Ísafold - 30.07.1913, Side 1

Kemur út tvisvar
í viku. Verð árg.
4 kr., erlendis 5 kr.
eða lf dollar; borg-
ist fyrir miSjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
Uppsögn (skrifl.)
bundin viS áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus viS blaSiS.
XXXX. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 30. júlí 1913.
61. tölublað
I. O. O F. 94819._______________________
Alþýðufól.bókasafn Templaras. 3 kl. 7—9.
Augnlœknine: ókeypis i Lækjarg. 2 mvd. 2—3
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 10—3
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12—3 og B—7
Eyrna- nef- hálslækn. ók. Pósth.str.l4Afid. 2—8
íslandsbanki opinn 10—21/* og 51/*—7.
K.F.U.M. Lestrar- og skrifstofa 8 árd.—10 siöd.
Alm. fundir fid. og sd. 81/* sibd.
Landakotskirkja. Gubsþj. 9 og 6 á helgum.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 11-21/*, 51/*—61/*. Bankastj. 12-2
Landsbókasafn 12—3 og 5—8. Útlán 1—8.
Landsbúnaóarfólagsskrifstofan opin frá 12-2
Landsfóhiróir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafnið hvern virkan dag kl. 12—2
Landssiminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str. 23 þd.og fsd. 12—1
Náttúrugripasafnið opib l1/*—21/* á sunnud.
Samábyrgð Islands 10—12 og 4—6.
Stjórnarrábsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsími Reykjavikur Pósth.3 opinn daglangt
(8—10) virka daga helga daga 10—9.
Tanulækning ókeypis Pósth.str. 14Bmd. 11—12
Vifilstabahælið. Heimsóknartimi 12—1
Þjóbmenjasafnió opió á hverjum degi 12—2.
Nýja Bió
í kvöld og næstu kvöld;
Gegnurn Svartaskóg.
Jiongur euðimerhurinnar.
Jliður með þjórféð.
Joh. Nilsson
efnir til hljómleika í Bárubúð annað
kvöld (fimtudag).
Síðasta skifti! Úrvalslög 1
Aðgöngum. 1 kr.! Sjá götuaugl!
Hljómleikar
föstud. i. ág. ki. 9 síðd. í Bárubúð
Haraldur Sigurðsson
frá Kallaðarnesi
Gustav Hansen aðstoðar.
uar Nánar á götunum “1SÖ1
Alþýðnfræðsla Stndentaíél.
Jón Jónsson læknir
flytur erindi:
Tannsjukdómar sem þjóðarmein og
hvaða varnir séu tiltækilegastar,
sunnudaginn 3. ágúst kl. 5 síðd.
í Iðnaðarmannahúsinu.
Aðgangur kostar 10 aura.
Sigfús Biöndahl
Rödingsmarkt 57, Hamburg 11.
lnn- & útflutningsverzlun.
Umboðsverzlun.
Allar íslenzkar vörur seldar
hæsta verði.
Slmnefni: Blöndalil. — Hamburg.
Ofna og eldavélar
selur
Kristján F’orgrímsson.
Lampar
og
Lampaáhöld
Mest úrval. — Lægst verð.
verzlun B. H. Bjarnason.
Érl. símfregnir.
Khöfn 29. júlí 1913
Járnbrautarslys í Danmörku.
Esbjœrq-lestin valt út aj brautar-
teinunum á laugardaqinn við Bramm-
inge. Eimtán manns biðu bana. Með-
al peirra var Sabroe.
Sabroe, sá er getur um í skeytinu,
var nafnkunnur blaða- og stjórnmála-
maður í Danmörku af jafnaðarmanna-
flokki Hann sat á þingi Dana síð-
ustu árin. Enginn danskur blaða-
maður hefir komist eins oft í ber-
högg við meiðyrðalöggjöfina eins
og Sabroe.
Efling Landsbankans
og
Alþingi.
Eins og skýrt var frá í næst-sið-
asta blaði lagði nefnd sú, er Neðri-
deild kaus til að íhuga það mál, ein-
róma til, að landssjóður skyldi taka
að sér ábyrgð á sparisjóði Lands-
bankans og að landssjóður skyldi
leggja bankanum til r00,000 kr. á
ári næstu 20 ár,
Við 1. utnr. í Neðrideild töluðu
B. Kr. bankastj., }. Ól. og dr. Valtýr
rækilega fyrir þessum tillögum, en
andmælum sættu þær hjá umboðsm.
ráðherra. 1 gær stóð 2. umr. um
landssjóðs-ábyrgðina og var þá all-
þungt andæft af ráðherra og sömul.
Kristjáni og Pétri frá Gautl., — en
studd af B. Kr., }. Ól., Skúla Th.
og L H. B.
Nú er það kunnugt, að flestallir
þingmálafundir í vor kröfðust þess,
að alþingi eftir megni styddi að efl-
ing Landsbankans, enda á allra vit-
orði, sem til þekkja, að þess er hin
brýnasta nauðsyn. Réttmatar kröfur
til lána fara sívaxandi tneð aukinni
framleiðslu og framtakssemi í verzl-
un og iðnfyrirtækjum.
Því leiðara og óskiljanlegra er það,
að frá núverandi og fyrverandi ráðh.
skuli koma fram mótbárur, aðrar
eins og í Neðrideild i gær.
Aðalefni þeirra var, að ej lands-
sjóður ætti að taka að sér að ábyrgj-
ast sparisjóð Land, bankans þyrfti
bœði að leggja svo og svo mikil verð-
bréf landssjóðs til hliðar, vegna þeirr-
ar ábyrgðar og skerpa eftirlitið með
Landsbankanum af stjórnarinnar
hálfu. Þriðja ástæðau var loks sú,
að þessi ábyrgð mundi draga úr láns-
trausti landssjóðs út á við.
Öllum þessum rökum var ræki-
lega hnekt í þingumræðunum.
En vér viljum sérstaklega benda
á fyrstu ástæðuna, þessa um hlíðar-
lagning verðbréfa. Ef hún væri rétt,
væri lítið unnið með frv., því að þá
væri að eins farið úr öskunni í eld-
inn — landssjóður látinn leggja þau
rúm 600,000 kr. til hliðar til trygging-
ar sparisjóðnum, sem Landsbankinn
gerir nú. En ástæðan er röng. Lands-
sjóður þarf engin verðbréf að leggja
til hliðar, vegna pess, að ábyrgð hans
verðbréjalaus, er meiri á metunum hjá
sparisjóðseigendum heldur en 600,000
kr. verðbréjahliðarlagning.
Ef alþingi neitar eigin stofnun
landsins um þessa ábyrgð er það
sama sem að draga þessar 600,000
kr. út úr viðskiftaveltu Landsbankans.
Og væri það þarfaverk eða hitt þó
heldur — einmitt þegar allir lands-
menn með ríkum rökum heimta
veltuféð aqkið I
Og hcettulaus er þessi ábyrgð fyrir
landssjóðinn meðan bankinn fer sæmi-
lega að ráði sínu. En um það getur
landsstjórnin, lögum samkvæmt, haft
nægilegt eftirlit.
Um lánstraustsskerðinguna fyrir
landssjóð, sem enn var hreyft til
andmæla, er það að segja, að fyrir
henni voru engin rök færð,
heldur var það staðhæfing ein. Þá
hina sömu lánstraustsskerðing ætti
hið raunverulega ástand, sem nú er,
og að leiða af sér, með því að Lands-
bankinn er landsstofnun, og ef illa
færi mundi ábyrgðin lenda á honum.
Mikinn byr munu andmælin gegn
landssjóðsábyrgðinni ekki fá, —
minsta kosti í Nd., því að þar var
aðalefni frv. 1. gr. samþ. með 15 atkv.
gegn 1 við 2. umr. En Isajold hefir
þótt rétt að gera þessar athuganir út
af umr. í þinginu, vegna þess hvílík
lífsnauðsyn er á því fyrir viðskiftalif
vort alt, að einlæglega sé að því
unnið að greiða sem mest fyrir öllu
því, er efla má hag Landsbankans.
Lotterí-fyrirspurnin.
Hún var rædd í N.deild á mánu-
daginn samkvæmt ákvörðun ráðh.
Aðsókn var mikil að þinginu þann
dag, eins og aðra »stóra daga« þings-
ins — forvitni og eftirvænting áheyr-
enda eigi lítil.
En þeim er bjuggust við bragð-
miklum orðasennum varð eigi að
von sinni. Umræður máttu heita
stillilegar og foklitlar.
Fyrirspyrjandinn Lárus H. Bjarna-
son gerði grein fyrirspurnar sinnar
og óskaði svars ráðhtrra um það,
hví hann hefði eigi borið lotterífrum-
varp síðasta þings upp fyrir konungi,
svo sem skylda hans skýlaus hafl
verið, og taldi vanrækslu hans í því
efni brot á stjórnarskrá og ráðherra-
ábyrgðarlögum og af þeirri vanrækslu
stafa voða fyrir þingræði vort. For-
dæmið hættulegt, því að seinni ráð-
herrar gætu notað sér það, þegar
þeim bæri svo við að horfa.
Ráðherra skírskotaði til ástæðna
þeirra, er hann hefði flutt í skýrslu
sinni í Samein. þingi 14. júli. En
þær voru mótspyrna danskra ráðh. í
hiust gegn frumvarpinu, með því að
það riði í bág við dönsk lög (heim-
ilisfang í Khöfn) og danska hags-
muni. Ef hann hefði borið frumv.
upp þá hefði því óefað verið synjað
staðfestingar af konungs hálfu, Ög
hvað hefði þá orðið ? Um það fór
ráðherra svofeldum orðum í skýrslu
sinni:
. . . »En undir þá synjun hefði
eg ekki séð mér fært að rita með
konungi. Eg hefði þá þegar orðið
að beiðast lausnar, og konungur orð-
ið að fá sér annan ráðgjafa. — Eg
þykist nú sjá, að sumum háttv. þing-
mönnum mundi hafa þótt það nokk-
ur bót í böli, en af ýmsum ástæð-
um komst eg að þeirri niðurstöðu,
að það mundi eigi vera rétt gert af
mér að svo stöddu að stofna til slíks.
í fyrsta lagi græddi málið sjálft alls
ekkert á þvi, að því væri teflt til
skipbrots þá þegar, áður séð var fyrir
endann á því, hvort ekki mætti lán-
ast að bjarga málinu við á einhvern
hátt. í öðru lagi stóðu fyrir dyr-
um málaleitanir um annað margfalt
stærra og tnikilvægara mál, sem mik-
ill meiri hluti alþingis hafði falið
mér að framkvæma sem ráðherra.
Enginn gat vitað þá til hvers þær
málaleitanir mundu geta leitt. Eg
varð að álita það einlægan vilja mik-
ils meiri hluta þingsins, að tilraunin
yrði gerð ; rn ef eg hefði sett þetta
mál á odd og f.rið irá vcgna ágrein-
ings um það við konunginn og bið
danska ráðuneyti hans, þá voru allar
þær málaleitanir fyrirfram útilokaðar
og að engu gerðar.
En auk þess var það fyrir mér
aðalatriðið í þessu efni, að eg gat
ekki betur séð en að það gæti verið
háskalega villandi að gera þetta mál,
eins og það lá fyrir, að stjórnskifta-
máli. Það hefði út á við getað skil-
ist svo, að það væri vilji þings og
stjórnar að halda því til streitu, að
íslenzkt löggjafarþing gæti beitt sér
í Danmörku til þess að gera þar
ráðstafanir um störf, framkvæmdir
eða stofnanir þar í landi, að forn-
spurðu hinu danska löggjafarþingi,
eða jafnvel í óþökk þess eða danskra
stjórnarvalda. En þetta er og hefir
verið fjarri tilætlun og vilja alþingis
og stjórnar. Alþingi samþykti lotterí-
lögin í þeirri sannfæringu, að þau
kæmu ekki í bága við dönsk lög og
hagsmuni............«
Ráðh. kvaðst því hafa afráðið að
bera málið ekki upp í haust, en sjá
hverju fram yndi og hvort eigi mundi
einhvern veg hægt að liðka svo til,
að tnálið næði fram að ganga. En
í vor hafi svo Danir samþykt ský-
laus bannlög við lotteríum — og þá
með öllu loku skotið fyrir staðfest-
ing. Þá hafi hann á ríkisráðsfundi
í vor skýrt konungi frá málavöxtum
og ráðið honum til að fela sér að
skýra alþingi frá, að lögin hefðu eigi
verið borin upp vegna »breyttra
kringumstæðna« frá því alþingi sam-
þykti lögin.
Lárus H. B. taldi frumv. eigi hafa
riðið neitt í bága við dönsk lög í
haust, ekki fyr en eftir, að nýja
danska lotterí-frv. var samþykt í vor.
Nægur tími frá miðjum des. — eftir
samninga umleitanina, til vors að
bera frv. upp fyrir konungi og van
rækslu þeirri af ráðh. hálfu engin
bót mælandi.
Enn töluðu Jóhannes fóh., Jón
Magnússon og Einar Jónsson, allir
þess efnis, að meðferð ráðherra á
málinu hefði verið rétt. Enn fremur
á sömu leið Kristján Jónsson. Hann
komst talsvert inn á að tala um ráð-
herraskifti og var þá svo minnugur
á atburðina 1911, að hann kvað
óhæfilegt vera að steypa nokkrum
ráðherra fyr en menn væru búnir
að koma sér saman um eftirmann!
Flokksbrotin, sem nú vildu steypa
þessurn ráðherra gætu komið sér sam-
an um það eitt — en meira ekki.
Isajold er nú, alveg eins og hún
var árið 1911, á því máli, að það
sé hreinn óráðsíu- og angurgapa-hátt-
ur að grípa til þess að steypa nokkr-
um ráðherra af stóli fyr en fengið
er samkomulag nægilegs meiri hluta
um tiltækilegan eftirmann — og get-
ur það eigi annað en glatt oss, að
Kr. J. hefir horfið á sömu sveif eftir
reynsluna frá 1911.
Enn talaði Eggert Pálsson og vítti
ráðherra fyrir fordæmi það, er hann
hefði gefið með því að bera eigi frv.
upp einhvern tíma i vetur — meðan
tími var til, áður en dönsku lögin
voru samþykt í vor.
Að umræðum loknum var borin
upp svofeld rökstudd dagskrá frá
Lárusi H. Bjarnason:
nDeildin telur jrammistöðu ráðherra
í lotterímálinu mjög aðfnsluverða, en
tekur pó jyrir nœsta mál á dagskrá i
trausti pess, að líkt komi eigi jyrir
jramvegisi.
Var hún samþykt með 13 atkv.
gegn 11 að viðhöfðu nafnakalli. •
Já sögðu: Eggert P., Jón sagnfr.,
Benedikt, Bjami frá Vogi, Bj. Kr.,
G. Eggerz, Halldór Steinsson, Jón
Ól., Kr. Daníelsson, Lárus H. B.,
Skúli, Valtýr og Þorl.
Nei sögðu: E. Jónsson, Jóhannes,
Jón Magn., Kr. J., Magn. Kr., Matt-
hías, Ól. Briem, Pétur, Sig. Sig.,
Stef. Stef. og Tryggvi.
Hannes Hafstein greiddi eigi atkv.
Áður en dagskráin var samþykt
gat ráðherra þess, að hann mundi
ekki fara frá, þótt hún yrði samþykt.
Til þess þyrfti skýlausa vantrausts-
yfirlýsing frá meiri hluta þjóðkjör-
inna þingmanna minsta kosti.
Um alt þetta lotterí-fargan vildi
ísafold frá eigin brjósti gera þessa
örstuttu athugasemd:
Eins og málið var í garðinn búið
af alþingi í fyrra og eins og undir-
tektir urðu undir það í Danmörku í
haust þykir oss mega ganga að því
vísu, að lotterífrumvarpið hefði aldrei
orðið oss að gagni, aldrei komið til
framkvæmda, jafnvel þótt borið hefði
verið upp fyrir konungi og hlotið
staðfesting, svo ólíklegt sem það var,
eftir skýrslu ráðherra.
Fjárgróðahliðin kemur því eigi til
greina.
Hitt var aðalatriðið í þessu máli
að girða fyrir það, að uppburðarleysi
frv. til staðfestingar fyrir konungi
gæti orðið skoðað sem fordæmi, sem
ráðherrar vorir eftirleiðis gætu skotið
sér undir, ef þeir vildu sleppa hjá
því að bera upp frumvörp, sem al-
þingi samþykkir, en þeir væru mót-
fallnir.
Þetta atriði virðist oss því, að rök-
studda dagskráin hefði átt að snúast
um — taka pað skýit fram.
Frá alþingi.
Breyting á bannlögun-
um. Þeir Lárus H. Bjarnason og
Eggert Pálsson flytja frv. um breyt-
ing á bannlögunum, er svo hljóðar:
1. gr. Aftan við 2. gr. komi ný m&ls-
grein svobljóðandi:
Sendirseðismönnnm framandi rikja er
heimilt að flytja frá útlöndnm einu sinni
á ári hæfilegan áfengisforða til heimilis-
þarfa sinna um eitt ár i senn. Þá getur
og landsstjórnin veitt útlendingnm, er vinna
annaðhvort verk í þarfir landsstjórnarinn-
ar eða reka annað erindi útlendrar stjórn-
ar en um er getið næst á nndan, leyfi til
að flytja til sín frá útlöndum hæfilegan
áfengisforða til eigin notkunar, meðan
þeir dvelja hiér á landi eða hér við land.
Öðrum en þeim, sem hér ern taldir má
eigi leyfa innflutning áfengis, flutning úr
skipi i annað skip eða úr skipi i land.
2. gr. Eftir 6. gr. komi ný grein, er
verði 7. gr. og hljóðar svo:
Enginn má taka við nokknrs konar
áfengi úr skipi, er hefst við hér við land,
né heldur taka við áfengi á floti, hvort
heldur gegn endnrgjaldi né endnrgjalds-
laust.
3. gr. 16. gr. verði 17. gr. og orðist svo:
Brot gegn 7. og 8. gr. laga þessarra
varða 100—1000 kr. sektum, og skal áfeng-
ið ásamt ilátum verða eign landssjóðs.
4. gr. Þá er lög þessi eru staðfest,
skal fella þan inn í texta laga nr. 44, frá
80. júli 1909, og getnr konnngnr þá gefið
þau út þannig hreytt sem lög um aðflntn-
ingsbann á áfengi.
Höfn í Vestmanneyjum.
Jón Magnússon flytur frv. um að
veita alt að 83 þús. kr. úr lands-
sjóði til hafnargexðar í Vestmanneyj-
um gegn þreföldu fjárframlagi úr
hafnarsjóði Vestmanneyja — og fá
landssjóðsábyrgð fyrir 167,000 kr.,
er sýslunefnd Vestmanneyja kann að
fá til hafnargerðar.
Hallærisvarnir. Þrír Efri-
deildar-þingmenn, Guðjón, Jósef og
Hákon flytja frv. um hallærisvarnir.
Þeir vilja láta stofna allsherjarsjóð
til hjálpar í hallæri, er hlýzt af hafís,