Ísafold - 04.06.1913, Blaðsíða 2

176
ISAFOLD
Ýms erl. tiðindi.
Dönsku kosningarnar. Að-
al-niðurstaðan hefir verið símuð áð-
ur: 43 vinstrimenn, 32 jafnaðar-
menn, 31 gerbótamenn og 7 hægri
menn voru kosnir. Hægri menn
mistu í kosningunum m. a. Lars
gamla Dinesen, sem setið hefir á
þingi Dana 49 ár, hefði átt 50 ára
þingmensku afmæli 1914, ef kosinn
hefði verið nú.
Annars féllu eigi neinir merkir
menn, þeirra sem á þingi hafa setið.
Þótt gerbótamenn og jafnaðar-
menn fengi meiri hluta saman, vildu
blöð þeirra eigi annað heyra en að
Berntsensstjórnin sæti áfram, og beitt-
ist fyrir giundvallarlagabreytingunni.
En ýmsir stjómarflokksmenn, fyrst
og fremst J. C. Christensen, heimt-
uðu, að stjórnin færi frá og fengi
gerbóta- og jafnaðarmönnum allan
veg og vanda. Það ráð hefir stjórn-
in nú tekið að fara frá. En hvað
svo tekur við, hvort gerbótamenn
einir skipa stjórnina eins og 1909,
eða í sameiningu við annaðhvort
vinstrimenn eða jafnaðarmenn, það
er eigi gott að segja. En úr því
efni greiðist sennilega bráðlega, er
aukaþingið kemur saman þ. 12. þ.
mán.
Kvenréttindakonurnar á
Bretlandi virðast glata æ meira samúð
alþýðu, með óstýrilæti sinu. Fyrir
skömmu ætluðu þær að halda opin-
beran fund í Hydepark í Lund-
únum, en urðu að hætta við vegna
þess, að sýnt þótti, að þær mundu
eigi sleppa lífs úr höndum almenn-
ings.
Albaniukonungur. Einn af
þeim, sem nefndur hefir verið í þá
stöðu er Roosevelt forseti, sumpart
i gamni og sumpart I alvöru.
Líklegastur til að hljóta hnossið
það er nú sem áður talinn Vilhjálm-
ur Svíaprins.
Skandinavíu - konungarnir
eru um þessar mundir að sækja heim
Kristján Danakonung. Gústaf Svía-
konungur var í kynnisför i Kaup-
mannahöfn á sunnudaginn og mánu-
daginn, en sneri heim aftur i gær.
Úr Yerkmannalieiminum enska.
Eftirtektarvert atvik við enska járnbraut.
Vélbúnaðar-samgöngutæki hafa ekki
enn þá spent greipum um Island ; en
þar sem fariö er að undirbúa lagningu
hinnar fyrstu járnbrautar á landinu,
væri það ef til vill ekki með öllu
ófróðlegt, að eg skýrði íslenzkum les-
endum frá atviki, sem nylega kom hór
fyrir, og fult útlit var fyrir að koma
mundi öllu járnbrautakerfi Englands á
ringulreið. Verið getur að það só
skemtilegra að ferðast á hestunum ís-
lenzku, en slíkt ferðalag hlýtur að vera
heldur tafsamt og óhagkvæm t. Til þess
að viðskiftalífið þróist er það nauðsyn-
legt að tekin bó upp auðveldari aðferð
til vöruflutninga. Því er það að s e m
járnbraut er járnbrautin hið mesta
hnoss fyrir þjóðfólagið. En þó er það
svo, að þegar járnbrautakerfið er bein-
línis i höndum nokkurra einokara, þá
hindrar það iðulega frjálsan viðgang
verzlunarlífsins með háum flutnings-
gjöldum. Mál það, sem vakti svo mikla
athygli á Englandi í vetur, bendir líka
á það, að almennum óhultleik getur
stafað hætta af því. Átriði málsins
eru stuttlega, sem hér segir :
Eitt af stærstu og auðugustu járn-
bráutarfélögunum er » T h e M i d -
land Railway Company«. —
Eins og önnur félög hefir það prentuð
— Og þ. 11. júní er von Hákonar
Norðmannakonungs I hátiðlega heim-
sókn hjá bróður sínum.
Samlyndi Frakka og þjóð-
verja. Nýlega áttu 33 þýzkir þing-
menn fund með 185 frakkneskum
þingmönnum í Bern til þess að bera
saman bækur, með hverjum hætti
hægt væri að bæta samlyndi þjóð-
anna. Bundu þeir það fastmælum
með sér að vinna hverir um sig að
því af öllum mætti að draga úr þjóé-
arhatrinu og þjóðardrambinu á báða
bóga.
Brullaupsstefnan i Berlín.
Þ. 24. mai gifti Þýzkalandskeisari
einkadóttur sina syni hins forna fjand-
manns sins Cumberlandshertoga.
Steðjuðu þjóðhöfðingjar Norðurálfu
þá til Berlínar og var þar saman
komið konungafólk úr flestum lönd-
um álfunnar. Georg Bretakonungur
var þar með .drotningu sinni. Niku-
lás" Rússakeisari sömuleiðis. Af
dönsku hirðarinnar hálfu sótti Valdi-
mar, föðurbróðir konungs, brullaupið.
-— Hver hátíðin rekur nú aðra við
þýzku hirðina, því að þ. 15. júni
heldur keisari 25 ára ríkisstjórnar-af-
mæli sitt. Verður þá feikimikið um
dýrðir um gervalt þýzka ríkið.
Aldarafmæli Richards Wagners
hins mikla tónskálds var þ. 22. mai
og þess minst með viðhöfn um öll
Norðurálfulönd.
Varnarmeðal gegn barna-
veiki. Behring prófessor í Berlín,
sá er fyrstur fann ííram-meðalið,
sem nú er notað við barnaveiki
(difteritis) hyggur sig hafa fundið
bóluefni, sem dugi til varnar þessum
hættulega sjúkdómi. En fullreynt
er það eigi hversu örugt sé.
--------♦>:•<<•------
Rausnargjafir
til heilsuhœlisins á Vifilsstöðum.
Ekkjufrú Siqriður ^Asgeirsson í Kaup-
mannahöfn hefir gefið hælinu 7000
krónur og skal verja vöxtunum af fé
þessu til styrktar fátækum sjúkling
i hælinu, sem eigi er gefið með úr
sveitarsjóði.
Stórkaupmaður Dines Petersen í
Kaupmannahöfn og kona hans, frú
Jenny Petersen, heita hælinu /o kr.
árlequm styrk.
lög og reglur. Lestarstjóri einn í þjón-
ustu fólagsins, Richardson að nafni,
fekk skipun frá formanni fólagsins um
að brjóta mjög mikilsvarðandi reglu.
Hemillinn1) á eimreið hans var aðeins
gerður fyrir tíu smálesta hleðslu, en
honum var nú skipað að hlaða lestina
að hámarki þess, er eimreiðin gat dregið,
sem var meira en hemillinn
gat valdið. Hann heimtaði þá, að
sór yrði lagður til tuttugu smálesta
hemill, til þess að tryggja óhultleik
fólksins. Um þetta var honum synjað
og neitaði hann þá að hlýðnast skip-
uninni.
Lesendur gæti þess að Richardson
lestarstjóri neitaði að eins, til þess að
girða fyrir almennan háska, að brjóta
gegn prentuðum fyrirmæl-
um fólagsins. Fyrii þetta var
hann rekinn frá og forstöðumanninum
fórust svo orð vlð hann, að það hefði
jafnvel verið skylda hans að hleypa
lestinni inn á ranga línu (braut), ef
yfirmaður hans hefði skipað honum
það. Ef lestarstjórinn hefði hlýðnast
skipun þeirri, sem honum var gefin
munnlega, hemillinn síðan reynst gagns-
laus og slys hlotist af, þá hefði hann
að öllum líkindum verið sakaður um
') Hemill eða hamla ( b r a k e ) nefn-
ist áhald það, sem grípur um hjól eim-
reiðarinnar til þess að stilla gang heun-
ar eða stöðva hana.
Leikhúsið.
En Fallit (Gjaldþrotið).
Sjónleikur í 4 þáttum
eftir Bjórnstjerne Björn
son.
Það var sagt hér I blaðinu á laug-
ardaginn, að ef Boesens-flokkurinn
færi eins vel með En Fallit á leik-
sviðinu eins og hin leikritin, sem að
þessu sinni hafa verið leikin, þá
mundi óblandin nautn að sjá og
heyra leikinn.
Það er bezt að segja það þegar,
að Boesensflokkurinn hefir áreiðan-
lega aldrei leyst neitt eins vel af
hendi hér í Rvik eins og þenna leik.
Heildarsvipurinn yfir leiknum var
svo trúr, svo blátt áfram og tilgerð-
arlaus, sem hæfði jafn-ágætri sann-
leiksmynd úr lifinu og skáldrit Björn-
sons er.
Georg Brandes hefir einhversstað-
ar notað en Fallit til að einkenna þá
skáldjötnana norsku Ibsen og Björn-
son. Hann sagði, að Ibsen hefði
getað samið 3 fyrstu þættina, en þar
hefði hann látið leikinn enda, en
Björnson hefði mátt til að láta 4.
þáttinn fylgja með. Hann hefði ekki
getað látið sér nægja, að fólk gæti
sér til, að gjaldþrot Tjælde yrði
sjálfum honum og fólki hans til góðs,
hann hefði orðið að sýna það, eins
og gert er í 4. þætti.
Flestir munu geta skrifað undir
þessi orð Brandesar og margir mundu
vilja bæta því við, að einmitt fyrir
þetta sérstaka einkenni Björnsons —
hafi hann orðið þeim hugþekkari og
hugljúfari en hinn mikli skáldbróðir
hans. Sama einkenni Björnsons
kemur raunar líka fram í hinni eld-
heitu ástarsögu hans Mary, sém
hann reit á áttræðisaldri. Þegar
söguhetjan þar, hin ástúðlega, unga
kona ætlar að fyrirfara sér, sárþreytt
orðin á andstreymi lifsins, lætur hann
hinn sanna elskhuga hennar bjarga
henni á síðasta augnabliki. — Lífsins,
bjartsýninnar og kærleikans þrótt-
mikli túlkur — það er sá Björnson,
sem vér elskum.
En, annars átti þetta ekki að vera
lofgerðarsálmur um Björnson — hon-
um yrði aldrei lokið — heldur að
eins nokkur orð um meðferð Gjald-
þrotsins á leiksviðinu núna.
manndráp, og í augum laganna mundi
þaö hafa aukið á glæp hans, ef sýnt
hefði verið, að haun hefði óhlýðnast
hinum prentuðu fyrirskipunum. Hegn-
ingin mundi hafa fallið á hann en ekki
á félagið, nó heldur þann, er gefið hafði
hina munnlegu fyrirskipun, sem fólag-
ið mundi hafa talið heppilegra að neita
sem sinni. Richardson kom fram eins
og m a ð u r , og fyrir það var hon
um vikið úr stöðu sinni.
í mörgum verksmiðjum eru festar
upp viðvaranir um það, að vólar skuli
eigi hreinsaðar nó vólabönd (snúrur)
snert meðan þær eru í gangi. Þó eru
þess dæmi hundruðum saman að verk-
stjórarnir hafa skipað verkamönnum
að hreinsa vélarnar og skifta böndum
meðan þær hafa verið í gangi og verka-
menn hlotið af því örkuml og limlest-
ingar. Óft og iðulega hafa verka-
menn, líkt og lestarstjóri þessi, neitað
að brjóta hinar prentuðu reglur, og
svo verið sviftir starfa sínum.
En fólag (Union) brautarþjóna var
nú ekki í því skapi að láta járnbraut-
arfólagið (Company) leggja mannslífin
undir teningskast á þenna hátt, eða
láta það í makindum hefna sín á þjóni
sínum fyrir það að hann vildi ekki
brjóta þess eigin lög. Það (verkm.fól.)
hafði áður kært yfir órótti þeim, er
fólagar þess böföu verið beittir og
ákvað nú að láta skríða til skarar. Það
lót því járnbrautarfólagið vita, að ef
Tjœlde, gjaldþrotamanninn, leikur
Boesen sjálfur og ferst vel, sem
vænta mátti. En þó hefði hann
sjálfsagt mátt taka djarfara og sterkara
á hlutverki sínu í öðrum og einkum
þriðja þætti, þar sem þeir eigast við
hann og málflutningsmaðurinn. En
í fjórða þætti fanst mér aftur leikur
Boesens fyrirtaks góður.
Berent málflutningsmaður, sem
skáldið hefir auðsjáanlega gert sér
mest far um að vanda og er í raun-
inni þungamiðju-persóna leiksins, var
leikinn af Oiaf Petersen, langbezt af
öllu, sem hann hefir leikið, óvænt
vel eftir öðrum leik hans og svo vel,
að mikil ánægja var að.
Valborgu og Sannas léku juogfr.
Carla Miiller og hr. Chr. Frier, og var
mjög góður leikur hjá báðum. Frú
Tjalde lék jungfr. Astrid Krygell og
er það fyrsta hlutverkið, sem nokk-
uð hefir kveðið að af því, sem hún
hefir haft með höndum. Var það
mikið snoturlega af hendi leyst.
Minniháttar eru önnur hlutverk
leiksins, en öll voru þau lýtalitið
leikin.
Hver maður hlýtur að finna greini-
lega til þess, hve leiklistin á mikil
ítök í honum, er saman fara eins
gott leikrit og Gjal(Iþrotið, og eins
góð meðferð ogþað hlýturhjáBoesens-
flokknum.
Vel sé honum fyrir að hafa veitt
oss svo ágæta og efnisgóða leik-
skemtun!
í kvöld verður Gjaldþrotið Jeikið
enn einu sinni. Sjáljra sín vegna
ættu engir, sem tök eiga á þvi, að
sitja sig úr færi að sjá það.
Ego.
--------OOC=---------
Þingm. Akureyrar.
Framboðsfrestur var útrunninn í
fyrradag. Tveir keppa um þing-
menskuna, Þorkell Þorkelsson gagn-
fræðakennari og Magnús Kristjánsson
kaupm.
St ór stúkuþin g
Goodtemplara verður að þessu
sinni haldið á ísafirði. Héðan fara
24 fulltrúar vestur í dag á Botníu.
Stórtemplar Jón Pálsson bankagjald-
keri fer ekki, svo að stórvaratemplar
Indriði Einarsson skrifstofustjóri
stjórnar þinginu.
Richardson yrði ekki veitt aftur fyrri
staða hans, mundi hafið allsherjarverk-
fall meðal brautarþjóna á Englandi.
Fulltrúar félagsins svöruðu digurbark-
lega og illu einu, en brautarþjónar
lótu hvergi þokast. Annaðhvort skyldi
Richardson veitt aftur atvinna sín eða
verkfall yrði gert, kvað hvarvetna við
meðal þeirra.
Þegar svo var komið sá járnbrautar-
fólagið þann kost vænstan að lægja
seglin. En atvik þetta hefir verið
næsta lærdómsríkt. Það hefir ljóslega
sýnt, hve þroskaður samhaldsandinn
er orðinn meðal verkmanna á Eng-
landi og ennfremur, að það er ekki
fyr en járnbrautirnar eru orðnar eign
þjóðarinnar og komnar undir stjórn
hennar, að mannslífið verður metið
meira en hlutagróðinn. Að því marki
er það, sem starfsmenn járnbrautanna
keppa. Þeir vita, að þar sem gull-
kálfurinn er tignaður, þar er manns
lífið ávalt lagt á blótstallinn.
Gefi það hamingjan að viðleitni þeirra
megi sem fyrst sigra.
Ed. Archbold.
Edward Archbold,
Englendingnr sá, sem skrifar í I s a f 0 1 d
i dag, er maður 25 ára að aldri, en þó
orðinn allmikið knnnur sem blaðamaður,
íslandsráðherra á danskri
ráðherrastefnu.
Blaðið ’Jngóljur skýrir frá því í
gær, að Berlingur frá 24. maí segi,
að Hannes Halstein hafi setið danska
ráðherrastefnu deginum áður og hafi
mestur timi fundarins gengið til ís-
lands-mála
Ef hér er rétt farið með, ber að
mótmæla því eindregið, að mál vor
sé lögð undir danskar ráðherrastefn-
ur. Og enginn hefir rækilegar sýnt
fram á, að mál vor eigi þar ekki
að koma en sjálfur ráðherra, og hví-
líkt meginatriði það sé fyrir oss, að
halda þeim úti þaðan. Þykir oss því
býsna ótrúlegt, að Hannes Hafstein
hafi fyrstur orðið til að brjóta móti
því boðorði.
Þann 23. maí er frá því skýrt í
kvöld-Berlingi, að ráðherrastefna hafi
verið þann dag kl. 3 og búist viðr
að lokið væri kl. 5. >íslands ráð-
herra tók þátt í nokkurum hluta.
fundarinsc.
Svona er frásögnin I Berlingi 23.
mai, en vel getur verið, að nánara
sé sagt frá I blaðinu næsta morgun
og þaðan hafi Ingóljur sína frétt.
Yestnr-lsleDdiD^a-aDDáll.
Kynnisferðir til Islands.
Allmargir Vestur-íslendingar koma
hingað heim í sumar kynnisferð og
hverfa aftur vestur um haf með
haustinu.
A Botniu komu nokkurir síðast-
liðinn sunnudag: Asmundur Jóhanns-
son byggingameistari frá Winnipeg
með konu og 3 sonum. Ásmundur
er Húnvetningur, ættaður úr Mið-
firði, hefir dvalist vestra 13 ár og
er nú talinn með efnuðustu íslend-
ingum í Winnipeg. Ásmundur hefir
gert oss heimsókn áður (1907). Að
þessu sinni ætla þau hjón fyrst
austur um sveitir og síðan norður i
land. — Sveinn Tómasson aktygja-
smiður frá Selkirk, bróðir Jóns bónda
í Hjarðarholti í Borgarfirði. Utaná-
skrift hans i sumar verður þar.
Sveinn hefir verið 26 ár vestra.
Sigurður Sigurðsson frá Svelgsá í
Helgafellssveit, Sveinn Oddsson prent-
fyrirlesari og verkmannaleiðtogi. Er hann
maðar prýðievel mentaðar, enda þótt hann
eé litt skólagenginn og þvi a selfmade
man, eins og Englendingar segja, gáfað-
nr og fjölhæfur. true gentleman«,
segir maðar sem honnm er kunnugur,
• skemtilegur og aðlaðandi i umgengni,
gætinn i orðum 0 g áreiðanlegur eins og
stál* *. Þó að Mr. Archhold kunni
þvi miðnr eigi islenzku, hefir hann samt
lagt stund á að kynna sér islenzk mál
gegn um bérlenda menn og hefir áhuga
fyrir þeim. Næsta vetur ætlar hann að
halda fyrirlestra um Island fyrir ýms fé-
lög á Englandi og sýna skuggamyndir
héðan. Fær hann myndirnar hjá herra
Magnúsi Olafssyni Ijósmyndara, sem ræð-
ur vali þeirra, svo treysta má að þær
verði heppilega valdar. Megum vér ís-
lendingar vera þakklátir lyrir slikt, því
eigi hefir svo mikið verið gert til þess
að vekja athygli á oss á Englandi, að þar
sé að bera i bakkafullan lækinn i þeim
efnum.
Mr. Archbold hefir fastlega i hyggju
að koma til Islands til þess að kynnast
hetur landi og þjóð, en því miður munu
fjárhagsástæður meina honum að fram-
kvæma það að svo stöddu. Hann hefir
lofað að senda ísafold greinar endrum
og sinnum. Greinin sem birtist i dag hefir
þvi miður orðið að biða alllengi sökum
stöðugs rúmleysis i blaðinu. Mál það er
hún fjallar um var mjög rætt i enskum
blöðum um tima í vetur.