Ísafold - 12.07.1913, Blaðsíða 1

Kemur út tvisvar
í viku. Verðárg.
4 kr., erlendis 5 kr.
eða Hdollar; borg-
ist fyrir miðjan júll
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.

Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógitd nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus við blaðið.
■ .........................................■!!''* ■
XXXX. árg.
Reykjavík,
laugardaginn
12. júlí 1913.
56. tölublað
I- O. O P. Ú47189.
Alþýbufól.bókasafn Templaras. 8 kl. 7—9.
Augnlœkninfir ókeypis i Lækjarg. 2 mvd. 2—3
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daea 10—8
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12—8 og 6—7
Eyrna- nef- hálslækn. ók. Pósth.str. 14A fid. 2—8
íslandsbanki opinn 10—21/* og 51/*—7.
K.F.U.M. Lestrar- og skrifstofa 8árd.—10 siðd.
Alm. fundir fid. og sd. 81/* sibd.
Landakotskirkja. Gubsþj. 9 og 6 á helgum.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—-1.
Landsbankinn 11-21/*, 51/*—61/*. Bankastj. 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 6—8. Útlán 1—8.
Landsbúnaðarfólagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsfóhirðir 10—2 og 5—6.
Landsskialasafnið hvern virkan dagríkl. 12—2
Landssíminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str. 23 þd.ogfsd. 12—1
Náttúrugripasafnið opið l1/*—21/* á sunnud.
Samábyrgð Islands 10—12 og 4—6.
Stjórnarráðsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.?
Talsími Reykjavíkur Pósth.S’opinn daglangt
r,' (8—10) virka daga’^helga daga 10—9.^
Tannlækning ókeypis Pósth.str. 14B md. 11—12
Vifilstaðahælið. Heimsókt.o.rtimi 12—1 '■ ? l'ÍTSJ
Þjóðmenjasafnið opið á hverjum degi 12—2.
Nýja BI6
í kvöld og næstu kvöld:
Jiitin síerkasíi.
Aðalhlutverkið leikur:
hr. V. Psilander.
Mjög áhrifamikil mynd, og um
leið afar-aðlaðandi.
Byrjar kl. 9 síðdegis.
Húsið opnað kl. 8l/2. — Sími 344.
Frá alþingi.
Fánamálið kom til afskifta
neðri deildar á miðvikudag. Það var
fyrsta málið á dagskránni og urðu
umræður talsvert heitar. Stóðu á 3.
klst. Að loknum umræðum var
málið sett i nefnd (sjá síðar). Deilu-
kjarninn í deildinni þetta: hvort al-
þingi hefði heimild til þess að lög-
leiða siglingafána, eða að eins heima-
fána. Hinu fyrra héldu þeir fram
Bjarni frá Vogi og Skúli, en því var
mótmælt af Lárusi Bjarnason og
ráðherra. Ráðh. efaðist jafnvel um,
að alþingi hefði heimild til að lög-
leiða sér- eða heima-fána. Sú skoð-
un virðist þó fráleit, því að þá ætti
lögreglan að taka niður íslenzku fán-
ana, er nú blakta um land alt. —
Isajold gat þess fyrir skömmu, að
hentugt mundi að skella fyrsta at-
kvæðið framan af orðinu sérýáni í
frv. Þá felst það i frv., að löggiltur
er íslenzkur fáni, svo langt sem vald-
svið alþingis nær.
Hér fer á eftir dálítið ágrip af
umræðunum.
L. H. Bjarnason: í fánamálinu
felast þessar 3—4 spurningar. 1. Óska
íslendingar sórstaks fána? 2. Er slík
ósk eðlileg og róttmæt? 3. Er kleift
og þá að hve miklu leyti að koma
honum í framkvæmd : a. Er það heim-
ilt að gildandi lögum? b. Mundi það
haldast okkur uppi?
Fyrstu spurningpnni hefði verið
svarað, eigi sízt þ. 12. júnf, er útleud
flónska brendi bláa og hvíta litinn inn
í hjörtu vor. Óskin væri eðlileg. Eins
og vór vildum heyra talað og ritað á
móðurmáli voru, eins vildum vór sjá
íslenzkan fána fyrir augum vorum.
Hann væri lifandi tákn þjóðernisins. —
Lagaspurningunum svaraði hann líktog
í greininni 1 ísafold um daginn. Engin
dönsk lög væru hór sjálfgefin, á sór-
Erlendar simfregnir.
Hrakfarir Búlgara.
Khöfn 11. júlí 1913.
Búlgarar eru aðþreugdir hvaðanæfa. I»eir biðja
stórveldin stöðva ófriðinn hið bráðasta. Grikkir og
Serbar setja kosti. Her Rúmena er farinn inn yfir
landamæri Búlgaríu.
málasviðinu væri ísland framandi land
gagnvart Danmörku. R í k i s e i n i n g-
u n n i út á við vildi hann þó eigi
neita, löndin stæðu sameiginlega gagn-
vart öðrum ríkjum og því mundi ókleift
að koma siglingafána út á við í fram-
kvæmd. — Óskaði þess að lokum, að
litir heiðblámans og mjallarinnar mættu
sigra í synilegu tákni þjóðernis vors.
Bjarni frá Vogi taldi fulla heimild
fyrir alþingi til þess að lögleiða sigl-
ingafána. Mót.mælti ríkiseiningunni og
skirskotaði þar m.a. til Kílarfriðarins,
er verið hefði ólöglegur gagnvart ís-
landi. En þótt svo væri, sem L. H. B.
hóldi fram, að ríkiseining væri út á
við, sæi hann ekkert því til fyrirstöðu,
að þessi ríkiseining hefði 2 fána.
Ráðherra kvaðst vera á sömu skoð-
un um siglinga fána eða verzlunarflagg,
eins og hann hefði iýst á þingi 1911.
Það næði eigi neinni átt, að alþingi
hefði vald til að lögleiða hann. Flagg
málið vildi hann skoða miklu fremur
sem tákn um þær óskir, er byggju i
hugum manna en framkvæmanlegt lög-
gjafarmál. Taldi vafasamt, að alþingi
hefði meira að segja vald til að lög-
leiða sérfána, eins og löggjafarvaldið
væri nú.
Ennfr. lýsti ráðherra því yfir, að
vitanlegt væri, að í mótmælaráðstöfun-
um þeim og athöfnum, er ýmsir máls-
metandi menn hefðu gengist fyrir þ.
12. júní út af tiltektum Fálkans hefði
eigi falist nein óvild til »rikisfánans«.
Það sem »Fálkaforingjanum kann að hafa
yfirsóst« kemur eigi ríkisfánanum við.
Út af o|ðum sem L. H. B. hafði
beint að stjórninni í þá átt, að ef til
vill kiknaði hún í knjáliðum að fylgja
fram fánalögum, eins og hún hefði gert
í lotterímálinu — svaraði ráðherra, að
þar hefði eigi verið ura neitt þvilíkt
að tefla og mundi hann skýra samein-
uðu þingi frá afdrifum þess máls við
fyrstu hentugleika.
Skúli Thoroddsen taldi íslenzku
löggjafarvaldi ekki óheimilt að lögleiða
siglingafána. Samkv. stöðulögunum —
sem Danir hlytu að viðurkenna, hvað
sem oss liði — væru verzlun og sigl-
ingar sérmál. En fáni væri eigi ann-
að en hluti af skipinu, jafnmikið sór-
mál og*annað, er skipi kæmi við. Yór
mættum eigi láta það ástand, sem »fakt-
iskt« væri, villa oss sýn og yrðum jafnan
að hafa hugfast frekar að reyna að
gera rótt vorn meiri en minni.
Lárus H. B. svaraði ráðherra, og
mótmælti því, að danski fáninti væri
löggiltur hór. — Um gerð fánans kvað
hann sór vera sama, vafði úr reif-
um tvo fána bláhvíta og var annar
þeirra hinn venjulegi ísl. fáni, en hinn
blár með hvítu Þórsmerki í. — Þótti
ýmsum vænt að sjá íslenzka fánann
á þingborðum, svo að jafnvel kvað
við lófatak.
Magnús Kristjánsson vildi ekki
láta gera þetta mál að löggjafarmáli,
heldur láta samþykkja áskorun til
stjórnarinnar um að leita fyrir BÓr um
óskir þjóðarinnar í fánamálinu.
I Vog-Bjarna hnipti hann nokkuð.
Vog-Bjarni teldi sig beztan Islending,
sem til væri nú, fæðst hefði og nokk-
urn tíma mundi fæðast. Talaði í því
sambandi um pólitiska afglapa, er kynnu
ekki fótum sínum forráð í stjórnmálum.
Enn talaði L. H. B. og deildi á M.
Kr., en hann svaraði af nýju. Vog-
Bjarni kvað M. Kr. hafa að ósekju
ráðist á sig og væru þeir þá hittir, en
eigi skildir. Stutta athugasemd gerði
Jóh. Jóh., og af bændaflokks hálfu
mælti Pótur Jónsson nokkur orð
um að þeir mundu greiða málinu at-
kvæði til nefndar, en persónulega kvað
hann sór hvorki hlýtt til hins rauð-
hvíta nó bláhvíta fána — hins síðara
sökum þess, að hann hefði notaður
verið til æsinga hór í landi. Þvi mót-
mæltu Vog Bjarni og Skúli. Nokkuð
deildu þeir Vog-Bj. og L. H. B. um
hvað fullveldi væri.
Loks var nefnd kosin svo sem síðar
greinir.
Efling Landsbankans (kom
fyrir deildina 9. júlí). Um það urðu
ekki langar umræður:
Björn Kristjánsson kvað Lands
bankastjórnina eigi hafa neinar sór-
stakar ákveðnar tillögur að flytja um
efling bankans, en hafa þó haft nokk-
urn undirbúning i því efni og mundi
það lagt fyrir væntanlega nefnd —
Þess væri stór brýn þörf að auka veltu-
fóð, er i raun og veru hefði staðið
óhreyft síðan 1885, og hefði beðið alt
of lengi að gera það.
Ráðherra kvaðst í sjálfu sór ekki
vera móti nefnd, en ekki búast við að
hún gæti unnið mikið gagn. Afarlítil
líkindi til að unt mundi að fá veruleg
lán erlendis til fasteigna-lána með veð-
deildarkjörum og eigi heldur farsæla
braut að komast inn á. Til stórfyrir-
tækja væru erleud lán sjálfsögð, en
til þessara venjulega húsa- og fast-
eignalána ætti að nota það, sem spar-
aðist í landinu sjálfu. Fáanleg mundi
á næstu 2 árum x/4 miljón, sem ótekin
væri af stóra láninu 1909.
Björn Kristjánsson kannaðist við
að erfitt mundi um lán erlendis. En
svo stæði hnífurinn í kúnni, að ef eigi
rættist eitthvað úr, yrði Landsbankinn
að auglýsa, að hann hætti að veita
veðdeildarlán, svo að nolckuru næmi.
Bjarni frá Vogi taldi óreynt að
reyna að fá lán annarsstaðar en í Dan-
mörku. Hélt þvl fram að lánin yrðu
að vera sem lengst og nauðsyn bæri
til að hafa öll útispjót til þess að fá
drjúg lán erlendis handa Landsbank-
anum. Ella tæki fyrir allar verulegar
framkvæmdir í landinu og einkum hór
í Rvík.
Nefnd var því næst kosin. Sjá síðar.
Samgöngumál (9. júlí). B.
Kr. flutti fróðlegt og ítarlegt erindi
um samgöngumál, sögu vora síðustu
60 árin og væntir Isafold að geta
innan skamms flutt ágrip af þeirri
ræðu.
Síðan var nefnd kosin, (sjá síðar).
Lotterífyrirspurn. Lárus
H. Bjarnason ber fram fyrirspurn til
ráðherra um, hvernig á því standi, að
eigi hafi lotterífrv. verið staðfest.
Á mánudag verður líkl. útkljáð,
hvort leyft skuli að bera fyrirspurn-
ina fram, en hvenær umræður verða,
er alveg óvíst.
imsir spádómar um, að þessi fyr-
irspurn muni í sakleysisútliti sínu
eiga að verða undanfari annars meira.
Eftirlaun Stgr. Thorst.
Vísað til 3. umræðu orðalaust í fyrra
dag með öllum greiddum atkv. gegn
1 (Guðm. Eggerz). — Mun afgreitt
mjög bráðleea frá þingina.
Andvari með æfisögu B. J. eftir
Einar Hjörleifsson er um það leyti
að koma út. Sú æfisaga er mikið
ítarleg, 56 bls., þar rakinn stjórn-
málaferill B. J. og annari starfsemi
haus lýst allnákvæmlega.
Seinasti kaflinn í æfisögunni, lýs-
ing á B. J. sjálfum, lundarfari hans
og persónulegur dómur æfisöguhöf.,
fer hér á eftir:
Meðalmaður var hann á hæð.
Hann breyttist mikið með aldrinum.
Fríður sýnum var hann alt at. And-
litið reglulegt, ennið mikið, og nefið
beint, augabrúnirnar óvenjulega mikl-
ar og loðnar. Hár og skegg dökt
á yngri árum, en varð hvítgrátt með
aldrinum. Hnakkasvipurinn einkenni-
lega fallegur. Fyrirmannlegur var
hann með afbrigðum, einkum á efri
árum. Svipurinn að jafnaði fremur
harðlegur og fálátlegur, en gat, þegar
minst vonum varði, fengið við-
kvæmnikendan blíðublæ. Alvarlegur
var hann oftast í viðmóti, en átti
samt til að vera kátur eins og barn,
og komst þá svo langt 'frá fálætinu,
að honum var yndi að því að ljúka
upp huga sínum með barnslegri ein-
lægni. Eins var um göngulagið, að
sínu leyti. Stundum lötraði hann
álútur, ofurhægt og þreytulega, og
eins og í þungum hugsunum. Stund-
um var hann hvatur í spori, þráð-
beinn og hinn hermannlegasti í fasi.
»Til eru þeir menn«, segir merk-
ur norskur rithöfundur, »sem unnið
hafa þau verk, er meira er í varið
en sjálfa þá, og eins eru til aðrir
menn, sem eru mikilmenni, ekki
eins mikið fyrir það, sem þeir hafa
af hendi leyst, eins og fyrir það,
sem peir sjáljir eru«.
B. J. vann mörg nytsemdarverk
og mörg góðverk. Á því geta engin
tvímæli leikið. En hann vann aldrei
nokkurt verk, sem meira var varið
i en hann sjálfan. Þvert á móti.
Þegar eg á ekki að rita um B. J.,
en læt hugann reika til hans óbund-
inn, þá hugsa eg sjaidnast um það,
sem hann fékk afrekað, heldur um
það, sem eg fann, að hann var sjáljur.
Mér finst, að verkin verði fátækleg,
þegar þau eru borin saman við þá
andlegu fjársjóðu, sem í honum voru
saman komnir. Og þegar eg hugsa
um þau ógrynni af sannleiksþrá, af
einlægni, af drengskap, af þakklát-
semi, af ástúð, af trúnaðartrausti, af
lotningu fyrir öllu háleitu, af yndis-
legri barnslund, sem bjuggu með
þessu annamikla karlmenni; þegar
eg hugsa um hve heitar, dulrænar
laugar vökvuðu og frjóvguðu þenna
kappsama framkvæmdarhug, — þá
veit eg það bezt, að þeir vita minst
um B. J., sem eingöngu áttu kost á
að kynnast því starfi, sem hann vann
fyrir þjóð sína á almanna færi. * Eg
átti | því láni” að fagna að kynnast
honum óvenjulega vel — líklegast
betur en nokkurum öðrum manni,
mér vandalausum. Og eg tek sam-
sinnandi-undir ummæli síra Magnúsar
Helgasonar i húskveðjunni eftir hann:
»Mér finst hann hafa verið mestur
maður allra þeirra, sem eg hefi haft
kynni af, og einn af þeim beztu*.
Myndin, sem Isajold flytur nú af B. J. er tekin eftir málverki því,
er Asgrímur Jónsson málaði af honum í vor, að honum látnum, eftir
Ijósmyndum og minni.