Ísafold - 12.07.1913, Blaðsíða 2

220
I SAFOLD
HYernig getum vér orðið sjálfstæð
þjóð?
Eftir Guðm. Hannesson.
I.
Þingmenn vorir hafa að sjálfsögðu
góð og greið svör við þessari spurn-
ingu. Þeir vita þetta »upp á sínar
tíu fingur«, úr því sjálfstæðisstefnan
er fyrsti liðurinn á stefnuskrá allra
flokka.
Eigi að síður hygg eg miklum
hluta almennings sé ekki allskostar
ljóst hvernig vér getum orðið sjálf-
stæð þjóð, þrátt fyrir alt það, sem
um það hefir verið ritað og rætt.
Mest af umræðunum á síðustu ár-
um um þetta mál hafa lotið að réttar-
legu sjáljstíeði landsins og aðaltilraun-
irnar farið í þá átt, að ná samning-
um við Dani, sem trygðu oss réttar-
legt sjálfstæði — sjálfstæði og ríkis-
nafn á pappírnum.
Sumir hafa trúað á frumvarpið,
aðrir á bræðinginn, þriðju á grútinn
— nálega allir að samninqar við Dani
væri sjálfsagða leiðin.
Og þó er það að minstu leyti
undir Dönum komið hvort vér verð-
um í raun og veru sjálfstæð þjóð.
Flest bendir til þess, að samninqar
við Dani verði oss aldrei neinn sjálf-
stceðisvequr. Þeir vilja ekki kljúfa sitt
litla ríki í tvent og halda í okkur
dauðahaldi, meðan þeir geta.
Vér skulum fyrst athuga dálítið
einfalt dæmi, t. d. hverniq verður Já-
tcehur unqlingspiltur að ejnuðum sjáljs-
eignarbónda ?
Fyrsta sporið er ætíð að fá hug-
myndina. Detti honum aldrei í hug
að verða bóndi, getur hann aldrei
orðið það. í fyrstu byrjun er hug-
myndin ef til vill óljós og draum-
kend þrá, og á meðan ýtir hún lítið
undir framkvæmdirnar, en fyr eða
síðar skýrist hún, verður að föstu
markmiði, Jastri Jyrircetlan, sem knýr
manninn áfram með ómótmælanlegu
afli. Aður en hann veit af er hann
farinn að strekkja i þessa áttina og
reyna að eignast eitthvað.
Þetta er góð byrjun, en annað
ekki. Væri maðurinn hverflyndur
og úthaldið lítið myndi öll fyrirætl-
unin altin um koll eftir skamman
tíma. Þrautseigja og stejnufesta, sem
þolir árum saman alt, sem á móti
blæs, er óhjákvæmilegt skilyrði til
þess að nokkuð verði úr henni.
Mikið er fengið með fastri fyrir-
ætlun þrautseigju og stefnufestu. Alt
þetta gat þó fátækur unglingspiltur
haft til að bera og eigi að siður átt
langt — afarlangt — í land, ef til
vill sífelda baráttu hálja cefina, áður
en því takmarki var náð að verða
efnaður sjálfseignarbóndi. Hann varð
að leggja fram mikla vinnu, mikla
jyrirhyggju, mikla sparsemi og sjáljs-
ajneitun. En fyrir dugnaðar- og
kjarkmann var þessi langa barátta
ánægjuleg. Hún var ein óslitin sig-
urför þó í smáum stíl væri. Hag-
urinn hækkaði, kraftarnir stæltust og
þekkingin jókst með hverju ári. Þeg-
ar hann var orðinn sjálfseignarbóndi
elskaði hann jarðirnar eins og lif-
andi Veru og alla sína búslóð, sem
hann hafði lagt svo mikið i sölurn-
ar fyrir. Svo gat hann litið djarf-
lega framan í hvern mann. Hann
var vel að öllu kominn og hann
sjálfur, en hvorki bankar eða aðrir
lánardrotnar áttu eigurnar. Þá er
heldur ekki að efa að hann hefir not-
ið mikils trausts og virðingar hjá ná-
grönnum sínum. Allir virða ósjálf-
rátt ntorkuna og einbeitta viljann,
ekki sízt þegar sigurinn er unninn.
Svona varð fátæki pilturinn að
efnuðum, sjálfstæðum bónda. Hann
þurfti til þess jasta jyrirœtlun, praut-
seigju og stejnujestu, en þar á ofan
langa baráttu, vinnu og sjáljsajneitun.
Ef vér nú spyrjum: Hvernig get-
um vér orðið sjálfstæð þjóð Þá
finst mér svarið einfalt. Vér getum
orðið pað á sama hátt og bóndinn.
Oss stendur ekki annar styttri eða
greiðfærari vegur til boða. En þessi
langa torsótta leið hefir þann kost
að henni má fyllilega treysta. Það
er undir oss sjáljum komið, en alls
ekki því hvað snýr upp eða niður á
Dönum, hvort vér komumst klak-
laust alla leið að því takmarki að
verða sjálfstæð þjóð — ekki ein-
göngu á pappírnum, heldur í orðs-
ins fylstu og beztu merkingu.
En hvað hefir oss orðið ágengt?
Hve langt höfum vér komist áleiðis
í sjálfstæðisáttina ?
Hugmyndina, fyrirætlunina, höfum
vér. Síðustu árin höfum vér eftir
mikið þras komist að þeirri niður-
stöðu, að sjálfstætt ríki ætlum vér
oss að verða, ekki eingöngu á papp-
irnum, heldur í raun og veru í orðs-
ins beztu merkingu. Mér virðist
þetta vaka fyrir öllum stjórnmála-
leiðtogum vorum, og ef þeir bila,
trúi eg kjósendunum vel til þess
að fylla sæti þeirra með öðrum, sem
öruggari eru. ^
Þrautseigjan og stejnujestan er lítt
reynd enn. Það er margra manna
mál, að vér íslendingar séum fljótir
til, en úthaldslitlir. Svo kann að
vera í mörgu. Þó er eg ekki viss
um að sú verði reyndin á } þessu
máli. Vér höfum víst ætið litið
hornauga til útlenda valdsins, og það
er eflaust framar getuleysi vort, sem
hefir treint í því lífið, heldur en vilja-
leysi til þess að ráða öllu voru sjálfir.
Ekki virðist mér unga kynslóðin lík-
leg til þess að elska útlenda valdið.
Sagan sýnist og benda til þess, að
sjálfstæðisstefnu yfirgefum vér aldrei
til fulls, sízt til langframa, svo fram-
arlega sem landið á nokkra framtíð
fyrir höndum. Hvað sem öðru líður
sé eg ekki ástæðu til þess að ör-
vænta um stefnufestuna í þessu máli.
En þó vér hefðum fasta fyrirætlun
og stefnufestan reyndist sæmileg, þá
eigum vér langt í land eins og bónd-
inn. Vér eigum að mestu ejtir alla
pá miklu vinnu, Jyrirhöjn og sjáljs-
ajneitun, sem ein getur flutt oss
lítilsmagna fátæklinga að þessu tor-
sótta takmarki, sem fyrir oss vakir.
Bóndinn varð að vinna fyrir jörð-
inni sinni hálfa æfina. Það er við-
búið að vér verðutn að vinna einn
eða fleiri mannsaldra fyrir fullu frelsi
voru og sjálfstæði. En enginn skyldi
láta sér vaxa það í augum. Ef oss
miðar stöðugt áfram, verður vinna
fyrir góðu málefni ætíð ánægjuleg.
Það er engu minni ánægja að afla
sér gæðanna með sinni eigin atorku,
heldur en að fá alt lagt upp í hend-
urnar fyrirhafnarlaust.
Vér höfum undanfarin ár verið að
leita samninga við Dani í þeirri von
að þeir kynnu að viðurkenna sjálf-
stæði vort. Það hefðu þótt gleði-
tíðindi, ef vér hefðum komist í þeim
þeysivagni að sjálfstæðistakmarkinu,
en fljótt hefðum vér orðið þess varir
að ekki var alt fengið með nafninu.
Vér hefðum átt alt í einu að taka
að oss strandgæzluna og skorti bæði
fé, hæfa menn og þekkingu, að
minsta kosti í bili. Vér hefðum átt
að taka við utanlandsmálunum og
þar hefðum vér ekki verið stórum
betur undirbúnir. Þá er og ekkert
líklegra en að Danir hefðu beðið
okkur að borga serri fyrst io—20
miljónir króna, sem vér skuldum
þeim og þetta hefði orðið oss full-
erfitt. Eigi að síður hefðum vér
verið komnir upp á Dani með flutn-
ing á vörum vorum milli landanna
Og sjálfum oss milli hafnanna. Eigi
að siður hefðu Danir átt mikinn
hluta af verzlun landsins og skulda,
hönk í hvers manns baki út um
allar sveitir. Að vísu held eg að
einhvernveginn hefðum vér komist
sómasamiega út úr öllu þessu, en
erfitt hefði það orðið og framan af
hefði sjálfstæðið orðið mest á papp-
írnum. En óvíst er það hversu oss
hefði farist í byrjun að stýra málum
vorum með öllu því sundurlyndi,
sem drotnað hefir hjá oss undan-
farin ár, óvíst hversu ieiðtogarnir
hefðu reynst, óvíst hve vel vér hefð-
um kunnað að meta svo auðfengið
frelsi, jafnvel óvíst hvort oss hefði
ekki farið að fýsa aftur til dönsku
kjötkatlanna, er svo margir erfiðleik-
ar hefðu mætt oss í byrjun.
Vér hefðum lent í svipuðu basli
og bóndi, sem að nafninu eignast
jörðina áður en hann á nokkuð í
henni. Það hefði ekkert mátt út af
bera til þess að alt færi á höfuðið.
En drottinn fór með Danina eins
og Faraó, svo grúturinn einn varð
úr þessu. Með öllu okkar sundur-
lyndi og þroskaleysi áttum við ekki
betra skilið, og það verður okkur
sjálfsagt til góðs. Við byggjum þá
rólegir veggina á húsinu okkar áður
en þakið kemur. Helzt ættum við
að byggja á jarðfastri klöpp og vanda
svo hvern stein að hann geti ekki
svikið.
--------------------
Geðveikrahælið á Kleppi.
Það hefir lengi staðið til að reyna
að fá þangað harmóníum til skemt-
unar sjúklingunum, sem sjálfir leika
á það hljóðfæri, sumir hverir. En
hingað til hefir staðið á fé til þess.
Nú vantar 3—400 kr. til þess að
geta keypt hljóðfærið.
Mundu ekki góðir menn vilja hugsa
til hælisins með smágjöfum í þessu
skyni, aura saman, og þar með vinna
að því, hver í sínu lagi, að hafa ofan
af fyrir hinum geðveiku mönnum.
Gjafir má senda til læknisins á
Kleppi, eða ritstj. Isafoldar.
Austfirðingafundur
var haldinn í gærkveldi hér í bæn-
um. Tilefni hans var bijreiðarflutn-
ingar á Fagradalsbraut. Setti Axel
Tulinius fundinn, en ýmsir tóku til
máls, þar á meðai þingmenn Sunn-
mýlinga og 2. þingm. Norðmýlinga.
Voru allir á einu máli um það, að
nauðsyn bæri til að ýta undir fram-
kvæmdir á bifreiðarflutningum þar
austur frá og var svolátandi yfirlýs-
ing samþykt:
»Þar sem reynsla er fengin fyrir
þvi, að bifreiðarakstur hefir hepnast
á vegum hér sunnanlands og þar
sem vér vitum að Fagradalsbrautin
er ekki ótraustara bygð heldur að
sumu leyti betur löguð en þeir eru
að jafnaði, þá er fundurinn þess
mjög hvetjandi, að ýtt verði undir
sem bráðastar framkvæmdir á bif-
reiðarflutningi þar eystra«.
Kvefinagjöfin til alþingis.
Alþingismaður Skúíi Thoroddsen
hefir í blaði sínu skýrt frá undirtekt-
um þingmanna á einkafundi þeirra
3. júli út af fána þeim, er reykvískar
konur margar sendu alþingi að gjöf,
til þess að hafa að fundarmerki. Með
því að að marga mun fýsa um þær
að vita, skal hér nokkuð frá þeim
greint samkv. skýrslu Sk. Th.
A fundinum bar L. H. B.Tram
svo látandi tillögu:
Fnndurinn teknr, með þökknm, við
gjöfinni og ákveður að nota veifuna fram-
vegis, er þingfundir eru haldnir.
Ráðherra vildi láta halda áfram að
nota dannebrog að fundarmerki, Júlíus
Havsteen ekki af veifunni vita, dr.
Valtýr vildi fresta ályktun um málið
unz svar kæmi frá dönsku stjórninni
um fánatökuna. Sig. Eggerz vildi
enga veifu draga á stöng, hvorki
kvennagjöfina né dannebrog og í
sama streng tóku ýmsir aðrir.
Viö atkvæðagreiðslu var frestunar-
tillaga dr. Valtýs jeld með 29 atkv.
gegn 5. Síðan var fyrri liður tillögu
L. H. B.: Fundurinn tekur, með
þökkum við gjöfinni, samþ. með 17
gegn 7 (sr. Bj. Þorl., Guðm. Bj.,
Guðjón, H. H., fóh. Jóh., Magn.
Kr. og Tryggvi), en ýmsir greiddu
ekki atkv.
Síðari liður tillögunnar: að nota
veifuna, (með viðbæti frá Sk. Th.
um minni veifu af sömu gerð) var
feldur með 18 gegn 9 atkv. (Bjarni
frá Vogi, B. Kr., Hákon, Kr. D.,
Skúli Thor., Þorleifur, Jósef, Jón
sagnfr. og L. H. B.).
t»ingnefndir. Sjódómar og
réttarjar. Sig. Eggerz (form.), Guðm.
Björnsson (skrif.), Eir. Briem.
Frv. um mannskaðaskýrslur og rann-
sókn á fundnum líkum vísað til
sömu nefndar.
Sparisjóðir. Eirikur Briem (form.),
Guðjón Guðlaugsson, Þór. Jónsson
(skrif.), Stgr. Jónsson, Hákon.
Frv. um br. á og viðauka við til-
skipun /5. ág. 1832 15. gr. og frv.
um breyting á málflutningi við yfir-
dóminn. Júl. Havsteen (form.), Stgr.
Jónsson (skrif.), Sig. Eggerz.
Frv. um lán úr landssjóði til bygg-
ingar íbúðarhúsa á prestssetrum lands-
ins. Björn Þorláksson (form.), Einar
Jónsson (skrif.), Jósef.
Frv. um ný nöfn manna og ættar-
n'ójn og najnbreytingar. Guðm.
Björnsson (form), Sig. Stefánsson,
Jósef (skrif.).
Landhelgissjóðsjrv. Sig. Stef. (form.),
Jón Jónatansson, Jósef .(skrif.).
Friðun Jugla (rjúpnafriðun). Björn
Þorl., Jón Jónatansson, Þórarinn.
fíann gegn æðareggjat'óku: Bj. Þorl.
(form.), Sig. Stef. (skrif.), Jósef.
EJtirlit úr landi með fiskiveiðum í
landhelgi og br. á lögum um stojnun
Fiskiveiðasjóðs Islands. Kr. Dan.
(form.), Matth. Ól. (skrif.), Halldór
Steinsson, Tryggvi, Jón Jónsson.
Fánamálið. Eggert Pálsson (form.),
L., H. B. (skrif.), Kristján, Einar
Jónsson, Skúli.
I^æknahéraðaskipan. (Kjósarhérað
verði nýtt hérað). Valtýr (form.),
Halldór St. (skrif.), Kristinn, Kristján,
Sig. Sig.
Landsbankanejnd: Ól. Br., Jón
Ól., Magnús Kr., B. Kr., Valtýr.
Samg'óngumál: Jóh. Jóh. (form).,
Valtýr (skrif.), B. Kr., Halldór St.,
Pétur J.
Hringnótaveiði: Stef. Stef. (form.),
Matth. Ól. (skrif.), G. Eggetz, Krist-
inn, Tryggvi.
■ ^
Aldarafmæli
norska stúdentafélagsins.
Hinu islenzka stúdentafélagi hefir
borist svofelt boðsbréf á aldarafmæli
norska stúdentafélagsins, á 1 a t i n u:
»Universitas regia Fredericiana
Christianiensis acadennarum Nor-
vegicarum vetustissima cum, a. D.
1811 fundata, exeunte a. D. 1813
aestate primum alumnos adscivis-
set, hi d. 2. mensis Octobris eius-
dem anni universi congressi socie-
tatem studiosorum Norvegiae condi-
derunt, cui Det norske Studentersam-
fund nomen datum est. Quae so-
cietas usque ad hodiernum diem
ita aetatem egit ut omnium con-
sensu non iuventuti solum aca-
demicae profuisse, sed etiam ad
litteras artes res publicas patriae
nostrae non minime promovendas
valuisse videatur. Quod autem
servamus piis animis memoriam
conditorum societatis nostrae, laude
ei per lustra bis decem parta gau-
demus, diebus 1—5 mensis Octo-
bris huius anni sacra saeculaiia
celebrare in animo habemus.
Sed ut mos est privato homini,
si quid laeti domo eius contigerit,
amicos in convivium convocare,
sic nos, pro causis necessitudinis
atque sodalitatis quae inter omnes
omnium gentium litterarum studi-
osos iustissimae intercedunt, toto
pectore cupimus ut legatus socie-
tatis vestrae saecularibus nostris
intersit.
Petimus igitur, carissimi fratres,
a vobis ut mittatis legatum qui
nobiscum sacra saecularia societa-
tis studiosorum Norvegiae celebret,
Quod si feceritis nos maximo gau-
dio adficietis, societatem nostram
amplissime honestabitis.
Valete.
Dabamus Christianiae,
D. 10 Mens. Jun. A. D. 1913
Frederik B. Wallem
Frederik Chr. Wildhagen
Hersleb Birkeland Valdemar Gjems
Bjarne Didriksson.
Þ ý ð i n g.
Þegar hinn konungl. Friðriks-há-
skóli í Kristjaníu, hinn elzti meðal
æðri skóla Norðmanna, var stofnaður
árið 1811, og að áliðnu sumri 1813
hafði tekið við iærisveinum, þá komu
þeir allir saman 2. okt. sama ár og
stofnuðu félagsskap meðal norskrastú-
denta, sem hlaut nafnið: »Det norske
Studentersamfund«. Þetta félag hefir
alið svo aldur sinn alt fram á þennan
dag, að það hefir að allra dómi eigi
að eins gætt hagsmuna ungra manna
háskólans, heldur virðist hafa átt þátt
í því eigi lítinn að stoða bókmentir,
listir og stjórnmál ættjarðar vorrar.
Með því að vér geymum nú minn-
ingu stofnenda félags vors í hollum
huga og gleðjumst af því lofi, sem fé-
laginu heflr hlotnast um hundrað ára
skeið, þá höfum vér í huga að balda
hundrað ára minningarhátíð þess
1.—5. október þetta ár.
En eins og siður er einstakra
manna er eitthvað gleðilegt kemur
fyrir á heimili hans, að gera þá
boð vinum sínum, þannig ósk-
um vér fastlega vegna skyldleika
þess og félagsanda sem er á meðal
stúdenta allra þjóða, að sendimaður
frá félagi yðru verði viðstaddur við
þessa aldarminningu vora.
Vér beiðumst þess því, kæru bræð-
ur, að þér sendið mann til þess að
heiðra með oss aldarhátíð hins norska
stúdentafélags. Ef þér gerið þetta,
munuð þér gleðja oss stórlega og
veita félagi voru hina mestu sæmd.
Kær kveðja.