Ísafold - 17.05.1913, Blaðsíða 2

156
ISAFOLD
Eg hefi áður bent á, að nanðsynlegt
•vseri að hafa að minsta kosti eitt her-
bergi í hverjum skála, þar sem hægt
væri að halda ákveðnu hitastigí fyrir
rjómann og s/runa, en hvergi hefir
það enn komist í framkvæmd.
Þá kem eg að stjórn búanna. Sum
staðir gerir hún sama og ekki neitt.
Formaðurinn eða framkvæmdarstjórinn,
sem á að sjá um alt til búsins, kemur
sjaldan eða aldrei í búið, og ef bústyr-
an gerir honum orð um eitt eða annað,
þá fær hún máske ekkert svar eða þá
að það kemur um seinan. Jafnvel ervt
þess dæmi, að þeir hafa tekið fram
fyrir hendurnar á búst/runum og t. d.
bannað þeim að s/ra rjómann.
Hér þurfa allir — ef vel á að vera
— að gera það sem í þeirra valdi
stendur til að vinna að því að alt geti
gengið sem greiðast og smjörið geti
orðið sem bezt.
Þá er að minnast á bústyrurnar.
Eins og kunnugt er, hafa þær allar
•— eða sama sem allar — fengið þekk-
ing sína hjá mór. Nokkrar hafa líka
fullkomnað sig í smjörgerð á dönskum
mjólkurbúum.
Málið er mór því heizt til skylt til
þess að eg geti lagt dóm á, hve færar
þær eru að leysa verk sitt vel af hendi
En svo mikið get eg sagt, að þær eru
vitanlega misjafnar í starfi sínu eins
og gengur og sumar ekki eins full-
komnar og þær þyrftu og ættu að vera.
Nú er þó orðið úr svo mörgum að
velja, að ekki ætti að vera miklum
vandkvæðum bundið að fá vel iiðgeng-
ar búst/rur.
Vitanlega er starf þeirra ekki svo
vel iaunað, að útlit só fyrir, að þær geri
það margar að lífsstarfi sínu, þar sem
flest búin starfa heldur ekki nema
hálft árið eða jafnvel skemur. Þó teldi
eg það gagnlegt, að utanfarir þeirra
héldust við, að einhverju leyti, eink-
um með tilliti til s/ringarinnar.
Hitun rjómans (Pasteurisering) hefir
sem kunnugt er haft stórkostlega þ/ð-
ingu fyrir dönsku mjólkurbúin í sam-
bandi við s/ringuna. Hiugað til hefi
eg ráðið frá því hér og geri það enn-
þá, meðan bú okkar starfa ekki nema
sumarið. Þann tíma árs er miklu hægra
að fá hreina og góða mjólk.
í öðru lagi hefir upphitun mikinn
kostnað i för með sór. Ahöldin. sem
til þess þarf, myndu kosta 2—3 þús. kr.
(Pasteuriseringsvél, kælivól og gufuket-
il, einnig vél til að hagn/ta gufuna
frá pasteuriseringsvólinni).
Þetta kynni þó að vera kleift, ef því
fylgdu ekki fleiri útgjöld. Stærsti út-
gjaldaliðurinn yrði eldsneytið, hvort
heldur það yrði innlent eða útlent.
Verðhækkun smjörsins, sem við það
ynnist, myndi eta upp af tilkostnaðin-
um eða máske meir en það. Vitan-
lega efast eg ekki um, að þeir dagar
muni koma, að smjörbúin okkar taka
upp pasteurisering með fullkomnum
áhöldum, t. d. þegar járnbrautin
kemur og bændum hefir vaxið svo
fiskur um hrygg, að þau bú sem nú
framleiða 10 þús. pd. framleiða 50
þús. pd. eða meir.
Hvað s/ringu viðvíkur, þá hefi eg
altaf talið hana eitt bezta meðalið til
að fá gott smjör, þó eg hinsvegar við-
urkenni að slæm s/ring getur orsakað
meira tjón en gagn. Vitanlega verður
maður að krefjast þess af öllum bú-
st/rum, að þær kunni að framleiða
góða s/ru og halda henni við þ. e. a.
s., ef stjórnin er samhent búst/runni.
í Danmörku t, d. er s/ran og hefir
ávalt verið talin eitt hið þyðingarmesta
og jafnframt vandasamasta starfið við
mjólkurbúin. Að því er unnið enn
fram á þenna dag að fá betri og sterk-
ari s/ru, og væri það helzta og stærsta
verkefnið fyrir sórfræðing í smjörgerð
hér hjá okkur.
Geymsla smjörsins er einnig mjög
þ/ðingarmikið atriði fyrir smjörbúin.
Hvert smjörbú ætti að hafa íshús eða
kælihús í sambandi við smjörskólann
til geymslu fyrir smjör sitt, frá því
það er tilbúið og þar til það er sent
á markaðinn. í kælihúeinu á líka að
mega geyma hreinan ís t'l að kæla
rjómann með, áður strokkað er. Það
er mjög skaðlegt, sem eg því miður
hef ástæðu til að ætla, að strokkað só
við of hátt hitastig, einkum þar sem
skortur er á köldu vatni.
Nauðsynlegt er einnig að strokkur-
inn hafi ákveðinn hraða meðau a strokk-
uninni stendur. Smjör það sem
strokkast t. d. við svo mikitin hita, að
strokkurinn þarf ekki nema 20 mínút-
ur eða minna, geymist ver en smjör
það er strokkast hefir á 30—40 tnin.
Smjörið þarf að flytja á svo skörnm-
um tíma, sem frekast er kostur, frá
8rnjörskálanum til skips eða í kælirúm.
Helzt ætti það að gerast að nóttu til,
þegar heitt er í veðri, en só þess ekki
kostur, þarf að breiða hvítan og þótt-
an dúk yfir smjörið. Hitt þarf naum-
ast að taka fram, hve skaðlegt það er,
að smjörið standi bert úti í brennandi
sólarhita, eins og þó munu dæmi til.
Hvernig fer svo um smjörið, er í skip
kemur? Flest skipin hafa ekkert kæli-
rúm heldur flytja smjörið < lest innan
um /msan varning, sem getur haft
skaðleg áhrif á smjörið. Smjör sem t.
d. er búið að geyma í íshúsi og er svo
látið liggja fleiri daga í heitu og vondu
lofti í lest, skemmist fljótt og missir
sitt góða bragð.
Undanfarin reynsla hefir synt, að
smjörið okkar verður oft 4—10 vikna,
þegar það kemst á sölustaðinn og hefir
það — eins og gefur að skilja — mjög
slæm áhrif á gæði þess og gangverð.
Lítum svo á hvernig farið er með
danska smjörið. Skipin sem flytja
smjörið hafa öll kælirúm og fara tvis-
var í hverri viku til Englands. Smjör-
ið verður því aldrei meir en í mesta
lagi 14 daga gamalt, þegar það er
komið til smásalanna. Þrátt fyrir það
heyrast oft kvartanir um, að smjörið
haldi sór illa — verði of gamalt.
Hvað mættum við þá segja?
Hvað viðvíkur smjörsalti, s/ru,
smjörlit o. fl. skal eg geta þess, að eg
hefi ætíð fengið það frá góðum og
þektum verksmiðjum.
Að síðu8tu vil eg taka það fram, að
mér finst það skylda umboðssala okkar
í Englandi, að láta hlutaðeigandi smjör-
bú tafarlaust vita um, ef eitthvað þyk-
ir sérstaklega aðfinsluvert við smjörið
en ekki skella skuldinni yfirleitt á alt
íslenzkt smjör fyrir það; með því er
líka hætt við að umbóta árangur af að-
finslunum verði lítill.
Eins og þegar er sagt, er ærið að
vinna fyrir íslenzka smjörgerð og smjör-
sölu og vildi eg óska, að þar yrði
margt unnið til umbóta og það sem
fyrst.
Hvítárvöllum 4. febr. 1913.
Hans Gronjcldt.
Einar Hjörleifsson
og Stúdentafélagið.
Þegar eg sá þann feikna lestur,
sem hr. Einar Hjörleifsson hedlur i
síðasta blaði ísafoldar, datt mér í
hug að snúa við gömlum málshætti
og segja: Ojt veldur lítið ejni Ijót-
um draumi. Og þessi lestur er
bæði merkilegt og minnilegt dæmi
um það hvað skáld getur dreymt.
Allir munu hafa tekið eftir því, að
í draumi sýnast hlutirnir oft miklu
stærri en þeir eru í raun og veru,
ef draumurinn annars merkir nokk-
uð (sbr. þjóðsöguna um »Dalakút-
inn«). Hugsanalif skáldanna er líka
oft meira draumur en veruleiki, og
kunni nokkrir að stæra og láta sér
i augum vaxa jafnvel smámuni, þá
eru það einmitt skáldin. Gáfa þeirra
er að miklu leyti einmitt fólgin í
því að geta vinsað úr einstök atriði
og farið með þau eins og sjálfstæða
heild. — Verðmætið i því sem þau
gjöra er þá fólgið í þvi, að þau lýsa
ítarlega og átakanlega og tekur eng-
inn eftir hinum veiku hliðum þeirra
fyr en þau koma inn á svið hins
verulega og áþreifanlega. — En þar
eru skáldin veik — framúrskarandi
veik.
Þetta hefi eg lengi vitað, en sjald-
an fengið jafn áþreifanlegt dæmi þess,
eins og áminsta grein herra Einars
Hjörleifssonar. Hvernig einn lítill
og alls ekki djúpt stefnandi eða
heimtufrekur gamanleikur fær hann
til að uppróta sínu hugmyndalífi frá
insta grunni, það er eftirtektavert.
Hvilíkt hugarmálverk hann getur
framleitt af andlegu lífi hins upp-
rennandi mentalýðs, bygt á þessu
lítilræði, það er ótrúlegt.
Að málverkið er römr hugmynd, en
ekki rétt, hugarbutður, en ekki veru-
leiki, er ekki til neins að þræta um,
tíminn mun sýna það.
Það eina, sem eg fyrir mitt leyti
hefði ástæðu til að vera hugsjúkur
út af, er það, að sjá ekki fyrir, að
einhver kynni að taka sér þenna
gamanleik svo nærri, að hann færi
að spinna dýrasta efni heila síns út
í bláinn. Því að viljandi heilaspuni
er kostnaðarsamari en margur held-
ur, hann kostar vit og glöggskygni,
sem mikla kvöl og sjálfsafneitun
getur kostað að vinna upp aftur.
Ef hr. Einar Hjörleifsson hefði
látið sér nægja að hreyta einhverjum
ónotum í stúdenta, sem máske hefði
mátt skoðast maklegt, þar sem örv-
um var að honum beint, þá hefði
eg ekkert skift mér af þvi. En af
því að hann gerir þetta að svo al-
varlegu stórmáli, sem hann vill sækja
af öllu sínu kappi fyrir dómstóli
þjóðarinnar og hver veit hvað langt,
þá neyðist eg til að skýra frá afskift-
um Stúdentafélagsins, sem hvorki
voru mikil eða merkileg, þar sem
það stóra og mikilvœqa í málinu satt
að segja var ekki stjórninni eða fé
laginu ljóst, hvorki fyrir eða eftir
að leikurinn var leikinn.
Saga þessa máls er ekki lengri en
svo, að nokkrir stúdentar komu með
það tilboð á fundi í Stúdentafélag-
inu, hvort félagið vildi þiggja að
þeir léku í nafni þess gamanleik, sem
þeir höfðu samið, og átti væntan-
legur hagnaður að ganga í hússjóð
félagsins. Sumir af þessum höfund-
um voru kunnir frá gamanleikum,
sem leiknir höfðu verið í hóp ís-
lendinga í Kaupmannahöfn og þótt
fyndnir, og félagið samþykti tilboðið
og fal stjórninni að lesa leikritið.
Höfundar lásu það litlu síðar upp fyrir
þeim af stjórninni,sem náðisttil í síman-
um með litlum fyrirvara. í einn stjórn-
nrmann, son Ein. Hjörl., náðist ekki í
það skifti og þótti mörgum óheppi-
legt, þar sem hann þótti einna lík-
legastur til ágreinings, en formaður
skoraði á hann, er hann sá hann
næst, að nota rétt sinn að kynna
sér ritið, sem hann þó ekki gerði
fyr en á aðalæfingnnni.
Þau áhrif sem leikritið hafði á
stjórnina voru í sem styztu máli að
það væri meinlaust og talsvert fvnd-
ið með köflum, en skaðlaust, sér-
staklega ef vel væri með það farið á
leiksviöi. Eftir nokkrar athugasemd-
ir um aukaatriði gaf stjórnin sam-
þykki sitt til þess að það væri leikið
ef höfundar sæju sér fært, en satt
að segja voru flestir heldur vantrú-
aðir á að nokkuð gæti úr því orðið.
En sú varð raun á að alt gekk
greiðara en út leit fyrir, og áður en
varði var leikritið komið upp og eik-
ið fyrir troðfullu húsi. Og fólk
skemti sér ágætlega að því er séð
varð, þrátt fyrir ýmsa misbresti sem
stöfuðu af ófullkominni æfingu. Eng-
inn virtist fá hinn minsta pata af því
að hér væri verið að fara með neina
»svívirðingu« eða neitt sem stórkost-
leg vansæmd gæti falist í fyrir neinn.
Yfirleitt fór alt fyrsta kvöldið eins og
höf. höfðu reiknað út. Kröfu til þess
að leikurinn yrði dæmdur á mæli-
kvarða æðri listar höfðu höfundar
aldrei gert og enginn fyrir þeirra
hönd. Heyrði eg á tal margra eftir
leikinn og þar á meðal háskóla-
kennara sem settu út á, að leikurinn
hefði getað verið vandvirknislegri að
ýmsu leyti, en meinlaus fyndist sér
hann og fyndnistilþrif með köflum.
Meira fekk enginn út úr þessum
smáleik nema hann setti sig hreint
og beint út til þess. Meinlegt var
að vísu sumt í honum, því ber ekki
að neita,’ en heildin varpaði á það
svo miklum meinleysisblæ að þess
gætti ekki stund lengur.
Máske má færa það hr. Einari til af-
sökunar að hann hefir alls ekki heyrt
petta leikrit eða séð, en að eins frétt
um atriði, rifin út úr sambandi, og
það fyrst og fremst, að hann sjálfur
yrði fyrir bitrustu skeytunum. Mátti
reyndar búast við því fyrirfram, þar
sem leikurinn var pólitískur og ein-
mitt um »bræðinginn« svokallaða,
þar sem hr. Einar lék mest áberandi
hlutverkið, svo sem kunnugt er. En
hitt er jafn kunnugt, hvað stúdentar
voru bræðingnum yfirleitt andvigir.
En hr. E. H. fanst nú samt ekki
haganlegt að láta svo sem hann
reiddist fyrir sjálfan sig. Að hann
fór og lét banna að sýna leikinn,
var ekki hans vegna sjálfs, heldur
af almennri heilagri vandlætingar-
semi, og vegna enska ritstjórans,
W. T. Steads!
Að Stúdentafélagið hafi ætlað að
fara að reisa Stead nokkurn minnis-
varða með þessu riti, er meira en
brosleg hugmynd. Að höfundar
hafi tekið hann og vegið mannkosti
hans, og svo kveðið upp dóm yfir
honum, þarf ekki að rökræða. Hans
persóna er hvorki svo lifandi í hug-
um stúdenta né almennings að slíkt
sé hugsanlegt Að nafnið var tekið,
segja höfundar að sé út af orðum
sem stóðu fyrir skömmu í ísafold
um hann, og þeim þótti hálfskop-
leg.
Heilaspuni hr. E. H. út af þessu
er því hreinasta draugs-uppvakning
og að eins skýranleg með því, að
hann þurfti að fá einhvern til að
reiðast fyrir, úr því að ekki mátti
líta út svo að hann reiddist fyrir
sjálfan sig.
En í sama reiðiflóðinu ræðst hann
á ýms atriði í leiknum og skáldar
um þau, þannig a? þau birtast nú í
alqerleqa nýju Ijósi, sem hvorki höf-
undar eða áhorfendur hafa nokkurn
tíma séð þau i. — En E. H. hefir
líka alls ekki séð leikinn eða heyrt
í hinu rétta samhengi sínu og hefði
því mátt minna um hann tala. —. í
raun og veru hefir hann samið hér
alveq nýtt leikrit, frámunalega ljótt,
vakið upp draugssendingu á Stúdenta-
félagið, sem á að koma því fyrir
kattarnef, en auðsjáanlega hefir hann
ekki kunnað þjóðsögurnar gömlu og
því síður grunað, að i þeim er tölu-
verður sannleikur. Sendingarnar
voru sem sé oft hættulegastar upp-
hafsmanninum sjálfum. — A Stú-
dentafélaginu mun þessi sending ekki
hrína, svo mikið er víst.
Hr. E. H. er eitthvað að vor-
kenna háskólanum okkar nýja. Hugs-
að hefði eg, að háskólinn væri hon-
um samt ekki þakklátur fyrir þenna
reiðilestur sinn, sem er einmitt geysi-
legur rógur um háskólann út á við,
þótt í vandlætingartón sé, sérstak-
lega þegar þess er gætt, hversu af-
skaplega staðlaus hann er og upp-
fundinn af E. H. sjálfum eða sögu-
mönnum nans.
A almenning ræðst hann lika fyrir
það, að fólk hafði ekki nógu ljótt
ímyndunarafl til þess að vinsa út úr
samhengi og gjöra getsakir sem
grimmastar. Því að þótt skoðanir
manna séu máske ekki nákvæmlega
á einu máli um leikinn, þá stendur
það þegar Jast og óhaggað, að allur
þorri manna sem leikinn sá, fór ekki
lengra í dómum sínum en svo, hvort
það og það í honum væri smekkleqt
eða ekki — nákvæmlega sami mæli-
kvarðinn sem notaður er á alla
gamanleiki í öllum siðuðum löndutn.
Hvort leikurinn væri skaðlequr eða
»svívirðilegur«, datt vitanlega engum
1 hug nema máske örfáum af þeim,
sem fundu í sig persónulega títu-
prjónsstungu, eða þektu af afspurn
smáatriði, slitin úr sambandi og ill-
gjarnlega þýdd.
Og einkennilegt er það, að þeir
sem verst láta út af þessu, hafa ekki
séð leikinn, og væri það ekki nema
vel gjört af höfundunum, ef þeir
vildu nú taka sig til og leika hann
fyrir þá yið tækifæri, þegar vand-
lætingarfárinu er farið að linna og
þeir eru hættir að skæla út af vit-
tausum hugarburði. Eg held að hlát-
urinn sigraði flesta, nema ef til vill
hr. E. H., þvi að hann fær áreiðan-
lega nóg að gera að iðrast þess að
hafa slitið svo andríki sínu, engum
til gagns, fyrir að hafa sótt kraft
niður í heim hinna æðri ósanninda,
til að svata augnabliks heift, sem
hann þó var skyldugur að reyna að
bera eins og sá maður, sem einlægt
hefir gert stórar kröfur til þolgæðis
annara.
Annars finst mér þetta oflitið
blaðamál til þess að fjölyrða um það
meira, eða smáatriði þess sem allir
eiga kost á að stækka og smækka í
huga sér eftir vild, og eftir því hvað
mönnum finst haganlegast í þann og
þann svipinn. Um gaman er heldur
ekki vel gott að skrifa í alvöru,
nema óyndisúrræðutn sé beitt eins
og hér hefir átt sér stað.
Annars held eg það vansæmdar-
laust fyrir alla aðstandendur þessa
skopleiks, þótt þeir viðurkendu að
sér hefði að miklu leyti mistekist
gamanið. Því að tilgangurinn var
vissulega aldrei sá að ofhrella eina
einustu sjúkataug eða hneyksla neinn
af þessum smælingjum.
Halldór Jónasson
form. Stúdentafélagsins.
Athugasemd,
í grein sinni um gamanleikinn »Allt
í grænum sjó« gefur hr. Einar Hjör-
leifsson í skyn að Stúdentafélagið hafi'
tekið að sér að svívirða sambandstrúna
(»spíritismann«), þvi á hana bafi verið-
ráðist með ósæmilegum hætti í leikn-
um.
Þetta er misskilningur. Hvorki stúd-
entafólagið nó stjórn þess hefir með
því að leyfa, að leikurinu væri s/ndur
1 þess nafni, 1/st samsinni sínu á skoð
unum þeim um menn og málefni, sem
þar komu < ljós. Það eru skoðanir
hofundanna en ekki fólagsins. Það var
ekki hlutverk stjórnarinnar að gagn-
r/na þær skoðanir og sjá um, að þær
væru < 8amræmi við skoðanir, sero
kynnu að ráða í stúdentafólaginu. Til
þess ætlaðist enginn. Um það eitt
átti stjórnin að sjá, að leikurinn væri
boðlegur almenningi. Hvort henni
hafi tekist það geri eg ráð fyrir að
formaður fólagsins riti um annarsstaðar
í blaðinu.
Það er þvi alls ekki rótt að stúd-
entafólagið hafi ráðist á sambandstrúna.
Og eigi lít eg heldur svo á, að það hafi
eiginlega verið tilgangur höfunda leiks-
ins að gera það, heldur hafi þeir
þózt gera gis að E. H. með þvf að
henda gaman að afskiftum hans af því
máli.
Því að það er nú svo að, jafnframt
því að það hefir verið hið mikla lán
þessa málefnis hór á landi að fá að
brautryðjendum jafn þjóðkunna gáfna-
menu og Björn heitinn Jónsson og E.
H., og jafn trygga þvi, þótt á móti
blósi, þá hefir það á hinn bóginn Kka
að nokkru leyti verið ógæfa þess. Því
oft hefir máíefnið vegna þeirra — þótt
sjálfir ættu þeir eigi sök á — fengið
slettur, vegna þess hve erfitt mörgum'
veitist að greina sundur mennina og
málefnin.
Eg fæ heldur eigi sóð, að rótt hefði
verið, hvorki af mór — sem vissulega
álít það málefni sízt alira eiga skihð
skop manna — að risa öndverður á
móti að þessi gamanleikur væri s/ndur,
nó af E. H. að leita aðstoðar yfirvalds
til að stöðva hann. Því sannarlega
vinnur enginn málefni sínu fylgi eða
vinsældir með því að troða upp < þá,
er á móti berjast og aldrei verða þeir
samherjar tnanns með því móti, og svo
mikið traust hefi eg Kka á þessu rnáli
að ekki þoki slikt þvt' hænufet aftur
á við þótt einhverir s/ni fávt'si sína <
þeim efnum með því að gera gis að
þvf eða fylgismönnum þess, hvort
heldur er < ræðu eða riti. En sízt þó
með leik, sem ekki er ætlast til að tal-
inn só alvara, og sem er gleymdur
daginn eftir að hann var syndur.
Að vera svo hörundsár að maður
kippi sór upp við slikt tel eg óheppi-
legt, enda b/st eg eigi við að sú ti'tu-
prjónsstunga hefði haft mikil áhrif á
hr. E. H., hefðu ekki margar stærri á
undan farið.
Kr. Linnet.
Enn nm eign á öðrum
mönnum.
%
í grein minni »Um eign á öðrum
mönnum« í .38. tbl. Isaf. þ. á.
skýrði eg fiá skoðunum sem ýmsir
mena hér í bæ höfðu látið í ljós,
ýmist í orðum eða verkum, eða
hvorutveggja. Að endingu spurði
eg hvort þessar skoðanir væru ekki
undarlegar.