Ísafold - 16.07.1913, Side 1

. Kemur út tvisvar
í viku. Verðárg.
4 kr., erlendis 5 kr.
eSa dollar; horg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
■ ... .......■
TJppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus við blaðið.
■ ......■
XXXX. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 16. júlí 1913.
57. tölublað
Ertendar stmfregnir.
Ófriðtwm fjetdur áfram.
Grikkir og Serbar hafa neitað að taka miðlunar-
tilraunum utan að. Framsókn þeirra heldur- áfram.
I. O, O F. 947189.
Alþýðufél.bókasafn Templaras. 8 kl. 7—9.
Augnlækning ókeypis i Lækjarg. 2 mvd. 2—3
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 10—8
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12—8 og 5—7
Eyrna- nef- hálslækn. ók. Pósth.str.liA fid. 2—8
íslandsbanki opinn 10—21/* og 51/*—7.
K.F.U.M. Lestrar- og skrifstofa 8 árd.—10 siÖd.
Alm. fundir fid. og sd. 81/* sibd.
Landakotskirkja. Gubsþj. 9 og 6 á helgum.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 11-21/*, 51/*—61/*. Bankastj. 12-2
Landsbókasafn 12—3 og 5—8. Útlán 1—8.
Landsbúnaðarfólagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsféhirbir 10—2 og 5—6.
Landsskialasafnió hvern virkan dag?kl. 12—2
Landssíminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og§4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str. 23 þd. og fsd. 12—1
Náttúrugripasafnið opiðgl1/*—2^/i^á sunnud.
Samábyrgð^Islands 10—12|og 4—6.'
Stjórnarráðsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsími Reykjavíkur Pósth.S'opinn daglangt
JT (8—10) virka^daga"Shelga';daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Pósth.str. 14B md. 11—12
Vifllstaðahælið.THeimsókLartími 12—1
I>jóðmenjasafnið opið á hverjum degi 12—2.
Nýja Bí6
í kvöld og næstu kvöld:
cfölomið i
cMorm6na6œnum.
Dönsk listmynd í 50 atriðum.
Byrjar kl. 9 síðdegis.
Húsið opnað kl. 8l/a. — Sími 344.
Sigfús Blöndahl
Rödingsmarkt 57, Hamburg 11.
Inn- & útflutningsverzlun.
Umboðsverzlun.
Allar íslenzkar vörur seldar
hæsta verði.
Slmnefni: Blöndahl. — Hamburg.
Ofna og eldavélar
selur
Kristján rorgrímsson.
Bandamanna- sty rjöldin.
Onnur eins tíðindi og þau er gerzt
hafa á Balkanskaga síðan i haust eru
fágæt í veraldarsögunni.
Og einsdæmi að heita má eru hin
síðustu tíðindin, að sigurvegararnir
hlassist í svo óþyrmilegar skærur,
sem raun hefir á orðið um Balkan-
bandaþjóðirnar.
Eins og menn muna hófst þessi
bandamanna-styrjöld í öndverðum
júlímánuði. Þeir híífðu um tíma elt
ólar, Búlgararöðrum megin, en Serbar
og Grikkir hinum megin, um skift-
ing herfangsins, landskæklana, sem
hiinir sigruðu urðu að sætta sig við
að láta af heudi. Samninga höfðu
bandamenn gert sín í milli áður en
ófriðurinn hófst í haust um landa-
skifting, ef sigurs yrði auðið. Þá
samninga töldu tvímenningarnir
Grikkir og Serbar hina vilja rjúfa. En
Búlgarar voru fullir ofmetnaðar eftir
hernaðarfrægð sína og þóttust einnig
mega fulltingis vænta frá Rússa hálfu,
jafnvel þótt á fremsta hlunn træðu.
Aftur munu, einkum Serbar, þózt
eiga hauk i horni þar sem var Aust-
urríkis-stjórn. Þegar á skyldi herða
reyndust Rússar eigi hallkvæmri
Búlgörum en það, að Nikulás keis-
ari sendi miðlunar kröfu sina hina
nafnkunnu í fyrra mánuði. Kom
þá hik mikið á bandaþjóðir um fram-
hald ófriðar-framkvæmda — og þótti
horfa þá all-friðvænlega.
Svo var málum komið í mánað-
arlokin síðustu. En þá gerðust hinir
þjóðofsamiklu æsingamenn meðal
stjórnmálagarpanna í Búlgaríu svo
uppivöðslumiklir og léku þann veg
á herfrægðarstrengi þjóðarinnar í ný-
loknum ófriði, að friðarflokkurinn
þar í landi varð að lúta í lægra haldi.
Serbar og Grikkir höfðu m. a.
krafist, að þegar yrði vígbúnaðar-til-
tækjum Búlgara hætt, eða mjög úr
þeim dregið. í stað þess að sinna
þeirri kröfu gerðu Búlgarar hið gagn-
stæða og hófu bardaga við hina fyr-
irvaralaust, án þess að gera þar um
nokkura tilkynning fyrirfram.
Þetta óheyrða ofstopa-tiltæki mælt-
ist afarilla fyrir og hefir einnig hefnt
sín illa á Búlgörum sjálfum. Ofsi
þeirra komið þeim svo í koll, að
allar horfur eru nú á, að í stað vafa-
lausra stórmikilla landvinninga, sem
þeir hlutu frá borði að bera eftir
hinn fyrri ófrið, fái þeir nú, ef að
líkum ræður, mikla skömm, en mið-
ur af löndum.
Grikkir hafa staðið sig betur en
bandamenn þeirra Serbar, unnið
hvern sigurinn á fætur öðrum við
Pangoru, Belasitza-skarð, Dorian o.
s. frv. og voru þ. n. júlí að setjast
um Kostorina.
Aftur höfðu Serbar kringum 10.
júlí beðið ósigur við Pataritza.
Þegar hér var komið beiddust
Búlgarar vægðar þ. e. sendu Rússa-
stjórn skeyti um, að þeir vildu fela
henni að miðla málum til þess að
firra sig og hinar þjóðirnar óþarfa
blóðs-úthellingum.
Þeim tilmælum hefir Rússastjórn
liklega tekið vel, en tvímenningarnir
nú sett sig á háan hest, eftir það,
sem á undan er gengið — að því
er ráða má af símskeytinu í dag, um
að þeir hafi neitað að taka miðlunar-
tilraunum utan að þ. e. frá Rússum.
Meiðyrðamál
það, er yfirréttur heimtaði höfðað
gegn Magnúsi Torfasyni sýslumanni
m. a. fyrir orðin: Guði sé lof, að
til er hæstiréttur, er nú dæmt í und-
irdómi af Guðmundi Barðstrendinga-
goða þann veg, að Magnús hlaut
sekt 200 kr., — en kvað áfrýja.
Orgelgjaflr
til Kleppshælis. Christensen apó-
tekari 5 kr,, Þorl. J. 1 kr., Stefán
Jónsson 1 kr.
Hyernig getum vér orðið
sjálfstæð þjoð ?
Eftir Guðm. Hannesson.
n.
Eg hvarf frá því síðast að vér
myndum, úr því sem komið er,
þurfa að byggja fyrst veggina á hús-
inu okkar, áður en vér sæktum þak-
ið út yfir pollinn. Þá er vert að
athuga hvernig vér getum reist þá
hlýja og trausta, svo alt sé vel undir
þakið búið.
Eg held að öllum góðum mönn-
um komi saman um það, að ejna-
leqt sjáljstœði sé helzti hyrningar-
steinninn. Fátæka menn brestur
framkvæmda-afl til þess sem gera
skal, og þá brestur oftast annað,
sem er engu betra að skorta: sjálfs-
traust og þrek. Um þetta er engin
deila. En hvernig eigum vér þá að
verða efnaðri?
Ef vér spyrjum fjármálamenn vora,
hrópa þeir upp yfir sig eiuum rómi:
Þið eigið að taka lán í útlöndum,
stór lán, lána svo tugum miljóna
skiftir. Mér finst það væri líkast
þeim að segja: hvuð atorkusamir
sem íslendingar væru, hvað spar-
samir og hvað hagsýnir, þá væri
það alt einskisvirði ef ekki væru
miljónir lánaðar í útlöndum. En ef
lánið er nógu stórt og tryggilega
séð fyrir því að alt, sem komandi
kynslóðir vinna sér inn, gangi í
rentur og afborganir til útlanda, þá
hljótum vér að verða auðugir! Eg
hefi stundum spurt þessa góðu menn
hvort þeir sæu þá engann veg ann-
an en útlend lán, og því hafa þeir
harðlega neitað!
Þessir ‘menn geta glatt sig yfir
þvi að við höfum að nokkru leyti
farið að þessum ráðum, og lánað.
Ætli skuldir vorar við útlönd séu
stórum minni en Dana, að tiltölu
við fólksfjölda? Eru ekki vextir og
afborganir af lánum orðin einn
stærsti útgjaldaliðurinn í fjárlögun-
um?
Vera má að stórlánin séu hin æðsta
vizka. En undarlegt er það að beztu
fjármálamenn Dana kveina og kvarta
undan ríkisskuldunum við útlönd og
segja sjálfstæði landsins stór-hættu
búna af þeim, segja að útlending-
arnir séu í raun og veru búnir að
kaupa undan þeim landið. Þeir
segja, að svo búið megi ekki standa.
Fólk hafi lifað yfir efni fram og
verði nú að breyta um, verða bæði
atorkusamt og sparsamt! Sama
kveður við hjá fjármálamönnum
Noregs. Þeim stendur stuggur af
skuldunum og segja hverskonar hættu
búna af þeim.
En meðan þeir bera ráð sín sam-
an, útlendu og innlendu fjármála
mennirnir, trúi eg því í minni ein-
feldni að meiri þekking, tneiri atorka
0g meiri sparsemi reynist oss viss-
asti gróðavegurinn. Ef alt unga
fólkið okkar væri eins fúst á að
spara og reyna til að auðgast eins
og það er að »fara í Bíó«, eða kaupa
sér tildurföt, þá er eg viss um að
vér þyrftum ekki út fyrir pollinn í
fjárbænaerindum, sízt hversdagslega.
Eg veit að Landsbankinn þarf á fé
að halda, en eg veit líka að við gæt-
um troðfylt bankahítina, þó botnlaus
sýnist, af íslenzku gróðafé, dregnu
saman með einfaldri íslenzkri atorku
og dugnaði. Við gætum tífaldað
þær 6 miljónir sem sagt er að við
eigum í sparisjóðum.
Hitt er annað mál, að lána meg-
um við að sjálfsögðu og jafnvel stór-
fé, ef einsýnn gróði er í aðra hönd
og annað en staðlausar gyllingar eða
glæsivonir óviturra manna. Eigi að
síður eru útlendu lánin tvíeggjað
sverð, sem nota verður með mestu
varkárni. Það getur verið að vér
græðum á lánum ef vér kunnum
með að fara, en sá gróði er óviss;
hinn handviss, sem atorka og spar-
semi skapar.
Þá virðist mér sem sumir ætli
landsstjórninni og stjórnmálamönn-
unum að græða fé fyrir fólkið, þeir
eigi að gera þjóðina auðuga. Eg er
á sama máli og Wilson Bandaríkja-
forseti, að þetta sé að mestu undir
einstaklingunum komið. Stjórnmála-
menn geta tæplega leitt það í lög,
að landslýðurinn skuli vera hagsýnn,
atorkusamur og sparsamur. Ef þetta
brestur, stendur alt þeirra fjármála-
brask og hrófatildur á grautfúnum
tréfótum. Nei, sjálfir verðum vér
að temja oss þessar dygðir og inn-
ræta börnunum þær. Þingið okkar
mun eiga fult í fangi með að efla
sitt eigið siðferðisþrek.
Svo eg nefni eitt dæmi þess hversu
atvinnuvegir eflast og auður safnast,
vil eg benda á botnvörpungana. Til
að byrja með, reynum vér að loka
augunum fyrir þessum útvegi. Sektir
og sóttvarnarlöggjöf vor höfð sem
keyri til þess að fæJa íslenzka sjó-
menn frá útlenzku botnvörpungun-
um. En hvað sem stjórn og löggjöf
sagði, sintu sjómenn því ekki,
kyntust útlendingum, lærðu mál
þeirra og veiðiaðferðir. A þennan
hátt fluttu ötulir sjómenn þekk-
inguna inn í landið í trássi við lög
og landsstjórn, og þeir tóku síðan
höndum saman við duglega fjársýslu-
menn hér, til þess að koma upp
innlendum botnvörpuútvegi. Þegar
ötulir einstaklingar höfðu brotið þann-
ig ísinn, þrátt fyrir marga erfiðleika
kemur landsstjórnin og týnir af
hverju skipi 2—3000 kr. á ári hverju
í alls konar sköttum og skyldum.
— Tvent má þó telja, sem hún
hefir unnið útvegnum til gagns:
stofnun íslandsbanka, sem sagt er
að sé þó í fyrstu að þakka Páli Torfa-
syni, og byggingu nokkurra vita.
Það er fljótséð, að botnvörpuút-
vegurinn er að mestu leyti sprottinn
af atorku einstaklinganna, dugnaði
leirra, hagsýni og sparsemi. Lands-
stjórnin á minstan hlut í honum.
Vér verðum auðugir, ef vér erum
siðferðisgóðir, dugandi menn, atorku-
samir, sparsamir og hagsýnir. Þetta
mægir. Og pað eru enqar aðrar leiðir
til, hvað svo sem allir jjármála- og
jjárglajramenn segja!
Það kann að vera að sumum þyki
iessi vegur þröngur, vafasamt að
Eólkið fari hann. Eg er vongóður
í þessu efni. Eg er viss um að ís-
lendingar eru ágætur kynþáttur, og
eg sé ekki á þeim nein alvarleg
afturfararmerki. Innan um alla sam-
kepni í Ameríku hafa Islendingar
reynst vel, hvervetna verið taldir
ágætir bændur, ágætir námsmenn,
margir efnast vel, og sumstaðar er
að orðtæki orðið: honest as an Ice-
ander! (ráðvandur eins og Islend-
ingur). Þá er það og einmælt að
sjómenn vorir standi engum að baki
: sinni grein.
Vafalaust erum vér og að verða
efnaðri með hverju ári, atvinnuvegir
vorir eru stórum að breytast til hins
betra, vörur vorar að hækka í verði.
Landið er viða að yngjast upp og
taka stakkaskiftum. Vér erum á
eiðinni að verða svo efnaðir, sem
þetta hrjóstruga land leyfir, þó margt
sé enn í byrjun.
Þó mér sé það ljóst, að það er
minst undir alþingi og stjórnmála-
mönnum vorum komið, hvort oss
búnast vel Islendingunum eða ekki,
heldur hagsýni, atorku og sparsemi
alþýðunnar, þá stendur auðvitað ekki
á sama hvað þingið hefst að. Oft
getur það stutt góð mál til mikilla
muna, en umfram alt getur pað gert
okkur stórtjón, ef óviturlega er að farið.
Hugsum oss að einhver af ung-
lingunum, sem nú 'eru að alast upp
í landinu, yrði ágætis stjórnmálamað-
ur, skapaður til þess að höggva hnúta
sundur, með fullu trausti alþýðunnar
að baki sér. Eg get vel hugsað mér
að hann sjái ráð til að breyta og
bæta jafnvel vitlausustu saminga við
Dani, sjái ráð til þess að skilja lönd-
in ef í það færi, en hitt held eg
honum yrði ofraun að færa það í
lag í fljótu bili, ef landið væri skuld-
unum vafið eins og skrattinn skömm-
unutn og þung skattbyrði á alþýð-
unni hyrfi öll í rentur og afborgan-
ir af gömlum óviturlegum lánum,
sem að sjálfsögðu hefðu verið talin
stór gróðavegur, þegar þau voru tekin,
en reynst hefðu illa. Eg held að
hann gæti á engan hátt hlaupið frá
miljóna-skuldum og öll hans góðu
ráð strönduðu á því skeri. Vér
verðum að krefjast þess af þinginu,
að það vinni ekki slík skaðræðisverk,
að það haldi fjárhag landsins ekki
að eins i góðu heldur mjög góðu
horfi.
Þá virðist mér önnur hætta geta
stafað af þinginu. Með sívaxandi
eyðslu þingsins er altaf verið að
hræra í skattalöggjöfinni og það er
I