Ísafold - 18.10.1913, Side 2

328
I SAFOLD
Afmæli norska Stúdentafélagsins.
Hátíðabrigði mikil hafa orðið i
Kristjaniu í tilefni af aldarafmæli
norska Stiidentafélagsins. Stóð há-
tiðahaldið dagana þrjá, i. — 3. okt.,
og hófst með skrúðgöngu afar fjöl-
mennri um allar helztu götur bæjar-
ins. Komu menn satnan í háskól-
aoum á hádegi og geta menn bezt
gert sér grein fyrir hve margt manna
þar var saman komið, er þeir heyra,
að ekki færri en 4000 háskólagengn-
ir menn tóku þátt í skrúðgöngunni,
eldri sem yngri. Komu flestir þeirra
með skúfhúfuna á höfði og segja
norsk blöð, áð blær allur' við þessi
hátiðabrigði hafi verið likastur þvi,
sem venjulegt er í samsætum þeim
og gleðskap, sem ungir nýbakaðir
nemendur hafa með sér á haustin,
þegar þeir fyrsta skifti mæta til náms
i háskólanum. Slík gleði hafði skin-
ið úr hverju andliti. Gamlir og ráð-
settir borgarar höfðu verið sem ung-
ir nemendur, og ungu nemendurnir
sem væru þeir ennþá yngri. Annars
var dagurinn mest notaður til að
safna fé á strætum úti i sjóð há-
skólans, og hafði safnast 60.000 kr.
Voru allar opinberar byggingar, söfn
og annað, opnaðar fyrir fólk, sem
áður hafði keypt aðgöngumiða fyrir
1 kr. M. a. var vinnuherbergi Ib-
sens, sem enn stendur ósnert frá
því hann dó, troðfult allan daginn.
Um kvöldið var viðtökuhátíð fyrir
útlenda gesti stúdentafélagsins — 11
alls — og var þar mikið um ræðu-
höld og gleðskap. Morgenstierna
sendiherra hélt þar ræðu fyrir landa
vorum, Matth. Þórðarsyni. Gat hann
þess, að enqin pjóð stœði Norðmönn-
um neer en Islendinqar. Hafði Matt-
hías svarað í skörulegri ræðu, en
innihalds hennar er ekki enn getið
í norskum blöðum. — Aðalræðu á
aðalhátíðinni, í hátíðasal háskólans,
hélt sendiherra Norðmanna i Dan-
mörku, prófessor Hagerup, og var
gerður að henni hinn bezti rómur.
Hákon konungur og drotning hans
voru viðstödd og margt annað stór-
menna. Segja norsk blöð, að yfir-
leitt hafi ekki verið jafnmikið um
dýrð og jafnalmenn þátttaka í há-
tíðarhöldum i Kristjaníu, síðan Há-
kon fyrst kom til bæjarins sem kjör-
inn konungur Norðmanna, nema ef
vera kynni nú í sumar, þegar »Krist-
ianiafjord« — fyrsta Ameríkuskip
Norðmanna — fyrsta sinni lét segl-
festuna falla á höfninni i Osló.
logi yfir akur — jafnt fyrir þau
undra fyrirbrigði, er henni íylgdu,
sem fyrir sakir þess mikla hneykslis,
sem hún vakti. Er koöiið nýtt fár,
miðaldafár, eða ný galdraöld ? spurðu
menn — og hafa spurt alt til þessa.
»Er eg þá hundur!« sagði Golíat
forðum við Davið, »að þú, snáðinn,
ræðst í móti mér með stafprik og
slöngu?* »Erum við hundar?«
hrópar margur Golíatinn enn í dag,
»eigum við að fara að trúa þvi, að
borðjístur beri okkur véfréttir?« En
gefum nú samt sem áður orðið hin-
um stolta og stórvitra forseta hins
Brezka vísindaþings og heyrum hvað
hann segir um þetta undarlega mál-
efni — eftir að hafa viðurkent ábyrgð
sína, sem forseta slíkrar stefnu.
Efni ræðu hans er minst um dul-
ræna hluti, heldur er fyrirsögn
»stóru ræðunnar* (sem svo er köll-
uð) Continuity, það er vísindaorð,
sem þýðir samhenqi til heildar, líkt
hugtak eins og monismi; vill hann
sýna með fullri einurð og hrein-
skilni hvar enn séu bláþræðir eða
Islenzkur iðnaður sækir sig.
Vélskipið Hera.
í gær hljóp af stokkunum mynd-
arlegt íslenzkt vélskip, sem verið hefir
í smíðum inni í Völundarverksmiðju
síðustu 7 mánuðina.
Skip þetta heitir Hera, og er eign
Garðars Gíslasonar. Yfirumsjón með
verkinu hefir Ellingsen slippstjóri haft,
en Magnús Guðmundsson trésmiður
hefir verið yfirsmiður.
Skip þetta er 19 smálestir (nettó),
52,6 fet á lengd, 12,4 fet á breidd
með 38 hesta vél og á aðgetafarið
7—8 mílur á vöku. Það er súð-
byrt (kravelbygett) og með »kúttara«-
lagi. Útviðir allir 2 þumlunga þykk
fura. í því er farrými fyrir farþega aftur
á með 2 rúmum og sætum fyrir alt
að 10 manns. Stjórnklefi er þar
fyrir framan, þá vélrúm, lest og loks
skipverjaklefi fremst. Alt er skipið
hið vandaðasta á að líta og smekk-
legasta að frágangi, og svo traustlega
frá því gengið sem þarf, til þess að
koma þvi í 1. flokk í ábyrgðarfélag-
inu Veritas.
Eigi vitum vér gerla til hvers
Garðar kaupm. ætlar að nota það,
en hæft er það vel til mann- og
vöruflutninga inni á flóum og fjörð-
um.
Þessi skipssmiði er m. a. mikill og
góður vottur um framtakssemi þá,
sem nú er að vakna í öllum fram-
kvæmdum hjá oss. Hún sýnir það,
að íslenzkur iðnaður er altaf að sækja
sig og leggja undir sig ný og stærri
óðul.
Ef þetta skip reynist vel, og engin
ástæða er til að efa það — þá er
með því fengin reynsla um það, að
óþarfi er lengur að sækja vélbátá út
fyrir landsteinana. Vér erum fylli-
lega færir um að gjöra þá sjálfir.
Aukin atvinna, peningarnir kyrrir
í landinu I
Það er lærdómurinn, sem þessar
og þvílíkar framkvæmdir kenna þjóð-
inni, og vel sé þeim, sem að því
styðja. r. í.
Skipið hleypur af stokkunum.
Hún var viðhafnarlítil athöfnin sú
er Hera hljóp af stokkunum innan
við Völundarvörina síðdegis í gær.
Hefði mátt búast við meira fjölmenni
bæjarfólks við jafn sjaldgæft tækifæri
sem þetta. Því að víst er um það, að
hversdagslegur atburður er það eigi,
að al-íslenzkt hafskip — því Hera er
fær í allan sjó — »taki sjóinn« fyrsta
jafnvel slit á þeim alsherjar þræði,
sem þekking vorra daga við þarf,
svo hún ekki sé í molum. Rekur
hann allar hinar helztu sérgreinir og
sýnir hvervetna að eitthvað veikt sé
fyrir, hversu bröstulega sem látið sé.
Og loks tekur hann fram hinar nýju
efasemdir og aðfinningar viðvíkjandi
hinni lofsungnu gáfu mannvitsins
(intellectualisme), en lítilsvirðing ann-
arra skynjanafæra. Avalt talar hann
og kveðst tala sem rétttrúaður vís-
indamaður, og í öruggri trú á sigur
visinda eins eða fremur í ókominni
tíð sem í liðinni — ef alt fer með
feldu, með frjálslyndi og festu. En
mörgu þarf hann við að vara, og
fyrst og síðast hinni dauðu rétttrúan,
afnt visinda sem kirkju. Ræðan er
skínandi gull frá upphafi til enda.
En þótt niðurlagið sé öllum auð-
skilið, er samt í meginmálinu all-
torvelt að þýða á vora ungu visinda-
tungu; leiði eg minn hest, sem vart
er vitrari en »der Kluge Hans« þjóð-
verjanna, frá að íslenzka heildina.
Samt vildi eg óska, að einhver vorra
sinni hér i Reykjavikurhöfn. Og
vist er það einnig, að hefði slikur
atburður átt fram að fara í útlönd-
um, hefðu áreiðanlega fleirum en
þessum fáu hræðum, sem þarna voru
staddar, þótt ómaksins verð ekki
lengri ganga en inn að Völundi. En
hitt er satt, að litið eða ekkert var
gert af hálfu þeirra manna, sem hér
áttu í hlut — eiganda, byggingar-
meistara og verkmanna — til þess
að skrýða athöfnina þeim hátiðarblæ,
sem við á, að fylgi hverju þvi spori
islenzks iðnaðar, sem veit i framfara-
áttina. Að undanskildum blá-hvíta
fánanum, sem dreginn var á stöng
í afturstafni skipsins, sáust engin
merki þess, að hlutaðeigendur litu á
athöfnina neinum hátíðaraugum. Og
þó er það afsakanlegra en með hina,
sem ekki fylgjast með og engu láta
sig skifta allar framfarir iðnaðar vors
og öll tilþrif innlendrar framtakssemi.
Skömmu fyrir kl. 5 tóku verka-
menn að losa böndin og leið ekki
á löngu áður skipið hægt og rólega
seig niður flísarnar. Það var engin
yngismær viðstöddtil að skeraá böndin
og brjóta kampavínsflösku á kjölnum
eins og siður er erlendis. Þar var
heldur ekkert kampavín til drykkjar
— og að eins örfáir sem hefðu vilj-
að drekka það. Verkamennirnir gerðu
alt einir, og ef til vill hafa þeir haft
glaðningu á eftir einir.
Meðal viðstaddra tókum vér eftir
Tryggva Gunnarssyni, verkfræðingun-
um Kirk og Þórarni Kristjánssyni,
Gísla ísleifssyni, Schou steinhöggv-
ara, Indriða Einarssyni skrifstofustjóra
og uppi við grjótgarð stóð Pétur
hirðmyndasmiður Brynjólfsson með
vélar sínar á heljarstórri þúfu — og
þar með var athöfnin gerð ódauðleg.
Alt gekk slysalaust, Hera leið mjúkt
og rólega niður flísarnar þar til hún
flaut og vaggaði sér síðan ljúft á
smáöldum kvöldandvarans,. eins og
fugl, sem hvílist eftir langt flug.
Pétur tók myndirnar, einn strákur
skaut smáskoti úr skammbyssu og
nokkrir menn hrópuðu húrra. En
uppi yfir Esjunni glotti máninn skær
og allur, og samgladdist sænum með
fegursta bátinn, sem hér hefir gerður
verið. Athöfnin var um garð gengin
og fólkið hvarf heim.
Gæfan og góða veðrið fylgi Heru
hvar sem hún fer 1
Garðar kaupmaður Gíslason, Elling-
sen slippstjóri og Magnús Guðmunds-
son yfirsmiður eiga allir sannþakkir
skilið fyrir þetta verk sitt, að hafa
sýnt okkur og sannað, að eigi gerist
þess þörf að sækja til annara landa
vélbáta, sem vel eru smiðaðir.
Vagabundus.
ungu prófessora eða doktora vildi
snara á gott alþýðumál þessari litlu
málsgrein úr ræðunni:
»— the proper work is to pursue
the laws oj ordinary physical Energy
into the intricacies oj colloidal electro-
sylis structures oj great chemical
complexity, and to study its behavionr
there«.
Nú kemur niðurlag ræðunnar, eins
og mér tekst að íslenzka það svo
almenningur skilji:
»Þegar um ólífræna hluti er að
ræða, er alt lögum eða nauðsyn
bundið. En hvar sem full meðvit-
und hefir kviknað, koma nýir kraft-
ar til sögunnar, og gáfur og girndir
hinna hugsandi parta lífkerfisins hafa
áhrif á heild þess. Þeim pörtum
er eigi stjórnað utan frá heldur inn-
an frá, og sá máttur, sem ræður,
er íbúandi á hverju augnabliki. Af
þessu stýrandi valdi erum vér partur
eða þáttur, að vísu litill, en þó eigi
þýðingarlaus. Að þróunar framför-
in sé virkileikur, það er afar-djúpsett
kenning, og viðleitni vor að efla og
Leikhúsið.
Kamilíufrúfn. Sjónleik-
nr f 5 þáttum eftir
Alexandre Dumas.
Þess hefir verið kostur ein 4 kvöld
undanfarið að sjá á leiksviðinu hér
hina heimsfrægu Kamilíufrú Alex.
Dumas. Aðalhlutverkið í þeim leik,
sjálf kamilíufrúin, er keppikefli flestra
leikkvenna heimsins. í sjálfan leik-
inn er eigi mikið spunnið, en vel er
leikið á viðkvæmni og kærleiks-
strengi, og því er eflaust að þakka
gengi leikritsins og hylli meðal al-
mennings.
Á leiksviðinu hér er leikritið tals-
vert stytt, aðal-áherzlan lögð á sam-
töl og samleik kamilíufrúarinnar og
elskhuga hennar, Armands Duval.
Þessi tvö aðalhutverk leika þau
frú Stejanía og Jens B. Waage, frú
Stefanía svo vel, að naumast hefir
hún annað betur gert. Þann kost
hefir leikur hennar m. a., að auðséð
er, að hvert einasta viðvik sem hún
gerir, hver einasta setning, sem hún
segir, er margíhugað af leikandanum
Fyrir bragðið verður leikur hennar
festumeiri og heilsteyptari en oftast
á maður annars að venjast. Festuna
virtist mér vanta í leik Jens Waage,
sem ella var á köflum einkargóður
og hvað helzt í 4. þætti, er hann
smánar kamilíufrúna í spilasalnnm.
Astarfuna-óþolinmæði Armands tókst
honum aftur miður að sýna.
Til kasta hinna annarra leikenda
kemur fremur lítið. Þeir eru að
eins rammi utan um þessar tvær
aðalpersónur.
Það sem mest skortir á við þessa
leiksýning, er eins og oft vill við
brenna — leiksviðsútbúnaður, og ef
svo mætti segja, andrúmslojtið, sem
leikurinn á að fara fram í. Frakk-
neskir auðkýfingar og skrautgjarnar
léttúðarsnótir, þetta er fólkið í leikn-
um. Fas þess og látæði, samræðu-
skvaldur og léttleika-gáski — af því
sást lítið á leiksviðinu.
En hvað sem því líður, er leikur
þeirra frú Stefaníu og Jens Waage
svo mikilsverður, að gróði er að þvi
að fara í leikhúsið.
Ego.
-----------------------
í guðfræðisdeild
háskólans eru nú 14 stúdentarr
innritaðir. Á þessu hausti hafa 8
nýir bæzt við. Virðist svo sem
ekki ætli að rætast spádómur Bjarrna
um að »nýja«-guðfræðin muni fæla
unga námsmenn fráguðfræðisnáminu.
menta mannfélagið er fyrir því rétt-
mæt, að vér erum partur kerfisins,
partur, sem orðið hefir vitandi vits,
partur, sem skynjar — í þoku a. m.
k. — hvað hann sé að hafast að og
að hvaða marki hann stefni. Fyrir-
ætlan og markmið eru því eigi heild-
inni óviðkomandi, úr því vér erum
einn partur hennar og erum þess
meðvitandi sjálfir.
Eitt af tvennu erum vér: ódauð-
legar verur eða eigi. Vera má að
vér vitum eigi neitt um ákvörðun
vora, en einhverja ákvörðun eigum
vér. Þeir, sem viðhafa neitanir, eru
eins líklegir til að hafa rangt fyrir
sér eins og hinir, sem viðhafa full-
yrðingar; neitanir eru í raun réttri
fullyrðingar framsettar á neikvæðan
hátt. Það er siður að horfa upp til
vísindamanna eins og kennifeðra,
fyrir því ber þeim að gæta þess vel,
að þeir enga leiði afvega. Vera má
að vísindin geti alls eigi sýnt og
sannað, hver sé ákvörðun mannsins,
en þá mega ~þau með engu móti
gera hana myrkari en hún er. Hlut-
Merkilegur fundur
enskra vísindamanna var baldinn í
Birmingham á Englandi í vísindafélag-
inu British Assosiation 10. f. m. og
næstu daga þar á eftir. Eftirtektar-
verðast alls þess, er á fundinum gerð-
ist, er talin aðalræSa sjálfs forsetans
(Sir Olivers Lodges). í henni gerði
hann þá yfirl/sing, að haun teldi fram-
hald lífsins eftir líkarhlegan dauða
sannað, og að unt væri vitsmunaver-
um úr ósýnilegum heimi að komast í
samband við oss, sem enn dveljumst í
jarðneskum líkama; megi og vænta
þess, að stnám saman geti mannkyniö
öðlast fullkomnari þekking á því lífi,
er tekur við hinu megin við »dauðans
hlið«, og hverjura skilyrðum samband-
ið við þann heim er háð.
Þessi yfirlýsing hefir vakið hina
mestu athygli, því að allir, sem skyn
bera á, vita, að slíkur maður hagar
orðum sfnum gætilega, er hann talar
úr einu aðal-öndvegi vísindanna. Það
er og eigi síður eftirtektarvert, að
biskupinn í Birmingham lýsir í ræðu
svo að segja blessun sinni yfir fundin-
um og fagnar ummælum forsetans.
Og með því að vænta má, að lesendum
ísafoldar þyki fróðlegt að frótta nánar
af þessu, ætlar Isafold að flytja ítarlegri
frásögn af þessu atriði fundarins og
viðtökunum, sem það fær á Englandi,
í dag birtist í blaðinu grein eftir síra
Matthías Joohumsson, þar sem megin-
kafli forsetaræðunnar er þýddur.
Lesendunum er kunnugt, að Björn
sálugi Jónsson unni þessu máli mjög
og lét ísafold flytja fréttir af því við
og við. Var það eitt af því, sem not-
að var til að spilla áliti hans í Dan-
mörku, en nú sjá menn hvílíka athyglí
það mál er farið að vekja um heim-
inn — utan Danmerkur. Og ef til
vill eiga íslendingar enn eftir að sjá,
að í því máli rétti B. J. sannleikanum
hjálparhönd.
Ánnars viröast jafnvel Danir ætla
að rumskast eitthvað við ummæli
brezka forsetans, þvi að sum blöð
þeirra geta þess nú, að ræða hans
hafi vakið mikla athygli um heim allan.
II. N.
Eimskipafélagið.
Einn stóreínamaðurinn í Húna-
vatnssýslu lagði fram til hlutakaupa
í Eimskipafélagið 25 — tuttugu og
fimm krónur —- eftir mikla erfiðis-
muni þó, af safnanda hálfu. Kunn-
ugur maður fullyrti við ísafold, að
þessi maður hefði, án þess að taka
minstu vitund nærri sér, getað lagt
10.000 kr.
Ef margir væru slíkir stórefna-
menn landsins, væri Eimskipafélagið
langt komið á leið — eða hitt þó
heldur 1
irnir eru eins og þeir eru gerðir,
hvort heldur vér skiljum þá eða eigi,
og verði oss að gerast of fljótráðir
til úrskurðar og höfum rangt fyrir
oss, þá mun framtíðin koma því upp
um oss — ef framtíðin þá virðir
oss þess, að gera sér það ómak.
Eg er einn þeirra, sem álit, að rann-
sóknaraðferðir vísindanna hafi eigi
eins takmarkað starfsvið, eins og
menn hafa ætlað; heldur, að það
megi drjúgum færa það út eða víkka
og að svæði sálfræðinnar megi gagn-
rýna og lögákveða sem aðra hluti.
Leyfi menn oss, hvað sem öðru líð-
ur, að reyna og prófa! Hasli menn
oss völl og láti oss svo í friði.
Lofum þeim, sem aðhyllast materiu-
tilgátuna, fyrir alla muni að komast
eins langt sem þeir geta komist;
en látum oss reyna hvað vér megn-
um að komast á sálrannsóknasvið-
inu. Sjáum síðan hverir sigra. Að-
ferðir vorar eru yfileitt hinar sömu,
en viðfangsefnin eru ólík. Enginn
skal áreita annan, þótt hann reyni.
Hvort það, sem kallað er intuition