Ísafold - 22.10.1913, Blaðsíða 1

Kemur út tvisvar
í viku. Verð árg.
4 kr., erlendis 5 kr.
eSa ljdollar; borg-
ist fyrir miðjan júlí
erleníis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
S AFO LD
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus við blaðið.
ísafoldarprentsmiðja.
Ritstjóri : Ólafur Björnsson.
Talsimi 48.
XXXX. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 22. okt. 1913.
84. tölublað
I. O. O P. ^510249.
Alþýoufél.bókasafn Templaras. 8 kl. 7—9-
Angnlækning ókeypia i Lækjarg. 2 mvd. ! -3
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 1 > 8
Bæjarfógotaskrifstofan opin v. d. 10—2 og > -7
Bæjargjaldkerinn Laufasv. B kl. 12—8 og i -7
Eyrna- nef- halslækn. ók. Austurstr.22 fatd i —8
íalandsbanki opinn 10—2*/i og 5'/»—7.
K.F.TJ.M. Lestrar-og skrifstofa 8árd.—10 Dd.
Alm. fundir fid. og sd. 8>/t slod.
Iiandakotskirkja. Guðsþj. 9 og 6 á liel^ m.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 11-2»/«, &\t—6>/t. Bankastj. (2-2
Landsbókasafn 12—8 og 5-8. Útlan 1-«
Landsbúnaðarfélagsskrifstofan opin fra 13 -2
Landsféhiröir 10—2 og 6—6.
Landsskialasafniö hvern virkan dag kl. 12 -2
•Landssiminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Austurstr. 22 þd. og fsd. 12 -1
líattúrugripasafnið opio l1/!—21/1 a sunnrjd.
Samabyrgo Islands 10—12 og 4—6/;
StjðrnarrAðsskrifstofurnar opnar 10—1 dagl.
Talsimi Beykjavikur Fósth.3 opinn daglaugt
(8—10) virka daga helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Austurstr. 22 þrd. 2—8
Vifilstaoahælio. Heimsóki.a.rtimi 12—1
f>jðomenjasafnio opio sd, þd. fmd. 12- 2.
Nýja Bló
sýnir í kvöld og næstu kvöld:
ölðinpdóttiri
Skáldsaga sunnan úr Tartaralöndum
í so atriðum.
Aukamynd:
l/fir París í íofískipi.
Bostanjoclo-Cigaretter
mesta úrval í bænum í
lóbaks- og sælgætisverzluninni
á Hótel Island.
Cigarettur og tóbak
frá
J. Bastos, Algérie,
er þekt um allan heim.
Einkasölu íyrir ísland á því
hefir
tóbaksverzlun
R. P. Leví.
KostakjörísaMdar
Gerist kaupendur
Isafoldar
í dag!
Isaf. kostar frá i. okt. til nýárs að eins
1 krónu.
Að auki geta nýir kaupendur valið
úr eldri árgöngum af sögusafni ísa-
foldar einhverja 2 árganga. í sögu-
safninu eru aðeins ágætar sögur á
vandaðasta máli. M. a. Vendetta
(662 bls.), Heljar greipar (280 bls.)
o. s. frv.
Nlinnhgarritiu
um Björn Jónsson, fyrra bindi með
mörgum myndum, er komið út og
fæst í bókaverzlunum.
Verð kr. 1.50.
Nýjar kosningar.
V.
Úr stefnuskránni.
Fjárhags- og atvinnumál.
(Fyrri kafli).
Það fer sjaldan vél að hafa æði
mörg járn í eldinum, hvað sem ver-
ið er við að fást. Þá jafnan hætt
við, að einstakir liðir heildarinnar
verði útundan, og enginn nógu vel
ræktur.
Vér höfum, íslendingar, orðið á
síðari árum að hafa of mörg járn í
eldinum — i stjórnmálum vorum.
Vér höfum orðið að hafa augun á
svo mörgum málum, orðið að líta
bæði inn á við og út á við — skifta,
ekki meiri kröftum en vér höfum á
að skipa, í of mörg horn.
Það eru fyrstu stefnuskráratriðin í
Avarpi Sjálfstæðismanna, að koma
frá tveim stórmdlum, sem mikla kraýta
haýa purjt, koma þeim frá, svo að
þau eigi tefji oss lengur frá þvi, sem
ríkara kallar að.
Vér viljum afgreiða stjórnarskrár-
mdlið á aukaþinginu 1914 með því
að samþykkja frumvarp siðasta þings
óbreytt, og vér virjum afgreiða sam-
bandsmdlið með því að leggja það á
hilluna fyrst um sinn, þ. e. allar
samningatilraunir við Dani.
Rök fyrir því, að þetta sé rétt,
hafa verið svo margsinnis íærð hér
í blaðinu, að eigi þarf orðum að því
að eyða að þessu sinni.
En vel er litandi á það fyrir alla
stjórnmálahneigða menn, hve stór-
mikið af tíma- og krafta-eyðslu spar-
ast með þvi að fara þannig að.
Þann tima og þá krafta er lífs-
nauðsyn að leiða í annan farveg,
beita þeim til að hrinda áfram inn-
anlands nauðsyniamálum, sem beðið
hafa alt of lengi þess, að vera leyst
úr álögum, — innanlandsmálum, sem
í eðli sínu eru bein undirstaða ejna-
sjdlýstœðis islenzku þjóðarinnar.
Er nú skynsamlegt, spyrjum' vér
kjósendur, að styðja til kosninga
næst þá, er halda vilja áfram samn-
ingasarginu við Dani, með feikna
tíma- og krafta-austri — eftir hina
aíarrýru svæntanlega fáanlegu« skil-
mála í vetur, — vilja bjástra í því
lítilsnýta sargi áfram, í trássi þó, við
mikinn hluta þjóðarinnar, vilja velta
á stað óþarfri úlfúð og illdeilum út
úr sambandsmálinu innanlands ?
Er nokkuð vit í því að fá þeim
mönnum löggjafarvaldið í hendur ?
Væri eigi skynsamlegra að styðja
þá, er fylgja vilja stefnuskrá Sjálf-
stæðismanna og sniia sér af alúð og
framkvæmda-einbeitni að innanlands-
málum, eins og Isafold fyrst allra
blaða hér á landi lagði til, er »grút-
urinn* sæli varð heyrinkunnur í vet-
ur ?
Þessarri spurningu þarf hver islenzk-
ur kjósandi að gera sér grein fyrir
með sjálfum sér.
Og geri kjósendur það óáreittir af
öllum, nema eigin skynsemi og sam-
vizku, efumst vér eigi um niðurstöð-
una.
Að snúa sér að fjdrhaqs- og at-
vinnumdlum landsins og leggja aðal-
dherzluna á þau, það er þriðja stefnu-
skráratriði Sjálfstæðismanna.
í samgöngumálum er stefnan svo
skýrt mörkuð, sem á verður kosið.
Hún er sú að koma bllum samgöng-
um i hendur Ishndinga sjdljra. Hún
er sú, að halda fram stefnunni, sem
hafin var með Eimskipafélagsstofn-
uninni i vetur og alþingi hið síðasta
aðhyltist.
Það verður að brýna það aftur og
aftur fyrir þjóðinni að linna eigi lát-
um í samgöngumálinu fyr en allar
samgöngur landsins eru komnar í
vorar eigtn hendur. En pað verður
aldrei, meðan svo og margir svo stór-
laxar i kaupmanna- og embættis-
mannastétt haga sér þannig, að þeir
láta sér eigi einu sinni nægja þá
óþjóðræknis-vanvirðu að leggja eigi
einn eyri sjálfir í Eimskipafélagið,
heldur bíta höfuðið af allri skömm
með þvi, svona d bakvið, í laumi —
því opinlerlega þora þeir það ekki —
að telja úr öðrum að gera það, reyna
að vekja tortrygni gagnvart félaginu
og spilla fyrir því á ýmsar lundir.
Þetta atferli, að læðast aftan að fram-
takssemitilþrifum og sjálfstæðisvið-
leitni þjóðarinnar, er hið skaðlegasta
illqresi á þjóðarakrinum, sem upp
verður að ræta með ölium ráðum.
Það er meinsemdarkýli óþjóðrækn-
innar og vantraustsins, sem skera
verður djúpt fyrir, til þess að þjóð-
líkaminn nái góðri heilsu.
Sú skurðlakninq er einn liðurinn í
því að gera sámgöngurnar innlendar.
Um allar framkvæmdir í þvi efni
skipa Sjálfstæðismenn sér hiklaust
og ódeigir.
Það er skylt að játa í þessu sam-
bandi, að Eimskipafélagsmálió hefir
ekkert flokksmál verið í sjálfu sér,
heldur verið að því unnið af mönn-
um úr öllum flokkum.
En hinu verður ekki heldur neit-
að, að fylgis- eða áhuga-leysið hefir,
þar sem á þvi hefir bólað, verið utan
Sjálfstæðismannahópsins að mestu
eða öllu leyti.
Og það hyggjum vér, að kjósend-
ur megi örugglega treysta þvi, eins
og alt er í pottinn búið, að Sjálf-
stæðismenn öðrum fremur skipi sér
óskiftir og öruggir utan um það mark,
að brjóta á bak aftur alla mótspyrnu,
i hverri mynd sem er, gegn því, að
koma samgöngunum í hendur ís-
lendinga.
Án þess að raupa nokkuð þykist Isa-
fold t. d. eigi hafa verið lötust i blaða-
lestinni, í brýningum í þessa áttina.
Spurningarnar, sem kjósendur í
þessu atriði þurfa að gera sér grein
fyrir eru þessar: Ber eigi að vinna
að því að s;era allar samgöngur inn-
lendar? Og ef það svar verðurját-
andi, sem vér teljum víst að verði
hjá öllum þorra kjósenda, þá kemur
hin spurningin: Hverjum stjórn-
málaflokknum er bezt treystandi til
að vinna að þvi? Niðurstaðan hjá
öllum hygnum mönnum og athug-
ulum mun verða hin sama!
Island erlendis.
Stjórnarskrár-andóf. Knud Ber-
lin prófessor, hinn danski, hefði átt
að vera fæddur Rússi. Hann hefði
par vafalaust orðið meira en geð-
feldur harðstjórunum, sem nú eru
að kiiga Finna. Hann hefði orðið
sjálfkjörið verkfæri þeirra til að níða
allán rétt af Finnum, svo er lund-
arfar hans, eins og afskifti hans af
íslandsmálum ljóslega bera vitni.
Nú er Berlin vakinn og sofinn í
þvi, að gera altsem hann getur til
að spilla fyrir staðfesting stjórnar-
skrárbreytingarinnar hjá konungi.
Einkum spinnur hann nú langan
lopa útiirsnúnings og hártogana út
af þeim ákvæðum stjórnarskrárinnar,
að til þingmensku hér skuli þurfa
búsetu í landinu og fæðingjarétt til
embætta.
Bak við þessi eðlilegu ákvæði eygir
Berlin allskonar lymsku á hendur
Dönum og notar tækifærið enn af
nýju til að hvetja dönsku stjórnina
til að taka sér danskan »sérfróðan«
ráðunaut um Islandsmál, og á þá
auðvitað við — sig sjálfan.
Þessi grein, sem birtist í Köben-
havn þ. 30. sept., endar Berlin með
því að tilkynna hinum dönsku ráð-
herrum, að það sé skylda þeirra að
mótmæla þessum 2 ákvæðum, og
loks lýsir Berlin yfir þvi, að hver
einasti Dani muni nú skilja, að orð-
in »í ríkisráði* megi ekki án sam-
þykkis hins danska löggjafarvalds
fella úr stjórnarskránni.
Enn ritar Berlin í Köbenhavn þ.
4. okt. langlokugrein um stjórnar-
skrárfrv. í sambandi við stöðulögin
og heimtar þar, að skírskotunin til
stöðulaganna í 25. gr. stjórnarskrár-
innar megi ekki falla burtu, eins og
ráð sé fyrir gert í stjórnarskrárbreyt-
ingunni.
Þessi skírskotun er um 60 þús.
kr. »tillagið«. Notar Berlin svo tæki-
færið um leið til að reyna að hrekja
það, að 60 þús. kr. gjaldið sé greiðsla
vaxta af gömlum skuldum, svo sem
Jón Sigurðsson hélt fram, og síðar
þeir Einar Arnórsson og Jón Þor-
kelsson. Segir Berlín, að eigi komi
til mála, að einn hluti ríkis geti tal-
ið til skuldar hjá öðrum ríkis-
hluta. En tillagið sé að eins hjálp
til íslands, sem lofað sé í stöðulög-
unum, meðan ísland eigi geti kom-
ist af upp á eigin spytur!
Ráðherrann í Danmörku. íslands-
ráðherra kom til Khafnar þ. 5. okt.
— Daginn eftir flytur stjórnarblaðið
Politiken grein um erindi hans til
Danmerkur — mikið hóflega og litið
Berlinslega. Minnist blaðið aðallega
á 2 mál, sem ráðherra hafi með-
ferðis, stjórnarskrána og fánamálið.
í stjórnarskránni kveður blaðið vera
nokkurar breytingar, »sem einnig
þurfi að íhuga af Dana hálfu«, en
bætir svo við: »Spurningin um stað-
festing stjórnarskrárinnar kallar samt
ekki að nú«. Skýrir siðan frá skila-
boðum konungs 1912 um, að stjórn-
arskráin gæti eigi fengið staðfesting
vegna burtfellingar ríkisráðsákvæðis-
ins.
En um nýja ákvæðið, par sem kon-
ungur dkveður, segir blaðið, að enn
hafi eigi verið kostur á því fyrir
Dani að taka afstöðu til þess, og
endurtekur síðan, að staðfesting stj.-
skrárinnar kalli fyrst að, er frumv.
sé samþýkt af nýju.
|— Ef þessi ummæli hins danska
stjórnarblaðs eiga að skiljast svo, að
þögn verði um það af konungsvalds-
ins hálfu, bvernig forlög frv. verði
þar til það er samþykt á aukaþing-
inu, þá verður því eigi neitað, að
það væri mjög óþægilegt á allar
hliðar. — Allir íslendingar vænta
þess fastlega, að ráðherra fái nii
þegar vitneskju um það, hvernig frv.
reiði af í »ríkisráðinu«, þegar þar
að kemur.
Afdrif þess þar eiga auðvitað að
vera gefin fyrirfram, þar sem um
beint sérmál er að tefla og óhugs-
andi í raun og veru, að konungur
íslands geti haft nokkuð við frv. að
athuga — nema svo óliklega fari,
að Berlin sé einhvers metinn á hin-
um hæstu stöðum og honum í þessu
efni sem öðrum takist að gerspilla
¦allri sambúð þjóðanna.
FróQleg grein um ísland hefir ný-
lega birzt í frakkneska tímaritinu:
La Montaqne, málgagni frakkneska
Alpafélagsins. Höfundur er Charles
Halphen, prófessor við Chaptal-há-
skólann í París. Hann ferðaðist hér
um land síðastliðið ár, 2 mánaða
tima, m. a. til Geysis, Hiisavikur og
Mývatns. Hann ritar bæði vel og
hlýlega um landið, náttúru þess og
fólkið.
Frakkar og Grikkir.
Konstantin Grikkjakonungur er
áreiðanlega meiri hermaður en ræðu-
maður. Þegar hann um daginn var
á ferð í Berlinarborg og sat boð
keisarans í Potsdamhöllinni, þurfti
hann að svara ræðu, sem keisarinn
hélt fyrir honum, eins og gerist og
gengur í höfðingjasamsætum. Taldi
keisarinn heiður mikinn vera fyrir
Þjóðverja, að hin gríska herkænska
hefði svo með öllu sigrað Tyrki og
Búlgara. Hann bað menn minnast
þess, að hinn hrausti og ósérhlífni
konungur Grikkja, hefði um langa
stund numið hermenskufræði í her-
mannaskólanum í Berlínarborg, og
þær grundvallarreglur, sem í hinni
siðustu styrjöld Grikklands hefðu ver-
ið notaðar, væiu allar sniðnar eftir
þýzkum hernaðarreglum. Reynslan
hefði nú sýnt, að þessar reglur væru
á réttum grundvelli bygðar, þvi sigr-
ar Grikkjahers væru miklir og stór-
fenglegir.
Þessari ræðu svaraði Konstantin
á þá leið, að hann kvað sigur Grikk-
lands vera nær eingöngu hinni ágætu
kenslu, sem hann hefði notið í skól-
anum í Berlin, að þakka. Hermenn
sínir væru auðvitað hraustir og ókiig-
aðir, en alt hefði þó orðið árangurs-
laust, ef ekki mælingardeild hersins
hefði — og það af tómri náð keis-
arans — hlotið það ómetanlega hnoss,
að ganga i skóla keisarans. »Eg
þakka yður hjartanlega fyrir, bæði