Ísafold - 07.05.1913, Blaðsíða 1

SB
Kemur út tvisvar
í viku. Verð árg.
4 kr., erlendis 5 kr.
eða l^ dollar; borg-
istfyrir miðjan júíi
erleníis fyrirfram.
Lausasala 5 a. ehit.
AFOLD
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus við blaðið.
ísafoldarprentsmiðja.
Ritstjóri: Ólafur Björnsson.
Talsími 48.
XXXX. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 7. maí 1913.
37. tölublað
I. O. O F. 94599.
Alpýðufél.bókasafn Templaras. 3 kl. 7—9.
Augnlækning ókeypií í Lækjarg. 2 mvd, 2—3
Borgar9tjóraskrifstofan opin virka daga 10—3
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12—8 og 5—7
%ma- nef- halslækn. ók. Pósth.str. 14Afid. 2-8
íslandsbanki opinn 10—2>/« og ð'/s—7.
K.P.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8ard.—10 slod.
Alm. fundir fid. og sd. 8>/i sfðd.
Landakotskirkja. Guðsþj. 9 og 6 í helgum.
Landakotsspítali f. sjúkravitj. 11—1.
Ijandsbankinn ll-2'/t, 51lt-6'lt. Bankastj. 12-2
Landsbókasafn 12-8 og 5-8. Útlán 1—8.
Landsbiinaoarfélagsskrifstofan opin frá 12 2
Landsféhirðir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafnið hvern virkan dag kl. 12-2
Landgsiminn opinn daglangt (8-9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str.28 þd.ogf d. 12—1
Náttúrugripasafnið opið 1'/«— <;'/» a sunnud.
Samabyrgð Islands 10-12 og 4-6.
Stjörnarráðsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Reykjavíkur Pósth.8 opinn daglingt
(8—10) virka daga; helga daga 10—9.
Tannlækning i5keypis Pósth.str. 14B md. 11—12
Vifilstaðahælið. Heimsóki. ^rtimi 12—1
Þjððmenjasafnið opið þrd., fimd. og sd. 12—2.
Nýja Bíó
sýnir gríðar-langt prógram þriðjudag
6. mai og næstu kvöld:
/. Fjðrmenningarnir.
2. Ttlúskeffuíiðarnir þrir.
3. Kmkfu að mér! —
Pantið bílæti í talsima 344. Op-
tnn hálf tima á undan sýningum.
Erl. símfregnir.
Khöfn 6. mai 1913.
Afsal Skútari.
Svartfellingarhafa afsal-
að sór Skútari.
Bóndinn á Hrauni.
Bóndinn á Hrauni var leikinn á
lauqarda^ (í kql. leikhúsinu) og hlaut
%óðar viðtökur.
Eldarnir að íjallabaki.
Nánari skýrsla sjónarvotts.
Frá Eyrarbakka
lagði undirritaður af stað, á-
samt Kjartani Guðmundssyni ljós-
myndara, þriðjudaginn 29. apríl,
kl. blÍ2, f- h. I förina bættist hjá
Tryggvaskála Þorfinnur Jónsson
gestgjafi. Við fórum skemstu leið
og beztu, upp Skeið og Hreppa, og
riðum Þjórsá á Nautavaði, kom-
um að Galtalæk á Landi kl. 10
um kvöldið. Fylgdarmann feng-
um við okkurá Leirubakka, Magn-
ús, son Sigurðar þar. Hann reynd-
ist okkur hið bezta: ötull, vegvís,
kunnugur vel og kátur. Þeir komu
jafnsnemma að Galtalæk nnnan
úr eldi* þeir nafnar Olafur ís-
leifsson i Þjórsártúni og Ólafur
Jónsson i Austvaðsholti. Fræddu
þeir okkur á öllu því, sem þeir
vissu tíðinda innan að.
Úr bygÖ.
Frá Galtalæk héldum við fé-
lagar kl. 10Va um kvöldið og
höfðum meðferðis heybagga handa
hestum okkar. Veðrið var hlýtt,
hægur andvari af fjöllum, létt-
skýaður himinn. Leiðinni þarf
ekki að lýsa, við héldum fjalla-
baks leiðina nyrztu inn Land-
manna-afrétt. Vegurinn var yfir-
leitt greiðfæi*, snjólaus með öllu,
þangað til kqmið var inn í mitt
Sölvahraun. Úr þvi fóru að koma
snjódrefiar, sem ágerðust, þegar
innar dróg, og síðasta spottann
frá Nýja-hrauni urðum við að
ganga.
Vitinn framundan. Runnið á Ijósið.
Skuggsýnt var ^að ríða inneftir
og erfitt að halda vörðunum, enda
glapti okkur sýn það sem fram
undan var alla leiðina, eldbjarm-
inn niðri við sjónarröndina og
glampinn og litbrigðin langt upp
á himinn, dumbrauðir skýbólstr-
ar fyrir ofan skærustu birtuna,
þá þynnri skýjatása með gulls-
lit, sem náði víða vega austur og
upp á loftið. Bjarminn skýrðist
þegar nær dró. Samræður féllu
niður. Við vorum hugfangnir af
þessari sýn, er rak okkur áfram
alt hvað af tók, til að komast sem
næst eldinum fyrir dagsbrún. —
Löng þótti okkur leiðin inn fyrir
Valahnjúka, sem altaf skygðu á
sjálfan eldinn, en þar tóku þá
við nýar hæðir, og yfir þær urð-
um við að fara. öskulagið á
snjónum, sem smá-ágerðist eftir
þvi sem innar dró, var nú orðið
siðasta kaflann á leiðinni, að
minsta kosti 2 til 3 þuml. á þykt.
Eldarnir i augsyn. — Stórfeld syn
og minnisstœð.
Sjálfan eldinn sáum við nálægt
óttu, þegar lýsa tók af degi. Og
þá vorum við komnir inn undir
brúnina á nýrunna hrauninu. Þar
áðum við og snæddum náttverð,
og nú varð ekki komist öllu nær
með hestana. Þetta var á hæð,
og þaðan var afbragðs útsjón yfir
eldvarpið og hraunið. Sú sjón,
sem nú blasti við okkur, verður
okkur minnisstæðari en alt, sem
við höfum áður séð.
Eg treysti mér illa til að lýsa
því, sem fyrir augun bar. Um
hin ýmsu stærðarhlutföll, svo sem
fjarlægð, ummál og hæð eldvarps-
ins gátum við ekki orðið á eitt
sáttir, enda erfitt að ætla á það
í fljótu bragði. Að því er mér
virtist, var eldurinn uppi um 400
m. inn af þeirri brún hraunsins,
sem við komum að, að eins á þeim
eina stað, og hvergi annarsstaðar.
Þar risu upp eldstrókar af jafn-
sléttu — en þó hraungúll utan
um — allir á sama stað, einn
langhæstur í miðjunni, en smærri
súlur utan með — alt fímandi
bál á fleygiferð, sem hríslaðist út
og rigndi síðan niður, með neista-
flugi, sem sindraði meðan skugg-
sýnt var, en hrundi niður eins
og dökkar perlur, þegar bjart var
orðið. Eldstólparnir tóku upp
fyrir Hrafnabjörgin á bak við,
frá okkur að sjá, og hæð þeirra
ætla eg að láti nærri 100—150 m.
Félagar mínir hugðu eldinn hærri.
Þetta sifelda gos, sem var samt
og jafnt allan tímann, sem við
vorum þarna, var ekki óáþekt
vatnsgosinu úr Geysi, meðan það
er hæst. Við gátum að minsta
kosti ekki borið þetta saman við
neitt líkara. En þetta gos bar
vitanlega af því sem gull af silfri.
Þykkan, svartan mökk lagði
af gosinu sjálfu, en úr hrauninu
í kring stigu víðsvegar upp þykk-
ildis gufubólstrar.
Meðan ekki var full-birt, virt-
ist víða loga ofan á bráðinu, þar
sem hraunið var yngst, en það
hvarf með dagsbirtunni. Hraunið
var annars alt grádökt á lit, svart
í fjarska.
Sólaruppkoman
Meðan við snæddum náttverð
og störðum tyggjandi á þessa
mikilfenglegu sjón, kom sólin upp
yfir Hrafnabjörgum. Okkur varð
starsýnt á hana, enda kom hún
okkur all ókuunuglega fyrir sjónir.
Það var engu líkara en að fallið
hefði á hana aska, svo var hún
upplituð og torkennileg orðin
gegnum mökkinn og borin saman
við glóðina fyrir framan. Hann
hefir líklega séð hana eins á sig
komna, sá sem þetta kvað endur
fyrir löngu:
Sólin guðs sést nú bleik,
sem gull það liggur í reyk. -
En sólin fór að taka sig þegar
hún hafði sig upp úr einiyrjunni.
Þegar hún hækkaði á himninum
sló fölva á eldinn.
Umbrum brumbr, ambrum brambr.
Við höfðum búist við dunum
og dynkjum úr eldinum, þegar
nær drægi. En hljóðið, sem við
heyrðum frá því að við komum
á áfangastaðinn og úr því, var
alt annað. Það var ekki sá há-
vaði af því, að við þyrftum að
brýna raustina í viðræðum, en þó
var það mjög glögt og áberandi.
Eg var lengi að gera mér grein
fyrir hverju hljóðið líktist. Tónn-
inn í því nær ef til vill bezt
vísubyrjuninni hans Æra-Tobba:
»Umbrum brumbr og ambrum
brambr«, kveðinni með hæfilegum
drætti, þögnum og áherzlum. En
það var eins og saman færi hvæs,
glamur og gnýr. Helzt datt mér
i hug að það líktist því að heyra
í fjarska stóra trjáboli falla i si-
fellu ofan á hrauk af bárujárni.
En hvernig á þessu glamri gat
staðið, er erfitt að skilja.
Umhverfið.
Uppdrátt landmælingamann-
anna dönsku — Heklu og um-
hverfi hennar — hafði eg tekið
með mér, en hann kom ekki að
neinu haldi, náði ekki nema skamt
inn fyrir Valahnúka, eða alt að
eldsvæðinu. Eg gerði því laus-
legan uppdrátt yfir svæðið og fór
eingöngu eftir þeim skýrslum,
sem fylgdarmaður okkar gat gefið
um áttir, fjallaheiti og önnur
örnefni.
í norðri blasti við Melfell, suð-
ur af því, en í norðaustur frá
okkur að sjá, Hrafnabjörg, og
suður af þeim (suðaustur frá okk-
ur) Sauðleysur. Vestan undir
Sauðleysum rennur Helliskvísl til
norðurs fram með Hrafnabjörgum
og Melfelli út i Tungnaá. í suð-
ur frá okkur liggja Króköldur
meðfram Helliskvísl að vestan,
en suðvestur frá þeim liggja
Krakatindar. Milli Krakatinda og
Sandleysna er Lambaskarð; vest-
an við Helliskvísl beint á móti
heitir (eða hét að þessu) Lamba-
fit, flatlendi með dálitlum gróðri.
Þar áðu fjallrekstrarmenn lömb-
um á vorin áður en lagt var á
kvíslina og haldið áfram austur
um Lambaskarð. Vegur þessi er
beinni leið og skemmri inn i
aðalafréttinn, en er raunar snið-
gata út úr sjálfum Fjallabaks-
veginum, er liggur suður með
Helliskvísl austan í Króköldum
yflr kvíslina norðarlega í Sauð-
leysum, siðan í hálfhring með
þeim, fyrst í :suður, þá í norð-
austur alt að Landmannahelli.
Afstaða eldsins og lega'hraunsins.
Kl. 5 fórum við að skoða okk-
ur um. Þorflnnur gætti hest-
anna.
Við gátum okkur til, að þegar
eldurinn brauzt út, hafi jarð-
sprunga mikil ca. 3. km. löng
myndast alla leið sunnan af Króka-
öldum norður yfir Helliskvísl og
gegnum öxl Hrafnabjarga, er að
norðri veit. Nokkru norðar en í
miðri jarðsprungu þessari er gíg-
ur sá, er nú gýs i sífellu. Hann
er rétt austan við Helliskvísl, lít-
ið eitt norðar en fyrir miðju
Lambaskarði. Frá honum renn-
ur vellandi hraunflóðið út í kvísl-
ina norður með henni austan
megin og stefnir á vestur hliðina
á Melfelli.
Líkindi eru til, að eldvörpin
hafl verið fleiri í byrjuninni, þvi
hraun hefir runnið yfir Lambafit,
þar sem hún virðist liggia hærra
en eldvarpið, sem nú gýs. Auk
þess liggur hraunrimi til suðurs
upp á Króköldum. Þær liggja
svo hátt, að óhugsandi er, að
hraunið hafi runnið svo upp í
móti, enda var eins og mótaði
þar fyrir 1 eða 2 gígum. Hraun-
rimi þessi er í gili, sem liggur frá
suðri til norðurs; er á að gizka
1200 m. á lengd, en breidd hans
hefir gilið takmarkað, svo hún
mun ekki fara fram úr 100 m.
Þarna hyggjum vér jarðsprung-
una byrja, en getum þó ekki full-
yrt neitt um það, annað en að
eldvarpið, sem nú gýs, er í sömu
stefnu sem hraunriminn; og úr
öxlinni á Hrafnabjórgum rauk
víða og báru reykir þeir í gíginn
og hraunrimann ofan af Króköld-
um að sjá.
Aðalhraunið hefir runnið yfir
Lambafit, brúað Helliskvísl á all-
löngu svæði og lokað bæði Fjalla-
baksvegi og afréttarleiðinni aust-
ur Lambaskarð. Breidd hrauns-
ins frá vestri til austurs áætluð-
um við um 4—500 m.
Út á hraunið.
Ylur undir fótum. Brennisteins-
daunn. Snjóbráð og vatnsmekMr.
Þar sem við komum að hraun-
brúninni var hraunið orðið það
kalt, að eg gat gengið út á það
góðan spöl. Efstu nybburnar
voru orðnar kaldar, en skorpan
annars öll ylvolg, svo að vel fanst
gegnum vatnsstígvélasólana.
Annars var hitinn nokkuð tois-
jafn og reyki lagði viða upp úr
sprungunum. Víða var hraunið
svo gljúpt, að það molnaði undir
fæti svo sem aska, og hefði mátt
moka þvi upp með skóflu á köfl-
um.
Brennisteinshrúður voru viða á
hrauninu, og lagði frá þeim svo
megnan ódaun fyrir vitin, að lítt
var þolandi og eg fann til eymsla
alt ofan í lungu.
Víða hafði hraunið brætt sig
gegnum stóra snjóskafla. Sér-
staklega einkennilegt var að sjá
hvernig aðfarir þess höfðu verið
við Króköldur. Þar var snjóskafl
að minsta kosti 2 mannhæða hár
og jaðarinn þverhnýpt niður hraun
megin og bil á milli hans og
hraunstorknunarinnar eins og geil.
Það var hitinn af hrauninu með-
an það rann, sem hafði brætt
svona frá sér, lengra en renslið
náði sjálft.
Ilt var að sja glögt til þar sem
hraunrenslið náði vatninu í Hell-
iskvísl, því að þar stigu upp helj-
armiklir gufumekkir, eftir vind-
stöðunni niður kvíslina, og þeir
byrgðu alla útsjón þar.
Hitamæli stakk eg á einum stað
2—3 þml. ofan í öskufrauð í út-
jaðri hraunsins, og sýndi hann
42 stig (celsius).
»Þar var af lifandi fdtt«,
eins og geta má nærri, þarna inn
í óbygðunum á þessuni tíma árs.
Þó fundum við á einum stað
við hraunröndina græn grös, sem
teygðu sig upp úr þunnu ösku-
lagi.^Þau hafa lifnað þarna snögg-
lega við hitann, sem hafði brætt
ofan af þeim snjóinn.
önnur lífsmörk náttúrunnar
sáum við engin, nema tvo hrafna,
sem komu fljúgjandi neðan að,
sveimuðu hljóðir yfir hraunið um-
hverfis eldgosið elnu sinni, og
hurfu síðan eitthvað áfram. Ólík-
legt er, að þeir hafi orpið svona
innarlega, fjarri mannabygðum.
Hitt þótti okkur sennilegra, að
þeir hafi farið þangað fyrir for-
vitnissakir, rétt eins og við hinir.
Ljósmyndir.
KjartanGuðmundsBontók nokkr-
ar myndir af því, sem fyrir aug-
un bar, bæði af eldinum sjálfum,
snjóskafli við hrauubrúnina, vatns-
mekkinum 0. fl. Þetta eru ef til
vill fyrstu ljósmyndirnar, sem
teknar hafa verið af íslenzkii eld-
gosi.
En vél hans var of þung i vöf-
um. Hann treysti sér ekki með
hana yfir hraunrimann við Krók-
öldur og komst því ekki eins
nærri eldinum og skyldi.
Meðan hann var að hagræða
vélinni var eg úti á hraunínu og
varð eg að bíða hans þar um tíma
til að komast með á myndina.
Eg settist niður — en stóð skjótt
upp aftur. Mér varð ekki um
sel þarna, því mér fanst jörðin
hreyfast undir mér. Þetta hefir
víst ekki verið annað en ímyndun,
en hitt var ekki hugarburður, að
hún brynni undir fótum mér.
Leit að austureldum.
Eftir fljótlega athugun á um-
hverfi og afstöðu eldsins og legu
hraunsins lögðum við Magnús upp
Króköldur um kl. 8, í suðvestur
í átt til Krakatinda, til að svipast
um eftir eldum þeim, sem fyrst
brutust út 25. apríl, en hjöðnuðu
brátt niður og hurfu svo með öllu,
nokkru eftir uppkomu norðureld-
anna.
Okkur sóttist ferðin seint suður
eftir, þvi færð var þung, en kom-
umst þó um kl. 10 það langfc, að
vel sá til Krakatinda og lengra
suður um. Þar var hvergi reyki
að sjá, öskufall, né önnur vegs-
ummerki elds þar á nálægum
slóðum.
Af þessu ályktuðum við, að
syðra gosið væri miklu austar en
kunnugir höfðu gizkað á i fyrstu
og sáum okkur því ekki fært að
halda lengra, en hurfum aftur i
áfangastaðinn skemstu leið. Kl.
var um 11 er þangað kom.
Ferðalok.
Nú var strax stigið á bak og
haldið heim á leið, sama veg,
nema nú á ferju yfir Þjórsá á
Hrosshyl. .
Við riðum þann dag allan og
næstu nótt og komum að Tryggva-
skála aftur kl. 4 morguninn eftir
(fimtudaginn 1. mai). Ferðin tók
þannig ekki nema tæpa 2 sólar-
hringa, enda hafði okkur ekki
komið dúr á auga.
Eldgeysir og Hörpuhraun.
Eldvarpið, sem við sáum, höf-
um við skýrt Eldgeysi í höfuðið
á gamla Geysi, vegna likingar-
innar milli gosanna, en hraunið