Ísafold - 07.05.1913, Blaðsíða 1

Kemur út tvisvar
í viku. Verð árg.
4 kr., erlendis 5 kr.
eða ljdollar; borg-
ist fyrir miðjan júll
erleníis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
AFOLD
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus við blaðið.
ísafoldarprentsmiðja.
Ritstjóri: Ólafur Björnsson.
Talsími 48.
XXXX. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 7. mai 1913.
36. tölublað
Kauphækkun þingmanna
og síðasta þing.
Eftir
A. J. Jolmson bankaritara.
Það er þjóðkunnugt og mun lengi
1 minuum haft, hvað Björn heit. Jóns-
son fv. ráðherra var orðhagur maður
á íslenzka tungu.
Eitt síðasta merki þessa mun vera
hið stutta en afarsmellna nafn, er hann
valdi þinginu síðasta, aukaþinginu
1912. Hanu kallaði það
»kauphækkunarþingið þunna«.
Réttara nafn verður því ekki valið,
því að ómerkilegra þing hefir aldrei
verið háð, að minsta kosti ekki síðan
alþingi var endurreist.
Það drap stjórnarskrár-
m á 1 i ð1); málið sem það var kallað
saman til að afgreiða, breytt eða óbreytt,
og meiri hluti þingmanna rauf með
því skýlaus og fyrirvaralaus loforð, er
þeir gáfu kjósendum í kosningunum
1911.
Eftir það liggur ekkert sem heitið
getur nýtilegt, nema vórugjaldslögin,
og tvær eða þrjár þingsályktunartil-
lögur.
Það drap, eyddi, eða stór-
skemdi flestnýtmál,er fyrir
lágu, svo sem t. d. frv. um lækkun
ráðherraeftirlauna, frv. um eftirlit með
þilskipum og vólabátum, frv. um kaup
og útgerð tveggja strandferðabáta, (sem
kaupa mátti með ágætum bórgunar-
skilmálum), frv: um breyting á lögum
um styrktarsjóði handa barnakennur-
um, frv. um líftrygging sjómanna, frv.
um breyting á bæjarstjórnarlögum
Reykjavfkur, (að bæjarbuar fái að velja
sjálfir borgarstjóra með eigin atkvæð-
ura; banamaður þess varð 2. þingm.
Rvíkur, Jón Jónsson dósent). Enn
fremur má nefna frv. sem stóðu í sam-
bandi við stjórnarskrána o. fl. o. fl.
Aftur á móti samþykti þingið t. d.
lög um annan eins hógóma og það, að
selja egg eftir þ y n g d, en ekki
t ö 1 u, — að ógleymdri lotterí vitleys-
unni, sem ráðherra þorði svo aldrei
að bera fram við konung til staðfest-
ingar!
Minna má og á sum frv. sem s f s 1 u-
meunirnii báru fram, eina og t.
d. frv. þeirra Guðlaugs og Jóhannesar
um að velta stjórninni undanþágu
frá bannlögunum, leyfa henni að flytja
inn áfengi eftir vild. Þeir hafa lík-
lega vonað að njóta góðs af lekanum
þeim.
Samkomulag og friður var ekki betii
en það, að menn sem taldir eru
til sama flokks, lótu ekkert
tækifæri ónotað til þess að hanga í
hárinu hver á öðrum, enda fór ekki
lítill tími þingsins í rifrildi milli þeirra.
Vitni um þetta bera þingtíðindin, og
þó ekki nærri eins glögt, og ef alt
sem sagt var hefði verið hraðritað og
fengið að standa óbreytt. H e i 1 u m
d e g i var varið til að rífast og
svala sór persónulega á andstæðing,
undir»því yfirskyni, að það
væri gert af umhyggju fyrir
hag landssjóðs! Aeg hér sór-
staklega við fyrirspurnina um viðskifta-
ráðunautinn, sem Valtýr flutti og ýmsir
studdu, sem eru álíka ó f r e k i r til
fjár úr landsjóði. Verður nánar vikið
að því síðar.
Að þessu yfirveguðu, hygg eg að þeir
verði margir, sem taka undir eftirfylgj-
andi vísu, sem stórskáldið og vitring-
urinn vestur við Klettafjöll, St. G.
Stephansson, hefir ort (ásamt fleirum)
um þingið 1912.
Hann segir:
Hvergi myndi þvílíkt þing
Þolað nema íslending:
Góðra heita hjásetning,
Helztu mála ónýtlng.
TekiS skal þaS fram, að ekki eiga
allir þingm. sök á því, hvernig þingiS
var, og hvernig þaS fór aS ráði sínu.
Til þess að vita v i s s u í því, vísa eg
til þingtíðindanna, sem ættu helzt að
vera lesin og rækilega athuguð af
hverjum einasta kjósanda f
1 a n d i n u. Þ á mundi »reyndum átu-
meinum*1) síður takast að sá sandi í
augu kjósenda. Þ á mundi færri sýslu-
menn og aðrir hálaunamenn og þetrra
fylgifiskar skipa sæti á þingbekkjunum.
Þingmenn
') Að eins 5 menn vildu samþykkja
stjórnarskrána, þeir: Benedikt Sveinsson,
Bjarni Jónsson frá Vogi, Björn Krisfjáns-
son, Skúli Thoroddsen og Þorl. Jónsson.
En nú er eg kominn að efninu, sem
eg ætlaði sérstaklega að ræða unt.
Kauphækkuninni, sem þing-
menn gáfu ser, að þjóðinni a 1
gjörlega fornspurði.
Og í þessu sambandi skal þess getið,
að á sama tíma sem þeir keyrSu þessa
kauphækkun s í n a í gegnum þingið
með hraða miklum, sýndu þeir (m. hl.)
fádæma smásálarlegan naglaskap, þegar
um það var að ræða, að bæta kjör
tveggja allfjölmennra stótta í landinu,
sem eru afarilla launaðar,
sem só yfirsetukvenna og
barnakennara:
Þá óx þeim alt í augum. Hver þús-
und krónu hækkun í þ e s s u skyni
þótti þeim ægileg, en sömu hetjunum
velflestum, þótti ekki nema sjálfsagt
að hækka laun landlæknis — sem hafði
4 þús. í laun — um fimta þúsundið. Og
þó var það upplýst fyrir þinglnu, að
hann hefði að auki svo þúsundum króna
skifti fyrir »praxis« hér í Reykjavík.
En hann bar sig aumlega, og Bagði
meðal annars, að laun sín (þessar 4 þús.)
væru »ósamboðin þessu erfiða og vanda-
sama embætti og fylsta þörf á ein-
hverri uppbót«. (Sjá Alþt. 1912 B I,
bls. 45). Og sjá: honum var veitt það
sem hann beiddi um, líklega af því
að hann var hálaunamaður.
Frumvarpið um kauphækkun
þingmanna kom fram fyrst í efri
deild, einmitt þeirri deildinni, sem
e k k i á að hafa upptök að auknum
útgjöldum, og voru feður þess og
flutningsmenn
þeir: Steingrímur Jónsson 4.
kgk. þm., sýslumaður á Húsavík, og
Sigurður Stefánsson þm. Isa-
fj.kaupstaðar, prestur í Vigur.
1 fyrstu var svo fyrirmælt < frv., að
þingmenn búsettir u t a n Reykjavíkur
skyldu hafa 9 kr. á dag í fæðispen-
inga, en Reykjavíkur þingm. sama og
áður, 6 kr.; auk þess átti að breyta
ferðakostnaði, fastákveða hann. En við
2. umr. í e. d. stakk G u ð j ó a G u S-
1 a u g s s o n þm. Strandamanna upp á
því, »að stíga sporið til fulls og ákveða
dagkaup þingmanna 10 kr«. Fóllust
flutningsmenn fljótt á það.
Þeir,JÓ8efBjörns80n,BjörnÞorláksson,
Guðjón Guðlaugssonj Jón Jónatansson og
Þórarinn Jónss., komu svo með breyting
artillögu um það, að »alþingismenn
skyldu hafa 8 kr. þóknun daglega,
bæði fyrir þann tíma, sem þeir sitja
á alþingi og fyrir þann tíma, sem fer
til ferða að heiman til alþingis, og frá
alþingi og heim aftur. Enn fremur
skulu alþingismenn, sem búsettir eru
utan Reykjavikur, frá 2 kr. aukaþókn-
un daglega, meSan þeir dvelja á þing-
staðnum«. (Alþt. 1912 A. bls. 386).
Þessi tillaga var samþykt, og — er
orðin að lögum.
Þessi kauphækknn var sótt af miklu
kappi, og mætti ekki mótspyrnu nema
frá órfáum mönnum. I efri deild-
i n n i var að eins e i n n maður, sem
barðist á m ó t i henni, og það vel og
röggsamlega, Sigurður Eggerz
þm. V.Skaftafellssýslu. Allir h i n-
i r studdu hana með orðum og atkvæS-
um..
í neðri deild var það Hka eink-
um e i n n maður, sem einarðlega, heill
og óskiftur talaði á móti hækkuninni,
og fordæmdl alla hækkun á þingkaupi
nú og síðar.
Þessi maður er Bened. Sveins-
s 0 n þm. Norður-Þingeyinga.
En auk hans töluðu á móti þessu
frv. að meira og minna leyti (en þó
einkum að því leyti, aS það næSi fram
aS ganga á þessu þingi), þeir: Bj.
Jónsson frá Vogi, Þorleifur JónsBon í
Hólum, SigurSur ráðun. SigurBsson
og Jón Ólafsson; «n hann (J. Ó.) seg-
1. Ágúst Flygenring í EUfnarfirði
2. Benedikt Sveinsson i Rvik....
3. Bjarni Jónsson frá Vogi í Rvlk
4. Björn Jónsson fv, ráðh. i Rvlk
5. Björn KrÍBtjánsson í Rvik ....
6. Björn Þorláksson á Dvergasteini
7. Eggert Pálsson a Breiðabolsstað
8. E. Jónss. 1. þm. Rv. áGeldingal.
9. Einar Jónss. 2. þm. N.-M. á Hofi
10. Eiríknr Briem i Rvik........
11. Gruðjón G-uðlaugBson k Hölmavik
12. Guðl. Guðmnndsson á Akureyri
13. Halldór Steinsson 1 Ólafsvik ..
14. Hannes Hafstein í Reykjavik..
15. Jens Palsson í öörðum.......
16. Jóh. Jðhannesson á Seyðisfirði
17. Jón Jónatanss. á Asgautsstöðum
18. Jón Jðnsson 2. þm. Rvk. i Rvik
19. Jón Jónsson frá Múla........
20. Jón Magnússon í Rvik.......
21. Jón Olafsson i Rvik.........
22. Jósef Björnsson k Vatnsleysn .
23. Júlins Havsteen i Rvik ......
24. Kristján Jónsson i Rvik......
25. Lirus H. Bjarnason Rvik.....
26. Magnús Andrésson á Gilsbakka
27. Matthias Olafsaon i Haukadal.
28. Ólafur Briem k Alfgeirsvóllum
29. Pétur Jónsson á Gautlöndum..
30. Signrður Eggerz i Vik.......
31. Sigurður Sigurðsson i Rvik ..
32. Sigurður Stefánsson i Vignr ..
33. Sknli Thoroddsen i Rvik.....
34. St. Stefánss. 1. þm. Eyf. Fagrask.
35. St. Stefánson 5. kgk. á Akureyri
36. Steingrímnr Jónsson á Húsavik
37. Tryggvi Bjarnason i Kothvammi
38. Valtýr Gruðmnndsson i Khöfn.
39. Þórarinn Jónsson á Hjaltabakka
40. Þorleifur Jónsson i Hólum....
Samkv. cldri lögunum
is-0
522
510
510
510
510
594
564
552
576
510
606
582
588
510
522
732
546
522
576
510
522
612
522
510
510
606
624
600
606
606
510
600
510
618
588
594
576
822
582
648
3
a J3
120
111
111
172
163
108
916o
470
60
125
231
77
83,i
180
181
254
82
215
111
136
176
276
204
150
522
510
510
510
510
714
675
663
748
510
769
690
6796,
510
522
1202
606
522
701
510
522
843
522
510
510
683
7077
780
787
860
510
682
510
833
699
730
752
1098
786
798
SamliT. nf]VL lögnaum
3 .
•9
866
680
680
680
680
962
922
906
938
680
978
946
954
680
866
1146
898
696
938
680
696
986
696
680
680
978
1002
970
978
978
680
970
680
994
954
962
938
1266
946
1034
20
110
90
90
3 ú
S M
886
680
680
680
680
1072
1012
996
Hækkun-
in rjemur
kr
190 1128
680
120 1098
80 1026
60 1014
680
20 886
110 1256
70 968
696
180 1118
680
696
120 1106
696
680
680
50 1028
60 1062
120 1090
160 1138
190 1168
680
80 1050
680
130 1124
80 1034
160 1122
120 1058
190 1456
120 1066
340 1374
364
170
170
170
170
358
337
333
880
170
329
336
33460
170
364
54
362
174
417
170
174
263
174
170
170
345
354a6
310
351
308
170
368
170
291
335
392
306
358
280
576
Hækkunin nemur samtals kr. 11,197,75
á reglulegu þingi, þrátt fyrir hinn háa ferðakostnað er þingmenn tðku áður.
ist þó e k k i vera á »móti tilgangi
frv.«
En m e ð frv. töluðu: Hannes Haf-
etein, Einar Jónsson 1. þm. Rangæ-
inga, Matth. Ólafsson, GuSl. GuSmunds-
son, Valtýr GuSmuncfsson og Pétur
Jónsson.
Og að lokum var frv. samþ. í n. d.
án nafnakalls með 16 atkv. gegn 4,
en 3 þm. hafa ekki greitt atkv., eða
ekki verið viðstaddir.
Hvað nenrar hækknnin
miklu?
Ofanskráð skýrsla skýrir frá því.
En benda vil eg á það hveruig eg
reikna, svo enginn misskilningur kom-
ist að.
Sk/rslan er miSuð við r e g 1 u 1 e g t
þ i n g. Þingsetudagar áætlaðir 85,
eins og þeir voru 1911. En 1909
voru þeir 83. Óhugsandi er, að hægt
verSi í framtíðinni að komast af með
styttri tíma, því altaf vaxa störfin.
En svona reikna eg, tek t. d. nr. 6.
I. samkv. eldri lögunum:
85 þingd. á 6/oo ......... *" kr- 5l0
14 ferðad. á 6/00 ....... = —
FerðakostnaSur (1912) ...... —
Samtals kr
II. samkv. nýju
forseti efri deildar (einn) og vegna
þeBS taka þeir tveggja daga kaup fram
yfir aðra. Fróðlegt væri að vita, við
hvað þetta styðst, því aðal verk skrif-
aranna er samkv. 13 gr. þingskapanna,
að halda »gjörðabók«, og skal sú gjórSa-
bók lesin upp í byrjun hvers fundar,
frá síðasta fundi. Enga gjörðabók
geta þeir haldiS f y r en þingsetningar-
daginn, og þingstórf þiugslitadaginn
eru sjaldnast svo mikil, aS það geti
verið tveggja daga verk, að,rita gjörða-
bókina frá þeim fundi. Um forsetana
er það aS segja, aS þeir fá sórstakt fó
fyrir ritstjórn þingtíðindanna, umsjón
með þinghúsinu, skjölum þingsins o.
s. frv. Þetta tveggja daga kaup dreg-
ur engan mikið, en hór virðist samt
vera að ræða um eitt dæmi óágengn-
innar við landssjóð.
84
120
þingd. á 10/0(
kr. 1072
verður 358
sýnir, hjá
l) Úr kvæði St. 0. St,
prentað i >Snnnanfara<.
Alt er kvæðið
714
lö g u n u m :
..... = kr. 850
14 ferðad. á */w ......... = — 112
FerSakostnaSur (lögbundinn) _- 110
Samtala
Mismunur 0: h æ k k u n
krónur eins og skýrslan
þessum eina þingm.
FerSadagar og ferðakostn-
a ð u r (samkvæmt eldri lögunum, í
fyrra dálklnum) er miðaS viS það, sem
þingmenn reiknuSu sór á s u m a r -
þinginu 1912. FerSakostnaSur í síS-
a r i dálkinum er sá, sem n ý j u 1 ö g-
i n ákveSa. _
Athugasemdir við skýrsluna.
Ferðakostnaður Reykvíkinganna.
Kynlegt þykir það sjálfsagt, að sjá
það fremst í skýrslunni, að sumir
Reykvíkingarnir reikna sér ferðadaga.
FerSadagar í venjulegri merkingu eru
þetta vitanlega ekki. En þessir menn
voru skifarar neSri deildar (tveir), og
Jóhannes og Valtýr.
Sennilega væri þaS hægt, fyrir
kunnuga menn, aS athuga /msa feiSa-
kostnaðarreikningana, en sórstaklega
eítirtektarverðir eru reikningar þeirra
Jóhannesar sýslumanns á Seyðis-
firði, og Valtýrs í Khöfn. Jó-
h a n n e s reiknar sér 37 ferSadaga
og í f erðakostnað 470 krónur, auk
6 kr. á dag í fæðispeninga allan þenn-
an tíma. Ferðakostnaður hans verður
því í raun og veru 692 krónur.
Til samanburðar má geta þess, að
síra Bjórn á Dvergasteini, sem á heima
á s a m a stað, — hann á þó lítiS
eitt 1 e n g r a heim til sin — reiknar
sór ekki nema 14 ferðadaga, og 120
kr. i ferSakostnaS. Munurinn á ferða-
koatnaði þessara tveggja manna er því
4 8 8 kr., eða með óðrum orðum, Jó-
hannes tekur mikið meira en þ r e -
f a 11 á við Bjórn.
Sr. Björn fór sjóleið. eins og vera
bar, en Jóhannes fór 1 a n d v e g í
kring um hálft landið eða meira, til
»ð s k e m t a sór að sumra manna á-
gizkun, — á landsins kostnað. Víst er
það, aS þaS g a t e k k i veriS í þágu
þingsins.
En þrátt fyrir þennan gífurlega
ferðakostnaS, sem er svo hneykslanleg-
ur, aS ekki tekur tali, h æ k k a r
hann samt eftir kauphækkunar-
lögunum um 54 kr.
V a 11 ý r reiknar 5 2 ferðadaga til
og frá Khöfn — sem er 14—16 daga
ferð — báðar leiðir — og 276 kr. í
ferðakostnað, auk fæðispeninga 6 kr.
í 52 daga = 312 kr.
Hans eiginlegi ferðakostnaður verður
því 588 kr. um há-sumarið l).
Varla hefir þó ferðin héðan til Eng-
lands kostað stórfó, því sagt er, að
hann hafi farið þá leiS með botnvörp-
ungi, og þeir taka venjulega einar
18 kr. fyrir fæði milli þessara landa
en e k k e r t fyrir farið.
Og þ e 11 a er maðurinn sem gerði
hæztan hvellinn út af ferðakostnaðar-
reikningum Bjarna frá Vogi, og lót
þingið eyða h e i 1 u m degi — sem
kostar um eða yfir 700 kr. — til að
rífast um þá og starf hans. Brígslar
hatin Bjarna um, að »hann s/ni iands-
sjóði dæmalausa ágengni í reikningum
sínum«, að »hann só mjóg frekur til
fjárins og óhlífinn við landssjóðinn<( o.
s. frv.
Þetta studdu svo ýmsir, með atkvæði
8Ínu ef ekki á annan hátt, sem reynsl-
an hefir synt, að eru álíka ófrekir til
fjár úr landssjóSi og Valtýr, og einn
meðal þeirra var — Jóhannes
sýslumaður!
Enginn skilji þetta svo, sem eg álíti
það í sjálfu sér óþarft verk, að athuga
reikninga viðskiftaráðunautsins.
ÞaS æ 11 i einmitt aS athuga ferða-
reikninga allra embættísmanna sem
bezt, eins og t. d. landritara, biskups,
landlæknis o. fl., því orS hefir leikiS
á því, aS þeir væru ekki altaf sem
sanngjarnastir í garS landssjóSs. En
það er blátt áfram hneyksli, að maður,
sem er jafn »frekur til fjárins og ó-
hlífinn við landssjóðinn« eins og V a 1-
t y r virðist vera (sbr. ferðareikning
hans), Bkuli fara að vanda um við
aðra í þessum sökum.
Og hver t r ú i r því, að Valtýr hafi
farið að gagnrýna reikninga Bjarna af
umhyggju fyrir landssjóði?
Hækkunin getur orðið miklu meiri.
Eins og skýrlan sýnir, nemur hækk-
unin, eins og þingið er n ú skipað,
yfir ellefu þúsund krónum, en ef
færri Reykvíkingar sætu á þingi, yrði
hækkunin m i k 1 u m e i r i.
Af þingmönnum er sátu síðasta
þing, áttu 16 heima í Reykjavík og í
grend við hana, og margir af þeim
voru þingmenn fyrir fjarlæg kjördæmi,
eins og t. d. NorSur-Þingeyjars., NorSur-
ísafj.sýslu, SuSur-Múlas., Dalas., Barða-
str.s., Eyjafjarðars., o. s. frv.
Ef megin þorri þingmanna væri bu-
settur í kjördæmunum, mundi vera
óhætt að bæta nokkrum þúsundum við
þessar framangreindu.
Var nokkur þörf á hækkuninni?
Nei, og aftur nei.
Þingmenn eiga alls ekki aS fá 1 a u n
fyrir Btarfa sinn, heldur einungis f æ S -
ispeninga og sanngjarnan
ferSakostnaS. Ef þessu átti að
breyta, á þann hátt aS fara aS 1 a u n a
þá, þá var alveg sjálfsagt aS spyrja
þjóðina um það áður. Hvort h e n n i
þætti nokkur ástæða til þess, þaS var
h ú n hvort sem var, sem átti aS
borg a.
En þjóShetjunum 1912 lá nú meira
á aS seSja »auragirnd« sína en svo,
að þeir gæfu sér tíma til þess.
Hór skal sýndur reikningur yflr
kostnað þingmanna við dvöl þeirra í
Rvík eins og nefndin í efri deild
taldi hann vera.
*) Sem kunnngt er kýs þingið nefnd til
að úrskurða og athnga ferðakostnaðar-
reikninga þingmanna.
Vissnlega hefir nefndin 1912 ekki verið
hörundssár fyrir landsjóðs hönd, að g e t a
samþ. aðra eins reikninga og þessara
manna.
Til fróðleiks set eg hér hverjir attu
sæti i nefndinni:
Björn Þorláksson, Eggert Pálsson
.lafur Briem, Signrður Stefánsson
Steingrimur Jónsson.
Eg get getið þess, að i almæli var
hér i fyrra snmar, að sr. Björn hefði verið
sá eini, sem e k k i vildi samþykkja reikn-
ing Jóhannesar.
Þingmenn sem eru svona óhæfilega
kostbærir landssjóði, þurfa vissnlega að
vera atkvæðameiri og þjóðhollari, en þeir
Jóhannes og Valtýr.