komu fram, að langmestu
leyti bankanum í óhag. Á tímabil-
inu 1. sept. til 5. des. 1911 hefir
gjaldkerinn, eftir því sem dóminum
segir, lagt skakt saman bankanum í
óhag um kr. 220,55. Hafa þeir
peningar, að því er virðist, þó allir
verið greiddir í hendur gjaldkera.
Þessar einu tvær nefndu fjárhæðir
nema samtals kr. 823,33, og hér
i