Ísafold - 14.06.1913, Blaðsíða 2

188
ISAFOLD
virt íslenzkt þjóðerni, og það ger-
samlega að ástæðulausu. Og slikri
móðgun þarf að mótmæla.
Oss skiftir auðvitað miklu máli,
hvaðan þessar tiltektir eru runnar,
hvort heldur frá Fálkaforingjanum,
svo sem líklegast er eða þá dönsku
hermálastjórnni, svo sem hann hefir
gefið í skyn, en ótrúlegt er. Eftir
því fer, hvers vænta má í framtíð-
inni. En það er ekki á voru valdi
að ganga úr skugga um það, síst í
kvöld. Það verður stjórnarráðið að
gera og gerir vafalaust.
En hitt geta kjósendur gert og
eiga að gera, þeir eiga að mótmæla
lögleysunni, lítilsvirðingunni og —
heimskuuni, liggur mér við að segja,
sem herferð þessi lýsir svo óþarflega
skýrt.
Þeir sem flaggað hafa hér í bæ
með dönsku flaggi og flaggað höfðu
í morgun — Danir ekki síður en
íslendingar — hafa allir undantekn-
ingarlaust að því er mér er sagt,
mótmælt á sína vísu: Þeir drógu
danska flaggið niður, þegar fregnin
um hinn fræga Fáíkasigur barst á
land. Þeim gazt ekki betur að
sigrinum en það, enda ekki ómögu-
legt, að nokkur bið kunni að verða
á því, að danska flaggið eigi aftur-
kvæmt á sumar þær stengur.
Vér megum ekki verða eftirbátar
þessara mótmælenda. Vér eigum
allir að mótmæla þessum tiltektum,
undantekningarlaust, ekki með orða-
skvaldri — það er komið nóg af
því í íslenzku herbúðunum — held-
ur þvert á móti, finst mér, með
sem einföldustum en þó um leið
eftirminnilegum orðum.
Ef til vill mætti nota uppkast
okkar þm. Rvíkur til fundarályktun-
ar. Það er á þessa leið:
Fundurinn mótmælir eindregið
hervaldstiltektum »Fálkans« á Reykja-
víkurhöfn í morgun, sem bæði ólög
mætum og óþolandi.
Vér mótmælum allir!
Ræða Jóns saqnjræðinvs.
Eg hefi i rauninni litlu við það
að bæta, sem fyrri ræðumaður sagði,
enda er minna undir því komið að
eyða hér að mörgum orðum en
því, að skýr og einbeittur vilji kjós-
enda sé látinn í ljósi, og það ætl-
umst við til, að gert verði með
fundarsamþyktinni, og hitt annað,
að við vildum helzt hafa umræður
sem styztar og reyna að fyrirbyggja
það, ef unt væri, að nokkur þau orð
féllu, sem betur væru ótöluð, þvi
hér er um viðkvæmt mál að ræða.
Það liggur í augum uppi fyrir öllum
þeim, sem heyrt hafa málavexti, að
hér er um gerræði að tefla af hendi
Dana, sem ekki má láta ómótmælt,
og það í atriði, sem varðar talsvert
miklu. Hér er sem sé um það að
ræða, hvort íslenzkt löqreqluvald. eða
danskt hervald skuli ráða á íslandi,
— hvorki meira né minna. Hafi
varðskipsforinginn danski mannað
bát í dag til að taka bláhvíta fánann
af litlutn skemtibát hér á höfninni,
þá má ef til vill búast við því á
morgun, að hann skjóti mönnum í
land til að draga hann niður á hús-
unum hér í bænum, því hingað til
hefir það verið álit flestra manna, að
löggæzluvajd bæjarfógeta tæki eigi
síður til hafnarinnar en bæjarins.
Þegar slík atvik koma fyrir, er það
hrein og bein skylda manna, og þá
ekki sizt þingmanna, að grípa til
þeirra vopna, sem lögin heimila
hverjum þeim, sem gerræði er beitt-
ur, án þess að hafa afl til að standa
á móti, þeirra vopna, sem hafa sama
gildi í dag, sem fyrir rúmum 60
árum, á þjóðfundinum 1851, er
nokkuð svipað kom fyrir, en það er;
að mótmæla slíku ] gerræði leinarðlega
0g afdráttarlaust. Og ekki get eg
annað en tekið undir þau ummæli
samþingismanns míns, að mjög sé
hætt við því, að þessar tiltektir varð-
skipsforingjans verði til þess að
fjölga bláhvítu fánunum hér eftir i
bænum, en fækka hinum að sama
skapi, þeim rauðhvítu, — og mun
þó víst ekki hafa verið til þess ætl-
ast. En margt fer öðruvísi en ætl-
að er.
Ræða Bjarna jrá Vogi.
»Fátt er svo með öllu ilt að ekki
boði nokkuð gott« má segja um við-
burði þessa dags. Því að ilt verk
var hervirki það, sem unnið var hér
í morgun og þingmenn Reykvíkinga
hafa nú lýst fyrir yður. En feginn
er eg að sjá það góða, sem af því
hefir hlotist. Hér sé eg fjölda manna
horfna að einu máli, sem hingað til
hafa staðið á öndverðum meiði, og
er það Reykvíkingum sómi, hversu
einhuga þeir hafa mótmæltóhæfunni.
Mér var það mikil gleði, er eg las
á götuhornum auglýsingu um þenna
borgarafund frá þingmönnum Reyk-
víkinga Því að víst hafa þeir gert
kjósendum sínum drengskaparbragð,
er þeir gáfu þeim tækifæri til að
mótmæla með krafti og til að mót-
mæla allir. Mér var enn gleði að
því, er eg si hversu drengilega þeir
urðu við, sem höfðu danskan fána
á stöng. Þegar þeir spurðu þetta
hermdarverk, þá drógu þeir merkið
niður, og þar á meðal margir, sem
menn hefði eigi vænst þess af. Eg
hjó eftir þeim orðum fyrsta ræðu-
manns, að vel gæti hann trúað því,
að sá litur kæmi seint á sumar stang-
irnar aftur. Eg vil bæta því við, að
eg vona að hann komi seint á nokkra
þeirra.
Annars er það allmikill ósiður hér
í Reykjavík að draga fána á stöng
við alskonar ómerkileg tækifæri.
Hvergi sést það annarsstaðar, hvar
sem farið er um heim, en þá er sá
ósiður óþolandi, þegar ætið er dreg-
ið upp merki annarrar þjóðar svo sem
hér er títt. Höfum vér, íslendingar,
enga ástæðu til að elska þann fána.
Hann er auðvitað heilagur þeirri þjóð,
sem fekk hann af himnum ofan fyr-
ir nokkurum öldum, en oss er hann
óviðkomandi.
Allir vitum vér, að skoðanir hafa
verið skiftar um íslenzka fánann, en
þó hafa mótmælin í dag verið ein-
róma. Þetta sýnir að sú ósk er
djúpt innrætt eðli allra íslendinga,
að vér megim njóta réttar vors að
hafa eiginn fána, svo djúpt, að þeir
vilja með engu móti þola að ofbeldi
sé sýnt íslenzkum fána, jafnvel þótl
eigi hafi nema nokkur hluti þjóðar-
innar samþykt hann. Er þeim þetta
mikill sómi, einkum þeim sem áður
hafa lagst í móti málinu. Eg þarf
eigi að mæla með mótmælatillögu
þingmanna, því það er sjálfsagður
hlutur, að hún verður samþykt af
hverjum eiuasta manni í öllum þess-
um mannfjölda. En eg ætla að bera
hér fram aðra tillögu, sem er eðli-
legt áframhald af hinni, svo hljóð-
andi: Fundurinn telur sjálfsagt að
hér eftir verði einungis íslenzkur
fáni dreginn á stöng hér í bænum,
og væntir þess að svo verði um land
a’t. Yænti eg að menn verði eigi
siður samhuga um að samþykkja
þessa tillögu mína. Því að eigi nægir
að mótamæla einu sinni jafnvel þótt
svo drengilega sé gert sem hér, held-
ur verður að mótmæla sí og æ og
samfelt. En það verður á engan
hátt betur gert en í verkinu, að láta
hér aldrei sjást annan fána en ís-
lenzka fánann.
Eg vona að sú alda þjóðmetnaðar,
sem vakin hefir verið i dag, gangi
yfir alt þetta land og brotni eigi í
bráð, og eg vona að sá eldur slokni
aldrei, sem kviknað hefir hér í dag
í hugutn manna. Þykist eg þess
fullviss, að allir þeir, sem hér eru
saman komnir, stundi það af alúð,
að veita öldunni sem víðast og að
halda eldinum við. »
Við minuisvarða Forseta.
Úr barnaskólagarðinum var svo
haldið til minnisvarða Forseta og
var mannsöfnuðurinn svo mikill,
að Lækjargatan frá Barnaskóla að
Stjórnarráðsbletti var s v ö r t af fólki.
Við minnisvarðann var íslenzkum
fánum skipað hringinn í kring, en
lúðrasveit blés minningarlag Jóns
Laxdals um Jón Sigurðssonar, Eld-
gamla ísafold og fleiri ættjarðarlög.
Ólafur Björnsson ritstjóri mintist
fordæmis þess, er Jón' Sigurðsson
hefði gefið íslendingum 1851, þegar
þjóðfundi íslendinga var lítilsvirðing
sýnd af dönskum manni. í dag
hefði pjóðernismerki voru verið lítils-
virðing sýnd af dönsku hervaldi, og
vér tekið undir heróp Forseta 1851:
Vér mótmælum allir. Við minnis-
varða hans væri vel til fallið að
blessa islenzka fánann og árna hon-
um heilla með ferföldu islenzku
húrrahrópi.
Undir það tók allur hinn míkli
mannfjöldi og var þessu næst sung-
inn jánasöngur Einars Benedikts-
sonar.
Jón sagnfræðingur bað menn því
næst hrópa húrra fyrir minningu
Jóns Sigurðssonar og loks var ís-
lands minst með ferföldu húrrahrópi.
Eftir það skildist mannsöfnuðurinn.
Allmikill hópur hélt norður á Skans-
inn og voru þar sungin ættjarðarljóð.
En lúðrasveitin gekk um stræti borg-
arinnar með íslenzka fána í broddi
og mikla mannfylkingu að baki og
blés ýms ættjarðarlög.
Afskifti danskra manna
í Rvík.
Því er vert að halda á lofti til
maklegs heiðurs Dönum þeim, er
hér búa, að þeir undantekningarlítið
fordæmdu með öllu tiltæki Valsmanna
og mótmæltu þvi fyrir sitt leyti með
því m. a. að dr.iga niður danska
fánann. S v o fundu þeir til þess,
hversu ómaklega, ranglega og mis-
viturlega Valsmenn höfðn farið að
ráði sínu; hörmuðu það einlæglega
og voru sárgramir.
Foringi Valsins.
Öllum þeim er þekkja foringja
Valsins, Rothe höfuðsmann, mun und-
antekningarlaust hafa komið það meira
en á óvart, að það skyldi einmitt
verða hann, sem til þess yrði að
framkvæma verk, er svo illa hefir
spurst fyrir meðal allra landsmanna.
Rothe höfuðsmaður er sem sé ein-
hver allra geðugasti skipstjórinn, sem
verið hefir á strandvarnaskipinu, svo
óvenju blátt áfram, viðkynningagóð-
ur, og að því er virtist skilnings-
góður á íslenzk efni, skyldurækinn
við strandvarna-störfin og dugandi.
Lang flesta botnvörpunga hefir hann
tekið á jafnlöngum tíma, allra Vals-
skipstjóra. Og hvar sem til hefir
spurst hefir hann fengið sama almenn-
ings-lof fyrir alla framkomu sína.
Og svo skyldi hann verða til þess
arnal Það er meira en furðulegt.
í samtali, sem ritstjóri ísafoldar átti
við Rothe höfuðsmann þenna eftir-
minnilega dag, lét hann og í ljós, að
sér persónulega þætti mjög mikið
fyrir því, sem orðið væri. Hann
hefði jafnan sett sér það að marki
að reyna að stuðla að því að bæta
samkomulagið milli Dana og íslend-
inga, en eigi spilla. £n hér hefði
verið um að tefla skyldu, sem sér
væri lögð á herðar í erindisbréfi sínu
og hann hefði því eigi með nokkru
móti getað lagst hana undir höfuð.
Enginn sem þekkir Rothe höfuðs-
mann efast um, að hann hafi litið
svona á sjálfur, er hann skipaði fyrir
um fána-hertökuna.
Um hitt, hvort erindisbréfið tví-
mælalaust hefir slíkar fyrirskipanir
í sér fólgnar, svo að eigi geti mis-
skilningi verið til að dieifa af skip-
stjóra hálfu, verður eigi dæmt að
svo stöddu, með því að enginn hér
mun hafa séð bréfið.
En ej svo skyldi vera er það sjálf-
sögð skylda stjórnarinnar hér að
krefjast skýringar flotamálastjórnar-
innar dönsku á því atriði, um leið
og hún mótmælir þess konar her-
valdsbeitingu danska strandvarnar-
skipsins, sem ólögmætri eftir Islenzk-
um lögum. En að svo sé fullyrða
lögfræðingar vorir undantekningar-
laust að heita má.
Afskifti stjórnarráðsins.
Eftir því sem lsajold hefir spurt
sig fyrir um í stjórnarráðinu, mun
eigi neitt í þessu máli gert þar, fyr
en ráðherra kemur hingað (18. þ.
mán.) — Líklegast þykir, að síðan
muni bréfaskifti takast með íslenzku
stjórninni og flotamálastjórninni
dönsku um málið.
Heimild sú, er tiltæki Valsins mun
ætlað að styðjast við, er að líkindum
Sökrigsartikelbrev (reglugjörð fyrir flot-
ann) 8. jan. iyj2 § 818, þar sem
fyrirskipuð er slík meðferð á skipum
með ólöggilta fána. En þar er talað
um kojfardi-skip (vöruflutningaskip),
en Danir munu vilja skýra svo sem
eigi við öll Jör. En sú skýring virð-
ist æði skrítin og verður að sjálfsögðu
mótmælt af stjórninni hér.
-----------«»»» -------------
Eimskipafélagið.
17. júní.
Mjög vel láta menn úr bráðabirgða-
stjórninni yfir því, hve góðar séu
undirtektir undir hlutasöfnunina út
um landið, eftir fréttum þeim að
dæma, sem borist hafa hingað til.
T veir hreppar í Rangárvallasýslu, Land
(3000 kr.) og Asahreppur (2000 kr.),
hafa tekið hlutina með sameigihlegri
lántöku. Frézt hefir að fleiri hreppar
muni hafa slikt í hyggju. í nokkr-
um hreppum hafa safnast með til-
lögum einstakra manna 2—3 þúsund.
Flest munu kaupfélögin taka talsvert
stóra hluti eftir efnum og ástæðum.
Kaupmenn víðast hvar á iandinu
sömuleiðis. Enn óákveðið um hlut-
töku nokkurra félaga, sem fundar-
höld standa til í, annaðhvort ein-
göngu í þessu skyni eða stendur til,
að haldi reglulega ársfundi.
Embættismenn ganga víða á land-
inu vel fram í málinu, þótt nokkuð
vanti á, að nógu alment sé bæði
hér í bænum og víðar.
Bráðabirgðastjórnin sendi skömmu
fyrir mánaðamótin kaupmönnum og
kaupsýslumönnum hér í bænum og
annarsstaðar á landinu fyrirspurnar-
eyðublöð, og beiddist skýrslu þeirra
á þeim um það, hve mikið þeir
ætluðu að slyrkja félagið með hlut-
töku. Talsvert hefir borist af svör-
um, aðallega héðan úr bænum, og
eru þau nær öll á einn veg — lof-
orð um hluttöku.
Nokkur dráttur verður hjá sumum
að svara. Eiga bágt með að ákveða
við sig, hve há eigi að verða fjár-
hæðin. Enda veltur mikið á því, að
einmitt peir skeri eigi um of við
nögl sér. Þeir eiga einmitt frekar
ýmsum öðrum einhver veruleg pen-
ingaráð. Og þótt málið standi nærri
öllum almenningi, þá virðist það þó
standa kaupmónnunum einna næst.
Hver hlekkur, sem losað er um á
verzluninni, er kaupmönnunum til
góðs, um leið og þjóðinni allri. Og
hér er einmitt um að tefla losa
Jjötur aj verzluninni, fjötur, sem
varð eftir, þegar verzlunarfrelsislögin
komu árið 1854, fjötur, sem eigi
varð leystur með lagaboði þings og
konungs, heldur eingöngu með jram■
takssemi sjáljra vor, fjótur, sem
meðal annara ágætismaðurinn Jón
Sigurðsson, sem mest og bezt barð-
ist fyrir verzlunarfrelsinu, sem við
fengum 1854, sá að var eftir og
vildi reyna að losa um, en ekki tókst,
meðan hann var í lifanda lífi.
Nú er svo langt liðið, að menn
verða að fara að ráða við sig, hvað
þeir taki af hlutum í félaginu.
17. júní, fæðingardagur Jóns Sig-
urðssonar, fer í hönd. Þann dag
höldum við öll á þessu landi hátíð-
legan á einhvern hátt, minnumst
þjóðskörungsins mæta á einhvern
hátt.
Kaupmenn hafa verið vanir að
gera það með því að draga veiíu á
stöng. Þegar Bandaríkjamenn vildu
minnast einhvers hins mætasta sinna
manna, Lincolns forseta, á hundrað
ára afmæli hans, þá fanst þeim þeir
ekki geta gert það í þessari iðandi
framrásarólgu nútimans, þar sem alt
verður að vera á ferð og flugi til
þess að fullnægja þörfum fólksins
sem á jörðinni býr, betnr á annan
hátt en að láta allar járnbrautarlestir
í rikinu standa kyrrar í 10 mínútur,
á ákveðinni stundu 100 ára daginn,
hvar sem þær væru komnar.
Allur heimurinn varð snortinn af
þessari merkilegu minningarathöfn,
þótt ekki fengi nema fréttina af
henni.
Islenzkir kaupmenn!
Getið þið minst mannsins, sem
mest og bezt vann að þvi að leysa
verzlunarfjötrana okkar, sem lagðt
aðal-grundvöllinn undir atvinnu þá,
sem þið rekið i dag, — getið þið
minst hans betur á fæðingardeginum,
sem í hönd fer, en með því að
stöðva verzlunarhjólið í 10 minútur
og verja þeim til að taka ákvörðun
og skrifa ykkur einhversstaðar fyrir
hlut í Eimskipafélaginu og þar með
hjálpa til að losa þann fjöturinn,
sem eftir varð og fæðingardagsbarn-
inu entist eigi aldur til að losa um >
Og ef ykkur finst þið geta gert
þetta, gerið það þá með svo rífleg-
um framlögum, sem þið sjáið ykkur
fært — og skorist enginn undan.
Látið það rætast, að e'tir 17. júní
verði engjnn islenzkur kaupmaður
hér í bænum, sem á nafn sitt óskrif-
að á hlutaskrá félagsins.
Og pér Islendingar aðrir, bændur,
embættismenn, sjómenn, iðnaðar-
menn, verkamenn, vinnumenn, lærð-
ir og leikir, konur og menn — allir
sem enn eigið það ógert, eða finst
þið geta bætt við, gerið hið samai
Með því gerið þið þenna dag þjóð-
inni enn dýrmætari en áður.
Það vitum vér. Svo kært er mál
þetta orðið öllum almenningi hér á
landi.
-----------------------
ReykjaYíkQMDDáll.
Guðsþjónusta á morgun:
I dómkirkjunni kl. 12 síra Bj. Jónsson.
---- kl. 5 síra Jóh. Þorkelss.
í fríkirkjunni kl. 12 (ekki kl. 5) sr. Ól. Ól,
Hljónileikar Eggerts og Þórarins,
Það er á morgun, sem synir Guðmund-
ar Jakobssonar ætla að láta Reykvík-
inga til síu heyra, Þórarinn á fiðiu,
Eggert á píanó.
Svo hefir kunnugur maður skyrt
ísafold frá, að þegar á barnsaldri hafi
Þórarinn sýnt staka hæfileika. Hann
lærði fyrst fiðluspil hjá Oscar Johan-
sen og fór síðan til Khafnar í hljóm-
listaskólann þar. Lykur hann námi
sínu í desember næstk. Kennari hans
er Anton Svendsen prófessor, fiðlu-
snillingur ágætur. Hefir hann farið
mjög lofsamlegum orðum um Þórarinn
fyrir fimleik hans og næman skilning
og telur hann efni í snilling. — Er
Þórarinn í raun og veru fyrsti íslend-
ingurinn, sem hefir gert fiðluleik að
námsgiein sinni.
Eggert hefir og stundað píanóleik og
orgel-leik á þriðja ár og fengið ágætan
vitnisburð kennara sinna, prófessors
Malling og Langgaards kapellumeist-
ara.
Brynjólfur Þorláksson, sem heyrt
hefir spil þeirra bræðra, síðan þeír
komu heim, lætur og mjög mikið af.
Óvenjugóðrar skemtunar munu því
bæjarbúar eiga vou annað kvöld.