Ísafold - 13.08.1913, Page 1

| Kemur út tvisvar |
| í viku. Yerðarg. |
i 4 kr., erlendis 5 kr. |
I eða l^dollar; borg- |
| ist fyrir miðjan júlí 1
| erlendis fyrirfram. \
| Lausasaia ða.eint. |
■ .................... ■
ninnimiitnmmiiiniBnniminnnmmnnnniii |
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus við blaðið.
XXXX. árg,
Reykjavík, rniðvikudaginn
13. ágúst 1913.
64. tölublað
I O O F, Ú4819._________________________
Alþýðufól.bókagafn Templaras. 3 kl. 7—9.
Augnlæknine: ökeypis i Lækjarg. 2 mvd. 2—3
Borgarstjóraskrifstofan opin virka dasa 10—3
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12—3 og 5—7
Eyrna- nef- hálslækn. ók. Pósth.str. 14A fid. 2—8
Islandsbanki opinn 10—21/* og 51/*—7.
K.P.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8 árd,—10 siðd.
Alm. fundir fid. og sd. 81/* slbd.
Landakotskirkja. Gubsþj. 9 og 6 á helgum.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 11-21/*, 51/*—61/*, Bankastj. 12-2
Landsbókasafn 12—3 og 5—8. Útlán 1—3.
Landsbúnaðarfólagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsfóhirðir 10—2 og 5—6.
Landsskialasafnib hvern virkan dag|kl. 12—2
Landssiminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str.23 þd.og fsd. 12—1
líáttúrugripasafnib opib l1/*—21/* á sunnud.
Samábyrgð Islands 10—12 og 4—6.
Stjórnarrábsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.*
Talsími Reykjavikur Pósth.3 opinn daglangt
(8—10) virka daga helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Pósth.str. 14B md. 11—12
Vifilstaöahælib. HeimsókLdrtlmi 12—1
Þjóbmenjasafnib opib á hverjum degi 12—2.
Minningarsjóður
Björns Jónssonar.
Tekið móti gjöfum í skrifstofu og
bókverzlun ísafoldar, pappírsverzlun-
inni Björn Kristjánsson og verzlun
Tóns frá Vaðnesi á Laugavegi.
Nýja BI6
sýnir í kvöld og næstu kvöld:
Eríend fíðindi nr. Í15.
Leikmærin fagra.
Lýgi skipsíjðrans.
Danskur gamanleikur.
Stjórnmálahorfur.
Naumast hittir svo maður mann
utan þings eða innan, að eigi spyrji
annar: Hvað segirðu um ástandið í
þinginu núna?
Og hinn svarar:
»Það er voðalegt! Hvaða leið er
út úr þessu! Svona getur það ekki
gengið*.
Hvað er þá þetfa, sem ekki getur
gengið ? Til þess að svara því verð-
ur að rifja upp í stuttu máli stjórn-
málasögu síðustu ára:
Gömlu flokkarnir hafa algerlega
riðlast. — Þeir voru myndaðir upp-
haflega utan um sambandsmálið 1908
— og í fyrra myndaðist svo stór
og mikill þingflokkur einnig utan
um sambandsmálið. En eftir stjúpu-
undirtektirnrr við Eyrarsund í vetur
hlaut sambandsmálið að hverfa úr
sögunni fyrst um sinn. Var það þá
von margra manna, að þetta þing
mundi friðsamt og geta með nokk-
urri eindrægni unnið að lífsnauðsyn-
legustu innanlandsmálum, samgöngu-
málum, fjárn álum — og jafnvel
hentugri stjórnarskráfbreytingu.
En þetta hefir farið alimjög á ann-
an veg. Þegar í þingbyrjun urðu
flokkarnir 4, auk flokksleysingja og
hófust þegar allmiklar deilur og árás-
ir á stjórnina, sem nú situr að völd-
um, af hálfu bæði gamalla heima-
stjórnarmanna (Heimastjórnarflokks-
ins, sem telja má Lárus H. B. for
ingja fyrir) og gamalla sjálfstæðis-
manna 5—6 í deildinni.
Varð sú raunin á, að stjórnin bar
algeran lægra hlut í ýmsum málum
t. d. fyrirspurninni í lotterímálinu,
skattamálunum og launamálunum.
Undir venjulegum kringumstæðum
hefði stjórnin að sjálfsögðu hlotið
að falla eftir aðra eins ósigra hvað
eftir annað.
En þá kemur hitt til, að andstæð-
ingar hennar í N.deild munu þannig
settir, að þeir munu eigi geta orðið
á annað eða meira sáttir, nægilega
margir, en að finna að gerðum stjórn-
arinnar, án þess þó að láta svo mjög
til skarar skriða að lýsa beint van-
trausti á henni.
Þetta kom ljóst fram m. a. í ræðu
herra Eggerts Pálssonar, formanns
Heimastjórnarflokksins, í lotterífyrir-
spurninni.
Afstaðan í Nd. er því þessi:
Meiri hlutinn í deildinni er móti
stjórninni í ýmsum stórmálum,
sem hún beitist fyrir, án þess þó að
vera svo harður, nægilega margir, að
lýsa vantrausti, og sennilega ekki
um það fær að koma sér saman
um eftirmann núverandi ráðherra,
úr pingmanna hóp, ef hann skyldi
taka þann kost að heimta lausn.
Stjórnin eða núv. ráðh. er með að
eins fáa eindregna fylgismenn og eig-
andi jafnan á hættu, að feld verði
fyrir henni áhugamál, svo sem fyrir
hefir komið, eða að önnur mál, sem
henni er áhugamál að feld verði,
séu samþykt, svo sem vafalaust verð-
ur t. d. um fánamálið, Landsb.frv.
o. fl. mál.
Þetta mega vissulega heita »vand-
ræði á báða bóga«, eins og maður-
inn sagði.
Og víst er um það, að svo má
þetta eigi ganga til lengdar.
Ef von væri um að fá einhvern
tiltækilegan mann í ráðh. sess, er
hlotið gæti trausl fylgi meiri hluta
alþingis — er eigi umtalsmál að
stuðla bæri að því, að núv. stjórn
segði af sér, af því að hún hefir óef-
að minna fylgi en holt er fyrir þing-
störfin öll.
Efl vér verðum að játa, að slíkur
maður mun ófinnanlegur i hóp ping-
manna.
Hugsanlegt mundi, að hægt yrði
að fá í ráðherrastöðu hæfilegan mann
utan þings, sem nægilegt fylgi feagi
í þingi, og er oss kuhnugt um, að
í því efni hafa verið til nefndir ein-
staka góðir menn og gegnir, t. d.
Eggert Briem skrifstofustj. o. fl.
- Þessi leiðin út úr þing-»kaosinu«
mun þó, því miður, að öllum lík-
indum stranda á fordómum sumra
þingmanna, að ganga eigi í ráðherra-
vali út fyrir þingið og valdafíkn eða
»hálaunagræðgi« annarra.
Likindin múmu^pví mest fyrir því,
að á þessu þingi sitji núv. stjórn á
vonleysinu um að fá hæfilegan eftir-
mann og þeirri — að vorum dómi —
góðu og sjálfsögðu þingreglu að
fella eigi neina stjórn fyr e^i sam-
komulag er trygt um nýja stjórn.
Það hafa atburðirnir 1911 brent
inn í huga allra þeirra, er þá lifðu
— jafnvel eftirmannsins sjálfs, sem
þá varð!
En ef svo fer, þá er þó að eins
tjaldað til einnar nætur, þ. e. þessa
þings.
Sjálfsögð afleiðing þing-ástandsins
yrði þá að rjúfa verður ping og láta
kjósendur landsins velja ping af njju,
samkvæmt þeim stefnum, sem ofan
á verða í innanlandsmálum.
En þingrof og nýjar kosningar —
með öllu því fyrirhafnar- og kostn
aðarfargi — ætti þá og að nota um
leið til þess að fá bráðnauðsynlegar
breytingar á stjörnarskránni, sem þorri
landsmanna er sammála um, t. d.
afnám þeirra konungkjörnu o. fl.,
sem benda má á síðar í sérstakri
grein, þegar stjórnarskrármálið kemur
frá nefndinni í N-deild.
ísafold hefir á þessu þingi eigi
verið málgagn neins sérstaks flokks
i þinginu, heldur athugull áheyrandi
og áhorfandi, öllum óháð, fundið
að því, sem henni heflr fundist að-
finsluvert, hver sem í hlut á og því
mun bún halda áfram.
En einkum munum vér fylgja vel
eftir, að þingið, þrátt fyrir alt, gangi
traustlega frá samgöngumálinu og
fjármálum og eigum vér þá aðallega
við það, sem miðar að því að efla
hag lands-peningastofnunarinnar, sem
þegar eru komin fram frv. um.
Þetta eru nú tvö fjöregg, tvær
lífsnauðsynjar í framsókn vorri.
Ef þingið 1913 skilar þessum
tveim málum að baki sér í sæmilegu
horfi, þá mun þjóðin fyrirgefa því
fjölda synda.
En það er líka nauðsynlegt, ef
þingið 1913 á eigi að hverfa inn í
söguna — með litlum frægðarljóma.
Viðskiftahandbók.
Vilh. Priors hirðbókverzlun í Khöfn
sem gefið hefir út undanfarin ár
»Skandinavisk Fag-Adressebog« fyrir
Danmörk, Noreg og Svíþjóð, ráð-
gerir að bæta fjórða Norðurlanda-
»rikinu« í þann flokk um næstu
áramót og hefir fengið Jón Stefáns-
son ritstjóra á Akureyri til þess að
semja samskonar deild fyrir ísland
og áður hefir verið í bókinni fyrir
hin Norðurlöndin. Þessi bók (er
heitir Nordisk Handelskalender) er
mjög útbreidd um öll Norðurlönd,
og er því mjög mikils virði fyrir
alla íslendinga, er reka einhverja við-
skiftaatvinnu, að geta átt kost á að
láta skrásetja nafn sitt og auglýsa
viðskiftagrein sína gegn vægu gjaldi
í svo útbreiddri bók. Það er og
ánægulegt til þess að vita, að þarna
verður ísland sem sérstök heild, eins
og hin ríkin, og vekur það vafalaust
eftirtekt í viðskiftaheiminum, er má
vel líka.
Lögreglustjóri
á Siglufirði er skipaður í sumar
Eiríku’ I: i'ssoi' c.md. juris Srá Hæli.
Fánamálið á alþingi.
Snemma á þinginu var kosin 5
manna nefnd til að íhuga frv. það
um íslenzkan sérfána, er þingmenn
Reykvíkinga og G. Eggerz báru fram.
Frv. komst til 2. umræðu í fyrradag
og vakti þá 3—4 klst. umræðu. —
Nefndin hafði klofnað, 4 í meirihl.
þeir Eggert Pálsson, Einar Jónsson,
Kristján Jónsson og Lárus H. Bjarna-
son, en 1 í minnihl.: Skúli Thor-
oddsen.
Nefndarálit meirihlutans, aðalefni
þess, var á þessa leið:
Meirihlutinn er sammála flutnings-
mönnum um það, að rétt sé að lög-
leiða íslenzkan sérfána, eða fána, er
blakta megi í friði innan islenzks
valdsvæðis. Til hins ætlast meiri-
hlutinn aftur á móti ekki, að fáninn
sé siglinga- eða verzlunarfáni lands-
ins, telur það bæði ókleift og óþarft.
Því er nauðsynlegt, að þess sé skýrt
getið í frumvarpinu, til hvernig lag-
aðs fána er stofnað. Orðið »sér-
fáni« er í rauninni vel fallið til að
lýsa tilgangi frumvarpsins, en það
má gera jafnvel með öðrum orðum,
svo sem með orðinu: »heimafáni«
eða: »landsfáni«. Meirihlutinn hefir
eftir atvikum hallast að orðinu »lands-
fáni«. Hins vegar telur meiri hlut-
inn það nægja, að tilgangi frumvarps-
ins sé lýst á einum stað í frumvarp-
inu, og þá fremur í meginmáli þess
en í fyrirsögn.
Þá er meiri hluti nefndarinnar og
flutningsmönnum sammála um það,
að gerð fánans skifti lítt máli, en
leggur þó til, að bláhvíti fáninn, sem
notaður hefir verið hér á landi um
nokkur ár, verði beint lögákveðinn.
Er það hyggja vor, að hann hafi nú,
ekki sízt upp á síðkastið, eignast þau
ítök í mönnum, að hann mundi
verða vinsælastur og valinn, þó að
sameinuðu alþingi væri ætlað að
ákveða gerð fánans. Þó viljum vér
láta þess getið, að vér teljum rétt,
að blái liturinn væri hafður dekkri,
af því að hann er að miklum mun
endingarbetri og að margra dómi
fegurri.
Samkvæmt framansögðu leyfum
vér oss að ráða háttv. deild til að
samþykkja frumvarpið á þingskjali
35 með eftirfarandi breytingum:
1. Framan af orðinu »sérfána« í
fyrirsögn frumv. falli atkvæðið »sér«.
2. Meginmál frumvarpsins skiftist
í 2 greinir og hljóði svo:
1. gr. Hér á landi skal vera lög-
giltur landsfáni.
2. gr. Fáninn skal vera blár með
hvítum krossi þvert og endilangt og
nemi breidd krossálmanna x/7 hluta
af breidd fánans.
Bláu reitirnir nær stönginni skulu
vera réttir ferhyrningar og þeir jafn-
breiðir, en tvöfalt lengri þeir reit-
irnir, sem fjær eru stönginni.
Nefndarálit Sk. Th. er svo langt,
að eigi er rúm fyrir það hér í bl.
En hann telur oss, samkv. stöðulög-
unum frá 1871, er telji siglingar sér-
mál, hafa fullan rétt til þess að lög-
gilda hjá oss siglingafána — og legg-
ur þar til, að frumvarpið verði nefnt:
frumvarp til laga um íslenzkan fána
og 1. greinin orðist svo: ísland skal
hafa sérstakan fána; ennfremur, auk
tillögu um gerð fánans samskonar
og meiri hlutans, að »opinberar stofn-
anir noti fána þenna tvíklofinn að
framan um krossálmuna, er ganga
skal fram í odda, en lengd fánans
sé af því óskerð«.
Loks, að bætt verði við frumvarp
meiri hlutans svo hljóðandi grein:
»Með lögum þessum eru úr gildi
numin öll þau ákvæði í íslenzkum
lögum, er heimta af íslenzkum skip-
um að nota annan fána«.
í umræðunum deildi þá Bjarna og
Skúla annarsvegar, en Lárus H. Bjarna-
son hinsvegar á um það, hvort alþingi
bæri réttur til að löggilda hér sigl-
ingafána. Því héldu Bjarni og Skúli
fram, en Lárus hinu gagnstæða.
Ráðherra snerist alveg öndverður
gegn allri fánalöggilding — og bar
fyrir fyrst og fremst, að slíkt frum-
varp sem þetta væri bein kurteisis-
skylda að bera undir konung, áður
en til þingsins kasta kæmi.
Að loknum umræðum var fána-
frumvarpi meiri hl. vísað til 3. umr.
með 18 atkv. gegn 7 (Benedikt, Vog-
Bjarni, Hafstein, Magn. Kr., M. Ól.
Sig. Sig. og Skúli). Með meiri hluta
létu þeir Jóh. Jóh., og Þorl. telja
sig, en hreint já sögðu: EggertP.,
Jón sagnfr., B. Kr., Einar J., G.
Egg., H. St., Jón M„ J. Ól., Kr.
Dan., Kr. J., L. H. B., Ól. Br.,
Pétur, Stef. Stef., Tryggvi og Valtýr.
Isafold lét það í ljós, þegar fána-
frumvarpið kom fyrst fram, að hún
væri óánægð með orðið íérfáni í
frumvarpinu og vildi láta skella fyrsta
atkvæðið framan af. Þetta hefir verið
gert, en svo sett í staðinn landsíim.
Vér fáum með engu móti séð hvers-
vegna endilega þarf að vera að smella
nokkuru atkvæði fyrir framan orðið
fáni.
Því má eigi orða greinina svo, að
hér á landi skuli löggiltur íslenzkur
fáni og þar með búið?
Þá er með frumvarpinu sagt, að
fáninn sé löggiltur svo langt sem
valdsvið alþingis nær. Skyldu svo
síðar meir rísa deilur um — hve
langt það vald nái — má finna leið
til að skera úr því.
Vér fáum eigi betur séð en að
um þá orðun frumvarpsins ættu
hvorttveggju að geta fylkt sér, þeir
sem telja oss eiga minni og meiri
réttinn.
Þessi orðun er og í samræmi við
tillögu þá, sem samþykt var á þing-
málafundi Reykvíkinga í vor þ. 21.
júní — en nún hljóðaði svo:
»Fundurinn skorar á þingmenn
bæjarins að stuðla að því, að íslenzk-
ur fáni verði löggiltur þegar á næsta
þingi«.
Islenzkur fáni — án nokkurs for-
merkis, — hann er það, sem þingið
á að samþykkja.
--------♦>:<••--------
Heinrich Erkes
landkönnuður frá Köln, einn helzti
maðurinn í Islandsvinafélaginu, hefir
í sumar ferðast um Ódáðahraun og
víðar í óbygðum, m. a. til þess að
rannsaka upptök Þjórsár. Fylgdar-
maður hans var Sigurður Sumar-
liðason.