Ísafold - 23.07.1913, Page 1

Kemur út tvisvar
í viku. Verðárg.
4 kr., erlendis 5 kr.
eða l^dollar; borg-
ist fyrir miðjan júli
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in só tii útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus við blaðið.
Reykjavík, miðvikudaginn 23 júlí 1913.
59. tölublað
}
Lárus G. Lúðvigsson.
Hér í bænum lézt aðfaranótt sunnudagsins Lárus G. Lúðvígsson kaup-
maður, eftir langa vanheilsu, krabbameinssjúkdóm, sem hann var búinn
að þjást mjög af. Lárus komst nokkuð á sextugs aldur, fæddur 14. ágúst
1860, sonur Lúðvigs steinsmiðs Alexíussonar (lögregluþjóns). Er Lúðvíg
enn á lífi i hárri elli.
Lárus lærði skósmíði hjá Jacobsen skósmið hinum færeyska, er um
langt skeið stundaði þá iðn hér í bæ. Nítján ára að aldri réðst hann í
að stofna til sjálfstæðrar vinnustofu, og árið eftir kvæntist hann Málfríði
Jónsdóttur frá Skálholtskoti, sem lifir mann siun. Tólf börn eignuðust
þau, efnileg og dugandi.
Lárus byrjaði með ekkert milli handa, annað en atorku og áreiðan-
leik sjálfs sín. En honum reyndist þetta tvent slíkur höfuðstóll, að smátt
og smátt varð skósmiðafyrirtæki hans að langmestu skófatnaðarverzl-
un og vinnustofu landsins. Lárusi samhent og hvetjandi til framtaks mun
og hin kjarkmikla kona hans jafnan hafa verið. — Hin siðustu árin, er
heilsuna fór að bresta, tóku elztu synir hans tveir, Lúðvíg og 'Jón, við
forstjórn verzlunar og vinnustofu.
íslenzk kaupmannastétt er ung og misjafnlega ment. Einkum er
mörgum þeirra manna ósýnt um þjóðrækni og hugulsemi um almennar
framfarir. En í því efni var Lárus heitinn ólíkur mörgum stéttarbræðr-
um sínum, frjálslyndur og þjóðrækinn, íslenzkur í hug og hjarta, og mundu
þær hliðar á lundarfari hans þó sjálfsagt enn betur hafa notið sín, ef
heilsan hefði reynst betri.
Oss er mikið tjón að því, er slíkir menn sem Lárus falla á miðjum
aldri. —
XXXX. árg.
I. O. O F. 947189.
Alþýðufél.bókasafn Templaras. 3 kl. 7—9.
Angnlœkninsr ókeypis í Lækjarg. 2 mvd. 2—3
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daea 10—3
Bœjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12—3 og 5—7
Eyrna- nef- hálslækn. ók. Pósth.str. 14A fid. 2—8
íslandsbanki opinn 10—21/* og 61/*—7.
K.F.U.M. Lestrar- og skrifstofa 8 árd.—10 siöd.
Alm. fnndir fid. og sd. 81/* siðd.
Landakotskirkja. Guósþj. 9 og 6 á helgum.
Landakotsspítali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 11-21/*, 51/*—61/*. Bankastj. 12-2
Landsbókasafn 12—B og 6—8. Útlán 1—3.
Landsbúnaðarfólagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsféhirbir 10—2 og 6—6.
Landsskialasafnió hvern virkan dag kl. 12—2
Landssíminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str. 23 þd.og fsd. 12—1
Eáttúrugripasafnið opið l1/*—21/* á sunnud.
Samábyrgð Islands 10—12 og 4—6.
Stjórnarráðsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Reykjavikur Pósth.3 opinn daglangt
(8—10) virka daga helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Pósth.str. lABmd. 11—12
Vífilstaðahælið. HeimsókLartimi 12—1
f»jóðmenjasafnið opið á hverjum degi 12—2.
Nýja Biá
í kvöld og næstu kvöld:
Ólijmpíuíeikarnir 1912
í Stokkfjóími.
Jllíf ungra stúíkna.
Gamansamt æfintýri.
Aðalhlutverkið leikur: Carl Alstrup.
cAukreitis:
Batkan stríðið.
Nýjar myndir frá Balkan, teknar
með stjörnukikis-objektivi.
Byrjar kl. 9 síðdegis.
Húsið opnað kl. 8ya. — Sími 344.
Sigfús Blöndahl
Rödingsmarkt 57, Hamburg 11.
lnn- & útflutningsverzlun.
Umboðsverzlun.
Allar islenzkar vörur seldar
hæsta verði.
Símneíni: Blöndahl. — Hambnrg.
Ofna og eldavélar
selur
Kristján Porgrímsson.
Erl. símfregnir.
Khöfn 22. júli 1913
Tyrkir sækja í sig veðrið.
— Tyrkjaher kominn að
Adríanópel. Búlgarar yfir-
geflð bæinn.
Enn flytur síminn ný og óvænt
tíðindi af hinum nýja Balkanófriði.
Tyrkir aftur komnir á kreik og ætla
nú að ná Adrianópel aftur úr hönd-
um Búlgara I Og horfur á að tak-
ast muni, úr því Búlgarar hafa yfir-
gefið bæinn.
Síðustu ensk blöð (til 17. júlí) geta
þess, að Tyrkir séu þá komnir með
her sinn yfir hin tilskildu landamæri
Enos—Midía, en jafnframt segja þau,
að Tyrkir hafi látið eindregið í ljósi,
að þær tiltektir séu eigi ætlaðar til
annars en að verja þau landamæri.
Hvað hæft hefir verið í þeim full-
yrðingum — er þetta nýja símskeyti
ljósastur vottur um.
Ekkert líklegra en að næsta sím-
skeyti segi frá töku Adríanópel af
Tyrkja hálful
--------..........
Hvernig getmn vér orðið
sjálfstæð l)jöð?
Eftir Guðtn. Hannesson.
III.
Verzlunintr annarundirstöðusteinn-
inn. Hún hefir lengst af verið í hönd-
um útlendinga, sem rakað hafa öllu
sínu gróðafé til útlanda, og meðan
það háttalag helzt er ekki von að vér
verðum efnaðir. Þetta er óðum að
breytast, án þess að löggjöfin hafi
átt verulegan þátt í því. Þó Danir
séu ágætis kaupmenn, en oss láti
kaupmenskan miður vel, hefir mestur
hluti verzlunarinnar gengið úr greip-
um þeirra. Framan af voru þeir einir
um hituna. Um síðustu aldamótin
voru 6o°/0 af vörum vorum fluttar
frá Danmörku, en 1911 tcepur priðj-
un%ur. Eg held að engum geti dul-
ist það, sem lítur i verzlunarskýrsl
ur vorar, að verzlun Dana hér á
landi er að hverfa, og þess yerður
ekki lanat að bíða, að danski jáninn
á íslenzkri búð er átreiðanleqt feiqðar-
mark. Samfara því sem danska verzl-
unin hefir rýrnað fjölga innlendar
verzlanir. 1911 eru þær orðtiar 377,
þó flestar séu smáar, en dönsku verzl-
anirnar að eins 46. Sumar innlendu
verzlanirnar eru þó upprunalega dansk-
ar, en eigendur þeirra hafa sezt hér
að og gjörzt góðir íslendingar, sem
oss er beinn styrkur að. Þeir hafa
meðal annars verið fremstir í flokki
að efla botnvörpuútveginn, og þekt
hefi eg þá íslenzka Dani, sem gera
oss skömm til hvað föðurlandsást og
þjóðrækni snertir.
Líklega er verzlunin jafnvel orðin
íslenzkari en sjá má af skýrslunum
um aðfluttar vörur. Mikill hluti
hennar gengur nú í gegnum hendur
islenzkra umboðsmanna, sem eru bú-
settir hér, og samgöngurnar valda
þvi, að meiri vörur fara yfir Dan-
mörku en annars mundi.
Eg get ekki betur séð en að verzl-
unin sé sjálfkrafa að verða alíslenzk.
Það þarf Iíklega engar sérstakar ráð-
stafanir til þess.
Nokkuð ætti þó þingið að geta
flýtt fyrir málinu. Samgöngur vorar
hafa verið mjög bundnar við Höfn,
og fullyrt er, að verzluninni sé það
óhagur. Þessu mætti breyta og láta
þær fylgjast betur með því sem verzl-
unarþörfin krefur. Vonandi er að
íslenzka eimskipafélagið geti stuðlað
að þessu.
Þá hefir mér oft fnndist að lands-
stjórnin gæti á ýmsan hátt hlynt að
þeim verzlununum, sem eru hvað
íslenzkastar allra: Samvinnukaupfé-
lögum vorum. Þau hafa að ýmsu
leyti átt erfitt uppdráttar. Stundum
hefir skipulag þeirra verið miður gott.
Sum hafa lent í höndum misjafnra
braskara, sem hafa notað þau fyrir
féþúfu og sett þau á hausinn. Það
ætti hvorki að vera löggjöfinni of-
vaxið né óskylt að setja einhverjar
skorður fyrir þessum misfellum og
koma félögunum þannig inn á heil-
brigðari braut, að svo miklu leyti,
sem þess gerist þörf. Full reynsla
er fengin fyrir því í útlöndum að
kaupfélög þrífast ágætlega og eru
heilbrigð verzlun, ef stjórn þeirra og
skipulag er í góðu lagi. Á þenna
hátt mætti efla alinnlenda verzlun
og firra alþýðu tjóni, sem annars
vofir sífelt yfir höfði hennar. Félög-
in ættu og eitthvað gott skilið fyrir
það, að einmitt frá þeim hafa kom-
ið ýmsar framfnrir í verzlun, flutn-
ingur lifandi fjár að mestu leyti,
bygging sláturhúsa, endurbætt kjöt-
verkun o. fl., sem kaupmenn hafa
látið vera, þó þeir hafi bæði haft
meiri verzlunarþekkingu og meira
fé til umráða.
Fleira má að sjálfsögðu telja. —
Þingsins er að sjá um að öll verzl-
unarlöggjöf sé hentug og hagkvæm,
að auðvelt sé að innbeimta skuldir,
að sem fæst séu fylgsnin fyrir óráð-
vanda braskara og fjárglæframenn til
þess að smjúga niður í.
En hvað sem þessu líður þá er-
um vér á beinni sjálfstæðisbraut, hvað
verzlunina snertir. Verzlunarfróðir
menn gætu líklega sagt með sæmi-
legri vissu Uvenær verzlun vor er
orðin alíslenzk, og þess verður tæp-
ast afarlangt að bíða.
En hverjum er svo þessi mikla
breyting að þakka, einstökum mönn-
um eða landsstjórninni ? Að mestu
leyti atorku og vaxandi þekking ís-
lenzkra kaupmanna og kaupfélaga,
en að nokkru leyti þinginu, sem
reynt hefir að greiða fyrir samning-
um. •
Sama'ónqur mætti nefna sem þriðja
meginatriðið. Þingið hefir látið mikið
til sin taka um þetta mál og eytt
til þess miklu fé, en að mörgu leyti
hefir árangurinn orðið lítilfjörlegur.
Samgöngurnar innanlands koma
lítið þessu máli við, þegar verið er
að ræða um sjálfstæði landsins. Þær
hafa þó stórum batnað og mikill
árangur sýnilegur af miklu fé, sem
hefir til þeirra gengið. Það er svo
guði fyrir þakkandi að vér komumst
Dönum að þakkarlausu milli bæjanna
og yfir landið, hvort heldur sem vér
förum gangandi, eins og duglega,
unga fólkið er farið að gjöra, ríð-
andi, akandi eða í þe'ysivagni. Reynd-
ar finst mér það undarlegt að eng-
inn skuli hafa fengið þá sannfær-
ingu að oss væri þetta ókleift nema
með leiðsögn og fulltingi Dana, en
eg hefi virkilega ekki orðið þess var.
En víst er um það, að þótt ferða-
lagið gangi oft skrykkjótt og dýr
verði mörg sementstunnan, þegar
búið er að flytja hana langar leiðir
á hestbaki yfir há fjöll og iilfærar
ár, þá erum vér sjálfbjarga að pessu
leyti. Þetta er vonandi að haldist,
en þó getur farið svo, að einnig i
þessu atriði verðum vér komnir upp
á útlendingana, ef þeir leggja hér
járnbrautir eða nota lánsfé til yfir-
ráða þeirra. Ef til þessa kæmi þætti
mér galli á gjöf Njarðar.
Samgöngurnar á sjó hafa líka orðið
oss dýrkeyptar, en þrátt fyrir alt það fé
sem gengið hefir til þeirra, hafa þær
verið og eru enn oss til stórskamm-
ar. Jafnyel alt sem gert hefir verið
í því máli, eintómt fálm og kák.
Vér höfum ausið hundruðum þús-
unda í útlent félag, þó þess séu ná-
Iega engin dæmi, að þjóðir styrki
útlend félög, án þess vér vissum
neitt hversu ferðirnar bæru sig og
hvort þessa gerðist þörf. Hvað höf-
um vér svo haft upp úr þessu ?
Framan af voru farþegar, að minsta
kosti á 2 farrými, hundsaðir og ver
farið með þá, oft og einatt, en skyn-
lausar skepnur. Það get eg borið
um af eigin reynd. Eg held að sama
hafi flestir orðið að þola, nema betri
viðskiftamenn félagsins. Eftir þeim
var gengið með grasið í skónum.
Jafnvel stjórn og þing hefir látið fé-
lag þetta bjóða sér flest sem því
sýndist. Þetta hefir að visu stór-
kostlega breyzt til batnaðar og sumir
skipstjórarnir svo kurteisir og góðir
menn, að þeir eru ekki berandi sam-
an við fyrirrennara sina. En þvi
miður get eg ekki séð að þetta sé
Sameinaða félaginu að þakka. Eg
held að þess innræti sé óbreytt og
óbætanlegt. Breytingin kom með
samkepninni frá Thorefélaginu og
Þórarinn Tulinius hefir framar öll-
qm komið því kraftaverki til leiðar,
sem sjálfum guði sýndist ómáttugt,
að siða þennan misjafna Iýð á skip-
um Sameinaða félagsins.
En hvað hefir svo hafst upp úr
þessum fjáraustri og flatmagan fyrir
Sameinaða félaginu? Eftir sem áður
erum vér algerlega ósjálfbjarga, höf-
um engin tæki til þess að komast
einu sinni milli hafnanna á landinu,
hvað þá heldur til útlanda. Féð er
eytt, orðið að reyk, ýmislegt lært
af illri dönsku, en annar sjást engin
vegsummerkin, á sjó eða landi.
En því hefir þetta gengið svo
hörmulega á afturfótunum og alt
farið í handaskolum? Blátt áfram
af því að vér höjum í framkvæmd-
inni fylgt sambandsstefnu. Asninn er
ætíð auðþektur á eyrunum og sam-
bandsstefnan á því, að hvar sem
hún drotnar, verðum vér ósjálfbjarga
ræflar.
En þetta er áreiðanlega að breyt-
ast. Héðanaf œttum vér ekki að verja
einurn eyri til pess að styrkja útlend
eimskipafélög. Vér höfum gert það
helzt til lengi. Úr þessu ættum vér
að sjá, að alt eru villigötur nema
sú eina beina leið, að gera samgöng-
urnar á sjónum alíslenzTcar. Það
kemst aldrei lag á þetta mál fyr en
skýr sjálfstæðisstefna ryður sér til
rúms.-
Nú stendur til að stofnað verði
loksins íslenzkt eimskipafélag. Sumir
góðir menn og margir lélegir eru
efablandnir og halda að þetta fari
alt í handaskolum hjá oss og geti
aldrei blessast. Eg kippi mér ekki
upp við það þó eitthvað beri út af
í byrjuninni, um hitt er enginn vafi
að þetta er spor í rétta átt, að þessi
stefna sigrar og engin önnur. Vér
eigum ekki að vera neitt hikandi í
þessu máli heldur taka höndum sam-
an og krefjast þess skilyrðislaust að
ganga skuli pað fram og ganga vel!
Ef vér mætum óhöppum og erfið-
leikum þá er að taka þeim eins og
ótíðinni með jafnaðargeði, en um-
fram alt læra af þeim. Ef vér ger-
um þetta án þess að koma til hugar
að gefast upp þá er ekki neinn mögu-
leiki til þess að fyrirtækið mishepn-
isr. Reynist stjórn félagsins illa
breytum vér um hana, snúist kaup-
menn móti félaginu, reynum vér
fyrst að uppfylla allar sanngjarnar
kröfur þeirra, komi það fyrir ekki
snúumst vér móti peim og mætti svo
fara að þeir fengju rauðan belg fyrir
gráan. Úr því vér höfum lagt út í
þetta þá kernur ekki til tals að hika
eða hætta við það, og heldur ekki
gera sig ánægðan fyr en alt gengur
í bezta lagi.
Eg geri ráð fyrir þvi að félagið
sæki um styrk frá alþingi. Þetta
kann að vera réttmætt og nauðsyn-
legt í byrjuninni og sjálfsagt ef þing-
ið vill þvæla skipunum inn á hverja
vík sem skammsýn hreppapólitík
óskar eftir, en til langframa ætti
þess ekki að þurfa. ■ Eg sé ekki
annað sanngjarnara, en að flutnings-
gjald með skipunum sé svo hátt, að
alt geti borið sig, enda mun það
og vera svo nú. Þegar frá líður ætti
íslenzku skipin að þola alla eðlilega
samkepni, en hitt er gott að hafa
þing og stjórn að baki sér ef keppi-
nautar vilja sýna ójafnað og yfir-
gang. Vér erum ekki minni en
Borgundarhólmur og sú litla eyja hefir
sitt gufuskipafélag, sem staðist hefir
með skynsamlegum samtökum alla
ásælni Sameinaða félagsins.
Það er ekki tiígangur minn að fara
að rekja hér allar þær villigötur, sem
samgöngumál vor hafa álpast út L
Mér sýnist stefnan vera að breytast
og einmitt í sjálfstæðisáttina. Eftir
svo sem 20 ár ættum vér að vera
orðnir algerlega sjálfbjarga í þessu
atriði. Og þá hefir risið upp nýr
arðsamur atvinnuvegur í landinu,
siglingar, þá verður landið hálfu
minna einangrað en áður, er fjöldi
íslendinga er sífelt í 'förum milli
landa og getur séð umheiminn með
eigin augum. Þá er loksins troðið
í eina stórrifuna sem fé vort hefir
streymt í gegnum út úr landinu.
Hér er mikið og gott verk að vinna
fyrir sjálfstæðismenn utan þings og
innan.
Og það verður áreiðanlega unnið.