Ísafold - 25.06.1913, Blaðsíða 2

200
IS A F 0 L D
Járnbrautarmálið.
Ágrip af skýrslu Jóns Þorlákssonar
landsverkfræðings, til stjórnarráðsins.
Svo sem lofað var í síðasta blaði,
segir ísafold nú meginþráðinn úr
þessari skýrslu landsverkfræðingsins.
Sökum rúmleysis í blaðinu verður
því miður að fara fljótara yfir sögu
en æskilegt hefði verið.
Undirbúningur n.álsins og lega braut-
arinnar.
Alþingi 1907 veitti í fjárlögunum
fyrir 1908 09 16500 kr. fyrra árið
til þess að gera nákvæmar landmæl-
ingar, er lagðar gætu orðið til grund-
vallar við ákvörðun járnbrautarstæðis
frá Rvík til Þjórsár. Þetta fé var
greitt herforingjaráðinu og gerði það
fyrir það jafn nákvæmar hæðamæl-
ingar á fjall-lendinu milli Reykjavík-
ur og Árnessýslu, sem annars í bygð-
um. Mælikvarði uppdráttanna er
1 : 50000 og á þeim hæðalínur,
sem sýna 20 m. hæðamismun. Má
eftir þeim rannsaka allar hugsanleg-
ar leiðir, því bæði má eftir þeim
mæla lengd hverrar leiðar sæmilega
nákvæmt og finna hversu mishæð-
ótt landið er.
Hftir að mælingum herforingjaráðs-
ins var lokið á brautarsvæðinu 1908,
gerði Th. Krabbe verkfræðingur að
fyrirmælurn stjórnarráðsins hínafyrstu
rannsókn á járnbrautarleiðinni eftir
landsuppdráttunum og með yfirreið
að vetrarlagi. Komst hann að þeirri
niðurstöðu, að hentugust væri leiðin
frá Reykjavík upp Mosfellssveit og
Mosfellsdal, yfir Mosfellsheiði norð-
ast, fyrir norðan og austan Þing-
vallavatn, niður með Sogi og vest-
ur yfir það neðan til og svo að Ol-
fusá. Mældist honum sú leið vera
93 km. Kostnaðinn við þá braut
með 1 metra sporvídd gerði hann
3^/2 milj. kr. og leiddi nokkur rök
að því, að húti mundi þegar frá upp;
hafi borga reksturskostnað sinn. I
fjárlögunum 1912—13 voru veittar
3000 kr. fyrra árið til framhalds-
rannsóknaá járnbrautarstæðinu. Fram-
kvæmdi Þórarinn Kristjánsson mæl-
ingar þær, sem nauðsynlegar voru,
reiknaði út jarðvinnu við brautina
og gerði uppdrátt af undirbygging-
unni, en }ón Þorláksson hafði um-
sjón með verkinu.
Rannsókn þessi hefir ekki breytt
niðurstöðu Th. Krabbe um legu
brautarinnar í neinum verulegum
atriðum, að eins í nokkrum smá-
atriðum á leiðinni frá Rvík austur
að Búrfelli i Grímsnesi, en þar fyrir
austan er um fleiri en eina leið að
velja.
Endastöðin í Reykjavik er fyrir-
huguð á Arnarhólslóð norðanverðri,
frá »Batteríinu« austur undir Klapp-
arstig; þaðan liggur leiðin austur með
sjó, fyrir norðan Rauðará, sunnan
Laugarnar, norðaustan við Bústaði,
yfir Elliðaárnar móts víð Árbæ, fyrir
norðan Árbæ, um Grafarholt, norð-
an við Lambhaga og svo yfir Varmá
nálægt Álafossi, upp Mosfellsdal, yfir
Mosfellsheiði fyrir norðan Leirvogs-
vatn, austur af heiðinni við norður-
endann á Skálabrekkuás, niður að
Þingvallavatni fyrir sunnan Almanna-
gjá, meðfram vatninu að Oxarárósi
og yfir hann fyrir sunnan Þingvalla-
bæ, austur undir Hrafnagjá og svo á
ská suðaustur upp yfir gjábakkann,
síðan suður hraunið austanvert við
Þingvallavatn, meðfram Soginu suð-
ur á móts við Búrfellið. Þaðan er
um fleiri leiðir að velja, með því að
þar er brautin komin níður á Suður-
landsundirlendið, og má því lands-
lagsins vegna halda henni áfram í
hvaða átt sem er. Hallamæling var
gerð á línu suður Grímsnesið vestan-
vert, suður að Hvítá á Öndverðar-
nesferju; þar er allgott brúarstæði.
Fult svo álitleg virðist þó sú leið,
sem Th. Krabbe hafði valið, sem sé
að fara vestur yfir Sogið, suður Grafn-
ing og Ölfus að Ölfusárbrú; kæmi
þar þá ný brú á Ölfusá, og fram-
hald brautarinnar nálægt veginum
austur að Þjórsárbrú, og við þá leið
eru áætlanir þær miðaðar, sem hér
fara á eftir.
Brautarlengdirnar á þessum tveim
stöðum verða:
Frá Rvík um Ölfusá að Þjórsá
112 km.
Frá Rvík um Hvítá að Þjórsá
102 km.
Yrði hin síðarnefnda leið valin virð-
ist óhjákvæmilegt að leggja álmu frá
Hvítá, sem lægi nálægt Ölfusárbrú
til Eyrarbakka. Hún yrði að lengd
nálægt 19 km. og öll brauíin þvi
um 121 km. Ef hin leiðin væri val-
in virðist fremur hægt að_ komast
hjá þeirri álmu í byrjun. Álma frá
Ölfusárbrú til Eyrarbakka mundiverða
11 km. og brautin því öll með henni
123 km., svo lengdarmunurinn get-
ur eigi skorið úr hvor leiðin sé hent-
ugri, ef gert er ráð fyrir Eyrarbakka-
álmu í báðum tilfellum.
Breidd og halli brautarinnar,
undirbyggingin m. m.
Járnbrautir þurfa að vera eftir þvi
dýrari sem þær eiga að taka meiri
flutning og lestahraðinn á að vera
meiri. Þegar byrja skal járnbrautar-
lagningu hér, er áríðandi að sníða
sér stakk eftir vexti; gera brautina
ekki dýrari en þörf er á, en hins
vegar ekki svo veika eða ódýra, að
hún verði ófullnægjandi, þegar hún
er komin í fulla notkun. Flestar
járnbrautir eru að breidd 1,435 m-
en þó eru lagðar mjórri brautir, jafn-
vel 0,60 m. Hér mundi hentugust
breidd 1,00 m. Ef brautin yrði höfð
mjórri, mundi örðugt að fá svo afl-
miklar eimreiðar, sem þarf til þess
að treysta megi,að ferðum verði haldið
uppi að vetrinum. Mestur halli á
brautinni er áætlaður 1 : 40. Öku-
hraðinn ætti að geta orðið mest 40
km. á klst. Með þeim hraða er gert
ráð fyrir, að brautin megi vera ógirt,
nema þar sem hún yrði lögð gegn-
um afgirt land.
Gert er ráð fyrir að brautin yrði
nálega alstaðar upphleypt, vegna þess
hve snjóasælt er hér á þeim vegum,
sem grafnir eru niður. Breidd undir-
byggingarinnar að ofan er áætluð 4
m. og flái á hliðum eins og tíðkast
á vegum.
Brýr og yfirbyggingar.
Landsverkfræðingurinn hefir mælt
lauslega brúarstæði á flestum ám á
leiðinni og gert áætlun um kostnað
við brýrnar eftir því. Er gert ráð
fyrir, að allar hinar smærri brýr og
flestar hinar stærri verði gerðar úr
járnbendri steinsteypu, sem er bæði
ódýr og ekki viðhaldsfrek. Stærsta
brúin er yfir Ölfusá og gert ráð fyrir
að hún muni kosta um 70 þús. kr.
að meðtalinni landbrú. Næst-stærsta
brúin, yfir Sogið, (50 m.) er gert
ráð fyrir að kosta muni um 40 þús.
kr. Áðrar brýr eru stærstar á Elliða-
ám, Úlfarsá, Varmá, Köldukvísl, Leir-
vogsá og Öxará, en engar mjög stórar.
Gert er ráð fyrir brautarteinum,
sem vega 18 kg. hver metri. Með
sæmilega þéttum þverslám geta þeir
borið 4 smál. hjólþunga, þ. e. eim-
reið á 4 hjólum má þá vega í mesta
lagi 16 smál. Ef teinarnir væru
hafðir gildari, mætti nota þyngri eim-
reiðir, er gætu dregið stærri lestir.
Undir teinunum eru þverslárnar, og
eru þær áætlaðar úr tré, sem er hið
ódýrasta. Undir þverslánum og á
milli þeirra er haft lag af möl, 45
sm. að þykt.
AfstaBa viö vegi. Stöðvar.
í nánd við Reykjavík liggur braut-
arlínan yfir Laugarnesveginn, veginn
niður að þvottalaugum og flutninga-
brautina í Sogamýrinni og síðan aft-
ur fyrir neðan Árbæ. Yfir flutninga-
brautina þarf helzt að fara þannig, að
járnbrautin liggi á brú yfirhana, svo
að umferð um veginn geti verið
óhindruð af járnbrautarlestunum.
Enn fremur liggur brautin yfir Mos-
fellssveitarveginn á tveim stöðum og
yfir Þingvallaveginn austantil á Mos-
fellsheiði þrisvar. Umferð á þessum
vegum verður naumast svo mikil,
þegar brautin er komin, að hætt sé
við slysum þótt brautarsporið liggi
yfir veginn í jarðhæð.
Aðalstöðvarnar við brautina verða
endastöðin í Reykjavík og við Þjórsá,
stöðin á Þingvöllum, og, ef álma
verður lögð til Eyrarbakka, þá stöð
í Flóanum þar, sem álman liggur
út frá meginbrautinni. Á stöðinni
við Þjórsá verður ennfremur að vera
skýli fyrir eina eða tvær eimreiðir
og í Reykjavik eimreiðáskáli og verk-
stæði til viðgerða á vögnum og eim-
reiðum. Á milli þessara aðalstöðva
verða svo að vera hæfilega margar
smástöðvar, og virðist mega hafa
þær mjög ódýrar fyrst um sinn, að
eins með litlum geymsluhúsum og
láta annaðhvort næsta búanda annast
afgreiðsluna, ef stöðin er nálægt bæ,
eða láta lestarþjónana annast hana.
Auk stöðvanna má hafa nokkrar
stéttir, þar sem ferðamenn geta stigið
í lest og úr. Á hæfilega mörgum
stöðum þarf að vera útbúnaður til
þess að taka megi kol og vatn.
Rekstursaflið.
Gert er ráð fyrir því, að lestirnar
verði knúnar með guíuafli en eigi
rafmagni, eins og mörgum mundi
hafa þótt æskilegl, og eru all-ítarleg-
ar ástæður færðar fyrir því, en það
tekur of mikið rúm að geta þeirra
nákvæmlega, og skal því að eins
geta nokkurra hinna helztu.
Aðalkostir eimreiðanna (sem brenna
kolum) eru þeir, að ef brautin er
nægilega sterk, þá má án verulegs
aukakostnaðar flytja svo mikið í hverri
ferð, sem eimreiðin getur dregið, en
það er því meira sem eimreiðin er
þyngri. Fyrir því eykst reksturs-
kostnaður lítið, þó að flutningur auk-
ist, meðan unt er að fullnægja flutn-
ingaþörfinni án þess að fjölga lest-
um; t. d. mundi 16 smál. eimreið
geta dregið lest, sem rúmaði yfir 100
manns og alt að 10 smál. af vörum
samtímis. Annar aðalkostur eimreið-
anna er sá, að þegar snjór er til
fyrirstöðu, þá má senda lestarlausa
eimreið með snjóplóg til að hreinsa
sporið, og getur hún þá beitt jafn-
miklu afli við plóginn, sem annars
þarf til að draga stóra lest. Kola-
eyðsla er talið, að verða mundi fyrir
hverja lest fram og aftur milli Reykja-
víkur og Þjórsár 1300—1400 kg.
og útgjöldin til kola um 21 þús. kr.
á ári, meðan komist verður af með
tvær lestir í hvora átt að sumrinu
og eina í hvora átt að vetrinum.
Kostir við rafmagnsbraut eru eink-
um taldir þessir: að brautin má vera
brattari, og sparast stundum við það
jarðvinna;teinarnir mega vera grennri,
vegna þess, að á rafmagnsbrautum
eru venjulega hafðar tiðar Iestir og
því tiltölulega smáar, en þá þarf ekki
eins þunga vagna eins og eimreið-
irnar. Þannig ætti brautin sjálf að
geta orðið ódýrari, og svo sparast
kolakaupin. En þar á móti kemur
allur rafmagnsútbúnaðurinn, sem er
mjög dýr, með spenningsbreyturum
meðfram allri brautinni og rafmagns-
mótorum í nægilega mörgum vögn-
um. En sökum snjóa mundi ráð-
legast að hækka brautina upp jafnt
fyrir þessu, og ekki ráðlegt að hafa
léttari teina en 18 kg. á metra, eink-
um vegna þess, að þótt lestir yrðu
knúnar með rafmagni þá mundi þurfa
að beita eimreið fyrir snjóplóginn
fyrir þvi, vegna þess að venjulegir
rafmagnsvagnar mundu ekki verða
nógu aflmiklir til þess.
Kolaeyðsla sú, sem að framan var
áætluð, 21,000 kr. á ári, samsvarar
5°/0 ársvöxtum af 420 þús. kr. Ef
rafmagnið kostaði ekki neitt, og ef
ekkert þyrfti að ætla fyrir fyrningu
á rafmagnstækjum brautarinnar, þá
er þetta hámark þess, sem rafmagns-
útbúnaðurinn má kosta til þess að
ársútgjöldin verði ekki meiri með
rafmagni en kolum. Eh nú má ekki
vænta að fá rafmagnið ókeypis; sú
aflstöð, sem framleiðir það, verður
að borga vexti af stofnfé sínu, við-
hald, fyrningu og rekstur, og hefir
reynslan sýnt, að meðalstórar vatns-
aflsstöðvar geta ekki selt hestaflið
fyrir minna en um 50 kr. yfir árið.
Ef brautin notar um 200 hestöfl að
meðaltali, kostar rafmagnið 10 þús.
kr. á ári; þá eru eftir n þús. kr.,
sem sparast af kolaverðinu, og þær
nægja ekki fyrir rentum og fyrn-
ingu af því. sem rafmagnsútbún-
aður brautarinnar mundi kosta um-
fram eimreiðirnar. Af stofnkostnaði
þeim, sem áætlaður er fyrir kola-
braut, mundi ekki falla burtu annað
en verð eimreiðanna, og þyrfti þó
að hafa a. m. k. eina til vetrarnotk-
unar, eins og áður er sagt.
Snjóalögin.
Ein af spurningum þeim, sem
rannsóknin þurfti að svara, var sú,
hvort snjóalög á leiðinni mundu
verða svo mikil, að ekki yrði kleift
að halda uppi vetrarferðum. Til
þess að fá úrlausn á þessu var snjór-
inn mældur á Mosfellsheiði — þar
sem þetta einkum gat orðið — síð-
astliðinn vetur. Eftir þeim mæling-
um kemur það í ljós, að einungis á
tveimur stöðum hefir snjórinn orðið
svo mikill, að taka mundi upp yfir
brautarteina. Mælt var með 500
metra millibili. Það er því alveg
víst, að í ámóta vetri og 1912—13
munu járnbrautarlestir geta gengið
tálmunarlaust, ef hafðar eru sæmilega
sterkar eimreiðir með snjóplógum.
Núverandi umferð og flutningur.
Umferðin milli Árnessýslu og
Rvíkur skiftist nú á tvo vegu, Þing-
vallaveginn yfir Mosfellsheiði og
Hellisheiðarveginn. Landsverkfræð-
ingur hefir látið telja umferð um
báða vegina árlangt, 'svo nákvæm-
lega, sem kostur var á. Var talið á
Kárastöðum og Kolviðarhóli og reynd-
ist umferðin sem hér segir — allir
menn faldir í hvert skifti, sem þeir
fara yfir heiðarnar, vagnar og klyfja
hestar sömuleiðis:
A. Um Þin gvallaveginn.
Menn .... 5582
Fólksvagnar . . . 339
Vöruvagnar 2-hjóla 442
-----4-hjóla 36
Klyfjahestar,heilklyfjar 935
-----hálfkl. 870
Sauðkindur . . . 4458
B. Um Helli sheiðarvegin n.
Menn 16169
Fólksvagnar .... 420
Vöruvagnar 2-hjóla. . 5797
4-hjóla. . 302
Klyfjahestar, heilklyfjar. 2497
—— hálf klyfjar 602
Sauðkindur .... vo co
Með því að nokkurn veginn má
áætla þunga í vögnum og á klyfja-
hestum, telst svo til að umferðin hafi
verið:
Menn Vörur Sauðfé
tals smál. tals
Um Þingv.veg. 5582 291 4458
Um Hellish.v. 16169 1600 17983
Samtals 21751 1991 22441
Svo er talið, að brautin muni
koma að fullurn nótum fyrir sem
svarar 25000 manns.
Áætlun um stofnkostnað.
Liðnr Kr.
I. Landnám og jarðrask telst
ekki hér.
II. Undirbygging:
a. Jarðvinna, 827000 ten.-
metrar á 0,60 .......... 496200
b. JÞak á fiáa m. m...... 98800
III. Girðingar, 40000 m. á 0,60 24000
IV. Vegir yfir brantina..... 25000
Y, Brýr og þverremar........ 310000
VI. Yfirbygging, 112 km. á
12500 kr............. 1400000
VII. Talsimi, nm 400 kr. á km. 45000
VIII. Stöðvar:
a. Reykjavlk ............... 50000
b. Þingvellir............. 20000
c. ölfusá (fyrir hliðarlinn
til Eyrarbakka)....... 20000
d. Þjórsá............. 25000
e. 9 sveitastöðvar á 10000
kr................. 90000
f. 7 stéttir á 1000 kr. . . . 7000
IX. Verkstæði og eimreiðaskáli
í Reykjavík ................ 50000
X. Vagnar:
a. 4 eimreiðir á 27000 kr. 108000
b. 8 fólksvagnar...... 64000
c. Vöruvagnar, hemils-
vagnar m. m........ 80000
XI. Undirbúningur, stjórn,óviss
gjöld................. 277000
XII. Rentur meðan á byggingn
stendur............... 315000
Samtals 8500000
eða 31250 kr. á hvern kílómetra.
Hliðarlínu til Eyrarbakka, 11 km.
að lengd mnn mega gera fyrir.. 300000
Gert er ráð fyrir því, að hvort sem
brautin verður lögð fyrir almanna-
fé eða sem einstakra manna fyrir-
tæki, þá muni hlutaðeigandi sveitir
og héruð styrkja fyrirtækið, og þá
fyrst og fremst með því að útvega
ókeypis land undir brautina og stöðv-
arnar. Sömuleiðis að landssjóður láti
ókeypis af hendi það, sem hann á
af landi, er undir braut og stöðvar
þarf. Talsími er t^inn sjálfsagður
fram með allri brautinni og inn í
hverja brautarstöð, en einnig að sími
þessi yrði leyfður til almennra nota
og væntanlegar tekjur af honum látn-
ar ganga til brautarinnar.
Til fólksflutninga er gert ráð fyrir
að fengnir yrðu 4 (boggie-)vagnar,
sem rúma um 60 manns hver og 4
smærri, sem rúma 30—40 manns
hver.
Rentufjárhæðin á meðan á smíð-
inni stendur, er miðuð við það,
að verkið sé unnið á 4 árum, og
vextir að eins 4°/0, en talið er að
leggja mundi mega brautina á 3 ár-
um með innlendum vinnuafla. Auk
þess er það venjulegt, ef um ríkis-
fyrirtæki er að tefla, að heimta ekki
vexti af stofnfé meðan á smfðinni
stendur. Gert er ráð fyrir í kostn-
aðaráætluninni, að ekki þurfi að
greiða aðflutningstoll af efni.
Reksturskostnaður og tekjur.
Með reksturskostnaði járnbrauta er
ávalt talinn viðhaldskostnaður braut-
arinnar sjálfrar, vagna, eimreiða og
stöðva. Áætlun um reksturskostnað
við þessa braut er einkum sniðin
eftir því sem gerist við brautir sem
líkt stendur á um i Noregi. Venju-
legt er að reikna út reksturskostn-
aðinn við hvern lestar kílómetra. Þó
er það ekki svo, að reksturskostn-
aður á hvern kílómetra sé hinn sami
á tveim brautum, sem hafa mjög ó-
líkt flutningsmagn. Reksturskostnað-
urinn eykst að sama skapi og fjölga
verður lestunum. Eftir áætlunum
þeim, er gerðar hafa verið er það
talið vafalítið, að við þessa braur
muni í fyrstu mega koma reksturs-
kostnaði eitthvað niður fyrir 1 kr.
á lestar kílómetir, meðan lítið er að
flytja, hækkandi upp í t. d. 1,16 á
lestar km., eftir því sem flutnings-
þörfin eykst. Svo er talið að alls
muni, til að byrja með, fata i2oa
lestir árlega milli Rvíkur og Þjórs-
ár. Þar sem nú lengd brautarinnar
er 112 km., verða það alls 134400-
lestar km. yfir árið og sé kostnað-
urinn við hvern þeirra reiknaður 1:
kr. verður árlegur reksturskostnaður
134400 kr. Áætlaðir taxtar eru 4
aur. fyrir mannkm. og 20 aur. fyrir
tonnkm., og er það nokkru hærra:
en tíðkast í Noregi.
Líklegt er talið, að fólksferðir með
brautinni milli Reykjavíkur og Suður-
landsundirlendisins mundi fyrsta og
annað ár brautarinnar verða iíkar því,
sem þær eru nú eftir vegunum, því
þótt margir myndu ferðast upp á
gamla mátann fyrst í stað, þá mundi
umferð þegar aukast. Auk þess mundu
verða töluverðir fólksflutningar skemri
leiðir.
Vöruflutningar á vögnum ogklyfja-
hestum milli Reykjavíkur og Árnes-
sýslu mundi undir eins leggjast nið-
ur, og jafnframt því sem vöruflutn-
ingar mundu þegar í stað aukast
mjög. Áætlun um tekjurnar Jyrstu
árin er þannig:
Fólksflutningur . . . kr. 83500
Vöruflutningur ... — 65500
Flutn. á lifandi peningi — 5000
Póstfl. og talsímatekjur — 5000
Samtals kr. 159000
Þetta er 25600 kr. hærra en hinn
áætlaði reksturskostnaður i byrjun,
eða brautin mun pe%ar í byrjun qera
meira en að borqa reksturskostnað sinn.
Um væntanlega vöruflutninga er
erfitt að ráða eftir líkum annarsstað-
ar frá. Helzt mætti dæma eftir járn-
brautum í Noregi í þeim sveitum,
sem hafa engar skógafurðir né náma-
afurðir og munu þá ástæðurnar að
ýmsu leyti líkastar á Jaðri og hér.
í skýrslunni segir:
Járnbrautin eftir Jaðrinum (Jæder-
banen) var lögð 1878. Hún liggur
milli Stavanger og Egersund, sem
hvorttveggja eru hafnarbæir, nálægt
sjó alla leiðina, og er að lengd 76
km. Flutningur eftir brautinni geng-
ur til beggja enda og frá báðum
endum, af því að við báða enda eru
hafnir, en þó meira til Stavanger
og frá, af þvi að sá bærinn er miklu
stærri. Brautin liggur um svo hrjóst-
ugt. land, að annað eins hefi eg ekki
séð hér á landi í bygð; þó eru til
í nánd við brautina svæði, sem sagt
er að séu kostabetri en það land,
sem brautin liggur um, en hvorki
eru þar skógar né námar. íbúatala
kaupstaðanna við báða enda var tæp
25000 þegar brautin var lögð, og
ibúatala sveitanna, sem til brautar-
ínnar ná, var ámótamikil. Á fyrstu
25 árunum, eða til 1903, óx íbúa-
tala kaupstaðanna um rúm 12000,
og sveitanna um 2000, og eignir
sveitanna er álitið að hafi ferfaldast
á þeim tíma.