Ísafold - 12.03.1913, Blaðsíða 1

Kemur út tvfsvar
í viku. VerS árg. ||j
4 kr., erlendis 5 kr.
eða l^dollar; borg-
ist fyrir rciðjan júli
erleníis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint. Ill
ISAFOLD
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus við blaSiS.
ísafoldarprentsmiðja.
Ritstjóri: Oiafui' Björnsson.
Talsími 48.
XXXX. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 12. raarz 1913.
20. tölublað
I. O. O F. 943149.
Alþýoufél.bókasaf'n Templaras. B U. 7—8.
Angnlækning ókeypis i Lækjarg. 2 mvd. 2—3
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 10—3
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Langav. 11 kl. 12—8 og 5—7
Eyrna- nef- hálslækn. ók. Pósth.str.UAfid.2—8
Islandsbanki opinn 10—2'/i og 6>/i—7.
K.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8 árd.—10 siðd.
Alm. fundir fid. og sd. 8>/> slod.
Landakotikirkja. Guðsþj. 9 og 6 & helgum.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 11-2!/«, 5»/s—6»/»- Bankastj. 12-2
Landsbókasafn 12—3 og 6—8. Útlán 1—8.
Landsbúnaoarfélagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsféhiroir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafnio hvern virkan dag kl. 12—2
Landssiminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str. 28 þd. og fsd. 12—1
Náttúrngripasafnið opið l1/*—2l/« á snnnud.
Samabyrgð Islands 10—12 og 4—6.^
Stjðrnarráosskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Beykjavikur Fosth.3 opinn daglangt
(8—10) virka daga; helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Pósth.str. 14B md. 11—12
Vifilstaoahælio. Heimsóknartimi 12—1
Þjóomenjasafnio opio þrd., fimd. og sd. 12—2.
Leikfél. Reykjavíkur:
Æfintýri á gönguför
eftir
C. Hostrup
leikið laugardag 15. marz
kl. 8 síðd. í Iðnaðarmannahúsinu.
Aðgöngumiða má panta í Bókaverzl-
un ísafoldar.
Nýja Bíó
í kvöld og næstu kvöld verður sýnt:
Týndi sonurinn — eða
í Móm okurkaría.
Afar-átakanlegur sjónleikur.
Pantið bílæti í talsíma 344. Op-
inn hálf tíma á undan sýningum.
Ofna og eldavélar
selur
Kristján Þorgrímsson.
Gjaldkeramálinu áfrýjað
Á laugardaginn var sá úrskurður
kveðinn upp í stjórnarráðinu, að
áfrýjað skyldi gjaldkeramálinu til yfir-
dóms bæði fyrir hönd réttvísinnar
og samkvæmt ósk ákærðs.
Þess mun nokkuð langt að bíða,
að málið verði tekið fyrir í lands-
yfirrétti, því að dómurinn er nýlega
búinn að fá 3 vikna páskaleyfi. Fyr
en í öndverðum apríl getur mál-
ið því eigi orðið fyrir tekið.
Enginn veit heldur enn, hverir
muni dæma málið í yfirrétti. }afn
vel búist við, að allir |þrír yfirdóm
ararnir víki sæti, þeir Kr. J. og H
D. vegna þess, að þeir hafa um
málið fjallað á fyrri stigum þess, en
Jón Jensson er mælt, að óski "að
víkja sæti sökum tengda við ákærða.
Tilgátur eru ýmsar um hvenr þá
muni dómarar skipaðir. Meðal þeirra,
sem tilnefndir hafa verið, eru þeir
oafnar Páll Einarsson borgarstjóri og
PáU V. Bjarnason Snæfellinga sýslu-
fflaður.
Hvitu skrælingjarnir.
Svona lita þeir út »hvitu skrælingjarnir*, er landi vor, Vilhjálmur
Steýánsson fann á norðurströndum Kanada.
Eru þeir Ijósir á húð og hár og að því leyti ólíkir öllum öðrum
skrælingjum. Tilgátur hafa verið uppi um, að þeir kynnu að vera eftir-
komendur hinna fornu norrænu landnámsmanna. Þessi skrælingja-kyn-
kvísl er alls 2000 manns. Lifnaðarhættir, mál og hugmyndir þeirra eru
alt á skrælingja-vísu.
7fð verða úti.
Gcisar í myrkrunum grenjandi hrlð,
svo glymur í Jjallanna prðngum,
og draugarnir hlakkandi hendast l stríð,
með hrynjandi bardagasöngum.
Það ýskrar og valir og orgar og hvín,
og illviðra vatturin dansandi hrin,
með óhljóðum illum og löngum.
Brýzt um í fónnunum Jölleitur sveinn,
með frostperlur glœrar á kinnum;
hann vilst hefir siðla aý veginum einn,
í voða Jrd mannanna innum.
Hann hamastog Jannirnar heggur á snið,
með herðunum spyrnir hann byljunum við
svo titrar í taugunum stinnum.
En óðum hann preytist,pvípung ersúhríð,
sem pyrlast um vangana bleika. —
Þó unnustan biði hans broshýr ogýríð,
hann byrjar á Jótum að reika.
Hann horfir ogjölnar og hnigur í dá,—
nú hvílisthann dúnmjúkumjónnunum á,
og hagt slar nú hjartað hans veika.
Nú sér hann að blasir við blikandi höll,
með brennandi, titrandi Ijósum,
er hvílir á glóandi gullsúlum bll,
með glitveggi pakta í rósum.
Hann heyrirpar sungið og dansað svo dátt,
við dillandi, leikandi hljóðjarasldtt,
aj kátum og draumhýrum drósum,
Hann ber par að dyrum,erboðiðpar inn,
aj brosleitum, hlajandi Jansi,
en ein, sem hann pekkir, hún kyssir hans
kinn,
í kvikum og lyjtandi dansi.
Hún klceðir hann allan i skínandi skrant
og skrýddan og prýddan hann nemur á
braut,
úr dansandi drósanna kransi.
Hún leiðir hann pögul í litojna sang,
og legst upp við ólgandi barminn,
svo breiðir hún yjir hann vonanna vce'ng,
og vejur hann Jast inn i arminn. —
Ná vaggar hún rólega varð d hans brd,
og vakir svo dreymandi beðinum hjá,
og kyssir par hýrleitan hvarminn.
Utn daginn ijðnnunum fundupeir svein
hjd Jreðnum og iskðldum steinum;
hann hajði par látist með lémagna bein,
en lýst hajði af svipinum hreinum,
pvl kuldinn hann Jœðir ojt einhvern yl,
sem að eins i dauðanum verður til, —
jd, Játt segir ojtast aj einum.
Tí. Jlamar.
Erl. símfregnir.
Khöfn 12. marz 1913.
Frá ófriðnum.
Úrslita-áhlaup á Skútarí
er i undirbúningi.
Bæjarstjórnarkosningar i Khöfn.
Við bajarstjórnarkosningarnar hér\l
ba í gar voru^kosnir^y jajnaðar-
menn, j gerbötamenn.\ \22 aj borg-
aralista og 1 aj kvennalista.
Bæjarfulltrúum Khafnar hefir ný-
lega með lögum verið f jölgað lir 42
UPP ' SS- lafnaðarmenn hafa verið
í algerðum meirihluta, en við þess-
ar kosningar skortir þá 1 atkvæði á
algerðan meirihluta, svo að nú verða
þeir að eiga alt undir gerbótamönn-
um. Þeir verða tungan á vogarskál-
inni.
Harald Höffding
heimspekisprófessorinn danski, er
fjölmörgum íslendingum er að góðu
kunnur, átti sjötugsafmæli í gær.
Þá stóð til, að danskir stúdentar
heiðruðu hann með blysför.
Héðan voru honum send sam-
fagnaðarskeyti m. a. frá Stúdenta-
félaginu.
Bankamálserindi
flutt i stúdentafélaginu þ. 9. febr. 1913
af bankastjóra Birni Kristjánssyni.
• ra.
Hvað er pað pd, sem parj að geral
1. að leysa Landsbankann úr »álög-
unumc, láta landið leggja til alt
tryggingarféð, sem bankinn hefir
orðið að leggja fram fyrir veð-
deildunum.
2. losa hann við skattana til lands-
sjóðs og byggingarsjóðs, svo að
varasjóður hans aukist því örara.
3. heimila bankanum að hafa vara-
sjóð sinn i veltufé, að minsta
kosti meiri hlutann, en láta banka-
stjórnina eina um það, hvað hún
álítur nauðsynlegt að eiga í verð-
bréfum á hverjum timum sem er.
4. að leggja bankanum til í bráðina
að minsta kosti 2 milj. kr. veltu-
fé eða 1 milj. kr. í viðbót við
það, sem leyst yrði úr veðbönd-
um.
5. að losa bankann við veðdeild-
irnar og stofna sérstakan veð-
lánabanka, sem reki öll ársvið-
skifti sín við Landsbankann, að
svo miklu leyti sem hann notar
hérlend bankaviðskifti.
6. að gera landsstjórninni að skyldu
að nota Landsbankann einvörð-
ungu fyrir öll viðskifti landsins,
svo sem landssjóðs, póstsjóðs,
ritsimasjóðs og annara opinbera
sjóða, sem og ætti að liggja í
hlutarins eðli, að hún gerði —
af sjálfdáðum.
Um 1. atriðið þarf eg ekki að
vera fjölorður, það liggur svo í aug-
um uppi, að einhverja handbæra
veltufjáreign verður bankinn að hafa,
og það hefir alþingi líka skilið árin
1885 og 1889.
Um annað atriðið geta lika tæp-
lega orðið skiftar skoðanir.
Hversvegna á pjóðbanki að vera
að borga skatt til landssjóðs? Það
er öldungis eins og ef fiskveiðasjóð-
urinn eða ræktunarsjóðurinn væri
látinn borga skatt til landssjóðs, nema
hvað það væri þó ekki eins fjarstætt,
að þessir sjóðir gyldu landssjóði
skatt, vegna þess, að landssjóður
hefir lagt þeim til alt veltuféð. En
i þess stað leggur landssjóður peim
til árlegan fjárstyrk, sem eðlilegt er,
Um raflýsingn ReykjaYíkur.
Þegar Reykjavikurbær keypti Ell-
iðaárnar, var það aðallega gert með
það fyrir augum, að« tryggja bænum
hentugt afl til reksturs rafurmagns-
stöðva. Menn gengu þess ekki duld-
ir þá, hversu mikils virði hentugt
vatnsafl er, ekki sízt í landi, sem
hvorki á kolanámur né olíulindir.
Eftir að bærinn eignaðist árnar,
átti hann að sjálfsögðu þegar að
hefja rannsókn um, hversu mikið
vatn er i þeim bæði sumar og vetur.
Sömuleiðis að athuga hvernig ísinn
hagar sér í miklum frostum. Þetta
varð nú alt i undandrætti, enda álitu
menn víst ekki mikla hættu á því,
að aflið væri ekki nægilegt handa
bænum.
Þegar bæjarstjórn Reykjavíkur sam-
þykti (1908—1909) að reisa skyldi
rafurmagnsstöð, bar henni að láta
gera svona rannsókn, og láta semja
ítarlega kostnaðar-áætlun um stofn-
kostnað og starfrækslu rafmagns-
fiskveiðasjóðnum éooo kr. á ári og
ræktunarsjóðnum alt andvirði seldra
þjóðjarða.
Um }. tillögu mína, um að heim-
ila bankanum að hafa varasjóð sinn
í veltu, í staðinn fyrir að hafa 20 °/0
af sparisjóðsupphæðinni í »tryggum
verðbréfum«, vil eg taka það fram,
að til mun stjórnin hafa ætlast, að
þessi »tryggu verðbréf« séu jafnan
handbær, ef bankinn yrði fyrir að-
súg (Panik), að bankinn þá gæti
brugðið fyrir sig bréfunum, til þess
að fá skyndilán út á þau.
En hér hagar svo til, að ef um
aðsúg væri að ræða, sem getur aldrei
orðið stórfeldur, eins og hér hagar
til, mundi hver stofnun alveg eins
lána Landsbankanum bráðabirgða-
lán út á aðrar eignir hans, víxla,
skuldabréf og annað, ej á lægi og
hún hefði fé. Eins er það, að síðan
ritsiminn kom, getur Landsbankinn
undirbúið að fá sér senda á hverjum
degi þá peningaupphæð, er hann
þarfnast, með símaávísun á íslands-
banka, sem lengi getur útborgað,
vegna hins ríflega seðlaútgáfuréttar,
sem hann hefir notið; enda mundi
það ié, sem tekið yrði lit úr Lands-
bankanum, jafnharðan safnast að
mestu í íslandsbanka.
^Gerum ráð fyrir því, sem þó alls
ekki er ráð fyrir gerandi, að íslands-
banki neitaði að borga út slikar síma-
ávísanir, til þess að styðja að vand-
ræðunum af uppþotinu, þá væri
Landsbankinn ekkert betur staddur
þótt hann hefði þessi »tryggu verð-
bréf« til þess að veifa framan í ís-
landsbanka.
Af þessum rökum vona eg að
menn sjái, að engin ástæða er til
fyrir Landsbankann að hafa meira í
verðbréfum en riflega það, sem
bankastjórnin álítur nauðsynlegt að
hafa til tryggingar erlendu lánstrausti.
Eg kem þá að 4. atriðinu, 2 milj.
kr. veltufjáraukning, sem landið taki
að láni og leggi bankanum.
Áður en eg geri nánari grein fyrir
pvi atriði, verð eg að skýra frá hvaða
fé það er, sem Landsbankinn hefir
nii að starfa með.
Það er þá fyrst sparisjóðsfé, ná-
lægt 2^/2 milj. og lánið sem eg áður
gat um, 2 milj., er bankanum var
útborgað 1909/1911. Hlaupareikn-
ingsfé tel eg ekki til veltufjár, svo
óstöðugt er það. Um sparisjóðsféð
er það að segja, að það er mjög
stöðvar, sem rekin væri með afli
Elliðaánna. Til samanburðar mátti
þá áætla dieselvélastöð eða gufuafls-
stöð. Mér er 'nú ekki kunnugt um
að nein rannsókn væri gerð við
árnar í þessa átt, en bæjarstjórnin
mun hafa gengið alveg fram hjá
þeim, ekki álitið þær geta komið til
greina. Bæjarstjórnin, eða meiri
hluti hennar, var um þessar mundir
að verða triiaður á gasið, það átti nú
að veita öll þau þægindi, sem raf-
magnið veitir, en verða miklu ódýr-
ara, og eg held hollara líka. Bær-
inn átti að græða á þvi þúsundir á
fyrsta ári, en rafmagnsstöð gat með
engu móti borið sig, eftir þeirra
dómi, og sízt, ef vatasafl Elliðaánna
væri notað (samanber grein Krabbe
í ísafold 1908)1 Þrátt fyrir það að
bæjarstjórnin vissi vel, að borgarar
bæjarins eindregið óskuðu, að raf-
magnsstöð væri reist, samþykti bæj-
arstjórnin gasstöðina, og skar ekki
við fingur sér fjárhæðina til hennar
(nálega 400 þús. kr.).
Rafmagnsstöðin hvarf þá íir sög-