Ísafold - 09.07.1913, Blaðsíða 3

I S A F 0 L D
217
Allra blaða bezt
Allra frétta flest
Allra lesin mest
er
ISAFOLD
Kemur út tvisvar í viku alt
árið, 104 blöð alls.
Allir, sem vilja fylgjast með
i þjóðmálum, halda ísafold,
hvaða flokks sem eru.
Kaupbætirinn betri sögur
en nokkurt annað blað flytur.
Kostar aðeins 4 kr. Lang-
ódýrasta blað landsins.
Ekkert heimili lands-
ins má sjálfs sín vegna
vera án lsafoldarl —
LIFEBUO Y SOAP
(LIFEBUOY SÁPAN)
*
A hverjum degi, á hverju heimili, alstaðar má bjarga lífi manna með
þvi að nota þetta dásamlega og heiinæna sjerlyf. Það er bæði sápa
og hreinsunarlyf iun leið—styrkir heilsuna og eykur hreinlæti, en
kostar þó ekki meira en vanaleg sápa. Hún er jafngóð til andiits—og
handþvotta og til baða, til að lauga sjúklinga eins og til allra heimil-
isþvotta—yfir höfuð til þvotta og ræstinga í hverri mynd sem er.
Nafnið LEYER á sápunní er trygging fyrir hreinleik hennar og kostum.
2718
hefir verið, og ólíkt fallegra en »hjla«r
=---------- =*= =
töldu nefndarskipun sjálfsagða, beina
kurteisiskyldu við embættismenn þá,
er hlut ættu að máli.
. Stjórnarskrármálið var til i. um-
ræðu í gær. Talað í nærri 3 klst.
Að lokum kosin 7 manna nefnd:
Jón Magnússon, Pétur Jónsson, L.
H. B., Vog-Bjarni, Stefán Eyfirðinga,
Jóhannes og Jón Ól.
Landhelgissjóðurinn, sem getið var
í síðasta blaði var til 1. umr. í efri
deild í gær. Flutti síra Sig. Stef.
ítarlegt erindi um það mál og mun
ísafold líklega segja nánara frá því
næst. Nefnd kosiní síra Sig. Stef.,
Jósef og Jóu Jónatansson.
Launahækkunarlögin, hin einstöku
þeirra voru rædd við 1. umr. í gær,
og gáfu tilefni til talsverðra hnipp-
inga. Þeim var öllum vísað til nefnd-
arinnar, sem að framan getur, nema
frv. um heiðurslaun til Stgr. Thor-
steinssonar rektors, þ. e. full rektors
laun, er hann segir af sér embætti.
Því var visað nefndarlaust til 2. um-
ræðu með öllum greiddum atkv.
Styrktarsj. barnakennara. Þing-
menn Reykvíkinga flytja frv. um, að
þeim sjóði verði veittur 2500 kr.
árlegur styrkur, að kennarafélagið
kjósi þann manninn í stjórn, er
stjórnarráðið hefir hingað til nefnt
til, og að veita megi ekkju kennara,
sem rétt hafi átt til styrks, eða eftir-
látnum börnum hans á ómaga-aldri
þann styrk, er hinn látni hefði getað
orðið aðnjótandi.
Fuglafriðun. Björn Þorláksson og
Jósef flytja frv. um að friða rjúpur
alt árið fyrst um sinn í 5 ár frá 1.
janúar 1914 að telja. Sömu þingm.
flytja frv. um, að engir megi selja
eða kaupa, eða á nokkurn hátt láta
af hendi æðaregg, og skal varða sekt-
um frá 10—-ioo kr., ef út af er
brugðið.
Landbúnaðarnefnd. Bændaflokkur-
inn í neðri deild flytur svo látandi
þingsályktunartillögu: Neðri deild al-
þingis ályktar að skipa 5 manna nefnd,
til þess að íhuga landbúnaðarmál og
önnur atvinnumál og gera till. um þau.
Látinn
er hér í bænum í morgun Asqeir
Asgeirsson elzti sonur Asgeirs konsúls
Sigurðssonar 16 ára að aldri (f. 17.
júlí 1896) eftir langa legu, hjartveiki,
sem þjáð hafði hann árum saman.
Asgeir var hinn efnilegasti og ástúð-
legasti piltur og mikill harmdauði
foreldrum sínum.
Fiskiþingið.
Samkv. ákvörðun laga Fiskifélags-
ins var fiskiþingið haldið hér í Reykja-
vík og sett 30. júrii sl.
A þinginu voru mættir þessir full-
trúar:
Tr. Gunnarsson f. bankastj. aðalft.
Bjnrni Sæmundss. adjunkt —
Magnús Sigurðsson lögfr. —
Matth. Þórðarson útgm. —
Ólafur Jónss. útgm. ísaf. fjórðungsft.
M. Kristjánss. alþm. Ak. —
JónJónss. bókh. Seyðisf. —
G. ísleifss. kpm, Háeyri —
P. Bjarnas. kenn. Stokkse. —
Matth. Ól. alþm. Dýraf. deildarft.
Arnbj. Ól. kpm. Keflav. —
Þorst. Gíslason útgm.
Meiðastöðum, Garði —
Hannes Hafliðason form. Fiski-
félagsins setti þingið og stýrði því.
Matth. Þórðarson var kosinn funda-
skrifari.
A meðal hinna mörgu mála er
þingið hafði til meðferðar má telja:
Strandvarnamdlið og var lagtfram
nefndaráiit í því frá nefnd, sem kosin
var af aðalfundi Fiskifélagsins s. 1.
vetur til að íhuga það.
Enn fremur Steinolíumdlið, Fiski-
veiðasjóðslögin, um mat á síld, tollar
og skattar, um hirðing og meðferð
mótora, og margt fleira.
Þingið stóð 6 daga og voru
þá flest hin stærri mál afgreidd frá
því, flest í tillöguformi til alþingis
um að taka til greina ýmisleg atriði,
er snerta þau.
Síðast á þinginu fóru fram kosn-
ingar í stjórn Fiskifélagsins og fóru
þær þannig:
Matth. Þórðarson kosinn formaður.
Hannes Hafliðason varaformaður.
Meðstjórnendur:
Bjarni Sæmundsson adjunkt,
Tryggvi Gunnarsson, f. bankastj.,
Jón Ólafsson útgerðarm.,
Geir Sigurðsson skipstjóri.
Varamenn:
Þorst. J. Sveinsson leiðsögum.
Jón Magnússon útgerðarm.
Skýrslur og reikninga félagsins
fyrir 1911—1912 og fjárhagsáætlun
fyrir 1914—1915, einnig útdrátt úr
fundargerðum Fiskiþingsins, með
fylgiskjölum, og samþyktum tillögum
þess, er verið að prenta og kemur
út bráðlega.
Manntión.
Bátur fórst nýlega á Fáskrúðsfirði
í fiskiróðri. Þrír menn, allir úr
Reykjavík, voru á bátnum og drukn-
uðu allir: Bjarni Hannesson Grett-
isgötu 50, Tómas Halldórsson skó-
smiður, (sonur Halldórs adjunkts
Guðmundssonar) og Sveinn Einarsson
unglingur Bergstaðastr. 27.
Þjóðviuafélagsbækurnar
eru nú fullprentaðar, nema Alman-
akið, sem eigi kemur út fyr en
seinna, vegna gagngerðra breytinga
á því.
ReykjaYíknHnnáll.
Bifreiðin er nú farin að ganga dag-
lega austur um alt. Einn daginn var
fariS á 31/.í kl.st. austur að Þjórsá,
annan daginn á rúmri ll/2 kl.st. austur
á Þingvöll.
Oarl Kiichler magister er lagður á
stað í langferðalag austur í sveitir fót-
gangandi ásamt dóttur sinni.
Fiðluleikaridanskur, Johan Ni 1 s-
son, ætlar að koma hingað núna um
miðjan mánuðinn og gefa Reykvíking-
u'm kost á að heyra fiðluspil. Hann
er bráðungur, en óvenjumikið látið
af list-hæfileiknm hans í dönskum
blöðum.
Hjónaefni. Einar Indriðason banka
ritari og jungfr. Katrín Norðmann.
Síra Jakob Ó. Lárusson og Sigríður
Kjartausdóttir (heit. Einarssonar pró-
fasts).
Pétur . Jónsson söng í Bárubúð á
laugardagskvöld og var mesta aðsókn.
Hann mun syngja aftur eftir helgina
og mun þá birtast dómur um söng
hans hór í blaðinu.
---------.» 1«.---------
Bifreið — Hjól.
Að þeysa.
I síðasta tbl. Isaf. spyr hr. Ego
eftir tillögu um »stutt og fallegt ísl.
orð yfir bifreiðarferðalag«.
»Bíla« þykir honum ljótt. Það er
og varla betra en að »hýla« (á hjól-
um). Slík orð eru ljót og meira en
það, þau samþýðast illa við beyginga
fjölbreytni íslenzkrar tungu. — Til
málfræðilegra skýringa skortir mig alt:
næga þekking, tíma og rúm. Gríp
bara tækifærið fyrir fá orð, lítið hugs-
uð og i flýti hripuð.
Mætti ekki nota orðin sem við eig-
um í málinu, t. d. sagnorðið þeysa?
Mætti svo ekki lika nefna vagnana
þeysivagna eða þ e y s i r (fólks-
þeysir, vöruþeysir, þeysivól 0. s. frv.)?
B i f r e i ð hefir mér altaf þótt óvið-
feldið nafnorð, og þá bætir það ekki
málið : »að fara á bifreið«.
Vaninn prýðir það ekkert. (Líkt
er að segja um eimr e i ð).
B i f er svo letilegt — líkt því að
nefna fljótasta veðhlaupahestinn siga-
kepp. Og r e i ð finst mór rangmæli
og villandi um ferðalag með vólarkrafti
einum.
í stað þess »að fara á bifreið« eða
»bilandi«, færu menn þeysandi, í þeysi-
ferð (ekki bíluferð), kappþeysing; þeir
yrðu beztu þeysi(ngs)menu o. s. frv.
Að stíga.
• Ego brósar sagnorðinu: hjóla.
Það er að vísu bezta orðið, sem notað
»fara á bjólum« eða »ríða hjólhesti«.
R í ð a og h e s t u r er ljótt og rangt,
bæði um ferðalag og nafn á slíkum
hjólum. »Tvíla« »tvíli«, »tvíhýli« o.
s. frv. lítið betra.
Mér sárnar hvert sinn er eg heyri
slíkar ambögur og ó þ ö r f nýyrði, í
okkar ágæta og auðuga máli. Langt
er síðan eg vildi hreyfa þessu, nota
því tækifærið til að bera fram tillögu
mína.
Hjólin vil eg kalla s t i g h j ó 1, þau-
sem stigin eru, en þ e y t i h j ó 1 þau
er vél hafa og meiri hraða, eru setin
af einum manni, en ekki stigin.
Þá segðu menn: stig, stígandi, steig,
kappstig, hröðu (hægu) stigi. Menn
yrðu miklir stigmenn (ekki stigamenn)
o. s. frv.
Hór eftir vona eg að mæta mönn-
um á þjóðlegustu, beztu vegunum
okkar: gangandi, ríðandi, akandi (ekki
keyrandi), stígandi, þeytandi
(þjótandi, þot?) og þ e y s a n d i — eða
á annan hátt, er betur má fara.
Vigfús Guðmundsson.
Poki með sængurfatnaði o. fl.
hefir tapast i 2. strandferð Skálholts
frá Reykjavík, merktur: Jóhanna
Briem, Sauðárkrók. Finnandi er
beðinn að gera eiganda viðvart.
Minningarsjóður
Björns Jónssonar.
Tekið móti gjöfum í skrifstofu og
bókverzlun ísafoldar, pappírsverzlun-
inni Björn Kristjánsson og verzlun
Jóns frá Vaðnesi á Laugavegi.
seldar beint til notenda. Kaupmenn
voru þá engir, en upp af þessu fyrir-
komulagi vex svo verzlunarstóttin sem
milliliður milli framleiðanda og not-
anda. Gyrir verzlunarstóttinni verður
svo aftur lénsvaldið að lúta. Lóns-
þrælarnir verða að rýma landið fyrir
sauðahjörðum þeim, sem eigendurnir
nú taka að ala upp sökum ullarinnar.
Við þetta urðu lónsþrælarnir að
flökkulýð. Löggjöf þessa tíma, 16 ald-
arinnar, nefndir K a r l M a r x »blóð-
Ugu löggjöfina«. Hundruðum saman
Voru konur og karlar hengd meðfram
Vegunum fyrir að vera hetlarar. Sór-
hver borg gat tekið dætur flökku-
manna í þrældóm þangað til þær voru
20 ára. Konum mátti varpa í fang-
elsi ef þær neituðu að ganga í þjón-
Ustu A ríkisárum hinnar »góðu
drotningar, Elísabetar«, voru þúsundir
manna hengdar með fram þjóðvegun-
Um fyrir að vera »þverbrotnir betl-
arar«.
Það var afdrifamikil uppgötvun er
tekið var að nota gufu sem hreyfiafl.
Það hratt verksmiðjunum á stað og
breytti handverkfærunum í þungar
Vólar.
Verksmiðjukerfið breytti afstöðu kon-
Unnar í þjóðfélaginu. Hún hafði eigi
eigi líkamsþrótt til þess að nota hin
erfiðari handverkfæri, en hún var nógu
sterk til þess að annast vólarnar. Og
tamning hennar í Jirældómi um lang-
ar aldaraðir, hafði gert hana að auð-
sveipum og þægum verkamanni.
Hörð atvinnusamkepni hófst nú milli
karla og kvenna og heldur áfram enn
í dag. I sumum iðnaðargreinum stend-
ur konan framar en maðuriun. En
það er fleira en ófriður milli kynjanna,
sem af þessu hefir leitt.
Konan er nú ekki eins háð mann-
inum og fyr, en eins og hann er hún
háð eiganda framleiðslutækjanna (verk-
smiðjueigandanum).
í þessu mikla siðmenningarlandi
(Engl.) eru í dag karlar, konur og
börn að berjast hvort við annað um
möguleikann til að lifa. Meðan þræla-
hald tíðkaðist, gat eigandi þrælsins
gert hvað sem honum sýndist við vinnu-
framleiðslu hans. Á lónstímunum átti
baróninn landið og krafðist af landset-
anum svo eða svo mikils af vinnutíma
hans fyrir það, að hann leyfði honum
að búa á landi sínu.
Ofurlítinn útúrdúr : Lónsöldin^ var
undarlegt tímabil. Konan var þá skoð-
uð að hálfu leyti sem fáráðlingur, að
hálfu leytl engill. Margur er sá, sem
enn hefir svipaðar hugmyndir um kon-
ur eins og greifarnir höfðu á þeim
tímum: — að þær sóu snotur leik-
föng.
Lónsöldin var öld riddaraskapar og
íómantískrar ástar. Sórhver hraustur
riddari átti sór sína »álfadrotningu«.
í nafni hennar barðist hann og fyrir
bros hennar var hann viljugur til að
eiga í hinum mestu mannraunum. En
sjálf var konan viljalaus og ósjálfstæð.
Það er auðvelt að skilja hagi hennar,
Fáein orð úr kvæði einu frá þeim tím
um sýna ástand hennar Ijóslega:
Hver taug hennar titraði’ af gleði,
ef til hennar náðugur brosti’ hann.
En ef hann var ygldur á brún,
af ótta þá titraði fljóð.
Hinn fyrsti þræll var kona. Þegar
hún beygði sig niður til þess að gefa
barni sínu hrjóstið, þá var hún bund-
in. Hún varð einka-eign. Alda þrælk-
un g'erði hana það sem hún var á
lónstímunum: brúðu, leikfang; svo
grunnsæja að hún hafði velþóknun á
yfirborðsdýrkun þeiiri og lofi, sem karl-
menn veittu henni, þar sem þó í raun
og veru hvorki riddarar nó þrælar
gátu verið til án hennar.
Menn leiðast stundum til þess að
hugsa, að væri það mögulegt að ala
upp menn á sama hátt og fugla í út-
ungunarhúsum, þá mundi konan standa
betur að vígi til þess að berjast fyrir
frelsi sínu, þar sem heimilisáhyggjum
væri þá lótt af henni. En slíkt mundi
vera harla óeðlileg leið til frelsis. Til
þess er mentun hinn eini heilbrigði og
vissi vegur.
Hverfum nú aftur til athugana vorra
um. breytiþróun iðnaðarins, sem vór
sáum að hafði svo mikil áhrif á líf
þjóðanna. Þegar gufuaflið var tekið
til notkunar komu vélarnar í stað hand-
verkfæranna og þær urðu þegar eiuka-
eign, sem fjöldinn átti enga hlutdeild
í. Nú á tímum er verkamönnum
frjálst að bjóða sig hvaða vinnuveit-
anda sem er, en engu að síður eru þær
þó í rauninni þrælar, því þeir eru þess
ekki megnugir, að vinna fyrir sér,
nema einhver vólaeigandinn leyfi þeim
að nota þær, honum sjálfumtil
hagnaðar.
Hundruðum saman er mannslífunum
árlega glatað í verksmiðjum og nám-
um á Englandi fyrir það að eigend
urnir neyða verkalýðinn, karla, konur
og börn, til þess í blóðspreng að halda
í við ferlíki þessi.
Fyrst eftir að verksmiðjuöldin hófst,
var börnum fórnað miskunnarlaust og
þau grafin eins og dýrahræ. Fór þessu
fram til þess er almenningsálitið var
vakið gegn því- Hinn alkunni jafn-
aðarmaður Eugene V. Debs hefir
ljóslega sýnt hvernig þessu er farið
enn í dag og tilfinnigar hans í því
máli koma skýrt fram í eftirfarandi
línum:
»— — — — Ef nokkur maður
á jarðríki hefir heilögum skyldum
að gegna, þá er það við þessa við-
kvæmu frjóknappa og blóm mann-
kynsins (0: börnin). Og hversu mörg
af þeim eru þó of snemma slitin
upp, látin fölna og deyja og eru
troðin ofan í sorpið. Margar miljónir
þeirra hafa verið hrifin úr vöggunni
eða þeim hefir verið stolið frá leikj-
um sínum til þess að ala á þeim öfl
þau, sem breyta blóði verkamanns-
ins í gull auðkýfingsius, og margar
miljónir hafa einnig verið gerðar að
sorpi í svínastíunum (slums) eða þau
hafa fengið legstað. í akri leirkera-
smiðsins.
Bernskan er vegamót þau, sem
leiða til láns eða óláns, heiðurs eða
fyrirlitningar, lífs eða dauða. Þjóð-
félagið lætur — eða ætti að láta sór
vera alvarlega umhugað um náttúru
þá og skilyrði, sem á að móta eðlis-
far og ráða æfibraut barna þess, og
sérhver vanræksla í þeim efnum
hefnir sín með sívaxandi strangleika.
Börnin eru hið dýrmætasta gæzlu-
fó heimilisins og mannfólagsins, en
auðvalds-siðmenning vor fórnar þeim
miskunnurlaust til þess að seðja hina
auvirðilegu græðgi sína í auð og
völd. Sigurbraut hennar er lituð
blóði brjóstmylkinga og brúlögð með
smábeinum ungbarna.
Hver skyldi uppskeran verða?
Þessar miljónir af börnum sem
auðvaldið hefir drepið og troðið ofan
í sorpið, hafa ekki dáið til einskis.
Upp af gröfum þessara lltlu píslar-
votta um alt þetta fagra land, rísa
upp hefnandi svipir gegn valdi því,
sem hefir myrt þau, og í nafni guðs