Ísafold - 16.08.1913, Blaðsíða 2

256
ISAFOLD
hafi eigi stutt atvinnuvegina! Er
það eigi að styðja þá, að hafa kotn-
ið upp botnvörpunaautgetðinni —
frd rótum ? En það heíir Islands-
banki gert að mestu.
Um lánm til miljónarfélagsins það
að segja, að það íélag er stærsti at-
vinnurekandi landsins, og því vegna
þeirra landsmanna, er atvinnu hafa
hjá því, verið farið langt i lánum,
svo að félagið gæti staðist. Og
verðfallið á fslandsbanka hlutabréfnm
held eg, að stafi eigi af þeim lánum,
heldur af íslenzkum rógi.
Um sparisjóðsrekstur íslandsbanka
það að segja, að eg veit ei hvar
honum er bannað að taka móti spari-
sjóðsfé!
Þetta sem þingm. gerir svo mikið
úr að stjórnin hefði keypt íslands-
bankabréf fyrir 10,000 kr. minning-
arfcjóð Kristjáns Jónssonar eru raka-
laus ósannindi, þvi kaupm. G. Zoega
afhenti stjörnarráðinu sjóðinn í Is-
landsbanka hlutabréfum! Og átti
stjórnin þá að gera hann afturreka?
Annars litið af sjóðum þannig ávaxtað.
Fáránleg vitleysa var aðdróttun
þingmannsins til mín út af D. D.
P. A. f ^sambandi við leigu þess á
húsi mínu. Sá samningur löngu
undirskrifaður áður en nokkur gat
vitað, að steinolíumálið kæmi til
þingsins eða minna kasta. Um
frumvarpa leyndina vil eg segja það,
að ef heimta á af stjórninni, að hún
birti sín frumvörp fyrirfram, þá er
sannarlega meiri þörf á að heimta
það af þingmönnum.
Þingmaðurinn var að lokum að
fárast yfir því að eg skyldi sitja við
völdin.
En eg skal segja honum vegna
hvers eg sit — hvað sem persónu-
legum tilfinningum mínum líður.
Eg álít það skylclu mína, að hamla
því í lengstu lög, að hann og hans
nótar fái færi á þvi að leiða lanc
þetta Þ ógöngur.
Því spyrni eg móti í lengstu lög.
En auðvitað fer eg, ef þingmenn
lýsa á mér vantrausti, meiri hlutinn.
En þótt þingmaðurinn segi, að eg
hafi hér í deildinni á móti mér
meirihlutann, 13 af 25 þá hefi eg
mikla freistingu persónulega til að
álíta þá að eins 12 — af því að
hann er sá þrettándi!
Þá sneri ráðherra sér að sam-
göngusamningunum.
Það er ekki rétt að farmgjöld hafi
hækkað neitt frá því sem Sam. félagið
áður gat sett þau, hitt er satt að
það þar til nú hefir flutt sumar vöru-
tegundir frá Englandi til íslands fyrir
lægra farmgjald en taxtinn heimtaði.
Fargjöldin hafa hækkað litillega við
það að aukafargjald er greitt í við
bót við fargjaldið milli íslands og
útlanda ef menn fara lengra en til
Akureyrar, en í móti þessari lítil-
íjörlegu hækkun kemur sú ívilnun,
að félagið hefir tekist á hendur að
flytja endurgjaldslaust póst í milli
hafna á íslandi í millilandaferðunum
og álít eg að sú ívilnun sé miklu
meira virði. Það var gert alt sem
hægt var til þess að halda Thore-
félaginu að samningnum, en félagið
var svo statt, að ef það hefði ekki
að öllu leyti verið leyst frá samn-
ingnum hefði það orðið gjaldþrota.
Það eina sem hægt vár að fá það
til var að flytja póstinn fyrir ákveð-
ið verð, 6000 kr., í stað þess eftir
taxta, sem orðið hefði miklu meira.
Bjarni frá Vogi þakkaði fjárlaganefnd
inni fyrir þá stefnu, sem kæmi fram
í því að hún vildi hækka laun kenn-
aranna við Mentaskólann, en þegar
eg kom fram með frumvarp, sem
fór nákvæmlega fram á það sama
fekk eg ekkert annað en skammir.
Sami maður var að tala um fána
tökuna og spurðist fyrir um hvað í
því máli hefði verið gert. Mannin-
um var skilað aftur fánanum óskemd-
um og forsætisráðherra Dana skrif-
að, og svaraði htinn, að foringinn á
Fálkanum hefði engar sérstakar fyr-
irskipanir haft hér að lútandi heldur
átt að fylgja sömu reglu sem fyrir-
rennarar hans. Bréfið til lögreglu-
stjóranna var nauðsynlegt vegna til-
lögu þeirrar, er Bjarni frá Vogi fekk
samþykt í Barnaskólaportinu og vegna
þess að þegar höfðu verið gerðar
árásir á löghelgaða ríkisflaggið. Það er
rangt sem hér hefir verið sagt að
öll stjórnarfrv. séu fallin; með þeim
sem eg sjálfur hefi tekið aftur eru
aðeins 13 úr sögunni, og eru þá 21
eftir, því að alls voru þau 34. Það
hefir verið sagt að alt visnaði í hönd-
um stjórnarinnar og því ætti hún
að fara frá, en ef það er tilfellið að
hér i deildinni sé rekin »Visne Poli-
tik« — þá skai eg geta þess að
gagnvart sliku er i öðrum löndum
gripið til annara ráða en stjórnar-
skifta. En óski meirihluti þjóðkjör-
inna þingmanna, að eg láti af stjórn
er eg fús til þess, enda þótt eg gæti
krafist þess að meira en helmingur
þingins óskaði þess, því að konung-
kjörnir þingmenn hafa alveg jafn-
mikinn rétt sem þjóðkjörnir til þess
að hafa áhrif á það hver með stjórn-
ina fer.
Valtýr Guðmundsson var óánægður
með hve mjög fé opinberra sjóða
væri ávaxtað í Islandsbanka, t. d.
Fiskiveiðasjóðsins, Ræktunarsjóðsins;
það væri í raun og veru ekki rétt
að segja að féð væri ávaxtað í íslands-
banka, þvi að það væru keypt fyrir
það hlutabréf í nefndum banka, eða
með öðrum orðum, það væri bein-
línis »spekúlerað« með peningunum,
en slíkt mætti alls eigi eiga sér stað.
Það væri algild regla í öllum bönk-
um, að þeir lánuðu ekki út á sin
eigin hlutabréf, því að við það rýrist
sú trygging, sem er í hlutafénu.
Það sem annars sérstaklega mætti
finna stjórninni til foráttu væri undir-
búningsleysið að því er löggjafarmál
snerti, t. d. hefðu launalögin verið
óundirbúin, þingið lenti í samgöngu-
málaógöngum á hverju þingi sakir
undirbúningsleysis af hálfu stjórnar-
innar. Sama væri um lántökurnar;
að þeim væri hrapað og vanalega
ekki leitað fyrir sér nema á einum
stað, í Danmörku. Annars væri
óheppilegra og dýrara að taka mörg
lán og smá en eitt stórt. Eins væri
með járnbrautarmálið; ráðherra kæmi
með það óundirbúið inn á þingið,
og væri það honum þó áhugamál.
Hann hefði átt að reyna að ná í
fleiri tilboð. Þá þótti honum stjórnin
um of djarftæk til fjár, sem ekki
væri veitt af þinginu, t. d. ef svo
væri, að þegar væri farið að leggja
í ýmsan kostnað í því trausti að
þingið féllist á skilyrðin fyrir láninu
til ritsímalagningar. Stjórnin ætti
að vera leiðandi krafturinn í þinginu,
og væri ófært að ráðherra mælti á
móti frv. í þinginu, en sætti sig svo
við þegar hann væri borinn ofurliði
að fylgja þeim fram til staðfestingar.
Annars hefðu allir okkar ráðherrar látið
undan konungsvaldinu, Björn Jónsson
í þingfrestunarmálinu, Kristján í
stjórnarskrármálinu . og Hafstein í
lotterímálinu, og hefði þetta vita-
skuld veikt hið unga þingræði vort
að miklum mun. Þá talaði þingm.
allmikið um sambandsmáliðtaldi
bræðinginn hafa gert gagn inn á við
en ógagn út á við, en þetta sem
ráðherra hefði haft í fórum sinum er
hann kom úr utanfcrinni fyrir jólin
hefði alls eigi verið frambærilegt, en
þó hefði ráðherra sagt bæði Politiken
og Austra, að hann væri ánægður
með árangurinn af för sinni.
Þá töluðu Bjarni frá Vogi, Guðm.
Eggerz, Einar Jónsson, Pétur Jóns-
son tvisvar, Benedikt Sveinsson, L. H.
Bjarnason, Eggert Pálsson, ráðherra,
Matthías Ólafsson, Magnús Kristjáns-
son, Jóhannes Jóhannesson, Tryggvi
Bjarnason, Skúli Thoroddsen, Jón
Ólafsson, en fátt nýtt kom fram í
þeim umræðum, nema hvað þær að
miklu leyti hnigu að því hvernig á
stæði, að stjórnmálaflokkarnir hefði
klofnað í þingbyrjun o. fl. í því
sambandi, og iauk fundinum laust
fyrir kl. 3 um nóttina, og höfðu þá
umræðurnar staðið fullar 10 klst.
•---------------------
Gjafir til Heilsuhælisins.
30 kr. gjöf til Heilsuhælisins hefir
mér borist frá Runólfi hreppstjóra
Halldórssyni á Rauðalæk.
Ennfremur afmælisgjöf frá Guðm.
Hjaltasyni (sextugum), 10 kr.
19/8. 1913.
G. Björnsson.
Heiöurs-samsæti
verður þeim prófessorunum And-
reas Heusler og Carl Lorentzen hald-
ið á morgun í Iðnaðarmannahúsinu.
Er það háskólaráðið, sem fyrir því
gengst.
Heusler er nýkominn úr löngu
ferðalagi um landið og heldur heim-
leiðis á þriðjudag á Botníu eins og
próf. Lorentzen.
Nýr riddari.
Stefán skólameistari Stefánsson er
nýlega orðinn dannebrogs riddari.
Ýms erl. tíðindi.
Friöur á Balkau. Hingað
var símað 8. ágúst að deginum áð-
ur hafi friður verið undirskrifaður í
Bukarest milli Balkanþjóða og Búlgarar
samþykt allar kröfur. Eftir því sem
ráða má af síðustu blöðum eriend-
um voru kröfurnar þessar: Serbar
áttu að fá Vardardalinn, Grikkir Salo-
niki, Serres, Kavala og Drama, og
Rúmenir land að línu milli Tur-
tukhai — Dobritsch — Baltschik
(sjá landabréf). Búlgarar hafa með
öðrum orðum ekkert land borið úr
býtum eftír ófriðinn við Tyrki, en
mist af sinu eigin landi til Rúmena.
Talað er um, að Búlgarar í staðinn
fengju sneið einhverja að Egeahafi.
Tyrkir kröfðust þess, að fá að halda
Adrianopel og færa út kvíarnar frá
Enos-Midia landamærum til línu rnilli
Adrianopel og Maritza. En sú krafa
mætti hinni megnustu mótspyrnu
stórveldanna, og er því eigi gott að
vita hvað um þessi löndin verður.
Mikið er sagt af grimdar- og hryðju-
verkum Búlgara í þessum nýja ófriði.
T. d. drápu þeir i bæ einum, Doxati,
2500 íbúa af 3000 alls. Þá reiddist
Konstantín Grikkjakonungursvo m jög
að hann krafðist þess, að Búlgarar
væru reknir úr tölu siðaðra þjóða,
þeirra er undirskrifað hafa Haag-
samningana.
Róstur í Kína. í hinu unga
kínverska lýðveldi berast þeir á bana-
spjótum forsetiitn Yuan-shi-kai og
dr. Sun-Yat-sen, sem mestan átti
þáttinn í að reka keisarafólkið frá
völdum. Norðurhéruðin fylgja for-
setanum, en suðurhéruðin doktorn-
um. Bakjarlar hans eru og sagðir
fapatjir. Geysar grimm borgarastyrj-
öld um landið og óvíst talið hver
skjöldinn beri þessara tveggja höfð-
ingja.
Heimastjórn írlands. Frv.
um heimastjórn íriands var felt í
efri málstofunni 15. júlí með rök-
studdri dagskrá frá Lansdowne lá-
varði þess efnis, að lávarðadeildin
neitaði að taka málið til meðferðar
þangað til borið hefði verið undir
þjóðaratkvæði. Dagskráin samþykt
með 302 atkv. gegn 64.
Ólafsorðan lifir. Miklar deil
ur hafa staðið í vor í Noregi út af
tillögunni um að afnema orður og
titla í Noregi og banna Norðmönn-
um að bera erlendar orður. Þann
19. júlí kom það mál fyrir stórþing-
ið og var þar samþykt með ýj atkv.
gegn 47 að afnema orður og titla,
en með því að 2/8 atkvæða þarf tii
stjórnarskrárbreytinga þar í landi var
þetta eigi nægur meirihluti, svo að
þetta sinni tókst eigi að koma fram
afnáminu. Yfirráðherrann, Gunnar
Knudscn, fylgdi afnáminu- eindregið,
sömul. Castberg ráðherra, en aðrir
ráðherrar vildu halda í orðurnar.
Baukahruu í Danmorku.
Nýlega varð einn bankanna í Hróars-
keldu gjaldþrota fyrir það, að banka-
stjórinn, Petersen, hafði »spekúlerað«
með eignir bankans á Albertí vísu.
Tjón bankans taiið 765 þús. kr.
— Piparsveinaskattur á
Frakklandi. Fulltrúadeild Frakka
hefir nýlega samþykt frv. um, að
piparsveinar 30 ára eða eldri skuli
að öðru jöfnu greiða 20% hærri
skatt en aðrir.
Kvenréttinda-hreyfingin
brezka. Forustu-skjaldmær brezku
kvenréttindakvennanna, frúPankhúrst,
hefir í alt vor verið á sífeldu ferða:
lagi út og inn úr fangelsunum. í
hvert sinni sem hún er komin inn,
neitar hún að eta, og til þess að
komast hjá hungurdauða hennar er
hún jafnan laus látin eftir nokkura
daga, því sifelt neitar hún að bragða
vott eða þurt, þótt fyrir hana séu
bornar í fangelsinu dýrustu krásir.
En hún er ei fyr komin út en hún
hefur baráttu-róður sinn af nýju og
er þá jafnharðan tekin föst. Svona
gengur það koll af kolli. En niður-
staðan er sú, að frú Pankhurst er nú
orðin goð og plslarvottur í augum
stallsystra sinna.
Prestur — morðingi. Ný-
lega kom það fyrir í Svíþjóð, að
presturinn Nyström skaut tii bana
yfirmann sinn, er verið hafði Astrand
prófast. Astæðan sú, að prófastur
hafði sett Nyström af vegna drykkju-
skapar.
Eimskipafólags-hlutaféð
eftir sýslum.
Fyrir viku var gert upp, hvernig
hlutaféð í íslenzka Eimskipafélaginu
skiftist niður eftir sýslum og reyndist
það á þessa leið:
Myra- og Borgarfj.s. nál.
Snæfellsn.-ogHnappad.s. —
Dalasýsla —
Barðastrandarsýsla —
ísafjarðarkaupstaður —
Strandasýsla —
Húnavatnssýsla —
Skagafjarðarsýsla —
Eyjafj.s.- og Akureyri —
Suður-Þingeyjarsýsla —
Norður Þingeyjarsýsla —
Norður-Múlasýsla —
Suður-Múlasýsla —
Skaftafellssýsla —
Rangárvallasýsla —
Vestmanneyjar —
Árnesssýsla —
Gullbringu- og Kjósars.
með Hafnarfirði —
Reykjav. og Seltjarnarnes—
kr.
12.200
6,200
3.000
11.600
10.000
2.500
9.600
9.100
12.000
14.200
5.600
12.600
20.600
8.300
» 7.000
4.500
13.500
16.000
85.000
Alls kr. 264.000
30.000
Frá 3 V.-íslendingum
Samtals kr. 294.000
En síðan hafa bæzt við alls rúmar
8000 kr., og enn er talsvert ókomið
af undirskriftaskjölum.
í þarfir bókmenta og lista, eða verð-
laun fyrir unnin verk«. Fyrir því
leggur hún til, að þeim verði veitt-
ur styrkurinn allur fyrra fjárhagsárið,
en ekkert hið síðara. Með því nær
hún þeim tilgangi að afnema árlegu
launin. Þá mun og að líkindum til
þess ætlast jafnframt, að sum þeirra
hverfi síðar af fjárlögunum.
Eg vona að það verði eigi talin
ókurteisi við nefndina, þótt bent sé
á, að þessi tillaga sé bygð á nokk-
urum misskilningi. Að vilja veita
skáldi styrk, til þess að vinna að
ákveðnu verki í þarfir bókmentanna,
það finst mér bera vott um nokkuð
mikinn ókunnugleik á því, hvernig
þeir vinna, sem »andanum eru gædd-
ir«. Það má skipa manni að 'leggja
veg eða slá tún eða moka flór á
ákveðnum timum. En anda skálds-
ins verða ekki slík takmörk sett.
Það er um hann eins og sagt var
eitt sinn um vindinn: hann blæs,
hvar sem hann vill, og þú heyrir
þytinn í honum, en ekki veiztu,
hvaðan hann kemur eða hvert hann
fer.
Eg á því láni að fagna að vera
nákunnugur einu skáldanna og fer
nærri um það, hvernig bækur hans
verða til. Það er Einar Hjörleifs-
son. Fyrir 2 árum byrjar hann á
nútíðarskáldsögu; en eftir nokkurn
tíma leggur hann hana á hilluna, af
því að þá legst svo sterkt á huga
hans efni úr sögu þjóðarinnar frá
16. öld, að hann hefir ekki frið fyrir
þeim hugsunum. Hann tekur að
semja skáldsögu um það. Þegar
hann er hálfnaður með þá sögu,
iýkst skyndilega upp fyrir honum,
að einum hluta þess efnis, sem sag-
an fjallar um, verði einkar haganlega
komið fyrir í leikriti. Og nú hættir
hann líka við þá sögu í bili og skrif-
ar heilt leikrit á mjög stuttum tíma.
Það leikrit er nú fullprentað. Þá
tekur hann aftur til við söguna og
ætlaði að lúka við hana og láta hana
koma út í haust. En þá kemur nýr
örðugleiki. Hann og bóksalarnir sjá,
að það er óhentugt að láta þá sögu
koma út samtímis leikritinu. Fyrir
því varð hann að snúa sér að nýrri
bók og ritar í sumar tvær sögur,
sem koma eiga út í hausl ásamt
öðrum eldri sögum.
Þetta ætti að nægja til að sýna
fram á, hve óskynsamt er að veita
styrkinn til að vinna að ákveðnu
verki. Það er nú einu sinni munur
á ritstörfum og mokstri.
Engir þurfa fremur að njóta fulls
frelsis i þessum efnum en skáldin.
Og það er hið mesta tjón ef þan
mega ekki vinna að því, sem efst
er í huganum á hverjum tima. Hinu,
sem lagt er á hilluna í bili, skýtur
síðar upp á yfirborðið, og verður
þá efst og ríkast í huganum. Þá er
þess fæðingartími kominn.
Eg get heidur ekki samsint því,
að skáldstyrkurinn eigi aðallega að
vera verðlaun fyrir unnin verk.
Hann ætti með vorri litlu þjóð fyrst
og fremst að vera til þess, að gera
þeim mönnum, sem þjóðin telur
sér andlega arðsvon i og sóma að
eiga, mögulegt að gefa sig við þeirr
i
tegund ritstarfa, sem þeim lætur bezt
og gáfur þeirra stefna í.
Þegar slíkur maður hefir sýnt sig
að vera fæddur með aðalsmarki list-
arinnar, ætti þjóðin að skoða það
helga skyldu sína, að reyna eftir
föngum að hjálpa til þess, að hann fái
notið sín, ef hann á erfitt aðstöðu í
lífinu. Bjarni Thorarensen var amt-
maður og þurfti ekki styrks við; en
Jónas Hallgrímsson átti erfiðara, hann
hefði þurft hans við — en hann dó
ungur og í mikilli fátækt. En þá
var ekkert löggjafarþing til hér; þá réð
islenzka þjóðin ekki sjálf fjármálum
sínum.
En nú er hún betur stödd — með-
fram fyrir hvatningar Bjarna og
Jónasar. Þing og þjóð mega ekki
gieyma þvi, að vér verðum að nota
tækifærið, meðan það gefst. Góð
skáld eru ekki æfinlega uppi með
þjóð vorri. Skáldgáfan verður ekki
lærð. Vér fáum ekki stappað þau
upp úr mölinni, þegar oss þykir
hentast.
Hitt er oss til sóma, að veita þeim
verðlaun á efri árum, svo sem mak-
legan þakklætisvott. Enda munu
fáir telja eftir, hvernig þingið fer
með Matthias og Steingrím. Þeirra
skáldstyrkur er verðlaun.
Onnur aðalbreyting á skáldastyrkn-
um hjá fjárlaganefndinni er sú, að
hún fer í einkennilegt manngreinar-
álit og færir tvö þeirra niður, þá
Einar Hjörleifsson og Þorstein Er-
lingsson — hvorn um 400 kr. Ef
stungið hefði verið upp á að hœkka
tvö af þessum 6 skáldum, sem hér
ræðir um, mundi eg hafa talið vafa-
iaust, að þeir tveir hefðu verið til
nefndir. En svo kynlegur virðist
smekkur, að minsta kosti sumra i
nefndinni, að þeir vilja setja þá báða
skör lægra en Guðmund Magnús-
son. Honum einum ætlar nefndin
2400 kr.
Þetta virðist mér beinlínis rang-
látt, og naumast sæmandi listasmekk
þingsins. Eg vil ekki gera lítið úr G.
M.; en mér dettur sízt í hug að setjæ
hann hærra hinum.
/