Ísafold - 20.08.1913, Qupperneq 3

ISAFO LD
261
400,00
150,00
3900,00
300,00
1500,00
700,00
833,33
Flug-listamaðnr.
Flug’naður frakkneskur, Chevillard að nafni hefir undanfarið vakið
eftirtekt og aðdáun allrar Norðurálfu með óvenjulega djöifum brögðum
sínum í fluglist. Hann flýgur í hvaða veðri sem er, jafnvel mesta stormi,.
á þann hátt, að mönnum finst gagnstætt þyngdarlögmálinu. Hann þýtur
úr hialofti. rétt niður að jöiðu, en hefur sig svo upp aftur, þegar allir
búast við að vélin og maðurinn splundrist við jörðu.
Myndin sýnir vél hans vera að fara ».í fiughasti« niður á við, en tiL
hægri er mynd af Chevillard sjálfum.
Vörutollsbreyting. (Hd). Guðjón
(form.), Steingr. (skrif.), Jón Jónat.
Bannlagabreytinq. (Ed.). G. B.
(form.), Björn Þorl. (skrif.), Jón
Jónatansson, Sig. Egg., Sig. Stef.
Hringnótaveiði (Ed.) Júl. Havsteen
(form.), Jósef (skrif.), Steingr.
Hvalveiðar (Ed.) Einar J. (form.),
Sig. Stef. (skrif.), Sig. Egg.
Beiðni jrá P. J. Torjasyni um einka-
rétt honum til handa til þess að
vinna salt úr sjó með nýrri aðferð
o. fl. tilraunir sama manns utn hér-
lendan atvinnurekstur. Pétur, Þorl.,
Matth. ÓL, Ben. Sveinsson, Einar.
Bcejarstjórnarkosningar (Nd.) Ól.
Briem, J. Ól., Jóh., Bjarni Tryggvi.
Siglingalög (Nd.) Tón. Magn., Matth.
Jón Ól. (skrif.) Kristján (form.), Skúli.
Ritsirni og talsími (Nd.)Jóh. (form.),
Pétur (skrif.), fón Jónsson Skúli,
Þorleifur.
Mannskaðaskýrslur (Nd.) Stef. Stef.
(form.), H. Steinsson (skrif.), Tryggvi,
Matth. ÓL, Kr. Dan.
----------■■ ■
Samgöngumálið.
Álit samgöngumálanefndarinnar.
A öndverðu þingi var kosin 5
manna nefnd i hvorri deild alþingis
til að ihuga og gera tillögur um
samgöngumálið á sjó. í N.-deildar-
nefndinni áttu sæti Jóh. Jóhannesson
(form.), dr. Valtýr (skrifari), Björn
Kr., Halldór Steinsson og Pétur Jóns-
son. Frá þessari nefnd er nú komið
ítarlegt álit samið af dr. V. G. og
fer það hér á eftir. Fylgiskjöl eru
3 við nefndarálitið, bréf frá þeim
Thor E. Tulinius, Bráðabirgðastjórn
Eimskipafélagsins og H. Hendriksen,
en óþarfi að birta þau, með því
nefndin tekur hið helzta fram úr
tveim þeirra, en harla litið á hinu
þriðja að græða.
»Nefnd sú, er kosin var til að íhuga
samgöngumál á sjó og koma fram meS
tillögur um þær, hefir rætt það mál
á allmörgum fundum, fyrst ein sór,
og siðar á sameiginlegum fundum ásamt
samgöngumálanefnd Efri deildar, og á
tveimur af þeim fundum hefir hæstv.
ráðherra eftir ósk nefndanna mætt og
rætt málið með þeim. Lót hann á
fyrra fundinum nefndunum í tó þær
upplysingar, sem hann hafði aflað sér,
og það álit, að hentast mundi að koma
nýju fyrirkomulagi á strandferðirnar,
þannig, að hlíta mætti hringferðum
millilandaskipanna, að því er hina
stærri viðkomustaði snertir, en hafa
svo 6 flóabáta, er tækju við af þeim,
og flyttu vörur og farþega áfram til
hinna minni viðkomustaða, er milli-
landakipin kæmu ekki á. Áleit hann
til þessa henta báta, sem brúkaðir eru
með ströndum fram í Noregi innleiðis,
ef þeim væri breytt í það horf, að
sigla mætti þeim útleiðis, því að þá
mundu þeir líka þola sjó með strönd-
um fram hór við land. Hafði hann
látið gera teikning af þess konar bát,
siglingafærum á útleið, og lagði hana
fram í nefndinni. Bátar þessir eru
mótorbátar, með 40 hestafla mótor,
sem eyðir hór um bil 10 kg. af hrá
olíu á kl.stund. Lestarrúmið er ekki
nema 15 smálestir, en farþegar geta
verið 70, auðvitað aðallega á þilfari.
Bátar þessir hafa 8 mílna hraða, og
kosta úr stáli 26,000 kr., en úr tró
22,000 kr.
Jafnframt gat og ráöherra þess, að
hann hefði leitað samninga við Eim-
skipafólag Björgvinjar, og þó fullkomiö
tilboð væri ekki komið hingað, þá
hefði bonum þó borist símskeyti frá
því, sem gæfi fulla vissu um, að það
kæmi bráðlega. En sá hængur væri á
því tilboði auk annars, að ómögulegt
mundi reynast að fá skip þess fólags
til að hafa viðkomustaði erlendis utan
Noregs, en viðskiftasambönd íslenzkra
kaupmanna aðallega annarsstaðar, svo
að ferðir fólagsins mundu ekki geta
orðið þeim að tilætluðum notum.
Enn gat ráðherra þess, að kostur
mundi verða á að endurnýja samninga
um strandferöir, við »Hið sameinaða
eimskipafólag« fyrir næsta fjárhags-
tímabil með sömu kjörum og fyrir yfir-
standandi ár.
Frá annari hálfu lágu fyrir nefnd-
inni allgóðar upplýsingar um verð á
skipum (og nokkur tilboð f þá átt),
og áætlanir um reksturskostnað strand-
skipa og væntanlegar tekjur af þeim,
bygðar á œynslu undanfariuna ára.
Eftir að nefndirnar höfðu glöggvað
sig á þessum skjólum og rætt málið
ítarlega, varð það samhuga álit allra
nefndarmanna, að ófært væri að byggja
til frambúðar á samningum við erlend
fólög um strandferðir vorar, heldur yrði
að því að stefua, að koma þeim á inn-
lendar hendur, að bæði yrðu skipin ís-
lenzk eign og skipverjar töluðu sömu
tungu og fólkið, sem skipin á að nota.
Virtist nefndunum engu minni nauð-'
syn á að gera strandferðirnar innlendar
en millilandaferðirnar, heldur væri þörf-
in þar ef til vill enu þá brýnni, svo
brýn, að ekki mætti láta dragast leng-
ur að leggja hönd á verkið til að koma
því í framkvæmd.
Æskilegast þótti nefndunum, að þessu
gæti orðið svo hagað, að hið fyrirhug-
aða »Eimskipafólag íslands« tæki strand-
ferðirnar að sór, og var því formönn-
um nefndanna falið að ræða það mál
við bráðabirgðastjórn þess félags . . .
Þó að svar þetta að vísu beri það
með sór, að nokkuð valt geti verið á
því að byggja, að »Eimskipafólag ís-
Iands« fáist til að taka að sór strand
ferðirnar í bráð, virtist nefndunum þó
eigi ólíklegt, að svo mundi kunna að
fara, ef félaginu væri gefin nógu sterk
hvöt til þess með rífiegri hluttöku
landssjóðs i fólaginu og hæfilegum
landssjóðsstyrk heitið til strandferö-
anna. Nefndirnar vilja því leggja til,
að stjórninni só heimilað að kaupa
hluti í fólaginu fyrir alt að 400,000
kr., gegn því, að fólagið taki að sér
strandferðirnar og haldi þeim uppi
með tveim eða fleiri nýjum eða nýleg-
um skipum, á svipaðan hátt og með
líkum skipum á stærð og hraða eins og
strandferðaskipin »Austri« og »Vestri«,
sem hór voru í förum árin 1911 og
1912. En jafnframt gera nefndirnir
ráð fyrir, að félaginu yrði f fjárlögum
veittur álíka ársstyrkur til strandferð-
anna og veittur hefir verið að undan-
förnu. Að öðru leyti álitu nefndirnar,
að róttast væri að gefa stjórninni sem
frjálsastar hendur til að semja við fó-
lagið, bæði ura fyrirkomulag strand-
ferðanna, ferðaáætlun og taxta, og á
hvern hátt stjórnin ætti að beita at-
kvæði sínu fyrir hönd landssjóðs sem
hluthafa í fólaginu eða hafa hönd í
bagga með stjórn þess. Að einskorða
slfkt með föstum ákvæðum í lögum
gæti vel orðið til hins mesta tálma
fyrir alla samninga og jafnvel orðið
því til algeiðrar fyrirstööu, að þeir
yfirleitt tækjust.
En þó að nefndirnar helzt kysu, að
samningar um strandferðir gætu tekist
við Eimskipafólag íslands, álitu þær,
að nauðsynlegt væri að gera ráð fyrir,
að svo gæti þó farið, að ekkert yrði
úr þeim í bráð, og yrði þá að gera
ráðstafanir til þess, að strandferðirnar
kæmust samt í innleudar hendur. Þetta
álitu nefndirnar, að varla gæti orðið
með öðru móti en landsjóðsútgerð, en
við hana voru allmargir nefndarmenn
fremur ragir í fyrstu. Eftir því sem
málið skýrðist, hvarf þó óttinn við
landssjóðsútgerð æ meir og meir, með
því greinilegar upplýsingar komu fram
um, að landssjóðsútgerð ætti að geta
borið sig með viðlíka tillagi og að und
anförnu, eða jafnvel geta gefið nokk-
urn arð.
Eimskip af líkri gerð og »Austri«
má gera ráð fyrir, að fá mætti nú fyrir
200,000 kr., og samkvæmt reynslu
undanfarinna ára mætti áætla útgjöld
þess á mánuði þannig:
1. Áhöfn skipsins:
Laun skipstjóra og hundr
aðsgj...............kr. 225,00
— 1. stýrimanns .... — 130,00
— 2.---------.... — 100,00
— 1. vólstjóra..........— 200,00
— 2. — •— 125,00
— tveggja kolamokara
(65 kr. hvor) .... — 130,00
— tveggja háseta (65
kr. hvor).............— 130,00
— eins háseta...........— 45,00
— 2 unglinga (annar
30 kr., hinn 15 kr.) — 45,00
Gert er ráð fyrir, að bryti
á slíku skipi hafi matsölu
fyrir eigin reikning og
launi sjálfur fólk til þess,
bæði matreiðslumann, kven-
mann o. s. frv. Enn frem-
ur, að hann selji skipshöfn-
inni fæði fyrir ákveðið verð,
kr. 1,50 á dag fyrir hvern
af yfirmönnum skipsins og
kr. 1,25 fyrir hvern háseta
og annara undirmanna.
Verður það kr. 7,50 fyrir
yrirmennina 5 og kr. 8,75
fyrir undirmennina 7, eða
alls kr. 16,25 a dag, sem
gera má á mánuði um . . — 500,00
2. Viðhald skipsins og
endurnýjun áhalda .... —
3. OI ía, tvistur o. fl. . —
4. Kolaeyöslan muudi
vei ða 6^/g smál. á dag, þeg-
ar skipið er á siglingu, og
ef talið er, að það só á
siglingu 20 daga á hverj-
um mánuði, yrði kolaeyðsl-
an á mánuði 130 smál., og
verður það, ef hver smál.
er reiknuð á kr. 30,00 . . —
4. Ýmisleg útgjöld (t.
d. aukavinna o. fl.) .... —
5. Vátrygging fyrir
hvern mánuð, 3/4°/0 af
200,000 kr..............—
7. Afgreiðsla og hafn-
argjöld um..............—
8. 5°/0 vextir af skip-
verðinu, 200,000 kr. ( =
10,000 kr.) á mánuði. . , —
Yrðu þá mánaðarútgjöld út-
geröarinnar alls........kr. 9413,00
Só nú gert ráð fyrir, að strandferð
um só haldið uppi álíka lengi og 1911
—12, eða í 6l/2 mánuð, yrðu útgjöld-
in við útgerðina fyrir sjálfar strand-
ferðirnar þannig kr. 61,186,66.
Só nú hins vegar litið á, hvers megi
aftur vænta í aðra höud, þá má líka
ráða það af reynslu undanfarinna ára.
Þannig má sjá af bréfi hr. Tuliniusar,
að tekjur af straudferðum »Austra«
urðu með þeim lága flutn
ingstaxta, sem þá gilti,
árið 1910.........kr. 19,330,00
— 1911..........— 25,310,00
— 1912 .........— 30,330,00
Þetta sýnir, að afnot skipanna er
stöðugt að aukast og tekjurnar vaxa
því með hverj 1 ári um 5—6000 kr.,
án þess að k .stnaðurinn aukist að nokkr-
um mun. Samkvæmt því'mætti búast
við, að tekjurnar hefðu með eldri taxt-
anum orðið 35,300 kr. árið 1913, en
með þeim hærri strandferða-
taxta, sem nú gildir hjá
hinu Sameinaða eimskipa-
f ó 1 a g i , mundu tekjuinar hafa orðið
um 50,000 kr.
Só nú gert ráð fyrir, að hinum nýja
taxta yrði haldið framvegis, ætti yfir-
lit yfir tekjur og útgjöld (miðað við
árið 1913) að geta orðið þannig :
1. Flutuingsgjöld fyrir farþega og
vörur, 50 þúsund krónur fyrir hvert
skip.................... 100,000 kr.
2. Styrkur úr landssj. . 60,000 —
Samtals 160,000 kr.
Þar frá dregst kostnaöur við útgerð
tveggja skipa í O1/^ mánuð, 61,186 kr.
fyrir hvort skip....... 122,372 kr.
Og ætti þá að verða tekju-
afgangur, sem næmi . . . 37,628 kr.
og væri það ríflega fyrir fyrningar-
gjaldi eða at'borgun á verði skipanna,
sem í 6^/g* mánuð mundi ekki nema
meiru en kr. 21,666,66, þótt gjaldiö
væri sett 10°/0 af verðinu.
En sé nú gert ráð fyrir, að útgerð
laudssjóðs byrjaði ekki fyr en 1916,
en framþróunin hin sama og árin
1910—1912, þannig, að tekjurnar ykj-
ust um 5000 kr. með hverju ári, þá
ætti sá tekjuauki að nema minst 15000
kr. fyrir hvert skip, eða 30,000 kr.
fyrir bæði skipin, og þó líklega enn
meiru, ef miðað er við hina nýju taxta.
Ef bygt væri á slíkum tekjuauka, ætti
tekjuafgangur útgerðarinnar af sjálfum
strandferðunum að geta orðiö fullar
67 þús. kr. En þó vert só að hafa
slíka framþróun í huga, þykir tæplega
mikið á henni byggjandi og varlegra
að miða að eins við yfirstandandi ár.
En eins er enn ógetið, sem mikla
þýðingu hefir fyrir tekjuáætlun strand-
skipanna, og það er, að þau hafa á
undanförnum árum lang mest siglt með
vöru, sem þau hafa tekið við úr milli
landaskipum og flutt áfram, án þess
aöþeimhaíi, að því er virð
ist, verið reiknuð nein borg
un fyrir. Hefði þeim verið reikn-
aður hæfilegur hluti af farmgjaldinu
fyrir að flytja þessar vörur áfram,
þá mundi tekjuupphæð þeirra hafa
vaxið að stórum mun; en hve miklu
þetta mundi hafa numið, er tæplega
unt að gera neina áætlun um. Ef nú
landssjóðsútgerð kæmist á, mundu
strandskipin ekki annast slíka vöru
flutninga úr millilandaskipunum nema
fyrir einhverja sórstaka borgun, og
mundi það auka tekjur þeirra um eigi
all litla upphæð.
Þann tíma ársins, sem skipin væru
ekki notuð til strandferða, mundi mega
hafa þau í siglingum, sem gæfu enn
meiri arð. Þannig lægi t. d. vel fyrir
slíkum skipum, þegar að strandferðum
loknum, að sigla með íiskfarma til
Suðurlanda, sem hátt farmgjald er fyrir
goldið.
Að öllu þessu athuguðu urðu allir
nefndarmenn beggja deilda sammála um
það að ráða til, að stjórninni só veitt
heimild til að kaupa tvö strandferða
skip af líkri gerð og strandferðaskipin
»Austri« og »Vestri«, sem hór voru í
fórum síðastliðið ar og halda þeim út
á kostnað landssjóðs. Slík skip mundi
nú mega fá fyrir 200,000 kr. hvort,
en til þess að stjórnin lendi ekki í nein
um vandræðum, ef skipin kynnu að
verða ofurlítið dýrari, raða nefudirnar
til að heimila stjórninni að taka ait að
450,000 kr. lán, svo að líka væri eitt
hvað upp a að hlaupa fyrir affóllum
við lántökuua, sem gera má ráð fyrir
að ekki yrði hjá komist, eftir því sem
markaðshorfur eru nú fyrir peninga.
Skyldi það reytiast ókleift fyrir stjórn
ina að veita landssjóði sh'kt lán er-
lendis nteð þolanlegum kjörum, álíta
nefndirnar, að fyrirtækið þyrfti samt
ekki að stranda, ef stjórninni væri gef
in heimild til að veðsetja skipin og fá
lán út á þau, sem algengt kvað vera
að nemi 50—60°/0 af verði skipsins.
Næmi nú verð skipanna 400 þús. kr,
og fengjust 60°/0 af vetði þeirra út á
þau, mundi það nema 240,000 kr. og
yrðu þá ekki eftir neraa 160,000 kt\,
sem líklegt þykir að fá mætti í bönk
um hór innanlands, að minsta kosti í
bili, unz um hægðist á peningamark-
aðinum erlettdis.
Þar sem nefndirnar álitu, að ekki
ætti að grípa til landsjóðsútgerðar fyr
en útsóð væri um, að samningar um
strandferðir við »Eimskipafólag Islands«
gætu á komist í bráð, en þess ntáske
ekki allskamt að bíða að fullnaðarsvör
gætu fyrir legið frá fólaginu, vildu
nefndirnar ekki einskorða, að útgerð
landssjóðs skyldi byrja fyr en í apríl
1916, með því að stjórniu gæti þurft
á ríflegum fresti að halda til þess að
útvega eða láta smíða skip, en gæti
ekki gert verulegar ráðstafanir til þess,
fyr en upp úr samningum við »Eim-
skipafólag íslands« væri slitnað. Hins
vegar ætti stjórnin að hafa fulla heirn
ild til að láta útgerð landssjóðs byrja
fyr, ef kringumstæðurnar skyldu mæla
með því.
En yrði útgerð landssjóðs ekki látin
byrja fyr en 1916, nó heldur strand-
ferðir »Eimskipafólags íslands«, þótt
samningar tækjust við það, þá er ljóst,
að gera þyrfti einhverjar ráðstafanir til
bráðabirgða. Hafa nefndirnar nánast
hugsað sór að þær yrðu þannig vaxn-
ar, að til strandferða yrði veitt viðlika
upphæð og að undanförnu í fjárlögun-
um, og stjórninni svo falið anuaðhvort
að semja um strandferðirnar við eitt-
hvert útlent félag, eða þá að taka skip
á leigu til þeirra og gera þau út á
kostnað landssjóðs, og ætti þá heimild
fyrir hana til þess að vera í fjárlög-
um.
Rekstursfó til landssjóðsútgerðar, á
hverjum tíma sem væri, muudi verða
að veita,í fjárlögunu"i og geyma nefnd-
irnar sér rétt til að koma fiam með
tillögu viðvíkjandi því undir umræðum
um fjárlögin, ef það skyldi verða ofan
á í þinginu, að láta landssjóðsútgerð
byrja fyr en 1916. En byrji hún ekkl
fyr en þá, er nægur tími til að sjá
fyrir rekstursfé á þinginu 1915.
Að því er snertir stjórn á útgerð
laudssjóðs, álíta nefndiruar, að ekki
væri nauðsynlegt að stofna neitt em-
bætti eða sérstaka stöðu í því skyni,
heldur mundi mega fela afgreiðslu skip-
anna og reikningsbald annaðhvort fram-
kvæmdarstjórn »Eimskipafól. íslands«,
sem þegar hefir boðið fram aðstoð
sína, eða þá einhverjum öðrum vön-
um og áreiðanlegum afgreiðslumanni,
sem fæst eða fengist hefir við afgreiðslu
eimskipa.
Samkvæmt framanskráðu leyfum vór
oss að koma frarn með sórstakt frum-
varp til laga um strandferðir, er veitr
stjórninni heimild til að gera allar þær
ráðstafanir. sem nauðsynlegar eru til
að koma hugsunum nefndanna í fram-
kvæmd. Var þaö álit nefndanna, að
með tveimur strandskipum af líkri gerð
og skipin »Austri« og »Vestri«, og
með svipuðu fyrirkomulagi á ferðunum
og haft var árin 1911 og 1912, mundi
mega fullnægja öllum sanngjörnum
kröfum til strandferða umhverfis land
alt — að suðurströnd landsins einni
undanskildri.
En að koma nú þegar fram með
nokkrar tillögur um auknar strand-
ferðir fyrir suðurströndina, álitu nefnd-
irnar ekki gerlegt, þar sem fyrir þing-
inu liggja tvö stórmál, um járnbraut
og um höfn í Vestmannaeyjum, sem
geta haft mikil áhrif á úrlausn þeirr-
ar spurningar, hvernig samgöngubót-
um verði þar bezt fyrir komið. Nefnd-
in geymir sér því rótt til að að athuga
bæði þá spurningu og um fyrirkomu-
lag á ferðum flóabáta, og gerð þeirra
ásamt sambatidi þeirra við straudskip
og millilandaskip. Væri mikil nauð-
syn á að setja allar þessar ferðir í eitt
samanhangandi kerfi, þar sem einn lið-
urinu tæki við af öðrum. En til þess
eru lítil líkindi að nefndunum vinnist
tími, enda slíkt verk fremur stjórnar-
innar en þingnefnda.