Ísafold - 29.10.1913, Blaðsíða 1
Kemur út tvisvar
í viku. Verð árg.
4 kr., erlendis 5 kr.
eSa dollar; borg-
ist fyrir œiðjan júlí
erleníis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
Uppsögn (skrlfl.)
bundin viS áramót,
er ógild nema kom-
iti sé tii útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus viS blaSiS.
XXXX. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 29. okt. 1913.
86. tölublað
HÝTT DAGBLAÐ.
Nýtt frótta-, fræði- og skemtiblað kemur út
fyrsta sinni sunnudag 2. nóv. 1913.
Gjörist áskrifendur (65 a. mán.).
Verður og selt á götunum á 3 aura.
Auglýsingar séu komnar í afgreiðsluna, Austurstræti 8 (ísafoldar-
prentsmiðju) eigi síðar en laugardag kl. 12.
Drengir sem vilja selja og bera út blaðið geri vart við sig í ísafold-
arprentsmiðju á föstudag kl. 10—12 árd.
Talsímar: ritstjórn 500, afgreiðsla 48.
L O. O F, 9510319.
Arþýðufól.bókasafn Templaras. 3 kl. 7—9
Augnlækning ókeypis i Lækjarg. 2 mvd. h 45
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 1 ) “8
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 7
Bæjargjaldkerinn Laufásv. 6 kl. 12—B og \ -7
Eyrna- nef- bálslækn. ók. Austurstr.22 fstd í 45
íslandsbanki opinn 10—21/* og 61/*—7.
K.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8árd,—10 4)d.
Alm. fundir fid. og sd. 81/* sibd.
Landakotskirkja. Gubsþj. 9 og 6 á helg im.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 11-21/*, 61/*—61/*. Bankastj. >.2-2
Landsbókasafn 12—3 og 6—8. Útlán 1—3.
Landsbúnaðarfólagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsféhirbir 10—2 og 6—6.
LaDdsskjalasafnið hvern virkan dag kl. 12—2
Landssíminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Austurstr. 22 þd.ogfsd. 12 -1
Náttúrugripasafnib opib l1/*—21/* á sunnu-b
Samábyrgð Islands 10—12 og 4—6.
Stjórnarrábsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl,
Talsími Reykjavikur Pósth.B opinn daglangt
(8—10) virka daga helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Austurstr. 22 þrd. 2 »8
Vifilstabahælið. HeimsókLartimi 12—1
Þjóbmenjasafnið opið sd, þd. fmd. 12- 2,
Nýja BI6
sýnir í kvöld og næstu kvöld:
TJfm as í isgjöfi n.
Sega í 2 þáttum um hamingjusauit
hjónaband.
Aðaihlutverkin leika;
Ebba Thomsen o° hr. V. Psilander.
Aukamynd:
JTlesfa suncfk. Engfands.
Bostanjoclo-Cigaretter
mesta úrval í bænum í
tóbaks- og sælgætisverzluninni
á Hótel Island.
Cigarettur og tóbak
frá
J. Bastos, Algérie,
er þekt um allan heim.
Einkasölu fyrir ísland á því
hefir
tóbaksverzlun
R. P. Leví.
Kostakjör Isafoldar
Gerist kaupendur
Isafoldar
1 dag!
ísaf. kostar frá 1. okt. til nýárs að eins
1 krónu.
Að auki geta nýir kaupendur valið
úr eldri árgöngum af sögusafni ísa-
foldar einhverja 2 árganga. í sögu-
safninu eru aðeins ágætar sögur á
vandaðasta máli. M. a. Vendetta
(662 bls.), Heljar greipar (280 bls.)
o. s. frv.
Minningarritið
um Björn Jónsson, fyrra bindi með
mörgum myndum, er komið út og
fæst í bókaverzlunum.
Verð kr. 1.50.
Nýjar kosningar.
V.
Ur stefnuskránni.
Fjárhags- og atvinnumál.
(Síðari kafli).
Þar var frá horfið síðast, að í
samgöngumálunum væri það mark-
mið Sjálfstæðismanna að koma öll-
um samgöngum landsins í bendur
íslendinga sjálfra, beita sér hiklaust
fyrir það og brjóta með atfylgi á bak
aftur hverja tilraun, sem þar væri í
móti gerð.
Það er eitt ráðið til þess að °era
verzlun landsins innlenda, en þau eru
fleiri eins og fram er tekið í Avarpinu.
Flestum verður sjálfsagt fyrst að
hugsa til bankanna, að bæta hag
þeirra og fyrirkomulag alt. Á þing-
inu í sumar vanst það fyrir ötula
forgöngu Björns KristjánsSonar alþm.
og bankastj., að hagur Landsbankans
var bættur að nokkru og þar með
greiddgömulsanngirnisskuld af lands-
sjóðs eða löggjafarvaldsins hálfu.
En betur má, ef duga skal. Það
þarf að fá opnaðar nýjar peningalind-
ir og nægar til þess að hleypa nýju
fjöri í framleiðslu til lands og sjávar.
Með nýjum peningastraum er hægt
að stórauka afurðir lands og sjávar.
Hér skal eigi að þessu sinni farið
nákvæmlega út í afrakstur af landi
og sjó, þar sem fé er fyrir hendi
til áburðar.
En auðhægt mun að sanna, að hér
eru meira en í meðallagi góð skil-
yrði til þess að starfrækja fé og láta
það verða mjög vel arðberandi.
En á því veltur, að aðrar peninga-
lindir fáist en þær, sem vilja t. d.
skamta oss úr hnefa x/4 miljón kr. ár-
lega, en ekki eyri meir, til veðdeildar-
lána 1
Ráðin til þess að koma banka- og
fjármálum landsins í betra horf, munu
nánara rakin hér í blaðinu i næstu
viku.
Á síðari árum hefir allmjög verið
að því unnið að stofna nýjar inn-
lendar verzlauir og einkum þó að
flytja umboðsverzlunina inn í landið.
En mikið er samt ógert enn. Um
það ber vitni grein sú, er hér birtist
í blaðinu í sumar eftir hr. Thor E.
Tulinius, þar sem hann sýnir fram
á, að gróði danskra kaupmanna af
Islandi muni nema minst 22/3 milj.
kr. árlega.
En það mun þó of lágt reiknað.
Þessi gróði er mestallur fólginn í
milliliða-ágóða. Danskir kaupmenn
eru milliliðir milli framleiðenda og
kaupmanna hér. Þessar 22/8 milj.
er skattur, sem er goldinn, að þarf-
lausu, út úr landinu. Þetta er gróði,
sem, ef rétt er stefnt og vel á
haldið, ætti að lenda hjá landsmönn-
um sjálfum. Þetta er skattur, sem
kostar hverja meðal-fjölskyldu tals-
vert á 3. hundrað krónur á ári. Það
munar um það sem minna er. Með
vaxandi verzlunarveltu fer þessi gróði,
utan landsteina, vaxandi, ef eigi er
eindregið að því unnið að taka fyrir
það.
Það er markmið Sjálfstæðismanna
að vinna að því af fremsta megni
að flytja pessa 22/3 miljón inn í land-
ið, með hjálp löggjafarvaldsins, með
því að hafa áhrif á almennings-álit-
ið, með því að hjálpa hinum inn-
lendu kaupmönnum og hvetja þá til
framkvæmda í þessa átt.
Það starf er einn þátturinn í sjálf-
stæðisframsókninni. Það er ljóst
öllum sjálfstæðismönnum. Þeir hafa
eigi á vörum sífelda tortrygni og
traustleysis-barlóm, þegar vinna á ný
óðul fyrir innlendar framkvæmdir,
eins og svo mjög vill kveða við hjá
ýmsum með þjóð vorri, sem eigi
telja oss sjálfum neitt framkvæman-
anlegt, en vilja ávalt kasta öllu upp
á sambandsþjóð vora og leita trausts
hennar í öliu.
Einn mjög mikilsháttar stjórnmála-
mann í stjórnarflokknum höfum vér
margsinnis heyrt tala á þessa leið:
»Við ísleudingar komumst ekkert á-
fram án Dana. Prédikanir ykkar
Sjálfstæðismanna um að við getum
fengið lán annarstaðar en í Danmörku,
að við getum fengið fjármálamenn
annarslaðar til að skifta sér af landi
voru og framleiðslumálum vorum,
eru ekkert annað en loftkastalar«.
Danir eru eina hjálpræðið í aug-
um þessarra manna. Og afleiðingin
af þessum hugsunarhætti er það að
fara engu á flot, sem eigi er fyrir-
fram trygt fylgi og velvild Dana.
Þetta er skaðræðis-hugsunarhátt-
ur, sem gerir oss að eilífum undir-
lægjum.
Eitt helzta verkefni sjálfstæðis-
manna er að uppræta hann.
Sjálfstæðismenn vilja ekki rígbinda
sig við Dani eina. Þeir vilja gera
öflugar tilraunir til þess að opna fleiri
viðskiftaleiðir — yfirleitt vinna að
því, að vér séum eigi upp á þessa
einu þjóð komnir.
»Leitið, og þér munuð finna«.
Þótt eigi hafist það við fyrstu tilraun,
hefst það, ef þrautseigjuna brestur eigi
og ef sá hugsunarháttur verður ofaná
hjá þjóðinni, sem vér teljum einan
hollan.
Hverir voru það, sem höfðu trú
á því að hægt væri að koma Ham-
borgarferðunum í framkvæmd og
gerðu það ?.
Voru það ekki Sjálfstæðismenn ?
Og hverir voru það, sem töldu
úr, hverir voru það sem vandkvæðin
töldu á því?
Því ætti þjóðin að gera sér grein
fyrir.
í Ávarpinu er enn bent á eitt at-
riði til þess að gera verzlunina inn-
lenda: að bæta og efla álit og láns-
traust áreiðanleqa innlendra verzlana.
Það má gera á margan hátt, með
upplýsingaskrifstofum í helztu stór-
borgum erlendis og aðhaldi að bönk-
unum í líka átt o. s. frv.
En hin hliðin á því máli er sú,
að vinna móti og hnekkja fjárglæfra-
atferli islenzkra braskara erlendis, sem
ekki vila fyrir sér að gera landinu,
áliti þess og lánstrausti landsmanna
stórtjón til þess eins, að »svindla« í
sinn vasa nokkrum þúsundum króna.
Allir þekkja dæmin þau, vita hvernig
farið hefir verið að, og gert er enn
til þess nð lokka erlenda fjármála-
menn uieð skrumi og ósannindum
til þess að leggja fé í fyrirtæki, sem
annaðhvort komast alls eigi á stofn,
eða þá fara óðara á höfuðið eftir að
fjárgófln er lent í vasa braskaranna. En
þjóðin fær í sinn hlut langan slóða
af lánstrausts- og álits-spjöllum.
Slíka kumpána þarf að kveða nið-
ur sem allra kyrfilegast, kaffæra þá
í lítilsvirðingu almenningsálitsins, svo
að eigi þori þeir að reisa höfuðið
framar.
Þess eru dæmin, að íslenzkur fjár-
braskari hefir selt ókunnugum útlend-
ingum veiðivótn inni í landinu, sem
svo hafa eigi reynzt annað, þegar
útlendingurinn var kominn hingað
til veiðanna, en tjarnir eða forarpoll-
ar uppi í fjöllum, sem branda hefir
aldrei í fundist. Þjófurinn, sem hnupl-
ar sér málungi matar er settur í varð-
hald og refsað þunglega, en forar-
polls-seljendurnir ganga um eins og
greifar, og lifa í vellystingum praktug-
lega, þá sjaldan þeir gera sér það
ómak, að skreppa hingað á farfugla-
vísu!
En þessir menn vinna landinu og
þjóðinni slíkt tjón, að eigi verður
tclum talið.
Og að taka fyrir kverkar því sam-
vizkuleysis-athæfi, er einn aðalþáttur-
Á þröskuldi nýrra heima.
Grein með þeirri fyrirsögn flutti
aðal-málgagn nýguðfræðinga á Eng-
landi, The Christian Commonwealth,
um forseta brezka vísindafélagsins,
Sir Oliver Lodge, sama daginn og
hann flutti hina merkilegu ræðu sína,
þá er nú hefir vakið athygli um heim
allan. Það blað hefir fyrir markmið
sitt að efla framfarir í trúmálum og
eigi siður hitt, að styðja að umbót-
um á mannfélaginu, og fylgir yfirleitt
fram málum kristinna jafnaðarmanna.
Blaðinu var kunnugt um það fyrir-
fram, að ræða forsetans mundi vekja
óvanalega mikla eftirtekt, og hafði
því verið sér úti um rækilegt viðtal
við Sir Oliver áður en hann flutti
ræðuna. Það viðtal birti blaðið ásamt
mynd af forsetanum og nákvæmu
yfirliti yfir starfsemi hans í þarfir
vísindanna. Hann er talinn einhver
mesti vísindamaður Bretlands. Hefir
hann frá æsku stundað eðlisfræði og
ekki hvað minst rafmagnsfræðina.
Hann hefir meðal annars rannsakað
samband ljóss og rafmagns, og haldið
þar áfram, sem þýzki prófessorinn
inn í því að efla álit og auka láns-
traust áreiðanlegra, innlendra kaup-
sýslumanna, einn þátturinn í því, að
gera verzlunina innlenda.
Það verk munu Sjálfstæðismenn
leggja mikla áherzlu á að vinna!
Afmæli
norska Stúdentafélagsins.
Eins og lofaS var í sfðasta blaði
birtist hór nú ræða Matth. Þórð-
a r s o n a r við afmælishátíð norska
Stúdentafélagsins. Ræðan var á þessa
leið:
Háttvirti þingheimur!
Mór er það óblandin ánægja að vera
viðstaddur hátíð þessa, sem boðsgestur
norska Stúdentafólagsins fyrir hönd
fslenzka Stúdentafólagsins f Reykjavík.
Hefir fólag vort skilið boð þetta sem
mikilsvert merki um bróðurhug norskra
stúdenta og vináttuþel til frænda
þeirra á íslandi.
Eg flyt þá við þetta tækifæri Stú-
dentafólaginu innilega bróðurkveðju
Stúdentafólags vors og beztu heillaóskir
áhátíðisdegi yðar, aldarafmæli Stúdenta-
félagsins norska. Yór óskum yður
heilla og heiðurs. Vór óskum þess,
Hertz hætti. Honum tókst að sanna,
að sama lögmál gildir um rafmagn
og ljós, en sjálfar rafmagnsbylgjur-
nar uppgötvaði Sir Oliver Lodgefyrst-
ur. En þetta varð grundvöllurinn
undir öllum loftskeyta-aðferðum, sem
á rafmagnsneista eru bygðar. Hann
hefir og mikið fengist við að rann-
saka hreyfingar í ljósvakanum (ether-
num) nálægt jörðinni og samband
ljósvaka og efnis. Umbætur á eldinga-
varanum hefir hann og fundið upp.
Árið 1900 gerði enska stjórnin
hann að rektor háskólans í Birming-
ham og er hann það síðan. 1902
var honum veitt riddaratign. En auk
náttúruvisinda-starfsemi sinnar og
rektorsembættisins hefir hann lagt
stund á sálarrannsóknir og verið
mjög áhugasamur um fræðslumál.
Hefir hann starfað í sálarrannsókna-
félaginu enska um 30 ár og var for-
seti þess árin 1901 —1903. Hefir
hann meðal margs annars skrifað tvær
bækur, sem fjalia að meira eða minna
leyti um sálarrannsóknirnar.
Fréttaritari blaðsins lagði í samtal-
inu ýmsar spurningar fyrir hinn mikla
vísindamann, þeirra á meðal þessa:
»Hafa vísindalegar rannsóknir, þær er
gerðar hafa verið á síðari árum, eink-
um rannsóknir á samsetning efnisins