Ísafold - 30.08.1913, Blaðsíða 2

272
I SAFOLD
hann skuli fá starffö ef hann sæki. En
eigi allir atkvæðisbærir borgarar aS
kjósa borgarstjórann, þá getur hæglega
farið svo, að margur góður maður vilji
ekki gefa kost á sór, sem þó kynni að
hafa fengist, ef bæjarstjórn hefði boðið
honum stöðuna.
Þá er og þess að gæta, að þegar
miklar stjórnmáladeilur eru uppi, má
telja víst, ef almenningur k/s, að bar-
ist verði um borgarstjórakosningu rótt
eins og þingmannakosningu, og getur
þá vel farið svo, að bezta borgarstjóra-
efnið nái ekki kosningu.
í bæjaistjórn er þessi hætta minni,
af því að bæjarfulltrúarnir eru ekki
kosnir allir í einu, heldur Y3 í senn,
annað hvort ár, enda eru þar jafnan
þeir menn einir, sem gæta betur gerða
sinna og finna hver um sig meir til
ábyrgðar á atkvæði sínu, en kjósenda-
fjöldinn ef æsing hleypur í kosningar.
Og loks viljum vór vekja athygli á
því, að það varðar miklu fyrir alla
þjóðina, hvernig sérmálum höfuðstað-
arins er stjórnað. í Reykjavík búa
allir yfirembættismenn landsins; þar
eru allir helztu skólarnir, en í þá skóla
sækir ungt fólk hvaöanæfa af landinu
og hefir hór vetursetu; útgjöld lands-
sjóðs í allar þessar þarfir eru um 400
þús. kr. á ári. Fari nú fjárhagsmál
Reykjavíkur í óreiðu, svo að allar álög-
ur á bæjarbúa verði mjög þungar og
mjög kostnaðarsamt að lifa í bænum,
þá er augljóst, að það bitnar á allri
þjóðinni; þeim mun meir verður þá að
auka laun allra starfsmanna þjóðarinn-
ar sem hér búa, og þeim mun kostnað-
arsamara verður skólanám hór fyrir
æskulyðinn.
Af öllum þessum ástæðum verðum
vér að álíta, að það só óráðlegt að gera
að svo stöddu þá breytingu á skipun
borgarstjóra, sem frumv. fer fram á,
og sjáum oss ekki annað fært, en leggja
til, að frumv. verði felt.
Hagstofan. Neðrideild hefir
haft það frumvarp til íhugunar.
Nefndin leggur til að veittar séu
3000 kr. til hagstofustjóra og 2500
kr. til aðstoðarmanns. Þetta er búið
að samþykkja við 3. umr. í Ndeild
með öllum atkv. gegn 3 (E. J., B.
Sv., G. Eggerz). Fær það þvi von-
andi að standa.
Stjórnarskráin hefir fengið
svo margar brt. að fresta varð 3.
umræðu hennar frá föstudegi (í gær)
til mánudags.
, . — ------------
ReykjaYíknr-annáll.
Aðkomumenn: Guðm. Guðmunds-
son héraðsl. í Stykkishólmi.
Aflabrðgð. Botnvörpungar eru nú
komnir aftur á suðurmiðin frá síldveið-
um nyrðra. Bragi og Apríl búnir að
vera viku við veiðar og aflaö vel að
sagt er. Skúli fógeti þegar farinn með
2. farminn sinn til sölu í Englandi og
fekk fyrir eitthvað á 8. þús. kr.
Dánir. Guðrún Þorsteinsdóttir ekkja,
fráSnotruí Austur-Landeyjum, (77 ára)
Dó á Kleppi, 21. ágúst.
Ástríður Eyólfsdóttir í Bræðraborg,
(87 ára). Dó 28. ágúst.
Jarðarför Stgr. Thorsteinsson fer
fram í dag. Húskveðju flytur síra
Haraldur Níelsson prófessor, og í kirkj-
unui talar Jóh. Þorkelsson.
Messað í fríkirkjunni á morgun kl.
6 (ekki kl. 12).
í dómkirkjunni kl. 12 (sr. Jóh. Þork.)
Söngskemtun, óefað verulega góðri,
eiga bæjarbúar von á annað kvöld kl.
9 í Bárubúð. Það er Eggert Stefáns-
son (múrara), sem lætur þá til sín
heyra, en honum hefir verið hælt mjög
af kennurum hans.
Grænlandsleiðangur
Kochs höfuðsmanns.
Koch höfuðsmaður hefir náð því
marki er hann setti sér áður en hann
lagöi í Grænlandsför sína í fyrra: að
komast þvert yfir Grænlandsóbygðir,
frá Danmerkurhöfn til Upernivíkur.
Koch er fjórði maðurinn sem stofn-
að hefir til ferðalags yfir Grænlands-
óbygöir. Fyrstur leysti Friðþjófur
Nansen þá þraut árið 1888, en hann
fór nokkru sunnar, á 65. stigi norður-
breiddar i stað þess, að Koch fór á 77.
stigi, þ. e. 150 mílum norðan við heim-
skautsbaug. Næstur varð Peary, norð
urskautsfinnandinn, árin 1891—92 og
1893—95. Hann fór aftur miklu norð-
á 78—81 stigi. Þriðji landkönnuður
á þessum slóðum var dr. Quervain
hinn svissneski, í fyrra, og fór hann á
70. stigi eða talsvert sunnar. En nú
hefir Koch farið yfir óbygðirnar þar
sem þær eru breiöastar og brotist að
markinu gegnum margai þrautir og
miklar.
Þeir voru 4 í þessu ferðalagi: Koch
höfuðsmaður, foringi fararinnar. A.
Wegener prófessor frá Marburg 1 Þ/zka-
landi, Yigfús Sigurðsson og Dani einn
Larsen að nafni. í öndverðu ætlaði
dansklir maður, Lundager cand. phil.
að slást í förina, en hvarf frá því ráði,
er hann hafði reynt jökulferðir hér á
landi í fyrra vor.
Fyrirhugaður fylgdarmaður Kochs 1
stað Vigfúsar, var Siguröur Símonarson
hóðan úr bæ, alkunnur dugnaðar ferða-
maður, en hann hætti við af alveg sór-
stökum ástæðum.
ÁSur eri lagt var upp í Grænlands-
förina fóru þeir fólagar frá Akureyri
suður á Vatnajökul til þess að reyna
íslenzku hestana á jöklum, sem ætlaðir
voru / leiðang'urinn. Létu þeir vel
yfir þeirri reynslu.
í öndverðum júlí hóldu þeir norður
til Grænlands og voru settir þar á
land þ. 24. júlí. Þeir höfðu þá með
sór 16 íslenzka hesta, en þegar á land
kom struku 13 þeirra. Þrjá af þeim
mistu þeir alveg, en 10 tókst að ná
aftur. Þann 1. september lögðu þeir
af stað frá Kap Stopá austurströnd
Grænlands. En þá var kominn lagís
og urðu þeir að bíða þess 3 vikur, að
ísinn yrði heldur. Þá vildi það óhapp
til, að dr. Wegener slasaðist, rifbeins-
brotnaði, en var þó orðinn frískur þeg-
ar lagt var á stað undir miðjan októ-
ber til vetursetu. Vetrarsetu urðu þeir
að hafa úti á ísnum, með því að eigi
náðu þeir landi á Lovísulandi, svo sem
ráðgert hafði verið. Þar voru 11 hest-
ar slegnir af og ketið af þeim haft til
þess að fóðra hina 5 sem eftir voru.
Þegar leið á októbermánuð var haldið
til lands, en þá henti það slys sjálfan
foringjann, að hann féll niður í 12
stikna djúpa gjá og fótbrotnaöi. Var
hann við rúmið fulla 3 mánuði, og
varð eigi haldið áfram fyr en í marz-
mánuöi.
Aðalferðalagið yfir jökulinn hófst þ.
20. apríl í vor. í förinni voru 5 sleð-
ar og sinn hesturinn fyrir hvorum.
Fram undan 1200 rasta ferðalag þ. e.
eins og 12 sinnum austur að Geysi.
En vegurinn var ófær, nær sífeldar
jökulsprungur. Hestarnir urðu snjó-
blindir og slæptir þegar í byrjun og
varð enn að slátra 3, svo að að eins
2 urðu eftir. Þá þjáðust og sjálfir
ferðamennirnir af sólarhitanum á dag-
inn og þetta 30 stiga frosti á nóttum.
Sveið hörundið af andlitum þeirra,
svo að opin sár urðu undan.
Af hestunum lótu þeir mjög vel.
Dugðu þeir fram til hins síðasta. Það
kom þó, að fóðurskortur neyddi þáfó-
laga til að slátra öllum hestunum,
nema einum — þeim er þeim þótti
vænst um. En hann varð og áður en
lauk að fara veg allrar veraldar —
einum 100 röstum frá (markinu, þeg-
ar hann var búinn aö fara 1100 rastir.
Þá urðu fyrir þeim torfærur, sem eigi
var nokkur leið að koma klárnum yfir
Lampar.
•
Ballance- hengi- borð- gang- vegg-
og náttlampar. Amplar, luktir, lampa-
brennarar, kúplar, glös, oliugeymar,
reykhettur og glasaþurkur er alt aS
vanda lang-ódýrast í
verzl. B. H. Bjarnason.
og því eigi annað að gera en slá hann
af — svo sárt sem það var.
En nú tók að þrengja að þeim fó-
lögum og síðu8tu 35 klst. höföu þeir
ekkert að eta. En þá vildi þeim það
til happs að geta náð í bát, sem í sat
presturinn Chemmitz og var á ferð til
að ferma börn. Þetta var þ. 15. júlí,
en þá voru þeir búnir að slátra síð-
asta hundinum í þeirri veru að leggja
sór hann til juunns. En áður en til
þess kæmi fengu þeir betri fæðu.
Vísindaárangur fararinnar er talinn
mikill frá jarðfræðis, landíræðis, og
þjóðfræðishlið.
Verður ef til vill síðar tækifæri til
þess að minnast á það.
Skáldlaunin
Þeir Einar Hjörleiýsson, Guðmund-
ur Maqnússon og Þorsíeinn Erlinqsson
hafa sent Fjárlaganefnd efri deildar
eftirfarandi pistil út af meðferð neðri
deildar á skáldlaununum:
Háttvirtu herrarl
Svo sem yður er kunnugt, hefir
neðri deild Alþingis breytt rithöf-
undastyrk þeim, sem við höfum nú
haft um nokkur ár úr landsjóði, þann-
ig, að hann veitist að eins fyrra ár
næsta fjárhagstímabils og verði 2000
krónur. Augnamiðið það tvent, að
færa styrk hvers okkar niður um 400
kr. á næstu tveim árum, og að gera
okkur skiljanlegt, að við megum ekki
búast við að fá lastan, árlegan styrk
eftirleiðis.
Þessi ráðstöfun, sem neðri deild
hefir nú stofnað til, kemur okkur
óvart. Við höfum búist við að halda
þeim styrk, sem við höfum fengið.
Við höfum sannast að segja jremur
búist við því, að styrkurinn yrði auk-
inn, en að úr honum yrði dregið eða
við sviftir honum, ef okkur auðnað-
ist að láta við og við frá okkur fara
rit, sem hefðu verulegt bókmenta-
legt gildi, —: að hann yrði aukinn
í því skyni, að við gætum varið að
sem mestu leyti óskertum kröftum
okkar til þeirra greina bókmentanna,
sem við höfum hver um sig nokk-
ura hæfileika til þess að fást við.
Að undanförnu hefir styrkurinn ver-
ið svo lítill, að ekki hefir komið til
nokkura mála, að við gætum, ásamt
þeim, sem við eigum fyrir að sjá,
lifað af honum og þeim litlu ritlaun-
um, sem bóksölum hér er unt að
greiða fyrir slíkar bækur.
Eftir þeirri von, að styrkurinn yrði
að mintsa kosti ekki rýrður, höfum
við hagað okkur. Við höfum allir
hafnað fastri atvinnu, sem okkur hefir
boðist, sumum hvað eftir annað, at-
vinnu, sem hefði verið, að minsta
kosti að því er suma okkar áhrærir,
að mun arðvænlegri en það er að
fást við samning skáldrita með þeim
styrk, sem við höfum til þess. Og
tveir okkar hafa reist sér hús ogtek-
ist á hendur fjárhagslegar skuldbind-
ingar, sem ekkert vit hefði verið í,
ef búist hefði verið við tilfinnanlegri
tekjurýrnun.
Á hverju höfum við þá reist þessa
von ?
Við höfum orðið þess varir, að
þjóðin hefir yfirleitt tekið ritum okk-
ar vel. Við gátum því ekki hugsað
okkur, að mönnum væri alvara með
að svifta okkur færi á að halda rit-
störfum okkar áfram.
Okkur hefir virzt það kenna nokk-
uð mikils harðræðis og ósanngirni í
okkar garð, ef gera ætti framtíð okk-
ar og starfsemi að leiksoppi i hönd-
um fjárveitingarvaldsins. Það harð-
ræði og þá ósanngirni höfum við
alls ekki getað ætlað Alþingi.
Og loks er okkur ókunnugt um,
að nokkurt löggjafarþing, sem á ann-
að borð hefir veitt sams konar rit-
höfundastyrk eins og við höfum haft,
hafi tekið hann aftur né rýrt hann.
Við höfuiu ekki getað hugsað okkur,
að Alþingi íslendinga mundi verða
fyrst til þess af öllum þingum að
taka upp siika aðferð, þar sem það
líka er á allra vitorði, að islenzkir
rithöfundar mega síður við henni en
rithöfundar nokkurar annarar bók-
mentaþjóðar.
Við teljum það allsendis óþarft að
fjölyrða við yður um þá fjárhags-
örðugleika, sem þeir menn eiga að
sjáif sögðu við að berjast, sem gera
islenzkt bókmentastarf að aðalstarfi
sinu. En á aðra tegund örðugleika
leyfum við okkur að benda. Við lít-
um svo á, sem hlutverk íslenzkra
skálda sé ekki eingöngu það að leggja
þjóðinni til skáldrit, heldur og jafn-
framt að koma íslenzkum hugsunum
út til annara þjóða og færa þeim
sanninn um, að þrátt fyrir það, hve
örlítil þjóð vér erum, fái þrifist hér
verulegt bókmentalíf. Á þessu eru
afarmiklir örðugleikar. Ekki eingöngu
vegna þess, hve tiltölulega fáir skilja
tungu vora, heldur líka vegna þess,
að íslenzkir rithöfundar eru svo ein-
angraðir hér úti á íslandi, að þeir
eiga þess nærri því engan kost, að
komast i kynni við þá menn og leita
aðstoðar þeirra, bæði rithöfunda og
bókaútgefenda úti um heiminn, sem
líklegir kynnu að vera til þess að
verða íslandi að liði í þessu efni.
Samt hefir á síðustu árum orðið von-
um framar ágengt i þessu efni, bæði
á Þýzkalandi og í Danmörk. Rit
tveggja okkar hafa komist svo vel
áfram þar, að við getum ekki talið
það einskisvertj fyrir bókmenta orðs-
tír íslands, ef þar mætti framhald
á verða.
Auðvitað er það ekki okkar verk
að dæma um það bókmentagildi, sem
bækur okkar kunna að hafa. Og
ekki eflir það sjálfsmetnaðinn eða á-
nægjuna við að brjótast fram úr örð-
ugleikunum að þiggja styrk af land-
sjóði, ef við fáum að vita, að þjóð
og þing áliti okkur ekki slíks styrks
maklega. En með allan þann sæg
fyrir augum af lofsamlegum dómum
um rit allra okkar, sem birtir hafa
verið, bæði hér á landi og erlendis,
getum við enn ekki áttað okkur á
því, að þjóð eða þing geti hafa stað-
ráðið að hnekkja bókmenta-starfi okk-
ar. Við lítum enn svo á, sem breyt-
ing neðri deildar hafi verið gerð af
því að meiri hlutinn þar hafi ekki
fyllilega athugað málið. Okkur er
sennilega eins ljóst eins og flestum
cðrum, að ritum okkar er áfátt. Við
vitum það áreiðanlega betur en nokk-
urir aðrir, að okkur hefir enn minst
auðnast að segja af því, sem um
hugann hefir farið — minst af því,
sem við þráum að geta fært í þann
búning, sem þjóð okkar geti fremur
en hitt orðið til einhverrar ánægju
og sæmdar. En samt er það sann-
færing okkar, að þrátt fyrir það, að
ekki hefir enn orðið lengra né hærra
komist, kunni sá tími að koma, að
það orki nokkurs tvímælis, ef alþingi
K. F. U. M.
og
K. F. U. K.
Skemtiferð til Bessastaða á morgun.
Fótgöngufólk leggur af stað kl. 9
árd. stundvíslega frá Skólavörðuuni.
Væringjar mæti í skrúða stund-
víslega kl. 872 heima.
Allir (hjólandi, akandi o. s. frv.)
verði komnir að túngarði Bessastaða
kl. IIV2.
Sumargjöfin, æfing í kvöld
kl. 9 stundvíslega. Áríðandi að allir
mæti.
íslendinga tekur sér fyrir hendur
að vísa okkur út úr íslenzkum bók-
mentum.
Og verði það að málalyktum um
rithöfundastyrk okkar, sem samþykt
hefir nú verið í neðri deild, þá get-
um við ekki litið annan veg á mál-
ið. Atferlið við okkur yrði þá svo
einstætt, svo gagnólíkt því, sem ann-
ars gerist með siðuðum þjóðum í
slíkum efnum, að við gætum ekki
hugsað okkur það í frammi haft í
öðru skyni en því, að sýna okkur,
að þinginu þyki æskilegt, að við hætt-
um bókagerð. Og þá bendingumund-
um við líka neyðast til að taka til
greina. Með minni og ótryggari
styrk en þeim, sem við höfum haft,
væri okkur einskis annars kostur, svo
framarlega sem ekki komi alveg ó-
væntur stuðningur úr einhverri ann-
ari átt, en að reyna að leita okkur
einhverrar fastrar atvinnu, hér á landi
eða erlendis, og hætta, að mestu eða
öllu, eftir því sem staða okkar yrði,
að hugsa um að semja bækur. Fýsi-
legt væri það ekki, að neyðast til að
rífa með þeim hætti upp sínar and-
legu rætur, sízt fyrir þá af okkur,
sem komnir eru töluvert á sextugs-
aldur. En við því yrði ekki gert.
Það eru því innileg og virðingar-
fylst tilmæli okkar til yðar, háttvirtu
herrar, að þér beitið yðar mikilsverðu
áhrifum í þinginu til þess að við
verðum ekki sviftir neinu af þeim
rithöfundastyrk, sem við höfum haft,
né heldurverði hann gerður ótryggari.
Látinu.
27. þ. m. andaðist óðalsbóndinn
Guðmundur Siqurbjartsson að heimili
sínu Þorkelshóli í' Víðidal í Húna-
vatnssýslu. Hans mun nánara getið
hér í blaðinu síðar.
Leiðrétting. í Isafold, 67. tölubl.
23. þ. m. var skýrt frá, að samþykt
hefði verið á alþingi sú breyting á
stjórnarskránni, að þeir, »sem eigi
gjalda til þjóðkirkjunnar, skuli gjalda
jafnmikið fé til háskóla íslands eðæ
einhvers styrktarsjóðs við þann
skólac.
Til þess að taka fyrir misskilning,
sem orðið hefir vart við, tekur ísa-
fold það fram, að þetta ákvæði snertir
einungis þá menn, utan þjóðkirkj-
unnar, sem ekki eru í neinum lög-
skipuðum söfnuði.
Kennari á ísafirði
við barnaskólann þar er nýskipað-
ur Baldur Sveinsson cand.
Skip brennur.
Nýlega kviknaði í skipi (mótor-kútter),
sem Brillouinkonsúll átti og Ágúst
heitir, fyrir utan Ólafsvík. Varð eigi
við eldinn ráðið, en skipsmenn björg-
uðust með naumindum.