Ísafold - 01.11.1913, Blaðsíða 2

344
ISAFOLD
Járnbraut
og
eimskipaútgerð
Svo langt er þó komið eftir margra
alda svefn, að nú gerast margar þær
framfarir með þjóðinni, sem henni
er sómi að og gleðiefni fyrir alla f>á,
er unna velgengni hennar.
Meðal annars er kappsamlega unnið
að samgöngumálum innanlands eftir
því sem efni og ástæður leyfa, og
líklega er flest af því, sem unnið
hefir verið á því sviði til mikilla
hagsmuna fyrir land og lýð; ekki hægt
að sjá, að neitt ráðleysi eða mistök
hafi hent löggjafarvaldið i framkvæmd
um þeim, er að því lúta yfirleitt,
stefnan virðist vera gætileg, laus við
stór stökk. Það var því eigi laust
við, að það kæmi flatt upp á menn
í sumar, þegar þingið tók járnbraut-
armálið á dagskrá, enda þótt áður
væri kunnugt um nokkurn undirbún-
ing þess máls. Það kom flatt upp
á menn af því, að það fyrirtæki er
svo feiknarlega miklu stórfeldara en
önnur, sem við hefir verið fengist
hér á landi — ótvírætt stórstökk.
Ekki er þó svo að skilja að ekki
megi taka stór stökk af því, að þau
hafi aldrei verið gerð fyr af þeim
sem i hlut á, heldur af því, að þetta
járnbrautarstökk er að margra áliti
vafasamt stökk.
Eg ætla mér ekki þá dul að kryfja
það mál til mergjar. Það hafa gert
og gera mér færari menn. En ann-
að vildi eg benda á, sem allir ættu
að muna þegar um fyrirtæki er að
ræða, ekki síður þing og stjórn en
einstaklingar, og það er að Jeggja niður
fyrir sér hvað helzt eigi að sitja ::
fyrirrúmi fyrir öðru, jathuga hvort
ekki sé eitthvað, sem enn meiri nauð-
syn sé að framkvæma, sem sé enn
ábatameira en það, sem fyrst sezt
hugann. Hygginn bóndi t. d.
sér að hann þarf að byggja upp hjá
sér, en getur þó dregið það um
nokkur ár, án þess að líða við það.
Hann þarf líka að slétta túnið sitt,
og veit, að ef hann sléttar það, þá
mun það gefa honum mikinn arð,
verið, milli ástandsins hérnamegin
dauðans og ástandsins hinumegin,
milli líkamatilveru og líkamalausrar
tilveru. Þar sé alt undir því komið,
hvort sannanir fáist; málið verði að
rannsaka þolinmóðlega og nákvæm-
lega; og hann lýsir því yfir, að
hann sé sjáljur sannjærður um, að
næ%ile%ar sannanir hafi nú hrúgast
upp til að leiða l Ijós, að minsta kosti
svo að honum jullnægi, að hið mikla
ájall, er likamsdauðinn virðist valda,
geri ekki enda ápersónuleikanum ... .x
Þetta er mikilvæg yfirlýsing, og af-
leiðingarnar af henni geta orðið
miklar á ókomnum tímum. Hún er
fjarri því að vera gerð til þess, að
koma mönnum í uppnám; ef hún
fer vilt að nokkuru leyti, þá er það
í því, hve gætnin og varkárnin er
um skör framt.
Tekur hann það fram, að sumir
haldi, að sir Oliver Lodge sé of
fljótur á sér í ályktunum sínum, og
ef til vill of trúgjarn, er ræða sé um,
hvað taka eigi sem gildar sannanir
fyrir þessum ályktunum. En hann
segist þekkja hann dálítið, og hann
geti ekki hugsað sér nokkurn róg-
legri, skýrari og gætnari mann, sem
nokkurn tíma hafi fjallað um við-
fangsefni mannlegrar þekkingar. Hann
sé alt annað en fljótur á sér að
mynda nýjar skoðanir eða mæla fram
með þeim. Og ef nokkur maður
eigi það skilið, að orðum hans sé
Leturbreyting gerð af mér. H. N.
en ný hús lítið annað en aukin þæg-
indi — sama sem engan beinan arð.
Þessi bóndi mundi ekki vera lengi
að skoða huga sinn um, hvort heldur
hann ætti að framkvæma fyr, ef hann
hefði getu og vilja til að gera ann-
aðhvort. Hann mundi byrja á þýf-
inu í túninu, en láta húsin sitja á
hakanum, þangað til túnið hefði gefið
honum meiri tekjur og gert hann
færari til að hýsa bæ sinn vel.
Eg held, að forgöngumönnum járn-
brautarmálsins hafi því miður gleymst
hin gullvæga regla hygna bóndans,
að þeir hafi tekið þann kostinn, sem
lakari verður landinu, en láðst að
leita að öðru, sem gæti verið miklu
hyggilegra og ábatavænlegra að verja
fé landsins til.
Eftir því sem fram er komið í
þessu járnbrautarmáli, verður ekki
annað séð, en að það sé mjög vafa-
samt hagnaðarfyrirtæki, enda þótt um
betri kjör væri að ræða en þau, sem
þinginu buðust í sumar og frumvarpið
gerði ráð fyrir. Það er svo margt
í þessu máli, sem bygt er á vonum,
sem lítið hafa við að styðjast, svo
glæsilegum, að jafnvel í nágranna-
löndunum eru þær óuppíyltar enn
fram á þenna dag, eftir marga tugi ára,
og sem þó óneitanlega hafa miklu
betri skilyrði til að láta slíkar vonir
rætast en við.
En enda þótt allar hinar glæsilegu
vonir hinna áhugamiklu forgöngu-
manna járnbrautarmálsins rættust út
í yztu æsar: Fólkinu fjölgaði unn-
vörpum, jarðirnar hækkuðu í verði
og allir færu að flytja nauðsynjar
sínar fram og aftur með járnbraut —
landssjóður fengi tekjui meir en upp
i reksturskostnað brautarinnar og
gjaldþol manna á brautarsvæðinu yk-
ist svo, að hann fengi ríflega upp í
vöxtu af stofnfé brautarinnar o. s.
frv. — allar þessar vonir væru viss-
an ein, þá getur samt verið álitamál,
hvort járnbraut ætti að leggja nú í
náinni framtíð.
Eins og öllum er kunnugt, hefir
annað samgöngustórmál verið á dag-
skrá þjóðarinnar á þessu ári. Það
er eimskipamálið. Það mál hefir
fengið svo einróma undirtektir, að
gaumur gefinn, er um sálarrannsókn-
irnar er að ræða, þá sé það hann,
því að við þær hafi hann fengist um
meira en 30 ár með ótrauðri ástundun.
Að sanna lífið eftir dauðann sé
ekki hið sama og að sanna persónuleg-
an ódauðleika. Það kunni að biða
oss eitthvað, sem er miklu meira og
hærra. Það sem Sir Oliver Lodge
telji sannað sé að eins þetta, að
dauðinn fái engu glatað. Hann telji
fullar sannanir fengnar fyrir fram-
haldinu á næsta stiginu. Alt það,
sem vér elskum hver hjá öðrum, alt
það sem gerir það, að þú ert þú og
eg er eg, það haldi alt áfram að vera
til — alt nema þetta líkams-umslag,
sem utan um oss sé — eftir hinn
hátíðlega atburð, er oss ffrðist endir
alls. Að fá slíku lýst yfir frá al-
gerlega vísindalegu sjónarmiði, með
þekkingarþungann að bakjarli, þótt
ekki sé ^enn með fullri viðurkenn-
ing allra vísindamanna, — það hljóti
að verða sem nýr liðsafli öllum þeim,
sem líta andlegum augum á tilver'
una á þessari efnishyggju öld. Og
presturinn bætir við: »Mig langar
til að láta i ljósi hér í ræðustólnum
i dag innilega þakklætis-tilfinning
mína til mannsins, sem gert hefir
þetta. Hver getur sagt, hve stórkost-
legar afleiðingar af þvi geta orðið ?
Það ætti að gefa öllum þeim nýja
von og nýtt hugrekki, sem berjast
andans baráttu gegn hinu mikla of-
ekki eru dæmi til sliks hér hjá okk-
ur. Og af hverju ? Af því að þjóð-
in á við þau neyðarkjör að búa, hvað
samgöngur snertir við önnur lönd
og umhverfis landið, að nær stappar
fullri þrælkun. Þjóðin verður að
bíða tjón, sem ef til vill skiftir mil-
iónum króna á ári vegna samgöngu-
kúgunar og óþæginda, og hún verð-
ur að bindast á viðskiftaklafa hjá
Dönum, sem hafa mun af henni tugi
þúsunda, vegna hinna óhagstæðu sam-
gangna. Þjóðin hefir léð þessu eim-
skipamáli fylgi sitt fremur öðrum
málum, af því að það er hyggilegasta
fyrirtækið, sem nú er um að gera.
Það er bæði hagnaðar og frelsismál
landsins.
Það er því næsta undravert, að
þingið skyldi ekki beita sér stórum
betur fyrir þetta mál en það hefir
gert. Þingið er svo stórhuga í fram-
kvæmdum, að það tekur í mál að
fara að leggja járnbraut austur að
Þjórsá, eða jafnvel lengra, og þó
málið næði ekki að ganga fram á
þessu þingi, þá verður ekki betur
séð, en að hin yfirgnæfandi skoðun
þingsins væri sú, að járnbrautin
verði að koma innan skamms og það
á næstu árum, og þessi skoðun
þingsins er fram komin, þó enginn
hafi kvartað um járnbrautarleysi og
enginn sýnt fram á með rökum, að
nokkur maður líði tjón við það, að
hafa hana ekki; það mun enda ekki
laust við, að mörgum sé það móti
skapi, að hún verði lögð, þeim, sem
hennar eiga að hafa not.
Allir hljóta að sjá það, að hér
hefir þingið gleymt því að nokkru
leyti, að beitast fyrir því málinu,
sem arðvænlegra er fyrir þjóðina, á
undan hinu, er minna gefur henni í
aðra hönd.
Ef þing og stjórn treysta landinu
til að standa straum af járnbraut,
sem kostar 4 miljónir króna, hvort
heldur sem landssjóði er ætlað að
leggja hana á sinn kostnað, eða
honum er ætlað að standa straum
af henni einhverjum leyfishafa að
skaðlausu, þá geta allir séð, að al-
veg má eins treysta landssjóði til
urefli, sem kirkjan á við að stríða
nú á dögumc.
En það voru fleiri meðal enskra
kirkjumanna en Campbell prestur,
sem fögnuðu ræðu forsetans. Borgin
Birmingham, þar sem vísindaþingið
var háð, er sjálf biskupssetur, eitt
hið fremsta á Englandi. Og sá, sem
nú er þar biskup, dr. Henry Russel
Wakefield, er talinn einn af atkvæða-
mestu biskupum ensku kirkjunnar.
Hann prédikaði yfir sjálfum vísinda-
mannahópnum sama sunnudaginn
(14. september), og er ræða hans engu
ósnjallari né síður eftirtektarverð en
ummæli Campbells. Umræðuefni
biskupsins var: skuld kirkjunnar við
vlsindin. Eg tek hér niðurlag henn-
ar nokkuð stytt1).
»Eg fagna því, að kreddufesta (dog-
matism) liðinna daga er dauð« . . .
»Vér hittum nú hvor annan, vís-
indamaðurinn og trúmaðurinn, þann-
ig, að hvor skilur annan betur en
nokkuru sinni áður. Hvor um sig
hehr losnað úr læðingi of strangrar
kreddufestu, báðir játum við okkur
bundna við lotningarfulla óvissu, þvi
að við sjáum fram undan oss ófundn-
ar veraldir, sem enn biða vor. . . .
*) Eg lánaði síra Matthíaei Jochnmssyni
ræðnna hér á dögunnns. En hann var þá
svo eldfjörugur, að er eg kom til hans
degi siðar, hafði hann þegar snarað henni
á islenzku, og ætlar að koma þeirri þýð-
ingn i Nýtt Kirkjuhlað. Eg hefi að mestu
farið eftir þýðing hans á þessnm kafla.
að kaupa skipastól fyrir sömu upp-
hæð og halda skipunum úti og bæta
með því verzlun landsins og sam-
göngur. Bæði þessi fýrirtæki yrðu
jafndýr. En hvort þeirra mundi
verða arðsamara fyrir landið í beild
sinni ?
Þeir sem gera sér glæsilegastar
vonir um árangur af járnbrautarfyrir-
tækinu, segja, að fyrst og fremst
fjölgi fólkinu — sennilega á kostn-
að annara héraða landsins — fram-
leiðslan aukist, jarðirnar hækki í
verði og landssjóðstekjur aukist, en
— að eins járnbrautarsvæðið er alt
þetta bundið við. Landið í heild
sinni mundi sennilega ekki hafa mik-
inn hagnað við fyrirtækið, meira að
segja hefir enginn getað sýnt fram
á, hvað hagurinn í raun og veru er
á járnbrautarsvæðinu sjálju, svo
ábyggilegt sé. Það getur því naum-
ast verið um neitt stórgróðafyrirtæki
að ræða, þessi járnbraut. Miklu
fremur óviss gróði og vafasamt fyr-
irtæki.
Væri þá meiri gróði að gera út
eimskip fyrir 4 miljónir króna?
Margt bendir til þess, að svo
muni verða.
Nú notum við eingöngu erlend
skip til flutninga að og frá landinu,
og enginn efi á því, að þau taka af
okkur fyrir þann greiða það riflega,
að skipaeigendur fái sitt upp borið,
og að útgerðin beri sig hjá þeim og
ef til vill meira en það. Likan
hagnað ættum við að geta haft af
því að gera út skip til að flytja okk-
ar eigin varning, eins og þessir er-
lendu skipaeigendur. Með öðrum
orðum: Líkur eru miklar fyrir því,
að útgerðin beri sig án þess, að
landssjóður leggi fram einn eyri
annað en stofnféð í upphafi. Enda
sýnir áætlun yfir útgerð Eimskipafél.
íslands lika útkomu og er þó mjög
varlega áætlað þar, og enginn hefir
hrakið þá áætlun,
Ahættan við þetta fyrirtæki er því
tvímælalaust lítil eða engin, ef við
að eins kunnum að stjórna fyrir-
tækinu.
En svo græðir landið stórfé á þvi
að hafa sin eigin skip í förum.
Þér eruð sí og æ að leita, sí og
æ að gera tilraunir. Leyfið oss hlut-
töku i þeirri nytsömu viðleitni. Eg
pverneita peirri skoðun, að kirkjan eigi
ekki að leita, eigi ekki að reyna. Trú-
arfélög, sem amast við rannsóknum,
stirðna og hljóta að deyja. Vér eig-
um þó nokkura djarfa andans menn
i vorri ensku kirkju, sem leitast við
að rannsaka, eigi að eins biblíuritin,
heldur gervalla guðs leyndardóma.
Merkilegt er að sjá það, að þótt hóp-
ur slíkra djúphyggjumanna sé fámenn-
ur og þótt kirkjan hafi aldrei rétt
þeim verulega hjálparhönd, þá hafa
skoðanir þeirra oftlega fest rætur og
»sérvizka« þeirra í dag orðið almanna-
eign að morgni. Trúið mér, að það
má kenna oss; vér kunnum stund-
um að vera tregir til að sleppa tök-
um, jafnvel á villum, sem hlotið hafa
hefð og helgi mann fram af manni,
en hitt sýnir sagan, að vér erum
eigi óhæfilega fastheldnir við það,
sem vér höfum hálf-blindandi við-
töku veitt. . . .
Það er eigi ófróðlegt að taka eftir
því, að ein af þeim ráðgátum, sem
margir trúaðir menn nú fást við, er
nú borin upp á þessu þingi hins
brezka vísindafélags. Kjör og ástand
framliðinna, nálægð þeirra við oss
og möguleikinn að komast í samband
við þá — þetta eru þau efni, sem á
síðustu árum hafa mjög vakið íhug-
un og eftirgrenslan hinna ýmsu trú-
arflokka. Má eigi ætla, að skýlunni
1. er það, að í stað þess að fá
vörur frá Danmörku, landi, sem
framleiðir fátt eða ekkert af þeim
vörum, sem landið þarfnast, þá verða
þær sóttar beint til framleiðsluland-
anna og keyptar þar miklu lægra
verði.
2. að í stað þess að útfluttar vör-
ur héðan fara ýmsa krókavegi áður
en þær komast til neytenda, þá sigla
landsmenn með þær beint til þeirra
og spara stórfé i milliliðum, sem
alt af hafa verið landinu til stór
skaða.
3. að við getum sjálfir ráðið sam-
göngum vorum, ekki einungis til
annara landa heldur og innanlands,
eftir því, sem bezt hagar til og
4. að við getum ráðið farm- og
fargjöldum, án þess að deila um það
við nokkurn mann.
í öllu þessu liggur afarmikill hagn-
aður, sem bæði má sýna með óhrekj-
anlegum tölum og færa óyggjandi
rök fyrir feiknamiklum óbeinum
hagnaði, er landið alt nýtur góðs af.
Það hefir verið reiknað út, að>
landið tapi á því að hafa ekki
bein viðskifti við Þýzkaland um
x/2 milj. kr., á gufuskipasamningumi
við Sameinaða gufuskipafélagið um
200,000 kr., á því að geta ekki flutt
ullina beina leið til Ameríkuumioo
þúsund árlega. Auk þess er taliðr
að Danir græði á verzlunarviðskift-
um við ísland, umfram það sem áð-
ur er talið, jafnvel svo miljónum
króna skiftir. Talsvert af þeirri upp-
hæð mundi vafalaust hverfa úr sög-
unni, ef landsmenn flyttu nauðsynjar
sínar á sínum eigin skipum, tví-
mælalaust svo hundruðum þúsunda
króna skiftir. Það mun varla of
djúpt tekið í árinni, þó sagt sé, að
landið sparaði sér 1 miljón króna á
ári með því að gera sjálft út nægan
skipastól til sinna þarfa, að eins i
beinum verzlunarskiftum. En þó er
ótalinn allur sá óbeini hagnaður í
aukinni atvinnu innanlands og alt
það hagræði, sem einstakir menn og
héruð mundu hafa af bættum og
greiðari samgöngum, sem naumast
verður tölum talið.
verði smátt og smátt lyft frá í þess-
um efnum, ef vísindi og trú veita hjálp
sína og taka höndum saman ? Hversu
sem það fer, er það gleðiefni eftir-
fylgjendum hans, sem fræddi oss bezt
um hið andlega ríkið — svo fjær
oss í sumum skilningi, svo nærri oss
í öðrum — að heyra, að vísindin
neita eigi lengur að íhuga þessi efni
á sjálfra þeirra svæði. Hjálpi ossgóð-
ur guð, að leggja vorn skerf fram,
þegar hans tími er kommn, til að
leysa þessar gátur. Eg hefi þann grun,
að alfaðirinn hagi opinberunum sín-
um eftir tímanum. Oss er sagt að
efnishyggjan (materialism) sé enn í
almætti sínu og sé náski nútímans.
Skyldi það ekki vera, að hinn guð-
dómlegi stjórnari hafi nú mótlyj að
bjóða oss — vissa nýja opinberun,
til þess að lækna sjúkdóm veraldar
vorrar ?
Hverfið aftur, þér spekingar, til
helgu starfsemi, styrktir af þessu
samkomu-þingi, og einráðnir í að
vinna til blessunar á jörðunni, því
að til þess hefir guð ætlað yður.
Margir yðar hafa þegar lifað heimin-
um til blessunar — þreytist eigi!
Hver og einn af oss áhlutdeildí heims-
ins framfarastarfi. Guð vakir yfir oss
og veit alt. Hann hefir velþóknun
á börnum sínum og viðleitni þeirra.
Hverju skiftir það, þótt fávís fjöldinn
hirði eigi um neitt, skilji enn eigi
neitt? Guð veit alla hluti. Starfið
eftir hans fyrirætlan, og þá verður
líf yðar ný opinberun guðs almættis
og kærleika. Sannleikurinn einn er
það, sem máli skiftir. Lifum trúlega,
því að þá bætum vér við höfuðstól
hins sanna og guðdómlega í heimi
þessum* *. [Niðurlag næst].
Har. Níelsson*