Ísafold - 23.07.1913, Blaðsíða 2

232
I SAFOLD
Fuglafriðun.
Oft er talað um, að forfeður okkar
hafi leikið landið grálega, tekið við
miklu, skilað litlu. ■ Skógarnir, sem
þöktu landið milli fjalls og fjöru,
eru nú strjálar, lágvaxnar leifar, en
mest alt landið bert og nakið, gömul
skógstæði berir melar; loftslagið
kaldara, gróðurinn allur kyrkingslegri.
Alt þetta tjón stafar af tómri heimsku.
Það var viðgeranlegt. Þjóðin gat
haft nógan skóg til afnota, og hann
samt haldist við um aldir alda, ej
ungviðinu hejði verið hlíjt.
Sú kynslóð, sem nú lifir, áfellir
þá, sem dauðir eru, en fetar í fót-
* spor þeirra, leikur fugiana eins og
þeir skógana, fórnar framtíðinni fyrir
augnablikið, drepur fugl og eyðir
ungum, brýtur niður án þess að
byggja upp.
Og þó eru fuglarnir eitt hið feg-
ursta í náttúrunni, í formi, litum,
hreyfingum og tónum.
Líklega vill nú þjóðin samt ekki
vera bæði skóglaus og fugl-laus, því
að fyrir liðugri öld var farið að
vernda eina tegund, æðarfuglinn.
Þá voru þeir drepnir eins og aðrir
fuglar og sjaldgæfir fremur. En á
einni öld hefir þeim fjölgað svo
mjög, að nú eru þeir óteljandi eins
og stjörnur himinsins eða sandur á
sjávarströnd, og sú mold, sem þeir
byggja, er dýrust af allri óbygðri
jörð á landinu.
Fyrir io árum var stigið annað
sporið til að vernda fuglalífið í land
inu. Þá voru samþykt þau friðunar-
lög, sem nú gilda. Þau friða fáeinar
tegundir alt árið, aðrar á vorin og
sumrin, en láta þriðja hópinn, rán-
fugla og bjargfugla, vera réttdræpa
árið um kring. En engin egg voru
friðuð nema æðarfuglsins að nokkru
leyti.
Eyðileggingin hélt áfram. Ekkert
almenningsálit var á bak við lögin,
og þau voru sífeldlega brotin. En
mest munaði þó um eggjaránið. Það
var gamall siður, að börn og ung-
lingar rændu öllum eggjum, sem
náðist til. Smátt og smátt mýktist
þó hugsunarháttturinn til muna, og
alt hefði farið skaplega, ef ekki hefði
komið til eggjaverzlun útlendinga.
Öllum er kunnugt, að margir menn
erlendis leggja mikla stund á að safna
og eiga gömul frímerki. Vitanlega
eru þau í sjálfu sér gagnslaus og
ónýt með öllu, ef dutlungar sérvitr-
inganna gæfu þeim ekki markaðsgildi.
Samskonar heimskingjar sækjast eftjr
að eiga mikil eggjasöjn, þó að þau
séu hvorki til nytja né þekkingar-
auka. Erlendir fræðimenn fáeinir
hafa fyrir löngu rannsakað og lýst
öllum þeim eggjategundum, sem hér
finnast. Er því síður en svo, að hið
stöðuga, árlega rán hér sé að nokkru
leyti í þarfir vísindanna; heldur er
það sprottið af hégóma og flónsku.
Eggjaræningjar þessir vaða uppi í
öllum löndum, en næstum alstaðar
er nú þröngvað kosti þeirra með
friðunarlögum og verndarfélögum.
Hefir það orðið til þess, að ófögn-
uður þessi hefir komið eins og stefni-
vargar yfir þær fáu þjóðir, sem ekki
hafa veitt mótstöðu. Erum við nú
þar fremstir í flokki, og þykir eggja-
smölunum hér hið mesta Gósen,
þar sem hvorki lögin né skoðanir
fólksins eru þeim til hindrunar.
Undanfarin ár hafa þeir dregið héð-
an ógrynni eggja, marga hestburði
sumir. Einn þvílíkur dánumaður
dvelur hér nú þessa dagana; hefir
hann farið víða um lönd. Mest
sóttist hann eftir arnareggjum og
valseggjum. En svo eru þeir fugl-
ar orðnir sjaldgæfir, að engin fekk
hann arnareggin og ekki nema 4—5
valshreiður. Kunnugir menn segja,
að valurinn verpi nú orðið ekki, svo
teljandi sé, hér á Suðurlandi; ef til
vill gereyðir þjóðin þeim fugli, sem
hún hefir valið sér fyrir merki. Örn-
inn er enn sjaldgæfari. Fylgdar-
maður Hörrings, hins danska, segir
að þeir félagar hafi ekki séð nema
6—7 arnarhjón I þau 4 ár, sem
þeir fóru um landið.
Alþingi hefir nú tekið sér fyrir
hendur að endurskoða og endurbæta
friðunarlögin frá 1903, og er það
þarft verk. Væntanlega verða þá
alfriðaðft þær tegundir, sem nú eru
i hættu. En mest þörf er þó á
mjög viðtækri eggjajriðun. Náttúran
á að fá að yngja sig upp. Undan-
þegnir eggjafriðun ættu að.vera bjarg-
fuglar, fáeinar andategundir sem
mynda varp, og algerðír skaðræðis-
fuglar, eins og veiðibjalla.
En á bak við þessi friðunarlög
þarf annan varnagla móti útlendu
eggjaræningjunum. Það þarf hátt
útjlutningsgjald á egg íslenzkra villi-
fugla, ekki minna en 3 kr. á hvert
egg. Með því er engri atvinnu
spilt, nema atvinnu hinna lævisu,
mentunarsnauðu, eggjasmala, sem
engar þakkir eiga skilið fyrir erindi
sín hingað. Fuglavinur.
Járnbrautarmálið.
Eftir 18 ára hvild er járnbrautar-
málið íslenzka nú að koma ?f nýju
til kasta alþingis. A rnánudaginn af-
hentu þeir Jón Magnússon, þingm.
Vestmanneyinga, báðir þingmenn
Rangæinga og 1. þingmaður Arnes-
inga Sig. Sig. þinginu járnbrautarfrv.
það, sem hér fer á eftir.
Isajold prentar það í heild sinni,
svo að lesendum öllum gefist kostur
á að kynna sér málið sem ítarlegast.
En að svo komnu, meðan málið er
jafnlítið athugað og enn er, ætlum
vér oss eigi þá dul að fara að kveða
upp neinn dóm um frumvarpið. En
vér fáum eigi séð hvað er á móti
því, að þingið taki stórmál þelta til
ihugunar og því fyr, því betra. Ein-
hverntima rekur að þvi, að járnbraut-
ina verður að leggja og ber því slzt
að lasta það, að vel og vandlega sé
íhugað, áður en út í er lagt. En
þar fyrir má þetta þing að sjálfsögðu
eigi gleyma því, að Jyrsta krajan,
sem til þess er gerð af allri þjóðinni,
er, að það hugsi um samgöngur
vorar á sjó, m. a. með því að láta
Eimskipafélaginu íslenzka þann styrk
í té, sem með þarf til þess að hlaupa
af stokkunum.
Frumv. er á þessa leið:
1. gr. RáÖherra íslands heimilast
að veita samkvæmtfyrirmælum þessara
laga einkaleyfi um 75 ár frá dagsetn-
ingu leyfisbréfsins að telja til þess að
leggja og reka járnbraut frá Reykjavík
austur í Rangárvallas/slu, að henni
meðtaldri, með. hliðarálmu niður á
Eyrarbakka.
2. gr. Einkaleyfið má eigi veita öðr-
um en íslenzkum mönnum búsettum á
Islandi eða hlutafélagi, þar sem meiri
hluti fólagsstjórnarinnar er skipaður
slíkum mönnum.
3. gr. Hver landeigandi er skyldur
að láta af hendi iand það, sem einka-
leyfishafi telur þurfa undir járnbraut
ina, til járnbrautarstöðva, til húsa við
brautina, handa eítirlitsmönnum og öðr-
um starfsmönnum við hana, til kola-
og vatnsgeymslu og vatnsleiðslutækja,
til talsíma-, ritsíma- og aflþráðatækja
meðfram brautinni. Enn fremur er
hver landeigandi skyldur til að leyfa, að
efni til allra ofangreindra mannvirkja,
viðbalds þeirra og breytinga á þeim, só
tekið í landi hans eftir því sem einka-
leyfishafi telur þörf á, hvort.heldur er
grjót, möl eða önnur jarðefni, svo og
vatn til afnota fyrir brautina og starfs-
menn hennar. Bætur fyrir jarðrask og'
landnám í óyrktu landi skulu því að
eins greiddar, að þeirra sé krafist og
álitið verði, að landeigandi hafi beðið
skaða við það. Bæturnar skal sveitar-
t'élag það greiða, þar sem landnám fer
fram og náist ekki samkomulag um
upphæð þeirra, skal ákveða þær með
mati tveggja dómkvaddra manna, að
tilkvöddum báðum málsaðilum. Kostn-
aðinn við matið greiðir landeigandi, ef
upphæð sú, er honum er metin, er nær
því, sem honum hefir verið boðin en
því, sem hann hefir krafist, ella telst
kostnaðurinn við matið með skaðabóta-
kostnaðinum. Nú vill annarhvor máls-
aðili eigi una mati, og getur hann þá
heimtað yfirmat, en gera skal hann það
innan mánaðar frá því matsgjörð er
lokið. Yfirmat skal framkvæmt af 4
dómkvöddum mönnum, Kostnaðinn við
yfirmat greiði landeigandi, ef hann
hefir krafist þess og það gengur hon-
um eigi í vil, ella telst hann með öðrum
skaðabótakostnaði. Mat skal fara fram
á vættvangi, þá er jörð er snjólaus.
Yið matið skal hafa tillit til árlegsaf-
raksturs af landi því, er um ræðir, svoog
til þess, hvort girðingar þurfi að flytja
eða nvjar að setja, og ath.uga vandlega
alt það, er getur haft áhrif á verðmæti
þess, er meta skal. Sórstaklega skal
hafa tillit til þess, ef ætla má að land
hækki í verði við brautargerðina. Land-
eigandi á bætur allar fyrir landnám,
jarðrask eða átroðning, en sé jörð leigð
öðrum, greiði landeigandi honum 4 af
hundraði árlega af skaðabótaupphæð-
inni meðan leigusamningur sá er í gildi,
sem var þegar bæturnar voru ákveðn-
ar. Ábúandi á þó bætur fyrir skemdir
á marinvirkjum þeim, sem eru hans
eign, og skal meta þær sérstaklega.
Bótanna skal krefjast innan einsársfrá
þv/, er verkið var unnið, sem skaðan-
um olli, ella fellur rétturínn til bótanna
niður.
Só landssjóður landeigandinn, greið
ast engar bætur, en land landssjóðs
getur einkaleyfishafi ekki tekið, nema
með samþykki stjórnarráðsins.
4. gr. I einkaleyfið skal setja ákvæði
um :
a) að lega brautarinnar og gerð hennar
og alls sem henni tilheyrir liggi
undir samþykki stjórnarráðsins,
b) að einkaleyfishafi skuli leggja fyrir
stjórnarráðið fullkomnaráætlanir um
járnbrautarlagninguna ásamt sönn-
unargögnum, er stjórnarráðið taki
gild fyrir því að nægilegt fé verði
útvegað til stofnkostnaðar við lagn-
ing járnbrautarinnar að minsta
kosti milli Reykjavíknr og Þjórsár,
c) að hámark fargjalda og flutnings
gjalda á járnbrautinni skuli ákveðið
fyrir þrjú ár í senn af 5 manna
nefnd óvjlhallra manna, eu þrír
þeirra skuli útnefndir af landsyfir-
dóminum, einn af stjórnarráðinu og
einn af einkaleyfishafa,
d) að einkaleyfishafi hlíti ákvæðum
stjórnarráðsins um ráðstafanir, sem
nauðsynlegar kunna að teljast til
þess að fyrirbyggja eldsvoða af
neistaflugi frá brautinni,
e) að einkaleyfishafi hlíti ákvörðunum
stjórnarráðsins um notkun innlends
vinnulyðs við bygging og rekstur
brautarinnar,
f) að rekstur brautarinnar frá Reykja-
vík og að minsta kosti austur að
Þjórsá skuli byrja innan fimm ára
frá dagsetning einkaleyfisins,
g) að landssjóði só áskilinn réttur til
þess, þegar 10 — tíu — ár eru liðin
frá því, að rekstur járnbrautarinn-
ar byrjaði á öllu svæðinu frá Reykja-
vík austur að Þjórsá, að taka við
járnbrautinui með öllu, sem henni
fylgir og tilheyrir, ásamt skuldbind
ingum þeim, er á henni hvíla, gegn
því að greiða upphæð, sem sam-
svarar fé því, er sannanlega hefir
verið varið til byggingar og útveg-
unar á brautinni með öllu tilheyr-
andi,
h) að tryggja stjórnarráðínu, að það
geti aflað sér nákvæmra upplýsinga
um stofnkostnað járnbrautarinnai;
og hagnaðinn af rekstri hennar,
i) hvernig skuli skorið úr ágreiningi
um útreikning nettóhagnaðar af
rekstri járnbrautarinnar,
j) að ferðaáætlunbrautarlestanna hvert
ár liggi undir samþykki stjórnar-
ráðsins.
5. gr. í einkaleyfið er heimilt að
setja ákvæði um:
a) að landsvæði þau, sem notuð veiða
til járnbrautarinnar og bygginga
þeirra, sem henni tilheyra, svo og
slíkar byggingar sjálfar, skuli vera
lausar við alla skatta og opinber
gjöld, og að hið sama skuli gilda
um félag það, sem hefir einkaleyfið
á hendi,
b) að eigi þurfi að greiða neinskonar
aðflutningsgjald af efni tilbyggingar
járnbrautarinnar og þeirra bygginga
og annara mannvirkja, sem henni
tilheyra, nó heldur af kolum þeim,
olíu og öðrum efnum, sem þurfa við
rekstur brautarinnar, svo og að
einkaleyfishafa verði endurgreitt úr
landssjóði aðflutningsgjald það, sem
greitt hefir verið af sl/kum vörum,
er nú var getið og hann kaupir
innanlands.
c) að landssjóður ábyrgist einkaleyfis-
hafa, að hann með rekstri járnbraut-
arinnar fái borgaða,auk allsreksturs-
og viðhaldskostnaðar, alt að 5
— fimm — af hundraði / ársvexti
af fé þv/, sem varið hefir verið til
járnbrautarinnar og þess, sem henni
tilheyrir, enda fari byggingarkostn-
aðurinn eigi fram úr upphæð, sem
stjórnarráðið ákveðnr / einkaleyfis-
bréfinu fyrir hvern kílómeter braut-
arlengdarinnar. Verði heimild þessi
r.otuð, skal setja / einkaleyfið nán-
ari ákvæði um það, frá hvaða t/ma
vaxtatrygging þessi byrji og hVern-
ig henni verði fyrir komið að öðru
leyti,
d) að með reksturskostnaði brautarinn-
ar skuli árlega telja alt að '/2%
stofnkostnaði brautarinnar, sem legg
ist í vara- og endurnýjunarsjóð, og
megi ekki verja honum til annats
en aukningar og endur-nýjunar á
brautinni eftir ákvörðun stjórnar-
ráðsius. Ef landssjóður innleysir
brautina samkv. 4. gr. g. eiguast
hann sjóðinn og það, sem fyrir hann
hefir verið keypt, án sóa-staks end-
urgjalds,
e) að einkaleyfishafi skuli hafa for-
gangsrétt fyrir öðrum, að öðru jöfnu,
til þess að leggja aðrar járnbrautir
í sambandi við járnbraut þá, er hér
ræðir um, í framhaldi af henni eða
til hliðar við hana, en vilji einka-
leyfishafi eigi neyta forgangsróttar
síns, skuli hann skyldur að hlíta
fyrirmælum stjórnarráðs íslauds um
samband milli brauta hans og hinna
nýju brauta, ttema landssjóður vilji
sjálfur leggja hinar nj-ju brautir,
þv/ þá hefir einkaleyfishafi engan
forgangsrótt, og skal þá sambandinu
milli hinna nýju brauta og brauta
einkaleyfishafa hagað eins og fyrir
skipað verður af 5 manna nefnd
óvilhallra manna, sem sóu útnefndir
á santa hátt og segir / 4. gr. c,
f) að. einkaleyfishafi megi nota staura
landssímans undir símaleiðslur og
aflþráðaleiðslur s/nar með þeim akil-
yrðum, er stjórnarráðið telur við
þurfa,
g) að einkaleyfish&fi megi selja almenn-
ingi afnot tal- og ritsíma síns með
fram brautinni samkv'æmt þeim
reglum, sem stjórnarráðið setur,
h) að rekstrarafl brautarinnar megi
vera gufa eða rafmagn,
i) að eigi þurfi að setja girðingar með-
fram brautiríni, nema þar sem hún
verður lögð í gegnum land, sem af
girt var, og girðing rofnar við
brautarlagninguna.
6. gr. Af verðhækkun þeirri á fast-
eignum manna, sem járnbraut sú, er
einkaleyfishafi byggir, hefir í för með
sér, skal greiða verðhækkunargjald til
landssjóðs. Verðhækkunargjald þetta
ber að greiða án tillits til eigenda- eða
notendaskifta á fasteignum áður eða
eftir að lög þessi ganga í gildi. Nánari
reglur um verðhækkunargjaldið skulu
settar með sórstökum lögum. Verð-
hækkunargjaldinu skal fyrst og fremst
varið til þess að endurgreiða landssjóði
það, sem hann hefir orðið og verður
að borga vegna vaxtatryggingarinnar
(sbr. 5. gr. c).
Skógræktin.
Nokkur orð til skýringar.
í ísafold 28. mai, 43. tölubl. er
grein ein um skógræktarmálið. Höf-
undurinn læst vera mjög óánægður
með alt sem að því máli lýtur, sér-
staklega með mig. Eg sé nú vel
þá ástæðu, sem hann hefir til þess.
í öðrum löndum kemur og oft
fyrir, að menn sem eru settir frá
stöðu sinni, óspurðir, reyna á eftir
að spilla milli þeirra, sem sitja kyrr-
ir í stöðu sinni, til þess að hefna
sín, en því sem næst gera þeir ávalt
sjálfum sér ógreiða með þvi, þvi
flestir munu líta svo á, að þeir sem
svona koma fram, hafi ekki góðan
mann að geyma.
Eins og hér stendur á, bætist hér
á ofan, að þeir sem eru færir um
að dæma rétt, myndu furða sig á
því, að maður, sem að eins hefir
verið fá ár við skógrækt, svo sem
gæzlu- og vinnumaður við litla gróðr-
arstöð, og sjálfur aldrei haft yfir
neinu að stjórna, alt í einu byrjar
að finna að gerðum skógræktarstjórn-
arinnar, og að tala um skógræktar-
stjóra »á páppírnum«.
Hlutaðeigandi, sem hefir skrifað
ofannefnda grein, hefir næga ástæðu
til að vera beiskorður, þar sem hann
hefir verið í þjónustu skógstjórnar-
innar, en fekk lausn frá stöðu sinni
með stuttum fyrirvara, og þar eftir
mishepnaðist það fyrir honum að fá
mig til að borga sér skaðabætur,
með því að höfða mál á hendur
mér. Þá hefi eg bent honum á,
að hann færi rangt að við skógar-
grisjun, þegar eg hitti hann á Gríms-
nesi i fyrra. Eg hafði að eins laus-
lega kent honum skógarhögg, með-
an hann var I þjónustu hjá lands-
stjórninni, en þá þóttist hann skilja
þá vinnu betur en eg, .og vildi ekki
láta leiðbeina sér.
Enda þótt eg reikni það ekki skyldu
mína, að svara hverri ntðgrein, sem
yrði prentuð um skógræktarmálið,
þá finst mér samt ástæða til að bæta
dálitlu við um ýmislegt sem hintað-
eigandi hefir tekið íram.
Hann furðar sig á því, að eg sé
altaf að flytja inn erlendar plöntur,
enda þótt eg hafi bent á, að líldegt
sé, að þær myndu ekki þrífast. Það
vantaði ekki nema það, að eg skyldi
hindra menn í því að gera tilraun
með erlendar plöntur, ef þá langaði
til þess. Ekki er eg víst svo óskeik-
ull og voldugur, að eg myndi þyk-
jast hafa rétt til þess. Þar að auki
hefi eg ávalt haldið þvl á lofti, að
tvær tegundir, sem sé síbirskt læ-
virkjatré og fjallafura, virðast vera
nægilega viðnámsfærar til að þrifast
i óræktaðri jörð, og að landsstjórnin
ætti yfirleitt að halda áfram með
vinnuna I tilraunarstöðvunum.
Að umbúðirnar um plönturnar
hafi verið slæmar, er hreint og beint
ósannindi; að minsta kosti hafa þær
verið svo góðar, að ekki er það því
að kenna, að plönturnar hafa ekki
þrifist svo vel, sem menn hafa gert
sér von um. Þá er nefnd tilraunin
sem eg hefi gert við að sá fræi af
köfnunarefnisplöntum, það sem hlut-
aðeigandi kallar »erlent grasfræ«, við
plöntur af skógarfúru. Það var
mjög eðlilegt að þessi tilraun væri
gerð, því búast má við að fjallafur-
an, meðal annars, hafi þroskast betur
en aðrar plöntur, sökum þess að
hún er sjálf köfnunarefnisplanta. Á
Jótlandsheiðum þrífst rauðgreni á
fyrstu árum, að eins ef það stendur
nálægt fjallafuru, og nú er fengin
reynsla fyrir því, að það í raun og
veru tekur köfnunarefnið frá rótum
fjallafurunnar.
Flestar af skógarfurunum dóu
sama ár, það er satt, en ekki af
þeirri ástæðu, að þær köfnuðu I jurt-
unum, því þær höfðu sprottið mjög
lítillega á fyrsta ári. Að því leyti
er snertir sáðreitina með íslenzku
birki, þá voru plönturnar komnar vel
upp, en gæzlumaðurinn þakti þá svo
mikið og með svo smágerðu rusli,
að margar þeirra dóu, og ómögulegt
var að hreinsa reitina aftur án þess
að rífa plönturnar upp um leið.
Og hér bætist á ofan, að við
Rauðavatn vantar vatn til vökvunar.
Eg skal þó geta þess, að sjálfsagt ber
eg ábyrgðina á því, að verk þetta
að nokkru mishepnaðist, því eg hefði
átt að hafa betra eftirlit með því.
Staðurinn við Rauðavatn er ekki
vel fallinn til græðireits sökum skorts
á vntni. Græðireiturinn á Vífilsstöð-
um liggur betur við, og þar sem vér
höfðum svo smágerðan og garnlan
áburð sem þar, var ekkert því til
fyrirstöðu að sá í hann fyrsta árið.
Viðvíkjandi þeirri sandgræðslu-
vinnu, sem nefnd er, þá skal eg að
eins geta þess, að hún hefði varla
orðið framkvæmd, ef sandgræðslunni
hefði þá ekki verið »stjórnað frá
Kaupmannahöfn«, um leið og eg
fullyrði, að hlutaðeigandi er með
engu móti fær til þess að dæma um,
hvort tilraun þessi hefir verið heim-
ildarlaus eða ekki. Staurana í fyrra
lét eg flytja landveg aðeins sökum
þess, að það mishepnaðist fyrir mér
að fá þá á land til Eyrarbakka.
Um annað þvaður, sem hlutaðeig-
andi hefir látið prenta, finst mér ekki
vera ástæða til að eyða orðum, en
mér finst hlægilegt, að maður, sem
að því er snertir stjórn á skógrækt
og sandgræðslu, ekki hefir meiri
reynslu og þekking en 1 árs barn
á að klæða sig, skuli vilja skrifa eins
og hann hefir gert.
Eg efast ekki um, að margir hefðu
verið betur fallnir til þess að hafa á
hendi þá stöðu, sem mér er trúað
fyrir, og yfirleitt er maður sjaldan
svo duglegur, að ekki væri hægt að
fá annan betri.
Þó er eg sannfærður um, að eg
hefi ekki leitt skógræktarmálið órétt-
an veg, en aðalkröfunni, sem hefir
verið gerð, sem sé friðun á stórum
skógsvæðum, mundi fæstum geðjast
að. Ekki er það mér að kenna, að
ekki eru nú til stór, girt skógsvæði
víða um land, en sá maður sem væri
megnugur þess annaðhvort ár að
kaupa og girða eina skógarjörð fyrir
helming þess fjár, sem nú er veitt