Ísafold - 18.06.1913, Síða 3

ISAFO LD
193
inn á hreyfingamar. Að skugginn
fellur utan við líkamann, kemur í
því sambandi ekkert málinu við.
Athugasemd sína endar »Alþýðumað-
ur« svo með þessum orðum: »Það
er mikil furða, að maður, sem verið
hefir um mörg ár brjóstmylkingur
heimspekinnar, skuli fara jafn skiln-
ingslaust eða þá hirðulaust með hugs-
anastefnur, eins og G. F. gerir á
þessum stað«.
Svo mynduglega talar hann, um
leið og hann sýnir það svart á hvítu
að hann ber engin kensl á þá kenn-
ingu sem um er að ræða. Hún er
ekki »materialismus«. Hún hefir
verið kölluð ýmsum nöfnum afýms-
um höfundum, stundum »identitets«-
kenning eða »monismus«, stundum
»parallelismus«, stundum »epifen-
omenalimus«, stundum »automaton-
theory*. Undir síðastnefnda nafn-
inu er þessi kenning sett ljóst og
vel fram, með tilvitnunum til sumra
formælenda hennar [Huxley, Clif-
ford o. fl.], í William fames: Prin-
ciples of Psychology. Vol. I. Chapter
V. Þar er lika samlíkingin um
skuggann. Annars væri seint að
telja þær bækur þar sem þessi kenn-
ing er rædd, því um hana mun tal-
að í hverri einustu sálarfræði, sem
nokkuts er verð, og mundi alþýðu-
maður fljótt ganga úr skugga um að
eg hefi ekkert ranghermt um þessa
kenningu, ef hann kann útlend mál
og nær í einhverjar bækur um þessi
efni. F.n kunni hann ekkert annað
mál en íslenzku, hvernig dirfist hann
þá að fara að tala um skoðanir heim-
spekinga á þessu? Hvaðan hefir
hann sína vizku?
»Þá er það ekki sérlega beisið, sem
höf. segir um frjálsræði viljans Þar
ruglar hann saman hugtökunum afl
og áreynsla (bls. 1x3 — ii4)ogvirð-
ist hugsa á þá leið: að því meiri
sem áreynsla sé, því meiri verði
árangurinn, og með því sé frjáls-
ræði viljans gefið; því yfir áreynsl-
unni »finnist« manni hann geta ráðið
En auðvitað er áreynslan notkun
aflsins en ekki aflið sjálft; eða hefir
Guðm. aldrei heyrt getið um vélar,
hem hefðu svo og svo margra hesta
afl, án tillits til þess hvort það alt er
notað eða ekki? Og hvert barnið
veit, að í ýrnsum tilfellum getur
sterkur maður það áreynslulítið, sem
það getur ekki sjálft, enda þótt það
reyni á sig af fremsta megni«.
Eg vil biðja þá sem lesa »Hug og
heim« að bera þessi orð »Alþýðu-
manns« saman við það sem eg hefi
sagt og vita hvers þeir verða vísari
urn skarpskygni hans. Eg á reynd-
ar bágt með að skilja hvað hann fer.
Eg hefi reynt að sýna að valdið yfir
Guð var í Kristi ! En hvernig get-
ur þetta orðiÖ oss ráðning á gátu guðs-
sonernis Jesú?
Hér kemur Lúter oss enn einu sinni
til hjálpar. Þótt hann samsinti til
fulls játningu fundaiins í Kalcedon, þá
samsinti hann engan veginn þeim skiln-
ingi á insta -eðli guðs, sem lá þeirri
játningu til grundvallar, að guð væri
í insta eðli sínu »óendanlegt frumstæði«
(substans), eins og menn nefndu það
á þeim tímum. Slík skilgreining var
honum alt of hlutkend og, ef svo mætti
segja, efnisleg (materiel). Eftir skoðun
Lúters var guð í insta eðli sínu per-
sónulegur, andlegur kærleiksvilji (»der
persönliohe geistige Wille der Liebe«)
eða hin almáttuga yfirdrottnan kær-
leikans. Þessi persónulegi kærleiks-
vilji áleit hann, að hefði fylt sálu Jesú
og myndað innihald hennar. I því
væri fólginn guðdómur Krists.
Hór erum vér vafalaust á róttri leið,
til þess að fá bæði andlegri og eðli-
legri skýringu á sambandi hins guð-
lega og mannlega í persónu mannsins
Jesú, eða á þessu — eins og Páll post-
uli orðar það í 2. kap. Kólossabréfsins
(9. v.) — að »fylling guðdómsins hafi
búið í Kristi líkamlega«. Hvað er
»fylling guðdómsins«? Fylling guð-
dómsins er insta eðli hinnar guðlegu
veru : heilagur kærleikur, eða eins og
Lúter hefir nánar ákveðið það: per-
sónulegur, andlegur kærleiksvilji. Mað-
urinn Jesús er þá guðs son
ur af því að andlegur kær-
leiksvilji guðs er orðinn
■nnihald sálar hans. Með
þetta í huga hefi eg hvað eftir annað
talað um »guðfylta sálu« Jesú í und-
angengnum hugleiðingum mluum. Það
sem þannig fyllir sálu hans verður tll
þess að móta alla framkomu hans. Líf
hans út á við endurspeglar það, sem
athöfnum vorutn væri fólgið í vald.
inu yfir hugsununum, og skýrði
það meðal annars ineð dæmmu um
Musíus Scævola, sem brennir af sér
höndina. Eg hefi sagt að spurning-
in um frjálsræði viljans væri sú,
hvort áreynslan sem vér leggjum
fram til þess að halda hugmynd
fastri í meðvitundinni væri ákveðin
stærð eða ekki, hvort vér gætum
aukið þessa áreynslu í þrá við alla
þá krafta sem í móti. toga. Eg býst
við að allir geri ráð fyrir, að því
sárara sem einhver kennir til, því
meiri áreynslu kosti það hann að
bæra ekki á sér. Hugsum oss þá
mann sem hefir verið trúað fyrir
leyndarmáli og nú á að pína hann
til sagna. Spurningin um það hvort
hann er frjáls að þegja yfir leyndar-
málinu virðist mér vera sú, hvort
hann getur haldið þeim ásetningi
föstum, að þegja hvernig sem hann er
kvalinn. Geti hann látið kvelja úr sér
lífið án þess að láta undan sársauk
anum, þá kalla eg að hann sé frjáls
maður, því frjálsan tel eg mann í
þeim skilningi sem hér er um að
ræða, þegar enginn nema sjálfur hann
getur ráðið því hvort hann gerir
þelta eða hitt, sem um er að velja.
Og eg eins og ýmsir fleiri dáist ó
neitanlega meira að þeim sem megn-
ar þannig að spyrna gegn broddun
um, hve sári'r sem þeir eru, heldur
en þeim sem gæti það af því hann
væri tilfinningarlaus sem steinninn.
Og þó mannkynið, eins og »alþýðu-
maður« segir, hafi einhverntíma hugs-
að sér guð, sem hafinn væri yfir á-
reynsluna — það er vissulega æðsti
guð letingjanna — þá má minna á
það, að mennirnir hafa líka tignað
guð deyjandi á krossinum.
Eg hefi í bók minni að eins viljað
benda á hvernig mér virðist spurn-
ingin um frjálsræði viljans horfa við,
er vér athugum það sem fram fer í
huganum, þegar oss finst að vér
beiturn frjálsræði. Eg hefi sagt að
hver maður yrði sjálfur að velja trú
sína í þessu efni, af því að vísindin
gætu þar ekkert sannað með eða
móti. Eins og eg hefi tekið fram,
hefi eg og einkum fengið skoðanir
mir.ar um þetta frá William James.
»Alþýðumaður« segir að mér »hefði
að líkindum þótt það óþarfa tortrygni
hér á áaunum, að efast um það, að
sólin gengi kringum jörðina, eins og
mönnum hafði sýnst og sýnist raun-
ar enn í dag — og óþarfi að grensl-
ast eftir hvernig slíku væri háttað »í
sjálfu sér«. Heldur hann þá að kenn-
ingin um það að jörðin gangi í
kringum sólina sé um það hveruig
sólkerfið sé »í sjálfu sér«, »óháð
allri mannlegri skynjan* ? Sú kenn-
býr innifyrir í sálu hans. Líf hans
verður alt opinberun guðs. Þar sem
eg só Jesúm ganga frarn, þar só eg
sjálfan guð í eilífum, líknandi, fyrir
gefandi og frelsandi kærleika sínum.
Eins og guð forðum skóp hinn fyrsta
mann, svo skóp hann og manninn Jesúm
til þess að vera verkfæri til að opin-
bera kærleiksvilja sinn. — Þetta telur
Seeberg vera hinn djúpa sannleika, sem
hin fornkristiiega sögusögn um fæð
ingu Jesú af meynni Manu eigi að
flytja oss. — Frá fyrsta augnabliki til-
veru hans hefir guð sett sig í sam-
band við hann, til þess að hafa áhrif
á hann, láta tilfinning sína, hugsun og
vilja gagntaka hann. Við það hefir
maðurinn Jesús orðið »sonur guðs«,
ástmögur hans f alveg sórstökum skiln-
ingi, sem hann stóð í óslitnu sambandi
við, bar umhyggju fyrir og studdi til
óviðjafnanlegs vaxtar og þroska. Með
þessum hætti veiður oss skiljanlegt
hið undursamlega líf Jesú. Allar hans
hugsanir og hugarhræringar, óskir og
áform eru samsinning og framkvæmd
þess kærleiksvilja guðs, sem í honum
bjó. »Minn matur er að framkvæma
vilja hans, sem sendi mig«. Af þessu
nærist hann og lifir. Það er innihald
sálar hans og kraftur. Og með öllu
þessu opiuberar hann guð. 011 per-
sóna hans eins og kallar til vor: »Ver-
ið hughraustir ! Sjá, hór er guð yðar !
Hann kemur sjálfur og frelsar yður«
(Jes. 35, 4). Jesús verður mór með
þessu »ljómi dýrðar guðs og ímynd
veru hans«.
En þegar eg tala hór um p e r s ó n u-
1 e g a n kærleiksvilja guðs sem það,
er fylli sálu Jesú og geri hann að
guðs syni, þá vil eg með því sagt hafa,
að hór er um meirá að ræða en ein
göngu ópersónulegan k r a f t frá guði.
Hór er að ræða um guð í eigin persónu,
ing segir oss einmitt hvað oss mundi
sýnast, ef vér værum staddir í sólu
og mættum athuga þaðan. Ekki
getur hann heldur vitnað rétt til
orða minna á bls. 167. Eg hefi
sagt, að fyrsta stigið til að skilja hið
einkennilega lif, sem bærist umhverfis
oss, væri að »kasta gleraugum þarf-
anna og horfa á hlutina eins og þeir
eru, án þess að spyrja um, hvað
þeir gætu orðið eða ættu að verða«.
Þetta verður hjá honum »að kasta
gleraugunum« og horfa á hlutina
»eins og þeir eru«, og reynir hann
þannig að finna ósamkvæmni þar
sem engin er.
Við fleira í grein »Alþýðumanns«
nenni eg ekki að eltast. Eg læt mér
liggja í léttu rúmi þótt hann fullyrði
að engar nýjar né frumlegar hugs-
anir séu í bók minni og að fram-
leiðslu mína alla vanti heimspekilega
þungamiðju. Hvað veit hann um
það hverj.ir hugsanir eru nýjar eða
frumlegar? Eg skal líka lofa hon-
um að hafa í friði þennan nýja raf-
megnla-guð, sem hann er að boða i
niðutlagi greinar sinnar, og ekki mun
eg deila við hann um uppruna söng
listarinnar. Hann veit auðsjáanlega
jafnmikið um það efni og alt hitt.
En hann hefir gefið mér svo mörg föð-
urleg ráð í grein sinni, að eg þykist
mega gefa honum eitt að skilnaði,
það er: að auglýsa nafn sitt á prenti,
því íslenzkri alþýðu mun þykja sér
lítill sómi í því, að hann noti alþýðu-
manns nafnið undir grein sem svo
mikið er í spunnið af rembingi fá-
fræðinnar.
8/e I9I3-
Guðm. Finnbogason.
--------.............
Skýrslu um járnbrautar-
málid ítarlega hefir Jón Þorláks-
son landsverkfræðingur nýlega sent
stjórnarráðinu. Hann kemst að þeirri
niðurstöðu, að járnbrautin muni þeg-
ar í stað geta borið reksturs- og við-
haldskostnað — og eítir ekki mjög
langan tírna gefa bærilega vexti af
stofnkostnaði, sem hann telur munu
verða 3^/3 miljón.
ísafold mun bráðlega segja gerr
frá þessari merku skýrslu landsverk-
fræðingsins.
Gull-brúðkaup
átti Andrés Fjeldsteð á Ferjubakka
og kona hans 15. þ.-mán. Meðal
gjafa þeirra, er þeim voru færðar
þann dag, var skápur sá hinn út-
skorni eftir Gunnlaug Blöndal, sem
getið var í ísafold um daginn.
um sjálfan guð. Persóna er þar sem
sjálfsmeðvitund og sjálfsákvörðun fer
saman, eða vitandi persónulegur vilji.
Hin guðlega persóna, hinn eilífi, vit
andi kærleiksvilji, hefir á þá leið tek-
ið sór bústað í sálu mannsins Jesú, að
líf hennar og líf hans hefir runnið
samau í eitt andlegt persónulegt líf.
Til þess lita vafalaust orðiu alkunnu:
»Eg og faðirinn erum eitt«. Alt, sem
hann hugsaði, talaði og gerði, áleit
hann sjálfur, að sór væri af guði gefið.
Því gat hann ekki litið á hugsanir sín
ar öðruvísi en sem guðs hugsanir, á orð
sfn öðruvísi en sem guðsorð, á vilja sinn
öðruvísi en sem guðs vilja. Líf hans
alt var guðlegt líf, því að guð var hin
hulda uppspretta þess. En þá getum
vér líka áttað oss á tign sjálfsmeðvit-
undar hans, er hann sór alla hluti sór
á vald gefna; hann er g u ð eftir inui-
haldi sálar sinnar. Og jafnframt. verð-
ur oss skiljanleg hæð og dýpt auð-
mýktar hans og lítillætis; hann er
þ j ó n n guðs með tilliti til hlutverks-
ins, sem honum er ætlað að vinna í
heiminum ; vald hans og kraftur er
ekki runnið frá manulegri sálu hans,
eins og hún er honum ásköpuð, held
ur frá guði, sem þar hefir tekið sér
bústað. Hvorttveggja verður því sann
leikur í lífi bans: »Eg og faðirinn er
um eitt« og »Faðirinn er mér meiri«,
svo mjög sem það í fljótu bragði virð-
ist rekast hvað á annað.
En er maðurinn Jesús ekki með þess-
ari skoðun slitinn svo út úr öllu sam-
bandivið aðramenn,að hannhættiraðgeta
verið fyrirmynd vor ? Nei, þ a ð
er einmitt hættan, sem stafaði af kenn-
inguntii um »eðlin tvö í einni persónu«
í sinni fullnaðar-mynd. Með henni
var fyrirmyndin Kristur að róttu lagi
frá oss tekin. En með þessari skoð-
un, sem hór hefir verið haldið fram,
Stjórnarfrumvörpin.
Þau eru nú loks komin fram, þ.
e. leyft að birta þau.
Eru þau 34 talsins, en mörg þeirra
afar-smávægileg.
Isajold fekk þau eigi fyr en um
hádegi í dag og verður því að láta
bíða að gera nokkuð ítarlega grein
þeirra.
Mesta eftirtekt vekja að sjálfsögðu
hin mörgu launahœkkunar-jrumvörp
■— og mun meira á þau minst síðar.
Hér skal að eins drepið lauslega á
hækkanir: Biskup, landritari og dóm-
stjóri yfirréttar eiga að byrja með
5000 kr., hækka um 300 á hverjum
3 árum, upp í 6300.
Yfirdómarar, póstmeistari, land-
símastjóri og landsverkfr. 4000 í
byrjun en 200 kr. viðbót á hverjum
3 árum, upp í 5000 kr.
Rektor mentaskólans 3200 kr. i
byrjun, hækkandi um 200 kr. á
hverjum 3 árum upp í 4200 kr. auk
leigulauss bústaðar. Kennarar menta-
skólans 2400 kr. í byrjun, hækkandi
upp í 3600 kr. með 200 kr. við-
bót á hverjum 3 árum.
Skrifstofustj. stjórnarráðsins 3600
kr. í byrjun og hækka upp í 4800
kr. með 200 kr. viðbót á hverjum
3 árum. Landsbókavörður 3600 kr.
í byrjun, hækki um 200 kr. á hverjum
3 árum upp í 4200 kr., 1. aðstoðar-
bókavörður 2400 kr. hækkandi um
200 kr. á hverjum 3 árum upp í
3600 kr., 2. aðst.bókav. á sama hátt
2000 kr. i byrjun, en hækkar upp
í 3000 kr.
Kennaraskólaforstjóri á að fá 2400
kr. í byrjun og hækka upp í 3000
kr. með 200 kr. viðbót á 3 ára
fresti, auk leigulauss bústaðar, 2. og
3. kennari 2200 í byrjun, hækkandi
upp í 3000 kr., 4. kennari 1600 í
byrjun, hækkandi upp í 2400 kr.
Auk þessarra mörgu launahækk
unarlaga koma siglingalögin enn
fram á sjónarsviðið. Enn fremur
breytingar á kosningarlögum til bæj-
arstjórna um að kjösendur geti ráðið
hver og einn röðinni á fulltrúaefn-
um, lög um ábyrgðarfélög, um vatns-
veitingar, um sparisjóði, um tekju-
skatt, fasteignaskatt, jarðamat, breyt-
er það ekki gert. Því að eins og mað
urinn Jesús var skapaSur til aS opin-
bera kærleiksvilja guðs, svo erum vór
það allir an undantekningar. Og op-
inberun þessa kærleiksvilja guðs verð-
um vór einmitt með því að breyta
eftir Kristi og lifa honum. Því meira
rúm sem hann fær í sálu vorri, því
meira rúm fær hinn lifandi guð í oss,
og því meira vald fær vilji guðs yfir
athöfnum vorum. Æðsta ákvörðun vor
allra er að verða »guðfyltar sálir« eins
og Jesús og með því »fullkomnir eins
og faðir vor á himnum er fullkominn«.
En vegna syndarinnar, sem nú erum
vér seldir undir, næst þessi tilgangur
guðs með oss ekki nema að mjög litlu
leyti hór á jörðu. I lífi Jesú þar á
móti uáðist hann. Jesús var þegar
hór í heimi það sem vór vonum að
verða annars heims.
NiðurstaSa þessa máls veröur þá
þessi í sem fæstum orðum : J e s ú s
er guðs sonur af því að and-
legur kærleiksvilji guð« var
innihald sálar hans, og alt
líf hans þess vegna dýrð-
1 e g o p i n b e r u n g u ð s .
A þessa leið'horfir leyndardómur
guðs sonernisins við mór og fjölda manna
hinnar nýju stefnu. Oss dettur að vísu
ekki í hug, að leyndardómurinn só til
f u 11 s afhjúpaður með þessu. Vór
könnumst fúslega við, að skilningur vor
só enn lítið meira en hugboð. En það
nægir hórna megin við fortjaldið. Það
sem vór sjáum á þessari leið, sem hór
er farin, nægir til þess að draga oss
til Jesú í kærleika og trausti og um
leið að varpa oss niður fyrir fætur hans
í lotningarfullri tilbeiðslu. Og þetta
er það sem skiftir mestu.
Því að só maðurinn Jesús Kristur 1
sannleika guðs sonur — og eg kann
ekkert nafn að nefna, er betur sam-
svari hinni yndislegu mynd hans, dýrð
hans innra manns, eins og hún ljóm-
ar á móti oss í guðspjöllunum, — só
hann í sannleika guðs sonur, af því
að faðirinn er í honum og hann í föð
urnum, af því að faðirinn opinberar
mór f honum vilja sinn, veru sína,
sjálfan sig, þá er hann líka d r o 11 -
inn minn og konungur, sem
mór er skvlt að hlýða í öllu og helga
alt mitt líf.
/. H.
Vélstjóri.
Undirritaður óskar eftir stöðu,
sem 1. vélstjóri eða umsjónarmaður
yfir rekstri á gufuvélum, Mótorum
eða Rafmagnsvélum á sjó eða landi.
Nánari upplýsingar hjá ritstj. ísa-
foldar.
Olafur T. Sveinsson.
vélstjóri.
Stofa til leigu með forstofuinn-
gangi. Afgr. vísar á.
ing á vitagjaldi (að undanþiggja skemti-
Jerðaskip), auk smærri frumv. Skatta-
frumv. eru flest miðuð við tillögur
skattamálanefndarinnar 1907.
Hinna merkari þessarra frumvarpa
verður minst hér í blaðinu svo fljótt,
sem kostur er á.
Kveðjusamsæti Courmonts.
Á laugardagskvöldið var Cour-
mont háskólakennara haldið kveðju-
samsæti í Hotel Reykjavík, eins og
til stóð.
Sátu það um 50—60 manns, karl-
ar og konur, háskólakennararnir all-
flestir, margt fólk nokkuð úr Alliance
Franciise o. s. frv.
Háskólarektor Guðm. Magnússon
leiddi heiðursgest undir borð og bauð
menn velkomna.
Fyrir .minni Courmonts mælti
fyrstur Ágúst Bjarnason prófessor,
en síðar þeir dr. Guðm. Finnboga-
son og Jónas Jónsson frá Hriflu.
En Courmont flutti hverja töluna á
fætur annari og voru allar þessar
ræður á ísleozka tungu. En á frakk-
nesku talaði Magnús Stephensen f.
landshöfðingi fyrir minni frakkneska
lýðveldisins; Blanche konsúll þakk-
aði og mintist íslands.
Kvæði var Courmont flutt, sem
ort hafði Guðmundur skáld Magnús-
son og er þetta síðasta erindið:
Courmont vor sæll, hvar þínar liggja leiðir
þér lýsir Islands hreina jökulhvel,
og gifta Islands er með þér og greiðir
þér allar þinar götur. — Farðu vel!
Þá hefir borið gæfu til að gleðja
og gera þér að vinum heila þjóð.
Nú sendist með þér einlæg ástarkveðja
á ættjörð þína, — hjartans þakkar-ljóð.
Samsætið fór fram hið bezta.
Innan fárra daga leggur Cour-
mont á stað í gönguför kringum
Snæfellsjökul, ásamt Jónasi frá Hriflu
og -— ef til vill — Guðm. Finn-
bogasyni.
ReykjaYlknr-annáll.
Dánir: Konan Atina Guðmunds-
dóttir, Vatnsstíg 10, 59 ára. Dó 13.
júní.
Kappsundið á sunnudaginn var allvel
sótt.
1 50 stiku sundinu sigraði Erlingur
P á 1 s s 0 n. Hann svam bilið á 36 sek,
og mun það hraðast sund, sem af hendi
hefir verið int hér á landi. Næstur varð
Ásgeir Ásgeirsson (44 sek.).
I drengjasundinu, um 100 stiku bil, varð
fyrBtur Óskar Guðjónsson (1,40
min.), en næstur Sólberg Eiríksson (l,6a
min.).
í 200 stiku sundi varð Erlingur og
fljótastur (3,S7 min.). En i kvenna-sund-
inu (50 stikur) varð fyrst Margrét Magn-
úsdóttir (57,4 sek.)..,,., v ; . ... Lj gj
Knattspyrnu-happleikurinn milli Fram og
Knattspyrnnfél. Rvíkur á sunnudaginn fór
svo, að Fram fekk 2 vinninga, en hinir
engan. Var þetta á köflum hinn harð-
asti og fjörugasti bardagi. — Mun Rvíkur-
félagið eigi vilja gefast upp við svo búið,
heldur ætla sér innan skamms að skora
Fram á hólm af nýju.g; g| g|
Sterling-farþegar. Meðal farþ. á Sterl-
ing síðast vorn, auk þeirra sem áður er
getið: Magnús Júlíusson læknir, sem sezt
að hér í bæ og ætlar að fást aðallega við
húðsjúkdóma. Ennfremur Guðrún Þórðar-
dóttir ym., sem dvalið hefir við lýðhá-
skóla í Danmörku (Askov-háskóla 0. fl.).
flún ætlar að fást við kenslustörf.