Ísafold - 18.06.1913, Blaðsíða 3

ISAFO LD
193
inn á hreyfingarnar. Að skugginn
fellur utan við líkamann, kemur í
því sambandi ekkert málinu við.
Athugasemd sina endar »Alþýðumað-
ur« svo með þessum orðum: »Það
er mikii furða, að maður, sem verið
hefir um mörg ár brjóstmylkingur
heimspekinnar, skuli fara jafn skiln-
ingslaust eða þá hirðulaust með hugs-
anastefnur, eins og G. F. gerir á
þessum stað«.
Svo mynduglega talar hann, um
leið og hann sýnir það svart á hvítu
að hann ber engin kensl a þá kenn-
ingu sem um er að ræða. Hún er
ekki »materialismus«. Hún hefir
verið kölluð ýmsum nöfnum afýms-
um höfundum, stundum »identitets«-
kenning eða »monismus«, stundum
»parallelismus«, stundum »epifen-
omenalimus«, stundum »automaton-
theorj«. Undir síð.istnefnda nafn-
inu er þessi kenning sett ljóst og
vel fram, með tilvitnunum til sumra
formælenda hennar [Huxley, Clif
ford o. fl.], í William James: Prin-
ciples of Psychology. Vol. I. Chapter
V. Þar er líka samlíkingin um
skuggann. Annars væri seint að
telja þær bækur þar sem þessi kenn-
ing er rædd, því um hana mun tal-
að í hverri einustu sálarfræði, sem
nokkuis er verð, og mundi alþýðu-
maður fljótt ganga lír skugga um að
eg hefi ekkert ranghermt um þessa
kenningu, ef hann kann útlend mál
og nær í einhverjar bækur um þessi
efni. En kunni hann ekkert annað
mál en íslenzku, hvernig dirfist hann
þá að fara að tala um skoðanir heim-
spekinga á þessu? Hvaðan hefir
hann sína vizku ?
»Þá er það ekki sérlega beisið, sem
höf. segir um frjálsræði viljans. Þar
ruglar hann saman hugtökunum afl
og áreynsla (bls. 113 — ii4)ogvirð-
ist hugsa á þá leið: að því meiri
sem áreynsla sé, því meiri verði
árangurinn, og með því sé frjáls-
ræði viljans gefið; því yfir áreynsl-
unni »finnist« manni hann geta ráðið
En auðvitað er áreynslan notkun
aflsins en ekki aflið sjálft; eða hefir
Guðm. aldrei heyrt getið um vélar,
hem hefðu svo og svo margra hesta
afl, án tillits til þess hvort það alt er
notað eða ekki? Og hvert barnið
veit, að í ýmsum tilfellnm getur
sterkur maður það áreynslulítið, sem
það getur ekki sjálft, enda þótt það
reyni á sig af fremsta megni«.
Eg vil biðja þá sem lesa »Hug og
heim« að bera þessi orð »Alþýðu-
manns« saman við það sem eg hefi
sagt og vita hvers þeir verða visari
um skarpskygni hans. Eg á reynd-
ar bágt með að skilja hvað hann fer.
Eg hefi reynt að sýna að valdið yfir
Guð var í Kristi ! En hvernig get-
ur þetta orðið oss ráðning á gátu guðs-
sonernis Jesú í
Hér kemur Lúter oss enn einu sinni
til hjálpar. Þótt hann samsinti til
fulls játningu fundaiins í Kalcedon, þá
samsinti hann engan veginn þeim Bkiln-
ingi á insta ^ðli guðs, sem lá þeirri
játningu til grundvallar, að guð væri
1 insta eðli sínu »óendanlegt frumstæði«
(substans), eins og menn nefndu það
á þeim tímum. Slík skilgreining var
honum alt of hlutkend og, ef svo mætti
segja, efnisleg (materiel). Eftir skoðun
Lúfcers var guð í insta eðli sínu per-
sónulegur, andlegur kærleiksvilji (»der
persönliohe geistige Wille der Liebe«)
eða hin almáttuga yfirdrottnan kær-
leikans. Þessi persónulegi kærleiks-
vilji áleit hann, að hefði fylt sálu Jesú
og myndað innihald hennar. I því
væri fólginn guðdómur Krists.
Hér erum vér vafalaust á róttri leið,
til þess að fá bæði andlegri og eðli-
legri skýringu á sambandi hins guð-
lega og maimlega í persónu mannsins
Jesú, eða á þessu — eins og Páll post-
uli orðar það í 2. kap. Kólossabrófsins
(9. v.) — að »fylling guðdómsins hafi
búið í Kristi líkamlega«. Hvað er
»fylling guðdómsins« 2 Fylling guð-
dómsins er insta eðli hinnar guSlegu
veru : heilagur kærleikur, eða eins og
Lúter hefir nánar ákveðið þaS: per-
Bónulegur, andlegur kærleiksvilji. Mað-
urinn Jesús er þá guðs son
ur af því að andlegur kær-
leiksvilji g u S s er orðinn
innihald sálar hans. Með
þetta 1 huga hefi eg hvað eftir annað
talað um »guðfylta sálu« Jesú í und-
angengnnm hugleiðingum mínum. Það
sem þannig fyllir sálu hans verSur tll
pess aS móta alla framkomu hans. Líf
hans út á við endurspeglar það, sem
athöfnum vorum væri fólgið í vald.
inu yfir hugsununum, og skýrði
það meðal annars með dæminu um
Musíus Scævola, sem brennir af sér
höndina. Eg hefi sagt að spurning-
in um frjálsræði viljans væri sú,
hvort áreynslan sem vér leggjum
fram til þess að halda hugmynd
fastri í meðvitundinni væri ákveðin
stærð eða ekki, hvort vér gætum
aukið þessa áreynslu í þrá við alla
þá krafta sem í móti. toga. Eg býst
við að allir geri ráð fyrir, að því
sárara sem einhver kennir til, því
meiri áreynslu kosti það hann að
bæra ekki á sér. Hugsum oss þá
mann sem hefir verið triíað fyrir
leyndarmáli og nú á að pína hann
til sagna. Spurningin um það hvort
hann er frjáls að þegja yfir leyndar-
málinu virðist mér vera sú, hvort
hann getur haldið þeim ásetningi
föstum, að þegja hvernig sem hann er
kvalinn. Geti hann látið kvelja úr sér
lífið án þess að láta undan sársauk
anum, þá kalla eg að hann sé frjáls
maður, því frjálsan tel eg mann í
þeim skilningi sem hér er um að
ræða, þegar enginn nema sjálfur hann
getur ráðið því hvort hann gerir
þetta eða hitt, sem um er að velja.
Og eg eins og ýmsir fleiri dáist ó
neitanlega meira að þeim sem megn-
ar þannig að spyrna gegn broddun
um, hve sárfr sem þeir eru, heldur
en þeim sem gæti það af því hann
væri tilfinningarlaus sem steinninn.
Og þó mannkynið, eins og »alþýðu-
maður« segir, hafi einhverntíma hugs-
að sér guð, sem hafinn væri yfir á-
reynsluna — það er vissulega æðsti
guð letingjanna — þá má minna á
það, að mennirnir hafa líka tignað
guð deyjandi á krossinum.
Eg hefi i bók minni að eins viljað
benda á hvernig mér virðist spurn-
ingin um frjálsræði viljans horfa við,
er vér athugum það sem fram fer í
huganum, þegar oss finst að vér
beitum frjáísræði. Eg hefi sagt að
hver maður yrði sjálfur að velja trú
sína í þessu efni, af því að vísindin
gætu þar ekkert sannað með eða
móti. Eins og eg hefi tekið fram,
hefi eg og einkum fengið skoðanir
mír.ar um þetta frá William James.
»Alþýðumaður« segir að mér »hefði
að líkindum þótt það óþarfa tortrygni
hér á áaunum, að efast um það, að
sólin gengi kringum jörðina, eins og
mönnum hafði sýnst og sýnist raun-
ar enn í dag — og óþarfi að grensl-
ast eftir hvernig slíku væri háttað »í
sjálfu sér«. Heldur hann þá að keun-
ingin um það að jörðin gangi í
kringum sólina sé um það hvernig
sólkerfið sé »í sjálfu sér«, »óháð
allri mannlegri skynjan* ? Sú kenn-
býr innifyrir í sálu hans. Líf hans
verSur alt opinberun guSs. Þar sem
eg sé Jesúm ganga fram, þar só eg
sjálfan guS í eilífum, líknandi, fyrir
gefandi og frelsandi kærleika sínum.
Eins og guð forSum skóp hinn fyrsta
mann, svo skóp hann og manninn Jesúm
til þess aS vera verkfæri til að opin-
bera kærleiksvilja sinn. — Þetta telur
Seeberg vera hinn djúpa sannleika, sem
hin fornkristilega sögusögn um fæð
ingu Jesú af meynni Manu eigi að
flytja oss. — Frá fyrsta augnabliki til-
veru hans hefir guð sett sig í sam-
band við hann, til þess aS hafa áhrif
á hann, láta tilfiuning sína, hugsun og
vilja gagntaka hann. ViS það hefir
maðurinn Jesiis orðið »sonur guðs«,
ástmögur hans í alveg sérstökum skiln-
ingi, sem hanu stóð í óslitnu sambandi
við, bar umhyggju fyrir og studdi til
óviöjafnanlegs vaxtar og þroska. Með
þessum hætti veiður oss skiljanlegt
hið undursamlega líf Jesú. Allar hans
hugsanir og hugarhræringar, óskir og
áform eru samsinuing og framkvæmd
þess kærleiksvilja guðs, sem í honum
bjó. »Minn matur er að framkvæma
vilja hans, sem sendi mig«. Af þessu
nærist hann og lifir. Það er innihald
sálar hans og kraftur. Og með öllu
þessu opinberar hann guS. 011 per-
sóna hans eins og kallar til vor: »Ver-
ið hughraustir ! Sjá, hór er guð ySar !
Hann kemur sjálfur og frelsar yður«
(Jes. 35, 4). Jesús verður mér með
þessu »ljómi dýrðar guðs og ímynd
veru hans«.
En þegar eg tala hór um p e r s ó n u-
1 e g a n kærleiksvilja guðs sem það,
er fylli sálu Jesú og geri hann aS
guðs syni, þá vil eg með því sagt hafa,
að hór er um meirá aS ræða en ein
göngu ópersónulegan k r a f t frá guði.
Hór er að ræSa um guS í eigin persónu,
ing segir oss einmitt hvað oss mundi
sýnast, ef vér værum staddir í sólu
og mættum athuga þaðan. Ekki
getur hann heldur vitnað rétt til
orða minna á bls. 167. Eg hefi
sagt, að fyrsta stigið til að skiíja hið
einkennilega líf, sem bærist umhverfis
oss, væri að »kasta gleraugum þarf-
anna og horfa á hlutina eins og þeir
eru, án þess að spyrja um, hvað
þeir gœtu orðið eða œttu að verða«.
Þetta verður hjá honum »að kasta
gleraugunum« og horfa á hlutina
»eins og þeir eru«, og reynir hann
þannig að finna ósamkvæmni þar
sem engin er.
Við fleira í grein »Alþýðumanns«
nenni eg ekki að eltast. Eg læt mér
liggja í léttu rúmi þótt hann fullyrði
að engar nýjar né frumlegar hugs-
anir séu í bók minni og að fram-
leiðslu mína alla vanti heimspekilega
þungamiðju. Hvað veit hann um
það hverj.ir hugsanir eru nýjar eða
frumlegar? Eg skal líka lofa hon-
um að hafa í friði þennan nýja raf-
megnla-guð, sem hann er að boða í
niðurlagi greinar sinnar, og ekki mun
eg deila við hann um uppruna söng
listarinnar. Hann veit auðsjáanlega
jafnmikið um það efni og alt hitt.
En hann hefir gefið mér svo mörg föð-
urleg ráð í grein sinni, að eg þykist
mega gefa honum eitt að skilnaði,
það er: að auglýsa nafn sitt á prenti,
því íslenzkri alþýðu mun þykja sér
lítill sómi í þvi, að hann noti alþýðu-
manns nafnið undir grein sem svo
mikið er í spunnið af rembingi fá-
fræðinnar.
8/e :9i3-
Guðm. Pinnbogason.
Skýrslu um járnbrautar-
málid ítarlega hefir Jón Þorláks-
son landsverkfræðingur nýlega sent
stjórnarráðinu. Hann kemst að þeirri
niðurstöðu, að járnbrautin muni þeg-
ar í stað geta borið reksturs- og við-
haldskostnað — og eftir ekki mjög
langan tíma gefa bærilega vexti af
stofnkostnaði, sem hann telur munu
verða ýU miljón.
ísafold mun bráðlega segja gerr
frá þessari merku skýrslu landsverk-
fræðingsins.
Gull-brúðkaup
átti Andrés Fjeldsteð á Ferjubakka
og kona hans 15. þ. -mán. Meðal
gjafa þeirra, er þeim voru færðar
þann dag, var skápur sá hinn út-
skorni eftír Gunnlaug Blöndal, sem
getið var í Isafold um daginn.
um sjálfan guS. Persóna er þar sem
sjálfsmeðvitund og sjálfsákvörðun fer
saman, eða vitandi persónulegur vilji.
Hin guSlega persóna, hinn eilífi, vit-
andi kærleiksvilji, hefir á þá leið tek-
ið sér bústað í sálu mannsins Jesú, aö
líf hennar og líf hans hefir ruunið
saman í eitt andlegt persónulegt líf.
Til þess lita vafalaust orðin alkunnu:
»Eg og faðirinn erum eitt«. Alt, sem
hann hugsaSi, talaði og gerSi, áleit
hann sjálfur, aS sór væri af guði gefiS.
Því gat hann ekki litið á hugsanir sín-
ar óðruvísi en sem guðs hugsanir, á orS
8Ín öSruvísi en sem guSaorS, á vilja sinn
óðruvísi en sem guðs vilja. Líf hans
alt var guSlegt líf, því aS guS var hin
hulda uppspretta þess. En þá getum
vór líka áttað oss á tign sjálfsmeðvit-
undar hans, er hann sór alla hluti sér
á vald gefna; hann er g u S eftir inni-
haldi sálar sinnar. Og jafnframt verS-
ur oss skiljanleg hæð og dypt auð-
mýktar hans og 1/tillætis; hann er
þ j ó n n guðs með tilliti til hlutverks-
ins, sem honum er ætlaS að vinna í
heiminum ; vald hans og kraftur er
ekki runnið frá mannlegri sálu hans,
eins og hvm er honum ásköpuS, held-
ur frá guSi, sem þar hefir tekið sér
bústað. Hvorttveggja verður því sann
leikur í ltfi hans: »Eg og faSirinn er
um eitt« og »Faðirinn er mér meiri«,
svo mjög sem það í fljótu bragði virð-
ist rekast hvaS á annaS.
En er maSurinn Jesús ekki meS þess-
ari skoSun slitinn svo út úr öllu sam-
bandiviS aðramenn,aS hannhættiraSgeta
veriS fyrirmynd vor 1 Nei, þ a S
er ein^itt hættan, sem stafaSi af kenn-
ingunni um »eSlin tvö í einni persónu«
í sinni fullnaSar-mynd. MeS henni
var fyrirmyndin Kristur að réttu lagi
frá oss tekin. En meS þessar: skoS-
un, sem hór hefir verið haldið fram,
Stjórnarfrumvörpin.
Þau eru nú loks komin fram, þ.
e. leyft að birta þau.
Eru þau 34 talsins, en mörg þeirra
afar-smávægileg.
Isaýold fekk þau eigi fyr en um
hádegi í dag og verður því að láta
bíða að gera nokkuð itarlega grein
þeirra.
Mesta eftirtekt vekja að sjálfsögðu
hin mörgu launahœkkunar-jrumvörp
— og mun meira á þau minst síðar.
Hér skal að eins drepið lauslega á
hækkanir: Biskup, landritari og dóm-
stjóri yfirréttar eiga að byrja með
5000 kr., hækka um 300 á hverjum
3 árum, upp í 6^00.
Yfirdómarar, póstmeistari, land-
símastjóri og landsverkfr. 4000 í
byrjun en 200 kr. viðbót á hverjum
3 árum, upp í 5000 kr.
Rektor mentaskólans 3200 kr. í
byrjun, hækkandi um 200 kr. á
hverjum 3 árum upp í 4200 kr. auk
leigulauss bústaðar. Kennarar menta-
skólans 2400 kr. í byrjun, hækkandi
upp i 3600 kr. með 200 kr. við-
bót á hverjum 3 árum.
Skrifstofustj. stjórnarráðsins 3600
kr. í byrjun og hækka upp í 4800
kr. með 200 kr. viðbót á hverjum
3 árum. Landsbókavörður 3600 kr.
í byrjun, hækki um 200 kr. á hverjum
3 árum upp í 4200 kr., r. aðstoðar-
bókavörður 2400 kr. hækkaudi um
200 kr. á hverjum 3 árum upp i
3600 kr., 2. aðst.hókav. á sama hátt
2000 kr. í byrjun, en hækkar upp
í 3000 kr.
Kennaraskólaforstjóri á að fá 2400
kr. í byrjun og hækka upp í 3000
kr. með 200 kr. viðbót á 3 ára
fresti, auk leigulauss bústaðar, 2. og
3. kennari 2200 í byrjun, hækkandi
upp í 3000 kr., 4. kennari 1600 í
byrjun, hækkandi upp i 2400 kr.
Auk þessarra mörgu launahækk-
unarlaga koma siglingalögin enn
fram á sjónarsviðið. Enn fremur
breytingar á kosningarlögum til bæj-
arstjóma um að kjósendur geti ráðið
hver og einn röðinni á fulltrúaefn-
um, lög um ábyrgðarfélög, um vatns-
veitingar, um sparisjóði, um tekju-
skatt, fasteignaskatt, jarðamat, breyt-
VélstjórL
Undirritaður óskar eftir stöðu,
sem 1. vélstjóri eða umsjónarmaður
yfir rekstri á gufuvélum, Mótorum
eða Rafmagnsvélum á sjó eða landi.
Nánari upplýsingar hjá ritstj. ísa-
foldar.
Olafur T. Sveinsson.
vélstjóri.
Stofa til leigu með forstofuinn-
gangi. Afgr. vísar á.
ing á vitagjaldi (að undanþiggja skemti-
ferðaskip), auk smærri frumv. Skatta-
frumv. eru flest miðuð við tillögur
skattamálnnefndarinnar 1907.
Hinna merkari þessarra frumvarpa
verður minst hér í blaðinu svo fljótt,.
sem kostur er á.
er þaS ekki gert. Því að eius og maS
urinn Jesús var skapaSur til aS opin-
bera kærleiksvilja guðs, svo erum vér
það allir án undantekningar. Og op-
inberun þessa kærleiksvilja guðs verð-
um vór einmitt með því að breyta
eftir Kristi og lifa honum. Því meira
rúm sem hann fær í sálu vorri, því
meira rúm fær hinn lifandi guð í oss,
og því meira vald fær vilji guðs yfir
athöfnum vorum. Æðsta ákvörðun vor
allra er að verða »guðfyltar sálir« eins
og Jesús og með því »fullkomnir eins
og faðir vor á himnum er fullkominn«.
En vegna syndarinnar, sem nú erum
vór seldir undir, næst þessi tilgangur
guðs með oss ekki nema að mjög litlu
leyti hér á jörSu. I Ilfi Jesú þar á
nióti náSist hann. Jesús var þegar
hór í heimi þaS sem vór vonum aS
verða annars heims.
Niðurstaða þessa máls verður þá
þessi í sem fæstum orSum : J e s ú s
er guSs sonur af því aS and-
legur kærleiksvilji guS* var
innihald sálar lians, og alt
líf hans þess vegna dýrð-
leg opinberun guSs.
A þessa leiS" horfir leyndardómur
guðs-sonernisins við mór og fjölda manna
hinnar nýju stefnu. Oss dettur að vísu
ekki í hug, að leyndardómurinn só til
f u 11 s afhjúpaSur meS þessu. Vór
könnumst fúslega við, að skilningur vor
só enn lítið meira en hugboð. En þaS
nægir hérna megin viS fortjaldið. ÞaS
sem vér sjáum á þessari leiS, sem hór
er farin, nægir til þess aS draga oss
til Jesú í kærleika og trausti og um
leiS aS varpa oss niSur fyrir fætur hans
í lotningarfullri tilbeiSslu. Og þetta
er það sem skiftir mestu.
Því að só maSurinn Jesús Kristur í
sannleika guSs sonur — og eg kann
ekkert nafn að nefna, er betur sam-
svari hinni yndislegu mynd hans, d/rð
hans innra manns, eins, og hún ljóm-
ar á móti oss í guðspjóllunum, — só
hann í sannleika guSs sonur, af því
aS faSirinn er í honum og hann í fóð
urnum, af því aS faSirinn opinberar
mór í honum vilja sinn, veru sína,
sjálfan sig, þá er hann líka d r o 11 -
inn minn og konungur, sem
mér er skylt að hlýða í öllu og helga
alt mitt líf.
/. H.
Kveðjusamsæti Courmonts.
Á laugsrdagskvöldið var Cour-
mont háskólakennara haldið kveðju-
samsæti í Hotel Reykjavík, eins og
til stóð.
Sátu það um 50—60 manns, karl-
ar og konur, háskólakennararnir all-
flestir, margt fólk nokkuð úr Alliance
Francrise o. s. frv.
Háskólarektor Guðm. Magnússon
leiddi heiðursgest undir borð og bauð
menn velkomna.
Fyrir minni Courmonts mælti
fyrstur Ágúst Bjarnason prófessor,
en síðar þeir dr. Guðm. Finnboga-
son og Jónas Jónsson frá Hriflu.
En Courmont flutti hverja töluna L
fætur annari og voru allar þessar
ræður á islenzka tungu. En á frakk-
nesku talaði Magnús Stephensen f.
landshöfðingi fyrir minni frakkneska
lýðveldisins; Blanche konsúll þakk-
aði og mintist íslands.
Kvæði var Courmont flutt, sem
ort hafði Guðmundur skáld Magmás-
son og er þetta síðasta erindið:
Conrmont vor sæll, hvar þínar liggja leiðir
þér lýsir Isiands hreina jöknlhvel,
og gifta Islands er meft þér og greiðir
þér allar þínar gótur. — Farðu vel!
Þi hefir horið gæfu til að gleðj'i
og gera þér að vinum heila þjóð.
Nú sendist með þér einlæg ástarkveðja
a ættjörð þína, — hjartans þakkar-ljóð.
Samsætið fór fram hið bezta.
Innan farra daga leggur Cour-
mont á stað í gönguför kringum
Snæfellsjökul, ásamt fónasi frá Hriflu
og — ef til vill — Guðm. Finn-
bogasyni.
Reykjavlkur-annáll.
Dánir ¦. Konan Anua GuSmunds-
dóttir, Vatnsstíg 10, 59 ára. Dó 13..
júní.
Kappsundið á sunnudaginn var allvel
sótt.
I 50 stiku sundinu sigraði Erlingur
P á 1 s s 0 n. Hann svam bilið á 36 sek,
og mun það hraðast sand, sem af hendi
hefir verið int hér á landi. Næstur varð
Ásgeir Ásgeirsson (44 sek.).
I drengjasundinu, um 100 stiku bil, varð
fyrstur Óskar Guðjónsson (1,40
min.), en næstur Sólberg Eiriksson (1,6S
mín.).
I 200 stiku sundi varð Erlingur og
fljótastur (3,a7 min.). En i kvenna-sund-
inu (50 stikur) varð fyrst Margrét Magn-
úsdóttir (57,4 sek.).,, v ;.
Knattspyrnu-kappleikurinn milli Fram og
Knattspyrnufél. Rvikur á sunnudaginn fór
svo, að Fram fekk 2 vinninga, en hinir
engan. Var þetta á köflum hinn harð-
asti og fjörugasti bardagi. — Mun Rvikur-
félagið eigi vilja gefast upp við svo búið,
heldur ætla sér innan skamms að skora
Fram & hólm af nýju. J S|
Sterling-farþegar. Meðal farþ. á Sterl-
ing siðast voru, auk þeirra sem áður er
getið: Magnús Júlíusson læknir, sem sezt
að hér i bæ og ætlar að fást aðallega við
húðsjúkdóma. Ennfremur öuðrún Þórðar-
dóttir ym., sem dvalið hefir við lýðhá-
skóla i Danmörku (Askov-háskóla 0. fl.).
Hún ætlar að fást við kenslustörf.