Ísafold - 03.05.1913, Síða 1

» fflBsi................. ■
1 Kemur út tvisvar |
| ( viku. Verð árg. í
| 4 kr., erlendis 5 kr. |
| eða l^dollar; borg- |
| ist fyrir tniðjan júlí f
| erletjdis fyrirfram. |
1 Lausasala 5 a. eint. I
1 Uppsögn (skrifl.)
I bundin við áramót,
| erógild nema kom
| iu só til útgefanda
| fyrir 1. oktbr. og
| só kaupandi skuld-
- laus við blaðið.
■ ..........■
ísafoldarprentsmiðja.
RitstjÓPi: Óiafup Bjöpnsson.
Talsími 48.
XXXX. árg.
Reykjavík, laugardaginn 3, maí 1913.
35. tölublað
I. O. O F. 94599.
Alþýbufél.bókasafn Tomplaras. 8 kl. 7—9.
Augnlœkninpr ókeypia í Lækjarg. 2 mvd. 2—3
Borgavstjóraskrifstofnn opin virka dagn 10—3
Baojarf’ógotaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
^sojargjaldkorinn Laugav. 11 kl. 12—3 og B—7
Kyrna* 1- nef'- hAlslækn. ók.^ósth.str. 14A fid. 2—3
íslandsbanki opinn 10—2J/a og B1/*—7.
K.K.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8 árd.—10 sibd.
Alm fundir fid. og sd. 8slöd. .
Landakotskirhja. Gubsþj. 9 og 6 á helgum.
Landakotsspítali f. sjúkravitj. 11—1.
Uandsbankinn 11-21/*, B^/a — 61/*. Bankastj. 12-2
knndsbókasafn 12—3 og B-8. Útlán 1—8.
Landsbúnaðaríólagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsféhirðir 10—2 og B—6.
f‘ands8kjala8aí'nið hvern virkan dag kl. 12-2
Landssíminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
kœkning ókeypis Þingh.str.23 þd. og fsd. 12—1
Náttúragripasafnið opið l1/*—2*/a á sunnud.
Samábyrgð Islands 10-12 og 4—6.
Stjórnarráðsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsími Reykjavikur Pósth.3 opinn daglangt
(8—10) virka daga; helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Pósth.str. 14B md. 11—12
Vifilstaðahælið. Heimsókuu,rtimi 12—1
í*jóðmenjasafnið opið þrd., fimd. og sd. 12—2.
Minningarsjóður
Björns Jónssonar.
Tekið móti gjöfum í skrifstofu óg
bókverzlun ísafoldar, pappírsverzlun-
inni Björn Kristjánsson og verzlun
lóns frá Vaðnesi á Laugavegi.
Þeir kaupeudur
ísafoldar hér í bænum, sem skift hafa
um heimili, eru beðnir að láta þess
getið, sem allra fyrst, í afgreiðslu blaðs-
ins, svo þeir fái blaðið með skilum.
Eldgos-fréttir.
Bráðabirgðaskýrsla
frá sendimönnum Isafoldar.
Þeir komu úr austurför sinni,
sendimenn ísafoldar, aðfaranótt upp-
stigningardags og áttu símtal við
Isaýold í fyrradag. í næsta blaði
kemur frá þeim nákvæm skýrsla.
En þetta er hið helzta, sem þeir
höfðu að segja að svo stöddu:
Aðalgosið er undir rótum Hrafna-
bjarga vestanvert. Hraunið, sem par
var komið, reyndist alt að 2 mann-
hceðum d hœð, oq á að gizka 2—joo
faðmar á hreidd frá austri til vesturs.
Hraunið rennur til norðurs. Það er
að eins einn aðalgiqur og reyndist hann
nál. 100 fóðmum á lengd og 30—40
jaðmar á breidd, en reyki sér viða í
htauninu. Bak við Hrafnabjörg var
að magnast hiti og virtist eldurinn
vera að fcerast frá suðri til norðurs.
Uppi á Króköldum var nýtt hraun,
svo að par virðist vera eða hafa verið
annað gos. Hitinn við hraunvegginn
reyndist 42 st. á Celsius.
Syðra gosið er með öllu protið.
Það hefir ekki verið við Krakatind,
pvl par sjást engin vegsummerki og
ekkert öskufall par, heldur talsvert
innar.
l»egar gosið hófst.
Eftirfarandi fróðlega og vel sagða
skýrslu um upphaf gossins hefir Isa-
fold fengið frá síra Ófeigi Vigfussyni
i Fellsmúla á Landi, einum af næstu
bæjunum við Heklu:
Fellsmúla 28. april.
Á föstudagsuótt síðastl. um kl. 3
vöknuðu menn hér um sveitir við
landskjálfta, og fóru þá flestir þegar
á fætur, er ekki vildi kyrt vera.
Hið fyrsta, er flestir hér gerðu, var
að opna fyrir innbyrgðum peningi,
nema kúm, sem ekki eru út látnar
fyr en í nauðir rekur. Rak þá hver
kippurinn annan og vnr aldrei kyrt
í fulla 2 kl.tíma. Flestir voru kipp-
irnir mjög vægir, sumir að eins dú-
andi hreyfing, en 4 snnrpastir, 3
þeirra urðu á 4. og 5. kl. tímanum
en hinn 4. um kl. 6 hér. Hristist
þá nokkuð og brakaði í góðum hús-
um, en ekkert skemdist þó svo að
á sæi. Sumir töldu um 50 kippi á
þessum umgetna tima. En eftir síð-
asta stórkippinn tók að hægja.
Flestum var órótt, og margir meir
og minna skelfdir, og skyldi það
enginn lá því fólki, sem nú í þriðja
sinni á einum 17 árum er hrist og
hrjáð af landskjálftum. Flestum
varð fyrir að vera mest úti við og
líta til austurfjalla. Veður var bjart
og gott og alheiður austurhiminn.
Hekla var og alheið, nema ofur
þunn lausaþoku-ræma um efstu
toppa. Því sást svo undur vel ofur-
lítill skýstrókur, sem eftir kippinn
kl. 6 gægðist upp af henni austan-
verðri, héðan að sjá bak við fremsta
háhnúkinn uppi á henni, en hnúk-
arnir eru 5. Þótti sá strókur strax
undarlegur og engu vanalegu skýi
líkur, enda óx hann líka og þyrl-
aðist upp svo brátt, beint í loft upp,
að eigi þurfti um að villast, að hér
var um gosmökk að ræða. Hnykl-
aðist hann upp beint í loft, bólginn
og nær biksvartur í fyrstu, snar-
beygði svo við og teygðist til norð-
vesturs eins og móleitt skýbelti um
alt norðurloft. Og innan skamms
fyltist alt austan og norðan Heklu
með svæluskýjum, svo að illa sá
þar til fram eftir degi. En þá rof-
aði nokkuð til, á móts við Kraka-
tind, er héðan ber norðan við Heklu,
og þá sást þar nokkru norðar og
austar annar ferlegur mökkur, bæði
hár og digur; gusaðist hann beint
upp í háaloft, þar til hann blandað-
ist saman við svælu morgun-
reyksins að sunnan. Að morgni
var vindur á suðaustan, allsnarp-
ut og lagði alla svæluna til
norðvesturs. En er á leið dag-
inn gerðist hann hér snarp-
hvass á norðaustan og fór þá aska
að falla. Var sem hríðarél að sjá
til austur- og norður-fjalla og tölu-
vert féll og hér niður um láglendið.
Hekla varð brátt dökkgrá, en áður
var hún mjallhvít af snjó. Sama var
og að sjá á öllum snæþöktum fjöllum
hér á næstunni, svo sem Búrfelli,
Skriðufellsfjalli og Hreppafjöllum,
Vörðufelli og Ingólfsfjalli. En lengi
vel sást hér enginn eldurinn. Að-
eins no' krum sinnum sýndist bjarma
eða roða slá neðst á reykja-gusurnar.
En er skyggja tók um kvöldið, þá
fór heldur að birta þar eystra og
eftir því meira, sem meira dimdi af
nótt, varð þá alt að rjúkandi blóð-
rauðubáli, gjósandi, iðandi, spriklandi.
— Og um kvöldið um kl. 11 var
sem alelda væri alla leiðina norðan
frá Búrfelli og fram fyrir Heklu, en
það er æðivegur. Vitaskuld var þetta
ekki alt eldur, en eldroðanuni frá
báðum gosstöðvunum sló svona
saman. Eti þessarri bálkyndingu
fylgdu ógurlegar drunur og dynkir
fram eftir næstu nótt, en síðan hefir
skruðningur verið strjálli og minni.
Hræringar hafa og nálega hætt síðan
gosin komu, aðeins smákippir og
titringur stöku sinnum. En svipað-
ur er reykuriun enn, og líkur hefir
loginn verið undanfarin kvöld, þó
heldur með minna móti I gærkveldi,
enda var þá alt fult og þrungið af
súld og svælu, svo illa sást til. Og
síðan fyrsta kvöldið höfum við engan
eldbjarma séð upp frá syðra eldstæð-
inu, endá skyggir Hekla þar á, héð-
an að sjá. Sumir halda líka, að eld-
urinn þar hafi rénað, er nyrðri eldur-
inn kon\ upp, með því og að sá
eldur virðist vera næsta mikiil.
Ekki vita menn enn gjörla, hvar
þessir eldar brenna, en kunnugustu
menn segja, að norðureldurinn muni
vera nái. norðausturjaðri Kraka-
tinds-hrauns, sem brann 1878, en
suðureldurinn í öldum nokkrum all-
Iinperator, stærsta skip hciinsins.
Frá þessu skipi var nýlega sagt í Isajold. Það er talsvert
lengra en alt Austurstræti og meira en helmingi breiðara. Skips-
höfnin er 1100 mantis og farþega getur það tekið 4100.
Þetta skipsbákn er eign Hamborg-Ameríkufélagsins og ætlað
til ferða milli Hamborgar og New-York.
Reynsluferð hin fyrsta stóð til fyrir skömmu suður í Miðjarð-
arhaf, til Gibraltar. Vilhjálmur Þýzkalandskeisari átti að vera
einn farþega.
langt austur af Heklu. Eigi vita
menn enn heldur, hve stórir eða
margir eldar hér kunna að vera, en
margir halda þá fleiri en tvo og
flestir, að mikið kveði að þeim, eink-
um þeim nyrðri, sem er á Land-
manna afrétti, að því sem víst er
talið. En nú eru góðir og glöggir
menn farnir af stað til að rannsaka
þetta og komast að því sanna eftir
því sem unt verður. Fóru þeir upp
úr í dag, Ólafur læknir ísleifsson í
Þjórsártúni og Ólafur f. hreppstjóri
í Austvaðsholti, og ætluðu að kanna
að minsta kosti svæði norðureldsins
eða eldanna svo sem unt yrði. Er
Ólafur hreppstj. gjörkunnugur þarna
inn frá, og þeir nafnar báðir gjör-
hygnir, svo að frá þeim má vænta
góðrar og glöggrar vitneskju.
Skal svo ekki frekar fjölyrða um
þetta. En vert er að geta þess, að
tilkomumikið var á að horfa fyrst,
er gosmökkurinn sté síhækkandi og
þrútnandi, að því er sýndist, upp af
Heklu, unz hann varð að marg-
hrönnuðu stórskýi og snarbeygði
síðan í norðvestur, svo sem fyr er
sagt, eins og móleitt belti með blá-
um blettum og blárri gagnsærri gufu-
slæðu hér og hvar uppi yfir eld-
svæðinu, og ^fagurt og ógurlegt«
var að horfa á bálið kvöldið fyrsta,
voldugar voru drunurnar. Mæltu þá
margir, að þá sæu málarar og mynd-
tökumenn illa frá, og myndi hver
sá mikið og merkilegt þykjast hafa
að sýna, er sýnt gæú slikar myndir.
En þó að þetta sé játað, þá verðui
samt hitt að segja, að ekki er gam-
an við þessar sjónir að búa, og ósýnt
um afleiðingarnar af þessum gosum
sem öðrum, svo nærri bygðum.
Hefir oft fyr margt óáranið af slík-
um sökum orðið, útaf öskufalli og
aunari óhollustu frá gosunum. Þó
er sjálfsagt að vona, að betur ráðist
nú, og minnast þess, að líkt kunni
að verða og þegar Krakatindur brann,
að litið sem ekkert verði að meini.
Þó er líklegt, að afréttarspjöll verði
hjá Landmönnum og ef til vill rekstra-
bann í vor. Að öðru leyti er og
verður þó einna mest undir veðráttu
og vindstöðu komið fyrir bygðirnar
nær og fjær.
Hvað áhrif þessara viðburða á fólkið
snertir, þá eru þau auðvitað yfirleitt
veiklandi og lamandi, og er það
ekki furða, þar sem slíkir hlutir ger-
ast æ ofan í æ.
Þó létti flestum meir eða uiinna,
er gosanna og eldanna varð vart með
vissu, því að þá þóttast þeir þó sjá
fyrir endann á þessum landskjálftum.
Og vonandi er líka, að sá endir sé
nú á orðinn. Eti mikil linkind var
það líka, hve vægir þessir landskjáift-
ar voru á undan svo miklum eld-
gangi, sem hér virðist vera, enda
hefði margur illa mátt við miklu nú
eftir hristinginn í fyrra, 6 maí, og
ósköpin 1896.
Ein er þó vonin góð við ait þetta
fyrir alla sem i þessum bygðum búa
og hún er sú, að fyrir þenna eldgang
þarna, svona nærri Heklu, rnuni nú
Hekla sjálf enn þá lengi halda kyrru
fyrir eða jafnvel deyja út, sem kallað
Trúmála-hugleiðingar
frá nýguðfræðilegu sjónarmiði.
VIII. Hinn kirkjulegi friðþæg-
ingariærdómur.
Hvernig get eg aftur sæzt við föð
ur niinn ? Hvernig fæ eg losnað und-
an því fargi sektar og syndar, sem
hefir gert mig viðskila við hannt
Um svarið við þessum og þvílíkum
spurningum, ssm renna upp í huga
hvers þess er við nána athugun hins
guði helgaða lífs Jesú Krists, hafa
sannfærzt um sekt sína og synd, hefir
aldrei verið neinn ágreiningur inuan
kristninnar. Á öllum tímum hefir
mönnum komið saman um svarið:
K r i s t u r er sá sem sættir oss við
guð. K r i s t u r er sá er léttir af oss
fargi sektar og syndar.
Hitt aftur á móti hefir öldum sam
an verið ágreiningsefni innan kristn-
innar: hvernig Kristur hafi komið
þessu til leiðar.
Ein tilraunin &f mörgum til að greiða
úr þeirri spurningu er einmitt hinn
kirkjulegi friðþægingarlærdómur eða
lærdómurinn um hina hlutlægu (object-
ivu) friðþægingu, sem svo hefir verið
nefndur, til aðgreiningar frá annari
mynd þessarar kenningar, er kemur
er; því að frá rótum Heklu munu
eldnr !þessir runnir og mega því
teljast Heklugos og er næsta ólík-
legt, að henni nægi ekki þessi áléttir.
Margir voru orðnir hálfkvíðandi
fyrir Heklugosi, af því að svo langt
er síðan hún gaus síðast, en nú má
þeim kvíða létta, þar eð komin eru
gos svo nærri Heklu, að telja má úr
henni, en þó svo fjarri henni, að
miklu er hættu og hræðsluminna, en
ef verið hefði upp úr henni sjálfri.
Hér er því nú sem oftar iögð
mikil líkn við þraut og þakklætis-
vert, hvað enn er lítið að orðið.
Og þegar á alt er litið, þá er hér
bending og mikil von utn, að alt
eigi vel að faíu og góðan enda fá.
Og loksins er nú einnig mikil og
góð von um, að langt og gott hlé
fáist á landskjálftum eftir þessa hryn-
una.
Sú von er sjálfsögð og liklegt, að
ekki verði hún látin til skammar
verða.
fram í lærdóminum um hina hug-
1 æ g u (súbjectivu) friðþægingu.
lil þess nú róttilega aö geta áttað
sig á ölium þessum tilraunum trú-
hneigðs mannsandans til að greiða úr
áminstri spurningu, verður að hafa það
hugfast, að þar hafa ávalt blandast
saman í huga manna trúarleg hugð-
areftii og guðfræðileg. Mönnum befir
ekki nægt að fá greitt úr spurning-
uuni hvernig einstaklingurinn fái losn-
að við sekt sína, heldur hefir ávalt
verið um það spurt jafnframt hvernig
mannkynið í heild sinni só laust orð-
ið við sekt sína. Því að sem heild
hafi það verið orðið brotlegt við guð
og reiði guðs undirorpið. Sem heild
verði það að hafa losnað við sektina,
sem á þvi hvíidi, áður en einstaklingn-
um geti orðið bjargað. Þetta er sam-
eiginlegt höfuðeinkenni allra hinna guð-
fræðilegu tilrauna til að greiða úr
spurningu þessari alt fram að siðbót.
Hjá siðbótarmönnum er það að vísu
ekki lengur það meginatriði, sem það
hafði áður verið; en hjá sporgöngu-
mönnum þeirra, trúfræðingunum á 17.
öld, sækir aftur í gamla hoifið.
Hjá fornkirkjufeðrunum grísku og
latnesku er hjálpræðisstarf freharans
sett í samband við baráttu, sem tvö
andstæð öfl, guð og djöfullinn, eigi í
sín á milli. Maunkynið er það sem
um er barizt. í upphafi hafi það tii-
heyrt guði, en só vegna syndarinnar
é