Ísafold - 09.07.1913, Page 1

Kemur út tvisvar
í viku. Verðárg.
4 kr., erlendis 5 kr.
eða dollar; borg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus við blaðið.
XXXX. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn
9. júlí 1913.
55. tölublað
I O. O F. 947189.
Alþýðufól.bókasafn Templaras. 8 kl. 7—9.
Augnlækning: ókeypis i Lækjarg. 2 mvd. 2—3
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 10—3
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12—8 og 5—7
Eyrna- nef- hálslækn. ók. Pósth.str.l4Afid. 2—8
Islandsbanki opinn 10—21/* og 51/*—7.
K.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8árd.—10 siöd.
Alm. fundir fid. og sd. 81/! sibd.
Landakotskirkja. öuósþj. 9 og 6 á helgum.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
LasAbankinn 11-21/*, 51/*—61/*. Bankastj. 12-2
Lanasbókasafn 12—3 og 5—8. Útlán 1—8.
Landsbúnaðarfólagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsfóhirbir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafnið hvern virkan dag kl. 12—2
Landssíminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helgaMaga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str. 23 þd.og fsd. 12—1
Náttúrugripasafnió opib l1/*—21/* á sunnud.
Samábyrgð Islands 10—12 og 4—6.
Stjórnarráósskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsími Reykjavikur Pósth.3 opinn daglangt
(8—10) virka daga helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Pósth.str. 14B md. 11—12
Vífllstabahælió. HeimsókLartlmi 12—1
ÞjóbmenjasafniÓ opið á hverjum degi 12—2.
Nýja Bió
V esalingarnir
eftir Victor Hugo.
4. þáttur:
Galeiðuþrællinn á tímum stjórnarbylt-
ingarinnar verður sýndur i kvöld í
síðasta siun.
Aths. Vegna fjölda margra
áskorana verða
V esalingapn ir
sýndir fimtudag io. júlí kl. 81/,; til
iu1/^: i. og 2. þáttur,
og föstudag 11. júlí kl. 8x/a—io1/^
3. og 4. þáttur.
Aðgöngueyrir: Betri sæti 0,75 a.,
alm. sæti 0,50 a. fyrir hverja
sýningu.
Nýjar bækur:
Ljósaskifti,
ljóðabálkur um kristnitökuna áíslandi,
eftir Guðmund Guðmundsson skáld.
Verð 0.90.
Friður á jörðu,
eftir Guðmund Guðmundssou skáld.
2. útgáfa. Verð 0.75.
Hví slær þú mig?
Erindi Haralds Nielssonar prófessors
um dularfull fyrirbrigði.
Verð 0.40.
Fást í bókverzlununum.
Ofna og eldavélar
selur
Kristján Forgrímsson.
Erl. rlmfregnir.
Khöfn 9. júli.
Frá ófriðnum.
Fregnir af Balkanskaga
óábyggilegar. — Grikkir
virðast sigursælir, en Serb-
ar fara halloka.
Hillnlagning sjálfstæðismálsins.
Eftir
Guðm. Hannesson.
ísafold hefir margsinnis brýnt það
fyrir mönnum, að nú ættum vér að
lezqja sambandsm. d hilluna. Um þetta
ættu allir flokkar að vera sammála.
Vér ættum að snúa oss af alefli að
innanlandsmálum; leitast við á þann
hátt, að efla efnalegt, andlegt og
stjórnmálalegt sjálfstæði þjóðarinnar.
Eg býst ekki við, að verulegur
skoðanamunur sé milli mín og ísa-
foldar í þessu máli og hvað það
snertir að vér eigum að snúa oss að
innanlandsmálunum sem einnmaður
er eg algerlega samdóma. Hitt er
mér ekki allskostar skiljanlegt, hvern-
ig vér getum lagt sambandsmálið á
hilluna.
Ef það er meiningin, að nú getum
vér hætt að hugsa um sambands- eða
réttara sjálfstæðismál vort, getum
starfað að innanlandsmálum vorum
án þess að taka tillit til þess, þá þori
eg að fullyrða að þetta sé bæði alls-
endis öm’óouhot 00 Jjarri pvi að vera
œskileqt. Það verður eflaust sú reynd-
in á, að enginn flokkur og heldur ekki
bændaflokkur getur komist þverfet
slysalaust, nema hann hafi ákveðna
stefnu í sjálfstæðismálinu. Orsök
þessa er blátt áfram sú, að fjöldi
innanlandsmála er svo flæktur sam-
an við sjálfstæðismálið að þau verða
ekki greind frá því.
Vér stofnuðum fyrir skömmu há-
skóla. V£r höfum gert það upp á
vorar eigin spýtur, fyrir vort eigið
fé. Vér gátum farið aðra og liklega
miklu auðveldari leið. Ef oss þótti
viðsjárvert að nota blátt áfram Hafn-
arháskólann og allan þann mikla fjár-
styrk, sem hann lætur oss í té, þá
hefðum vér sennilega getað fengið
hann til þess að stofna hér nokkurs
konar útibú og notið mikils stuðn-
ings og styrktar frá Dönum til þessa.
Stúdentar vorir hefðu þá líklega orða-
laust fengið hér piikinn námsstyrk
frá danska »kommunitetinu«. Að
minsta kosti finst mér ekki ólíklegt,
að danska stjórnin hefði litið í náð
til vor ef vér hefðum auðmjúklega
beðið.
En því dettur engum í hug að fara
þennan breiða veg, sem allur hallaði
undan fæti? Astæðan er aðeins sú
að pinsrflokkarnir ýyl%du íýramkvcemd-
inni sjálýstœðissteýnu. Ákveðin stefna
í sambandsmálinu var þeim nauðsyn-
legur áttaviti og hann sýndi að þessi
leið lá norður og niður.
— Nú er járnbrautargerð efst á
baugi. Ætla mætti að hún kæmi
lítið sjálfstæðismálinu við, að vér
gætum talið smjörpundin, sem flytja
skal á svo veglegan hátt, kostnað við
fyrirtækið o. s. frv. án þess að hugsa
um hver afstaða landsins sé í sam-
bandinu við Danmörku. Nokkuð er
til í þessu, en svo mun gert ráð fyrir
að vér verðum að fá miljónirnar, sem
nota skal til þess að vinna verkið, að
láni, og þá væntanlega biðja Dani
ásjár enn einu sinni. Kemur þá ekki
til athugunar hvort vér erum ekki
að verða helzt til skuldugir þeim
góðu mönnum og jafnframt meira
háðir þeim en góðu hófi gegnir?
Mér virðist svo. Því ekki biðja
danska rikið að leggja hér einn spotta
af ríkisbrautunum dönsku? Þetta
væri áhættulítið og þægilegt. Þó
myndi það engan byr hafa á þingi
vegna þess að sjálfrátt og ósjálfrátt
líta menn á áttavitann: sjálfstæðis-
stefnuna og hika við að flækja lönd-
in saman, ef annars er kostur.
— Nú er lagafrumvarp um íslenzk-
an fána á dagskrá þingsins. Hvern-
ig ætla þeir menn, sem þykjast geta
komist af fullum fetum, án þess að
hugsa um sjálfstæðismálið að greiða
atkvæði um þetta frumvarp ? Nauð-
ugir, viljugir verða þeir að gera sér
grein fyrir því, hvort sé æskilegra,
að fáni vor sé danskur eða íslenzkur,
hvort framtíðarhugsjónin á að vera
að Island sé sjálfstætt riki eða danskur
ríkishluti.
Eg hefi nefnt þessi dæmi af handa-
hófi. Svipað er að segja um allan
fjölda annara mála (t. d. stjórnarskrár-
málið). Á einhvern hátt standa þau
í sambandi við sjálfstæðismálið, bein-
linis eða óbeinlínis, svo áður en fram
úr þeim er ráðið verður að líta á
áttavitann til þess að villast ekki út
í ófærur.
Nei, sjálýstceðismálið er hvorki lagt
á hilluna, né verður nokkru sinni lagt
á hana. Það er bókstaflega óhugs-
anlegt. Meðan vér þráum fyllra sjálf-
stæði en vér nú höfum, verður það
áttaviti, sem vér förum eftir í öllum
vorum málum og hann svíkur ekki,
ef stefnan er skýr og grútarlaus. Þó
vér gerðum samninga við Dani um
allan vorn landsrétt, yrðum vér að
minsta kosti ætíð að hafa gætur á,
að þeir væru að öllu haldnir. Ef
vér værum^einir vors liðs sem sjálf-
stætt smáríki, myndum vér sem að-
rar þjóðir þurfa sífelt að vera á varð-
bergi svo ekki týndum vér aftur
frelsi voru að meira eða minna leyti.
Það er ekki minni vandi að gæta
fengins fjár en afla. Svo hefir þetta
reynst öllum þjóðum.
Sennilega ætlast ritstjóri ísafoldar,
sem er góður sjálfstæðismaður, til
þess, að þessi hillulagning sjálfstæð-
ismálsins sé skilin á þann veg, að
nú ætti allur flokkadráttur og inn-
byrðisdeilur milli íslendinga um sjálf-
stæðismálið að falla niður, og einnig
allar samningatilraunir við Dani, úr
því þeir hafa ekki betra að bjóða én
grútinn. Svo ætti þetta að vera.
Vér ættum að koma fram sem einn
maður gagnvart þeim. Þeir koma
það gagnvart oss og gjöra oss mikla
skömm. Þetta sýnist hægðarleikur
eða öllu heldur einföld skylda allra
flokka, því eg sé ekki betur en að
þeim beri ekkert verulegt á milli í
þessu máli. Ríkishugsjónin er orð-
in drotnandi, eins og bezt kom í
ljós 12. júní, þó það sé að böglast
i höfðinu á stöku manni, að ísland
geti bæði verið riki og ekki ríki,
sjálfstætt og þó ekki sjáifstætt, ís-
lenzkt, og þó í raun og veru danskt.
Slíkur þokuslæðingur sést ætíð á
stöku stað, þó þokunni sé annars
létt af landinu og sólin skíni í heiði.
En þó svo giftusamlega tækist að
allir flokkar héldu fram fullu sjálf-
stæði landsius, sem sjálfsögðum hlut,
þá er ekki víst nema málið gæti
valdið skýrri flokkaskiftingu, eigi að
síður. Nýlega myndaðist stór sam-
bandsflokkur, hve langlifur sem hann
verður. Hugsanlegt væri að hér
sprytti upp harðsnúinn skilnaðar-
flokkur. Mikla þýðingu hefði þetta
þó tæplega, því eigi að síður myndu
sambands og skilnaðarmenn lengst
af eiga samleið.
Þá höfum vér og nokkra reynslu
fyrir því að ríkisnafnið er teygt og
togað á ýmsar lundir, en vonandi
hverfur þetta með vaxandi þekkingu.
Það ætti engum að vera ofvaxið að
skilja, að ríkisnafn getur það eitt
land borið með réttu, sem hefir æðsta
vald yfir 'ólluvi sínffm málnm.
En ef vér nú kæmumst svo langt
að allar innbyrðisdeilur um sjálfstæð-
ismálið féllu niður, af því íslending-
ar væru sammála um sömu skýru
stefnuna, þá virðist mér fjarri því,
að vér hefðum lagt málið á hilluna.
Það væri þá beinlínis sett í öndvegi
ofar öllum öðrum málum, væri orð-
inn sameiginlegur og sjálfsagður lið-
ur á stefnuskrá allra flokka. Sjálfstæð-
ishugsjónin stæði þá sem óskeikull
áttaviti fram undan stýrishjóli stjórn-
málafleytunnar íslenzku.
Athugasemd ritstj.: ísafold
hefir vitaskuld aldrei dottið í
hug að halda því að þjóðinni, að
leggja á hilluna sjálýstceðismál sín.
Eins og prófessorinn tekur raunar
sjálfur fram, er það sambandsmálið
þ. e. nýjar samningatilraunir við Dani
um sambandið milli Islands og Dan-
merkur, sem ísafold hefir lagt áherzlu
á að hætt væri við fyrst um sinn
— eftir hina meingölluðu stjúpu-
kosti, er á döfinni voru í vetur. Og
á þá sveifina hafa allir (?) þingmála-
fundir í vor hallast.
En hitt mun ísafold síðast verka
vinna, að styðja að framkvæmdaleysi
eða hillulagning um þau mál, er til
aukins sjálfstæðis horfa þjóð vorri.
Þykist ísafold m. a. mega benda á
afskifti sín af Eimskipafélaginu, til
þess að sýna sinni sitt í þeim efn-
um.
-----------------------
Kvenþjóðin
og jaínaðarstefnan.
í síðustu grein minni talaði eg um
grundvallar-ástæður og orsakir kvenna-
óeirðanna. Vér sjáum, að vegna til-
finninganæmi sinnar og viðkvæmni,
leiðist konan oft og einatt til þess að
gera það, sem vér karlmenn getum stilt
oss um, því að það vita allir, sem
nokkra athygli hafa veitt mannseðlinu,
að konan er viðkvæmari og hefir því
uæmari tilfinningu fyrir móðgun og
órétti heldur en hversdagslegur karl-
maður. Af því leiða kvennarósturnar.
Að þessu sinni skulum vór athuga
viðhorf konunnar til jafnaðarstefnunn-
ar, því að kvenfrelsishreyfingin er blátt
áfram ein af hinum mörgu sönuunum
fyrir falli hinnar núverandi þjóðfólags-
skipunar og stig í áttina til tilkomu
jafnaðar lyðríkisins.
Andstæðingar jafnaðarstefnunnar segja
hvarvetna: »Ehginn efi að jafnaðar-
stefnan er fagur draumur og væri
ágæt ef hægt væri að umskapa mann-
lega náttúru, en fyrst það er ekki hægt,
getur draumurinn aldrei ræzt«. Þeir
gæta ekki þeirrar staðreyndar, sem
þeir hlytu að kannast við, ef þeir at-
huguðu veraldarsöguna gaumgæfilega,
að mannleg náttúra er að umskapast
með hverjum deginum. Breytingin á
Eimskipafélagið.
Áskriftali:tar eru nú að koma sem
óðast til skrifstofunnar úr ýmsum
áttum, frá umboðsmönnum félags-
ins út um land. Er verið að vinna
úr þeim á skrifstofu félagsins. Enn
eigi komnar svo nákvæmar fréttir,
að nokkuð verði sagt með vissu um,
hve mikið muni safnast.
Oss er sagt, að yfirleitt séu und-
irtektirnar almennari og betri til
sveitanna, en sjávarmegin — þótt
margur mundi frekar hafa spáð svo
fyrir, að sjávarsveitirnar, með kaup-
mönnum og útgerðarmönnun, mundu
frekar verða til þess að leggja félagi
þessu fé en sveitirnar. Óvíða mjög
háir hlutir til sveita, en undirtekt-
irnar aýar-almennar, og það mun
verða drjúgt á metunum í orði og
á borði. Svo virðist sem bænda-
stéttin vilji sýna það í verkinu, að
hún hafi fullan skilning á því, hvert
þjóðþrifamál hér er um að tefla; og
er þá varla að efa að félagið megi
vænta stuðnings úr þeirri átt, er til
ýramkvcemda félagsins kemur. En
það er engu minna um vert en fjár-
framlög.
Sama hugar virðist verða vart i
verzlunarfélögum bænda og sam-
vinnufélögum. Líklega taka öll sam-
vinnufélög og kaupfélög landsins
þátt í fyrirtækinu. Og úr þeirri átt
andar á ailan hátt hið hlýjasta til
fyrirtækisins. Skal þar t. d. bent á
ágæta grein um Eimskipafélagið í
síðasta hefti »Tímarits kaupfélag-
anna« eftir ritstjórann, Sigurð Jóns-
son. Setjum vér hér kafla úr þeirri
grein lesendum til fróðleiks og at-
hugunar:
»Innlend verzlun og innlend flutn-
ingaskip*, eru setningar, sem allir
íslendingar ættu að ieggja kapp á að
gætu fengið framgang í næstu fram-
tíð. En nánast og einkanlega eru
það þó samvinnufélögin, sem hafa
þetta stefnumark. Kaupfélögin hafa
þann tilgang, »að umráð og arður
íslenzkrar verzlunar komist í hendur
ytri lífsháttum knýr fram breytingu á
náttúrufari fólksins.
Satt er það, að megin-grundvöllur
mannlegrar náttúru breytist ekki.
MannkyniS þarfnast enn þá kærleika,
fæðu klæða, sk/lis, og loks vellíðunar.
En siðalögmál, trúarbrögð, pólitík,
lög og starfshættir breytast, og með
þeim hugmyndirnar einnig. I hinum
ýmsu löndum eru ríkjaudi mismunandi
lög og trúarbrögð, og með þeim mis-
munandi skoðanir á hvorutveggja. All-
ir endurbótamenn ættu að hafa það
hugfast, að allar hugmyndir og öll lög,
eigi síður en siðalögmál, trúarbrögð og
pólitík, eru blátt áfram endurspeglun
á lífsskilyrðum þeim, sem þjóðirnar
eiga við að búa, þ. e. a. s. á hvern
hátt þjóðirnar framfleyta sór. Allar
breytingar á lagaskipun og trúarbrögð-
um — í rauninni allar þjóðfélagsbreyt-
ingar — hafa gerst vegna breytingar
á efnalegu eða lífsskilyrða ástandi þjóð-
anna og eftir að þær breytingar hafa
orðið.
Hin vísindalega hlið jafnaðarstefn-
unnar er álitin þur og viðfangserfið,
en vegna systra vorra, sem lesa munu
þessa grein, skal hér reynt að gera
efnið svo ljóst og lifandi, sem hægt er
án þess að missa sjónar á sönnu vís-
indagildi þess, sem í raun og veru er
mannleg náttúra og kærleiki til na-
ungans. Það skulum vór hafa hugfast
og mun þá auðvelt að fylgjast með og