Ísafold - 18.06.1913, Page 2

192
ISAFOLD
Eftirtektaverðnr bannlagadómnr.
Á mánudaginn var kvað yfirréttur
upp dóm, sem þannig er lagaður, að
vekja hlýtur mikla eftirtekt. Virðist
hann bera með sér, að veila sé í
bannlögunum, sem lækna verður, ef
þau eiga að haldi að koma.
Isajold birtir í dag dóminn í heild
sinni — mönnum til fróðleiks og
athugunar. Hann hljóðar svo:
»Með lögregluþingsdómi Reykjavik-
urkaupstaðar, uppkveðnum 19. febr.
þ. á., var Eggert Bjarnason sjómað-
ur í Reykjavík dæmdur í 200 kr.
sekt til landssjóðs fyrir brot á 1. gr.
laga nr. 44, 30 júlí 1909, um að-
aðflutningsbann á áfengi og til að
greiða allan kostnað málsins. Dómi
þessum hefir stjórnarráðið áfrýjað til
yfiidómsins.
Það er með skýrslum málsins,
þar á meðal játningu kærða sannað,
að hann hafi 20. okt. f. á keypt úti
á gufuskipinu Ingólfi, er þá lá á
Norðfirði, af bryta skipsins 10 potta
af brennivíni fyrir 1 kr. pottinn á
kút er hann hafði með sér, og haft
brennivínið með sér í land. Notaði
kærði vín þetta til drykkjar.
í upphafi 1. gr. nefndra laga segir
svo: »Engan áfengan drykk má
flytja til íslands til annara nota en
þeirra, sem getið er um í 2. gr. og
farið sé með eftir reglum þeim, sem
settar eru í lögum þessumc, og er
kærði talinn sekur um brot á þessu
ákvæði. Orðin »flytja til íslands« í
þessari málsgrein, verður eftir al-
mennri málvenju og lagamáli, sbr.
tolilög 8. nóv. 1901, 4. gr. og lög
um breyting á þeim lögum n. júlí
1911, 2. gr., að skilja svo, að þau
taki til hafna á íslandi eigi síður en
þurlendis. Aðflutningi á ofangreindu
áfengi jjverður því að teljast hafa
verið lokið, þegar skipið Itigólfur
hafnaði sig á Norðfjarðarhöfn eða
skipalegu. Með þvi að ekkert er
fram komið um það í máiinu, að
kærði hafi pantað áminst vín frá út-
löndum eða á annan hátt átt þátt í
aðflutningi þess, en það verður að
ætla, eins og gjört er ráð fyrir í
dómnum, að vínið hafi verið selt af
skipsforðanum, þá verður kærði eigi
talinn sekur um brot það, er hann
kvæmt þessu áttu tvær verur aS vera
sameinaðar í Kristi, guðleg og mann-
leg, og heitið »guðs sonur« að eiga
við hina guðlegu. Seinna urðu úr
þessu tvö eðli, er í Kristi mynduðu
eina persónu. Hér tekur þá fyrst að
bóla á kenningunni um »tvenns konar
eðli Krists«, sem kirkjan hefir haldið
fast við alt fram til þessarar stundar,
og fjöldi góðra kristinna manna lítur
á sem afarmikilsverða kennisetningu,
sem trúin geti ekki án verið. Að þessi
kenning á sór enga viðfestu í heilagri
ritningu, kann að koma flatt upp á
menn, en svo er þó í raun og veru.
Hún er upphaflega ekkert annað en
guðfræðileg tilgáta grísks kennimanns
á síðari hluta 2. aldar, Melítós frá
Sardes, sem hór hefir auðsjáanlega
stuðst meira við stóiska heimspeki, en
við nýja testamentið. Seinna tók Ter-
túllían upp þessa sömu hugsun, en
einnig hann studdist þar við stóisku
heimspekina.
En brátt fundu menn hve óviðfeid
in hún var þessi hugmynd »hinn ann
ar guð«, hvort heldur á hana var litið
frá sjónarmiði eingyðistrúarinnar eða
kristfræðinnar. Frá sjónarmiði ein-
gyðistrúarinnar var ekki annað synna
en að hún leiddi til tvfgyðistrúar. Þess
vegna mótmæitu hinir svo nefndu »ein-
ingarmenn« henni harðlega, þótt þeir
sjálfir hlytu villumannadóm kirkjunn
ar fyrir þá kenningu, sem þeir settu
í staðinn. Frá sjórarmiði kristfræð-
innar var hún og býsna athugaverð,
því að hún gerði Krist að veru, sem
hvorki var sannur guð né sannur mað
ur, að eins konar háifguði við hliðina
á hinum eina guði (Aríus). Þar reis
Atanasíus upp á móti henni : Guð get-
ur ekki verið nema e i n n; að tala
um óæðri guð (hálfguð) við hliðina á
honum er fásinna. Einnig hann vill
er talinn fyrir, sbr. 5. gr. aðflutn-
ingsbannslaganna 30. júlí 1909, og
ber því að sýkna hann í máli þessu
af kæru valdsstjórnarinnar. Allan
málskostnað, þar með talinn mál-
flutningslaun til sækjanda og verj-
anda við yfirdóminn 12 kr. til hvors
þeirra, ber að greiða af almannafé.
Við meðferð málsins fyrir lögreglu-
réttinum athugast það, að vottorð
vantar i dóminn samkvæmt tilskipun
3. júní 1796, 35. gr. um lögmæti
málsmeðferðarinnar fyrir undirdóm-
inum, en að öðru leyti hefir rekstur
málsins verið vitalaus. Málfærslan
fyrir yfirdómi hefir verið iögmæt.
Því dæmist rétt vera:
Kærði, Eggert Bjarnason, á að
vera sýkn af kæru valdstjórnarinnar
í þessu máli. Sakarkostnaður allur,
þar með talin málflutningslaun sækj-
anda og verjanda við yfirdóminn,
yfirréttarmálaflutningsm. Odds Gísla-
sonar og Eggerts Claessens, 12 kr.
til hvors þeirra, greiðist af alm. fé.
Kristján Jónsson.«
Bókmentatélagið.
Aðalfundur þess var haldinn í gær-
kveldi. Gerðist ekkert sögulegt.
Meðal nýrra bóka, sem til stendur
að gefa út, er Goðafræði íslendinga
og Norðmanna, eftir Finn Jónsson
prófessor.
Stórstúkuþingið
á ísafirði kaus sér embættismenn i
fyrradag. Stórtemplar var kosinn
Indriði Einarsson, stórkanzlari Þor-
varður Þorvarðsson, stórritari Jón
Árnason o. s. frv.
Sira Arnór Þorláksson
hefir fengið lausn frá prestsskap
vegna heilsubrests. — Til stendur að
cand. theol.Tryggvi Þórhallsson verði
settur til að gegna embættinu, þar
til kosning fer fram.
Látin er
11. þ. m. prestsekkja Valgerður
Jónsdóttir, ekkja Brands Tómas-
sonar í Ásum. Hún lézt hjá syni
sínum Jóni presti Brandssyni í
Kollafjarðarnesi.
Háskólarektor
var kjörinn í gær Lárus H. Bjarna-
son.
verja e i n i n g u guðs, en jafnframt þó
guðdóm sonar og anda. Hvernig mátti
það ske ? Hlaut ekki einmitt guðdóm-
ur sonar og anda að gera að engu ein-
ingu guðs ? Atanasíus áleit enga hættu
vera á því. Niðurstaðan hjá honum
verður : hinn eini guð er í eðli sínu
þetta þrent í senn : faðir, sonur og
andi. Veran er ein, en persónurnar
þrjár, eða: guð er einn í þremur pers-
ónum. Þessi kenning bar sigur úr
býtum á Níkea-fundinum árið 325.
Eins og á stóð gat niðurstaðan ekki
orðið önnur. Aríusar-kenningunni varð
kirkjan að vísa á bug, svo mikið sem
var í húfi ef hún hefði orðið ofan á.
Kirkjan gat ekki — og getur aldrei
— slept þeirri hugsun, að sjálfur guð
komi á móti oss í Kristi, en hálfguði
getur hún ekki sætt sig við. Þess er
þá líka að gæta, að þrenningarhug-
myndin var alls ekki fjærri trúarmeð
vitund manna á þeim tímum (m. a.
hafði Nýplatónskan sinn þrenningar-
lærdóm). En þótt verja megi kenn-
ingu Atanasfusar sem trúarlega stað-
hæfingu, — því að annað verður hún
ekki talin, — þá var sá hængur á
henni sem kenningu, að hún var óskilj-
anleg (einn = þrír, þrír = einn), en ó-
skiljaníegar kenningar eru slæmar, því
að þær skýra ekki það sem þær sem
kenningar eiga að skýra. Auk þess
voru þau vandhæfi á meðferð þessarar
kenningar Atanasíusar, að auðveldlega
gat orðið úr henni þrígyðistrú, eins og
líka þrásinnis hefir komíð fyrir innan
kirkjunnar, þótt menn hafi reynt að
breiða yfir það með alls konar undan-
brögðum. En þetta er jafnvel afsakan-
legt. Því að hvað getur legið nær, en
að menn líti á föður, son og anda sem
þrjár persónur á sama hátt og t. a. m.
þrjá engla eða þrjá menn, sem eru
eitt að því ieyti sem þeir eru sama
Hljóðfærasláttur.
Þeir Eggert og Þórarinn synir
trésmíðameistara Guðmundar Jakobs-
sonar í Reykjavík, sem verið hafa í
hljómlistaskólanum í Kaupmannahöfn
undanfarin ár, sýndu kunnáttu sína
í hljóðfæraslætti sunnudaginn 15.
júní í Bárubúð. Eggerl lék á piano,
en Þórarinn á fiðlu.
Hljóðfærasláttur þessi var prýðis
vel sóttur, enda fór hann að því
skapi vel fram. Mun enginn hafa
iðrast þess að hafa keypt aðgöngu-
miða á þá skemtun.
Eigi hefðu menn þurft að heyra
nema fyrsta lagið til þess að geta
dæmt um það, að hér léku ungir
menn á hljóðfæri, sem höfðu notið
góðrar kenslu og lagt feikna mikið
á sig tii þess að ná því þroskastigi,
sem þeir eru komnir á, eigi eldri en
þeir eru, og svo mátti einnig sjá á
þessu fyrsta lagi, og þó ekki síður
á 7. laginu (3. c.), að þeir höfðu
næman smekk, þó eigi geti það með
öllu dulist, að þeir væru enn í skóla-
fangelsinu, sem eigi leyfir ungum
mönnum að leika eftir eigin höfði.
En vegna þess skólabands hættir
mönnum til að rígbinda sig um of
við hið ytra form, svo að sálin í
hljóðfæraslættinum líður meira eða
minna. Þetta hlýtur líka svo að
vera þangað til skólanáminu er lokið,
og nemendurnir mega fljúga frjálsir
út í heiminn með kunnáttu sina,
sem tíma tekur þó að melta. Nám-
ið hefir gert þá vel hæfa til að skapa
ytra borðið fyrirhafnarlítið, en sálina
verða nemendurnir að mestu leyti
smám saman að skapa sjálfir, og í því
efni eru bræður þessir á góðri leið.
Mér skyldi ekki koma á óvart
þó 'eg heyrði eftir nokkur ár, að
Þórarinn, að minsta kosti, sem fiðl-
una lék, væri búinn að skapa svo
viðkvæma og göfuga sál í fiðlu sína,
að hún, að minsta kosti með öðru
góðu megnaði að þýða ís efnishyggj-
unnar (Materialismans) hér á landi.
Örðugra er að spá fyrir framtíð
Eggerts, þrátt fyrir hans miklu æfingu,
enda var hljóðfærið ekki í því lagi,
að til þess væri ætlandi, að hann
gæti notið sín.
Bjórn Kristjánsson.
----- -, ■ ■■ —»------
eðlis og sömu veru 1 Meira þarf ekki
til þess að þrígyðistrú verði úr öllu
saman.
En því meiri áherzlu sem menn lögðu
á guðlegu hliðina á Kristi, því meiri
urðu erfiðleikarnir, er menn hugsuðu
til hinnar óviðjafnanlegu myndar manns
ins Jesú. Hvernig gátu menn sam-
rýmt þetta hvað öðru, án þess að úr
því yrði einhver goðafræðileg »tvívera«,
hálfguð o. s. frv. ? Sumir sögðu : Mað
urinn Jesús var án mannlegrar sálar ; í
stað sálarinnar kom hið guðlega »orð«.
(Apollinaris frá Laodicea). Nei, sögðu
aðrir : Hafi Jesús verið án mannlegrar
sálar, þá hefir hann ekki heldur verið
sannur maður ; vór verðum að hugsa
oss guðdóminn og manndóminn eins
og tvö aðgreind eðli (Nestórius biskup).
Og enn aðrir sögðu: Nei, ekki tvö
aðgreind eðli, heldur tvö eðli, er hafa
runnið samati í eitt (Eytyohes
og eineðlismenn).
Árið 451 var haldinn allsherjar-
kirkjufundur í Kalcedon (í Litlu-Asíu)
einmitt til þess að greiða úr þessum
vandaspurningum. Fundurinn lagði
þann úrskurð á málið, að e ð 1 i n
bæri að álfta tvö f einni
persónu. Hann vekurþannig upp aft-
ur kenningu Melitós frá Sardes og —
setur á hana rótttrúar-innsigli hinnar
almennu kirkju. Tvö eðli f e i n n i
persónu ! Hvornig var þetta hugsan-
legt, þar sem b æ ð i eðlin áttu eftir
veru sinni að vera persónuleg ? Eftir
mikil heilabrot og miklar deilur bundu
menn enda á málið með þeirri full-
yrðingu, að mannlega eðlið hefði ein-
mitt verið ópersónulegt, en orðið per-
sónulegt við það, að guðiega eðlið veitti
því hlutdeild í persónulegri einkunn
sinni. En var ekki fullkominn mann-
dómur frelsarans gerður vafasamur með
þessum hætti ? Hvaða leið var til þess
Dómur „Alþý9umanns“ um
„Hng og heim“.
Fyrir svo sem þrem vikum var
mér sagt, að einkenniiegur ritdómur
um bók mína »Hug og heim« stæði
í »Norðra« og væri eftir »alþýðu-
mann«. Mér var forvitni á að sjá
hve vel alþýðumaður hefði skilið
bókina, og reyndi eg því að nálgast
blaðið, en hvern sem eg spurði,
haíði enginn séð »Norðra« og eng-
inn vissi um neinn sem ætti hann.
Loks rakst eg á gamlan Akureyrar-
búa, sem sagði mér að hann héldi
»Norðra«, þvi hann Jiefði jafnan
haldið öll norðanblöðin. Þar sá eg
svo greinina.
Eg veit það nú vel, að ýmsir líta
svo á sem rithöfundar eigi aldrei
sjálfir að svara ritdómum um verk
sín, hve illgjarnir og vitlausir sem
þeir dómar eru. Hver maður eigi
að ósekju að fá að rangfæra orð
þeirra og reyna að snúa út úr þeim.
Það sé bezt að þegja slíkt í hel. Þó
það blindi einhverjum fáráðling sýn
um skeið, þá verði það aldrei lang-
vint. »Alt jafnar sig« og »él eitt
mun vera«, er orðtak þessara frið-
sömu manna.
En dæmin sýna að heimskulegir
ritdómar geta oft lengur en skyldt
»böglast fyrir birtunni«. Og mér
finst að það sé að gera heimskingj-
um of hátt undir höfði, að láta þá
óátalið vaða á bægslunum yfir verk
sem þeir bera ekki fremur skyn á
en kötturinn á sjöstirnið. Ritdómur
»Alþýðumanns« í »Norðra« er nú
fyrir þá sök merkilegur, að hann er
skrifaður af meiri hroka og fáfræði
en alment gjörist. Ósvífnin í stað-
hæfingum um þá hluti sem maður-
inn kann auðsjáanlega enga grein á,
sætir undrum. Skal eg því athuga
hann lítið eitt, svo menn sjái hvern-
ig hann er.
í bók minni kemur nafnið Ber%-
son 10—20 sinnum fyrir. Samt
getur »Alþýðumaður« ekki tekið
hana trúanlega um það að franskur
heimspekingur heiti Bergson. Hann
skírir hann upp og kallar hann ým-
ist »Bergsen« eða »Bergsen?«, lik-
lega af því að honum finst að hið
danska »sen« hljóti að eiga þarna
heima líka. Hann segir að kenning
Bergsons sá alveg ósamþýdd, og
jafnvel í mótsögn við aðalhugsun
bókar minnar, og að eg virðist ekki
hafa grun um það. Nei, um það
hefi eg engan grun. »Alþýðumanni«
hefir láðst að sýna i hverju mót-
sögnin sé fólgin, og eg býst við að
honum veiti það örðugt. Annars
má sjá af orðum hans um kenningu
að hugsa sér manninn Jesum, hinn
fegursta og þróttmesta meðal manna,
persónuleikalausan ? Því að hvar er
fegurð mannsins og þrótt að finna
nema í persónuleik lians ?
Hvernig þessi kenning horfir viðfjölda
kristinna mentaðra nútíðarmanna, sýna
þessi orð danska prestsins alkunna 01
ferts Ricards (í bók hans : »Kristus og
hans Mænd«, bls. 160): »Lesendunum
er ef til vill kunnugt, að trúfræðing-
ar eldri tíma hóldu fram einhverju
kenningarmyrkri um »tvö eðli Krists« ;
eftir þessari kenningu átti Kristur
samkvæmt öðru eðli sínu að vita ýmis-
legt og geta, sem hann hvorki vissi
nó gat samkvæmt hinu eðlinu, og alt
eftir því. Þeim hugsunargangi hlýtur
hugsunarfræði vörra tíma að snúa baki
við með undrun og óbeit«. Höfuðgall-
inn á kenningunni um eðlin tvö í einni
personu eða um tvennskonar eðli Krists,
er sá, að þar er eining persón-
u n n a r að engu gerð. En slíku mót-
mælir mynd Jesú, eins og hún blasir
við oss í guðspjöllunum. Þar er ekk-
ert, sem bendir til nokkurrar tvískift
ingar, en alt til hins gagnstæða. Og
þó er þar áreiðanlega hvervetna gert
ráð fyrir sameiningu guðlegs og mann-
legs hjá Jesú, en án þess að nokkuru
sinni haggist umgerðin, þ. e. fullkom-
lega mannlegt llf hans. Þessa verðum
vér líka að gæta, er vór reynum að
gera oss grein guðs sonernis Jesú, En
hvaða leið er til þess ? Ekki leiðin,
sem fornkirkjan fór, því að þar brast
einmitt umgerðin. Þar einblíndu menn
þegar frá byrjun á guðlegu hliðina.
Vór verðum þar á móti að byrja á að
virða fyrir oss m a n n i n n Jesúm.
Á þetta hefir Lúter bent oss : Til þess
að fá róttan skilning á Kristi »hafa
þeir [þ. e. háspekingarnir] byrjað að
Bergsons, að hann hefir ekki skilið
hana rétt. Mér þykir það ekkert
undarlegt, þvi eg veit að VIII. kafli
bókar minnar muni vera erfiður þeim
sem óvanir eru að hugsa og þykjast
þó hafnir yfir það að lesa með at-
hygli. En fyrir þá menn hefi eg
ekki skrifað.
»Engin grein er gerð fyrir því«,
segir »Alþýðumaður«, »hvernig á
endurþekkingunni stendur (þegar
myndirnar birtast aftur) né heldur
því, hvers vegna þær koma fremur
til vitundar þeirra, er séð hafa þær
áður, heldur en einhverra annara«.
Þetta ber hann fram, þrátt fyrir
það sem eg hefi skrifað um endur-
þekkinguna í »Hug og heim«, bls.
28—29, og á bls. 136 stendur: »þeg-
ar svarið eða viðhorfið frá vorri hálfu
er samskonar eða sviplíkt því sem
liðin atvik hafa fengið, þá veitist
þessum liðnu atvikum aðgangur að
meðvitund vorri og fortíðin fær að
leggja orð í belg«.
Á bls. 31 hefi eg sagt: »því sam-
settara sem hugtak er, því færri bluti
getur það átt við, og því einfaldara
sem það er, því víðtækara verður
það, því fleiri hluti má beita því við«.
Um þetta fimbulfambar »Alþýðu-
maður* langt mál, sem er misskiln-
ingur og vitleysa frá upphafi til enda
og sýnir að hann hefir aldrei litið í
neina bók um þetta efni, eða þá
ekki skilið það sem hann las. Áð
minsta kosti þekki eg enga bók um
hugsunarfræði þar sem haldið sé fram
annari skoðun um þetta, en tekin
er fram í hinum tilgreindu orðum
mínum, enda mun fl:stum virðast
það auðskilið. (Sjá t. d. Eiríkur
Briem: Hugsunarfræði 5., 10. og 12.
gr. Höffding: Formel Logik 5. útg.
bls. 8—9. W. S. Jevons: Elementary
Lessons in Logic. London 1896, bls.
39—40. Wilhelm Ostwald: Grund-
riss der Naturphilosophie. Lpz. 1908,
bls. 28. Ebbinghaus og Durr:
Grundzuge der Psychologie. Lpz.
1913, bls. 275).
Þó kastar ósvifni »Alþýðumanns«
fyrst tólfunum er hann minnist á þá
skoðun um samband sálar og líkama
sem eg hefi sagt (bls. 97) að haldið
hafi verið fram af mörgum sálar-
fræðingum og heimspekingum síðari
tíma. Hann heldur að eg eigi þar
við efnishyggjumenn (materialista),
skýrir sjálfur frá skoðunum þeirra
— rangt eins og við var að búast —
og misskilur samlikinguna um með-
vitundina og skuggann. Aðalatriði
hennar er auðvitað það, að meðvit-
undin eftir þessari skoðun breytist
með ástandi likamans eins og skugg-
inn með hreyfingum hans, án þess
að verka á ástandið fremur en skugg-
ofan og orðiS með því að flónum. Vér
megum ti) að byrja að neðan.«----------
Vér nemum aftur staðar frammi fyrir
manninum Jesú, eins og hann blasir
við oss í guðspjöllunum. Hvílík feg-
urð, tign og þróttur ! Hvílík hjarta-
gæzka, miskunn og mildi ! Enginn er
sem hann ! Alt sem vór annars köllum
fagurt, tignarlegt, háleitt, það bliknar
og fölnar við hliðina á honumí Hug-
ur minn segir mór, að alt hljóti að
eiga sér sína orsök. Iívað veldur hór
fegurðinni, tigninni, þróttinum, hjarta-
gæzkunni, miskunninni, mildinni ? Hví
er hann svo öðruvísi en allir aðrir ?
Eg hlýði á vitnisburð trúaðra vina
hans. Eg heyri samspil margra radda.
En svo margvíslegar sem raddirnar eru,
verð eg þó var við sameiginlegan frum-
tón hjá þeim öllum. Frumtónninn er
þessi : » G u ð v a r f K r i s t i I « og
jafnskjótt skilst mór, að þar heyri eg líka
frumtón fagnaðarerindisins.
»Guð var í Kristi !« Hvílíku ljósi
er brugðið yfir alt lífs hans og starf,
öll hans orð og öll hans verk með
þessum orðum ! Það veröur mór alt
að lifandi opinberun guðs. Guð kem-
ur sjálfur á móti mór í því öllu. Hann
stígur niður til mín í persóuu manns
ins Jesú, til þess að svala þrá hjarta
míns eftir sór, fulivissa mig um til-
veru sína, um að til só anuar ófor-
gengilegur heimur bak við skuggatjöld
jarðlífsins; fullvissa mig um, að alt
mitt líf og allur minn hagur sé í hendi
sinni, svo eg þurfi ekki að kvíða; full-
vissa mig um fyrirgefningu mer til
handa og fulla uppgjöf saka; fullvissa
mig um föðurauga uppi yfir mór, föður-
arm við hliðina á mór og föðurhús fram-
undan mór á strönd eilíföarinnar ! Nú
skil eg til fulls hið mikla orð: »Svo
hefir guð elskað heiminn, að hann gaf
sinn eingetinn s 0 n ! «