Ísafold - 02.08.1913, Blaðsíða 2

244
I SAFOLD
þá er trúin á framtíð landsins litil.
Mín trú er, að með járnbrautinni
komi í Ijós hve gott landið er —
og fyrir margra augum er trúin á
þetta fyrirtæki sama sem trúin á
framtið landsins.
Tveir vegir eru hugsanlegir til
framkvæmda; sá annar, að lands-
stjórnin taki fyrirtækið að sér, en hinn,
að landið tryggi privatféiagi einka-
leyfi og þær tekjur sem þarf til þess
að fyrirtækið komist á.
Sú mótbára kemur sjálísagt, að
þótt þetta sé gott mál tjái ekki að
skattleggja alt iandið. En þar til
liggja þau svör, að fyrirtækið þegar
í byrjun mundi koma rúmum J/4
hluta iandsmanna að gagni. Og þeg-
ar svo stendur á virðist mér lands-
sjóður skyldugur til þess að koma tii
hjálpar, ef fyrirtækið kemst eigi á án
þess. Ef vér eigum að hugsa um
járnbrautir verður einhversstaðar að
byrja. Og fyrir Suðurlands-undir-
lendið ekki hugsanlegar neinar aðrar
brúklegar samgöngur. Landssjóður
fær og mikið endurgjald, óbeint og
beint, óbeint vegna meira gjaldþols
þeirra er njóta góðs af brautinni yfir-
leitt og beint vegna verðhækkunar-
gjaldsins.
Önnur hugsanlega mótbáran getur
verið hin sama og kom þegar byrjað
var að gera brýr og leggja vegi, sem
sé, að þetta sé alt of mikið fyrir
Suðurlandsundirlendið. En jafnsjálf-
sagt að byrja á járnbrautinni í þess-
um landshl, eins og á vegum og
brúm áður.
Hreinast væri það, að landssjóður
tæki að sér fyrirtækið, en sennilega
yrðireksturskostnaður meiri við lands-
útgerð og borgún fyrsta sinni mikil,
i. árið undir 400.000 kr. Betra að
fá prívatfélag til að gera þetta, eink-
um vegna þess, að landssjóður getur
tekið járnbrautina að sér svo að segja
þegar hann vill.
Kostina munu ýmsir telja óað-
gengilega. En vextir eru mjög háir
á heimsmarkaðinum og engin líkindi
til lækkunar um fyrirsjáanlegan tima.
Ef því vaxtadýrleikinn er settur fyrir
sig þá er það sama sem að fresta
málinu um ófyrirsjáanlegan tima.
Auk þess eru 5% vextir ekki taldir
háir nú orðið.
Mál þetta er fram komið eftir ráði
ráðherra, með undirbúningi stjórnar-
innar. Líkindi eru til þess að nauð-
synlegt fé tii fyrirtækisins fáist og
mun væntanlegri nefnd gefin nánari
skýrsla um það. Ymislegt í frv. er
samningamál, t. d. lengd landssjóðsáb.
og m. fl.
En aðalatriðið, að verkið sé unnið
sem fyrst. Nú síðustu árin er kom-
in aukin hreyfing á vesturfarir, menn
sækja þangað vegna meiri þæginda.
Eg hefi þá trú, að járnbrautin mundi
draga úr þeim straumi, býst við, að
hún verði mikill þáttur í því að gera
menn ánægða með að búa hér.
Dr. Valtýr. Mér er ánægja að því,
að sjá, að þetta mál er nú framkom-
ið. Eg stóð í þessum sal fyrir 19
árum og bar þá fram járnbrautar-
tilboð, en átti þá við mikla fáfræði
og fávizku að berjast. Eg er sann-
færður um, að ef tilboðinu frá 1894
hefði verið tekið, þá væru aðrar
horfur hér í landi. En það tilboð
var miklu betra en þetta.
Eg er samdóma J. M. um þýð-
ingu járnbrauta. Þær eru undirstað-
an undir almennilega ræktun lands-
ins, skilyrði fyrir því, að við getum
orðið kulturþjóð og hættum að lifa
á ráni, eins og við höfum gert frá
landnámstíð, rænt og ruplað frá jörð-
unni, án þess að láta nokkuð koma
í staðinn. — íslandi nægja ekki sam-
göngur á sjó. Það er of stórt til
þess. En þörfin er enn þá meiri
fyrir aðra hluta landsins en Suður-
landsundirlendi, að fá járnbraut. Suð-
urland hefir góða vegi og nær ætið
til hafna; enda rjómabú og smjörbú
þrifist vel. Um Norðurland er öðru
máli að gegna, þar geta ísar jafnan
tept. Járnbraut mundi geta komið
upp ræktun norðanlands og er í
raun og veru eina tryggingin fyrir
því. Yfirleitt engin framtíðarvon i
landinu, án járnbrauta.
Þetta er skoðun mín á járnbrautar-
málinu, en ekki á jrumvarpinu, sem
fyrir iiggur. Tel það mjög varhuga-
vert. Einkaleyfið er í þessu frum-
varpi ráðgert til 75 ára, en i frv.
1894 voru það að eins 34 ár, og
þá átti tillag landssjóðs að eins að
vera 50 þús. kr. í 30 ár, en aðrar
. 50 þús. kr. átti landið að greiða fyrir
millilandaferðir milli íslands og Eng-
lands og strandíerðir.
Kjörin yfirleitt mikið l.ikari nú.
Landssjóður á að ábyrgjast 5% -j-
reksturs og viðhaldskostnaði, og
auk þess xlz°/o af stofnfé í varasjóð,
með öðrum orðum 51/2°/0.
Kostnaður er talinn 3,8 rnilj.,
en samkvæmt áætlanareynslu vorri
er varlegra að gera ráð fyrir 4 milj.
Kostnaður þá fyrir iandssjóð 220
þús. fyrst í stað. En hvað mikið
fær larrdssjóður af honum aftur?
Um það er rent alveg blint i sjóinn.
Eftir tilboðinu 1894 átti járnbrautar
fél. að kaupa sjálft land, lóðir, hús
og greiða fyrir jarðrask. Nú á það
að vera laust við það. Sá kostnaður
á að lenda á sveitunum. En verst
er þó, að sveitarfélögin hafa alls eigi
verið spurð um vilja sinn og finst
mér það vera gjörræði að leggja
þeim þenna kostnað á herðar forn-
spurðum. Þeirra samþykki verður
að leita. — Ennfr. á þetta nýja félag
að hafa fult skatta- og tolla-frelsi,
jafnvel af því, sem það kaupir af
vörum, sem þegar eru fluttar inn.
Mér þykir mikið, að því skuli eigi
veitt undanþága frá bannlögunum
um að mega flytja inn og selja
áfengil — Og ívilnanirnar eru fleiri,
Það á að fá að nota símastaura lands-
ins eins og vill, og meira að segja
að vera keppinautur landssímans,
með því að selja hverjum sem vill
símanotkun. Auk þessa á það svo
að hafa forgangsrétt að lagningu
annara járnbrauta.
Mér finst frv. fela í sér eintómar
skyldur fyrir landssjóð, öll áhættan
vera landssjóðs megin.
Mér er óskiljanlegt, að ekki sé
hægt að fá betri kjör. Ella betra,
að landið tæki þegar að sér fyrir-
tækið, þótt eg sé háifragur við það.
Mín sannfæring er, að unt sé að
fá betri lánskjör fyrir landsstjórnina.
Hér hefir að eins verið reynt í K.-
höfn eins og vant er. En altof
sjaldan leitað út fyrir Danmörku.
Tilboðið frá T894 kom úr annari
átt, því betra. Óg mundi oss holl-
ara að leita einnig annað nú.
Enn tel eg hættulegt, að ákveðið
er, að byggingarkostnaður megi ekki
fara fram úr fjárhæð, sem stjórnar-
ráðið ákveður fyrir hvern km., þá
mundi járnbrautin ef til vill verða
ofverk, og eins er hættulegt að
láta stjórnarráðið ákveða fargjald, því
að það mundi um of sinna röngum
kröfum almennings um lága taxta.
Sér þætti skrítið að í þessu frv.
væri krafa um að innlendir verka-
menn skyldu vinna að járnbrautinni.
Árið 1894 hefði helzta mótbára bænda
á þingi verið, að járnbrautarvinnan
mundi draga vinnukraft frá landbún-
aði og sjávarútvegi.
Verðhækkunargjaldið tel eg of lágt
2%, ætti að vera io°/0.
Þessi járnbrautarlagning austur er
líklega lífsspursmál fyrir Reykjavík,
en eg segi eins og Franklin forðum:
Það má kaupa hljóðpípuna of dýrt.
Eg tel frv. eins og það liggur fyrir
óaðgengilegt, en vil ræða það og
meðhöndla með öllum þeim velvilja,
sem hægt er. Og þótt járnbrautar-
málið gangi eigi fram á þessu þingi
var mjög gott, að það kom fram.
Höldum áfram að vinna að þessu
máli og hættum eigi fyr en járn-
braut er komin ál
ión Olafsson. Hr. forseti! Eg vil
láta í ljósi gleði mína yfir þvi, að
þetta mál er fram komið. Þegar
járnbrautarmálið var fyrst á dagskrá
þingsins var eg í annarri heimsálfu.
En framkoma þess var mér hvöt til
að taka eftir hvernig járnbrautir vest-
an hafs svöruðu kostnaði á stöðuro,
sem minni skilyrði höfðu en hér eru.
Og reynslan var, að þær blessuðust
vel. — Samgöngumálin á sjó hafa
verið talin mikil nauðsyn, en hvað
eru þau borin saman við bætur á
innaniandssamgöngum? Vegna Rvík-
ur beld eg ei, að járnbrautina þurfi
— Rvík mun bera sig, án hennar.
En járnbrautin er sanngirnis- og nyt-
semdarmál, ekki að eins fyrir sveit-
irnar, sem hún liggur um, heldur
fyrir latidið í heild sinni. '
Járnbrautin er prófsteinn fyrir trú
manna á landinu. Atvinnuvegir auk-
ast og margfaldast, fólksfjöldinn vex.
Vér viljum vera sjálfstæð þjóðl En
fyrsta skilyrðið fyrir því er, að oss
fjölgi. Eg held því fram, að á Suð-
urlandsundirlendinu geti eigi að eins
lifað 10 sinnum sá mannfjöldi sem
þar er nú, 11000, heldur að 250000
manns geti leikandi lifað á þessu
svæði.
Ekki býst eg við því, að járn-
brautin verði beint gróðafyrirtæki og
hefi eg það fyrir mér, að að eins ein
járnbraut í Noregi borgar sig. En
landið græðir stórkostlega á óbeinan
hátt í aukinni framleiðslu, auknum
tekjum, auknum fólksfjölda.
M. a. hygg eg, að eigi hundruð
heldur þúsund V.-Íslendinga komi
heim, þegar járnbraut er komin á.
Þá geta þeir búið jafnþægilega hér
og þar. Og það er alveg eins hægt
að græða á búskap hér, eins og í
Ameriku.
Ekki geri eg svo mikið úr aukn-
um smjör- og rjómabúum, en aðal-
atriðið verður aukin kjötframleiðsia.
Þörf járnbrautar fyrst og fremst á
Norðurlandi hefir verið rökstudd
með hallærishættunni. En allar þess-
ar hallæriskrákur utan þings og inn-
an misskilja sögu landsins. Hallæri
hefir aldrei orsakast af ís. Hallæri
er það eitt, þegar afurðir landsins
geta eigi fætt íbúana. En það hefir
aldrei komið fyrir, heldur hefir af-
urðunum verið misskift og því hefir
sultur drepið fátæklingana. En eftir
sveitastjórnarlögum vorra daga getur
það eigi komið fyrir.
Járnbrautarmálið tel eg vera mesta
framfaramál, sem komið hefir fyrir
alþingi nokkru sinni. Af járnbraut-
arfyrirtæki munu fást margfaldir
vextir á óbeinan hátt.
En jafnframt þessu vil eg geta
þess, að mér þykir þetta frumvarp
mjög illa samið, og finst það bera
vott um ótrú á landinu. Enginn
sem hefir trú á framtíð landsins læt-
ur sér detta í hug að tryggja þurfi
leyfishöfum þessar tekjur í 75 ár.
Eg held jafnvel. að eg mundi á
6—8 vikum geta útvegnð landinu
braut með 20 ára tryggingu.
Vegna þess, að skammsýni og
hreppapólitik eiga sér svo djúpar
rætur hér á þingi, geri eg mér ekki
fulla von um, að þetta járnbrautjr-
mál nái fram að ganga á þessu þingi,
enda óvenjulegt byrleiði, ef málið
gengi fram á sama þinginu og það
er borið upp. En hitt er víst, að
það deyr ekki.
Bjarni frá Vogi. Eg er í sjálfu
sér samdóma öðium, sem talað hafa
um nauðsyn bættra samgöngutækja,
um nauðsyn járnbrautar. En hitt
vildi eg láta athuga, hvort eigi mundu
önnur samgöngutæki hugsanleg hér
á Suðurlandi t. d. bifreiðar eða renni-
reiðar. Notkun þeirra fer vaxandi
annarstaðar. Segi ekki að þær muni
reynast nægar, en vil, að upplýsing-
ar séu um það fengnar, hvað mikið
muni kosta að styrkja vegi svo, að
þoli þess konar samgöngutæki.
Um frumvarpið það að segja, að
erlendis hefir reynst erfitt að ná
einkabrautum af félögum, sem einka-
leyfi hafa fengið og einkaleyfin jafn-
an búin út á annan og tryggilegri
hátt en hér er gert. — Hygg, að
jafnan verði aflarasælla, að landið
sjálft hafi í höndum fyrirtæki eins
þetta. Og hvað er móti því?
Jón Magnússon. Tilboðið frá 1894
hygg eg sé óhætt að segja, að hafi
ekki verið ábyggilegt. Hér er ekki
um gróðafyrirtæki að tefla af þeirra
hálfu, sem fyrir því gangast. Ef
þetta reyndist gróðafyrirtæki, sem
gæfi af sér vexti, væri auðvitað sjálf-
sagt, að landið tæki það þegar að
sér. Aðalatriðið í þessu máli væri
þetta að gera tryggingu á 5 °/0 vöxt-
um af stofn fénu af landssjóðs hálfu
fengist fé til járnbrautarlagningar.
Forgangsrétti félagsins til að leggja
aðrar járnbrautir gerði hann ekki
mikið úr, það ákvæði væri lánað frá
frv. 94 og mætti gjarna fella burt.
Meinloka hjá dr. Valtý, er hann
heimtaði 10%' verðhækkunargjald,
hefði víst ímyndað sér, að þetta
gjald ætti að vera einu sinni fyrir
alt, en ekki árlegt gjald. Að gjalda
100 kr. á ári fyrir það að jörð
manns hefði hækkað í verði um
100 kr. næði engri átt. Minsta
kosti væri sízt að fárast yfir 5 °/0
gjald af stofnkostnaði, ef 10 °/o væru
heimtuð í verðhækkun.
Um mótorvagna er það að segja,
að þeir munu reynast ónotandi á
vetrum en á sumrum notandi fyrir
mann- en ekki vöruflutninga.
Ræðumaður kvaðst annars ekki vilja
fara út i einstök atriði við þessa 1.
umræðu. Það væri hreinn ósiður,
sem væri farinn að tíðkast að gera
það fyr en við 2. umræðu og gngn-
stætt þingsköpum.
Sagði nú forseti umræðunni lokið,
en í því bað Björn Kristjánsson um
orðið, en forseti synjaði með því
úrskurður væri fallinn um lok um-
ræðunnar.
Málinu var siðan vísað til 2. um-
ræðu með 17 samhljóða atkvæðum.
Því næst var kosin 7 manna nefnd
og hlutu þessir kosningu: Sigurður
Sivurðsson, Jón Magnússon, Ldrus H.
Bjarnason, Björn Kristjdnsson, dr.
Valtýr, Eqqert Pálsson 0g Maqnús
Kristjdnsson.
-----------------------
Leikmót
Iþróttafélags Reykjavíkur.
Sem betur fer, fjölgar þeim smám
saman leikmótunum, annað bæri líka
vott um alt of mikla deyfð í unga
fólkinu.
í Norðurlandi er árlega háð leik-
mót fyrir þann fjórðung, eitt var að
Þjórsártúni í júnímánuði fyrir Suður-
landsundirlendið, og annað verður
á Hvítárbakka fyrir Borgarfjörð og
Mýrar 10. þ. mán. En íþróttafélag
Reykjavikur gengst fyrir kappleikun-
um þetta ár fyrir Reykjavík, og verða
þeir i kvöld og á morgun á íþrótta-
veilinum.
Miklu betra skipulag en verið hefir
er nú að komast á um leikmótin, og
er það einkum að þakka íþróttasam-
bandi íslands, en það hefir gefið regl-
ur um margt það er að íþróttum og
leikmótum lýtur og vandað til þess
á allan hátt.
Leikarnir verða þriskiftir: í kvöld
verður 800 st. hlaup, 100 st. hlaup,
boðhlaup (4X100 st.), spjótkast, 60
st. hlaup fyrir drengi 12—14 ára og
60 st. hlanp fyrir drengi yngri en
12 ára og loks 1500 st. hlaup. —
Á morgun kl. 2: 10.000 st. hlaup,
kringlukast, kúluvarp, stangarstökk og
fegurðarglíma. — KI. 5x/2: Knatt-
spark (kappleikur milli »Fram« og
»Fótboltafélags Reykjavíkur« — vill
það félag ekki breyta heiti sinu til
betra máls og nefna sig Knattspyrnu-
félag Reykjavikur?).
Keppendur verða alls 83, og hafa
þeir aldrei verið jafnmargir siðan á
allsherjarmótinu 1911.
Oft og einatt skýzt það upp hjá
mönnum, að þeir séu farnir að hafa
horn í síðu íþróttanna, sakir úlfúðar
sem sé á milli iþróttamannanna sjálfra
Þetta er fyrst og fremst rangt af
því, að það er að láta málefni gjalda
manna, en það er einnig rangt vegna
þess, að þessi úlfúð er enqin. Ágrein-
ingur kann að verða og valda deilum,
en þrátt fyrir það verða menn jafnan
drengir í leik — og hafa altaf verið.
— íþróttamennirnir hafa varið
mörgum tómstundum til að verða
það sem þeir eru, — sem allra flestir
ættu að verja einni tómstund til að
horfa á þá. Því fleiri sem gera það,
þvi meiri likur eru til að leikmótið
nái aðal-tilgangi sínum: Að fá sem
flesta til að fallast á, að vert sé að
verja einhverju af tómstundunum til
líkamsiðkana.
+
Síra Arnór Þorláksson.
Hann lézt á Hesti í fyrrinótt eftir
mikla og þunga vanheilsu árum sam-
an, brjóst- og hjartveiki.
Síra Arnór komst nokkuð á sext-
ugsaldur, f. 27. maí 1859, sonur
Þorláks Stefánssonar síðast prests á
Undirfelli í Vatnsdal (d. 1872) og
konu hans Sigurbjargar Jónsdóttur
prests á Höskuldsstöðum Pétursson-
ar, en Jón átti Elísabet dóttur Björns
í Bóistaðarhlíð, sem hinn mikli Ból-
staðarhliðarættbálkur er af kominn.
Meðal annarra barna síra Jóns og
Elisabetar voru Halidór prófastur á
Hofi, Guðrún kona síra Sveins Níels-
sonar á Staðastað, móðir Hallgríms
biskups, síra Jón í Steinnesi, Þórunn
kona Þórarins Böðvarssonar o. s.
frv. Þorlákur prestur og Sigurbjörg
áttu fjölda barna og var síra Arnór
þriðji yngstur þeirra. Meðal bræðra
hans voru síra Jón á Tjörn (d. 1907)'
Þorlákur bóndi í Vesturhópshólum
(d. 1908), faðir Tóns landsverkfr.,
Björn fyrrum bóndi í Munaðarnesi
(d. 1904) og Þórarinn málari hér í
Reykjavík.
Síra Arnór varð prestur að Hesti
í Borgarfirði 1S84 og hélt það
brauð jafnan síðan, unz hann i vor
fekk lausn sakir heilsubrests. Hann
var tvíkvæntur. Fyrri kona hans
var Guðrún Jónsdóttir, sonardóttir
Stefánsprests í Stafholti Þorvaldssonar
sálmaskálds í Holti. Hún lézt 1906
Þau eignuóust 10 börn, sem öli lifa.
Seinna sinni kvæntist hann árið
1907, Hallberu Guðmundsdóttir, en
misti'fiana 1908.
Um síra Arnór var margt mjög
vel. Hann var snyrtimenni mikið í
allri framgöngu, og vann sér alls-
staðar hyili fyrir prúða framkomu
sína. Um stjórnmál var hann tals-
vert áhugasamur, einkum árin 1908
—1911, þótt lítið bæri á. — Jafnan
átti hann við þröng kjör að búa og
erfitt uppdráttar að koma upp hinum
mikla barnahóp. Eigi að síður fekk
hann klohð að húsa vel prestssetrið
Hest, lét reisa þar all myndarlegt
steinsteypuhús.
Reykvíkingum var síra Arnór
einkum kunnur sem hestamaður með
afbrigðum og um eitt skeið mátti
svo heita, að flestir gæðingar hér í
bæ kæmu frá síra Arnóri og einna
fyrstur mun hann hafa farið að
kenna hestum »tölt«, sem nú þykir
ómissandi kostur á hverjum hesti.
Síðustu árin var síra Arnór orð-
inn lítið annað en skuggi af sjálfum
sér, svo hafði heilsubilun leikið hann
og mun því andlátið hafa verið hon-
um þráð hvíld.
Árni Eggertsson
fer héðan í dag á Ceres áleiðis
til Vesturheims ásamt frú sinni og
syni. Ætla þau fyrst til Khafnar
og síðan til Þýzkalands, Belgíu,
Frakklands og Bretlands. Samferða
þeim frá Khöfn verða Jón J. Vopni,
Thorvaldssonsbræður, sem á undan
eru farnir til Danmerkur.
Ásmundur Jóhannsson
frá Winnipeg fer enti norður í
land eftir helgi ásamt frú sinni og
dvelur hér í landi fram eftir ágúst-
mánuði.
Stefán Stefánsson
skólameistari varð fimtugur í gær
og fekk hann mörg heillaóskaskeyti
víðsvegar að á afmæli sínu.