Ísafold - 12.11.1913, Síða 1

■ .................. »
| Kemur út tvisvar |
| < viku. Yerð árg. |
| 4 kr., erlendisIflrAt
| eða l^dollar; borg- I
I ist fyrir miðjan júlí |
| erlendis fyrirfram. §
1 Lausasala 5a. eint. I
XXXX. árg.
ísafoldarprentsmiðja.
Ritstjóri : Óiafur Björnsson. Talsími 48.
Reykjavík, miðvikudaginn 12. nóv. 1913.
Uppsögn (skrlfl.)
bundin við áramót,
er ógild nema koiii-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus við blaðið.
90. tölublað
I. O. O P. V511149.
Alþýðufél.bóbasafn Templaras. 8 kl. 7—
Augnlækning ókeypis í Lækjarg. 2 mvd. ‘ 8
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 1 * -8
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og l -7
Bæjargjaldkerinn Laufásv. 5 kl. 12—8 og > -7
Byrna- nef- hálslækn. ók. Austurstr.22 fstd l ■ -8
íslandsbanki opinn 10—21/* og 5*/§—7.
K.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8árd.—10 íftd.
Alm. fundir fid. og sd. 8*/* síód.
Landakotskirkja. öubsþj. 9 og 6 á helj. m
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 11-21/*, 51/*—6'/«. Bankastj. 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 5—8. Útlán 1—8.
Landsbúnaðaríélagsskrifstofan opin frá i -2
Landsfóhirbir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafnið hvern virkan dag kl. 32 -2
Landssíminn opinn daglangt4(8—9) virka tíuga
helga daga 10—32 og 4—7.
Lækning ókeypis'Austurstr.22 þd.ogfsd. 12 -1
Náttúrugripasafnió opib l1/*—21/* á sunnud.
Samábyrgó-Islands 10—12 og 4—6.
Stjórnarráðsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Reykjavikur Pósth.3 opinn daglrngt
(8—10) virka daga helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypisJAusturstr. 22 þrd. 2 8
Vifilstaðahælið. HeimsókLartimi 12—1
Þjóðmenjasafnið opið sd, þd. fmd. 12- 2
Nýja Bió
sýnir í kvöld og næstu kvöld:
Tíraðboðinn
frá Ltjon.
Frakkneskur sjónleikur, eftir hinni
frægu sögu »Póstvagninn frá Lyon«.
Bostanjoclo-Cigaretter
mesta úrval í bænum í
tóbaks- og sælgætisverzluninni
á Hótel Island.
Með tækifærisverði
eru Bostanjoclo cigarettur seldar i
tóbaksverzlun R. JP. Lt#ví.
Verðiö er langt fyrir neð
an það, sem áður hefir þekst.
Egipzkar Cigarettur
frá A. G. Cousis & Co. Cairo
svo sem:
Dubec
Prince of Wales
Mondiale og
Nr 3.
eru áreiðanlega minst skaðlegar, og
um leið bragðbeztar.
Hver sá sem reykir af þeim 3—
4 búnt, reykir ekki annað upp frá
því.
Cigarettur þessar hafa hlotið ólal
meðmæli.
Fást í Levís tóLaksverzlun.
Sigíús Blöndahl
Rödingsmarkt 57, Hamburg 11.
Inn- & úííiiitningsverzlun.
Umboðsverzlun.
Allar íslenzkar vörur seldar
hæsta verði.
Símnelni: Blöndabl. — Hamburg.
Guðmundur Kristjánsson
skipstjóri kom á vélbáti frá
Svíþjóð (Gautaborg) í gærkveldi.
Hafði verið 7 daga á leiðinni. Þessi
bátur er eign Karls Olgeirssonar á
Isafirði, útbúinn með botnvörpum
og að ýmsu fullkomnari en aðrir
vélbátar hér. Báturinn heitir Freyja
og er 31 smálest brúttó.
Fjármál.
11.
Hin hliðin á málinu eru lán-
traustsvandræðin.
Vér höfum gefið út hvað eftir
annað bankaváxtabréf, sem hafa gef-
ið eigendum hærri vöxtu eh tíðkast
af slíkum bréfum í nágrannalöndun-
um, trygð með góðum veðrétti í
fasteignum hér á landi, og drjúgum
varasjóði m. m. En bréf þessi hafa
verið óseljanleg með öllu á erlend-
um markaði. Auk veðdeildar Lands-
bankans, hefir íslandsbanki haft heim-
ild til að gefa út bankav.txtabréf.
síðustu 8 árin, en ekki notað sér
þessa heimild nema lítið eitt í byrj-
un, vegna þess að hann getur ekki
selt bankavaxtabréfin á erlendum
markaði.
Til þess að taka ekki fyrir öll veð-
deildarlán hefir landsjóður orðið að
hlaupa undir bagga og notað hið rýra
lánstraust sitt til þess að taka lán
til að kaupa bréf veðdeildarinnar (i8/4
miljón króna).
Síðasta alþingi samþykti, eins og
kunnugt er, lög um útgáfu 4. veð-
deildarflokksins. Um tryggingu þess-
ara bréfa er mun rækilegar búið en
var um tryggingu fyrri flokkanna.
Já, sumum þykja lánskjörin orðin
svo erfið, að þeir telja ógerning
að taka lán af bréfum nýja flokks-
ins. En samt er engin vissa fyrir
því enn, að takast muni að selja þessi
nýju bankavaxtabréf á erlendum mark-
aði, hvað þá heldur ef þau væri
ótryggilegar útbúin.
Allir vitum við hvernig landssjóði
hefir gengið með lántökur. Það lit
ilræði, sem hann hefir þurft að lána
hingað til, hefir honum gengið erfið-
lega að fá lánað. Hann hefir orðið
að fá alt lánað hjá Dönum, sem kom-
ast illa af sjálfir og þurfa á öllu sínu
lánstrausti hjáöðrum þjóðum að halda.
Það hefir tekist að knýja út úr Dön-
um þetta, sem landssjóður hefir þurft
af lánum hingað til. Þó ekki altaf
alt, heldur hefir farið fyrir landssjóði
hjá Dönum, eins og fer stundum
fyrir einstaklingnum hérna hjá bönk-
unum, landssjóður hefir ekki altaf
fengið eins mikið og hann bað um,
sbr. lánin til að kaupa 3. flokks
bankavaxtabréfin af Landsbankanum.
Alþingi heimilaði stjórninni að taka
2. miljóna króna lán. B. J. fekk að-
eins D/s miljón, Kr. J. gat fengið
*/4 miljón í viðbót, en H. H. hefir
verið ómögulegt að fá L/4 miljónina,
sem á vantar enn.
Og svo eru Danir farriir að »gera
sig köslbæra*. Þeir eru farnir að
heimta af landssjóði frekari trygg-
ingu, tryggingu í tekjum landsins,
sbr. ritsímalánið hjá Stóra Norræna
félaginu.
Og þó œtti landssjóður að hafa
lánstraust hjá peningaþjóðunum engu
síður en margir ríkissjóðir, sem nú
hafa þar lánstraust.
Landssjóður á mikið meira en fyr-
ir skuldum í veðbréfum (bankavaxta-
bréfum) og sjóðum (viðlagasjóði og
ýmsum öðrum sjóðum). Auk þess
á hann mikið af fasteignum í land-
inu. En það er drýgsta eignin, sú
eignin, sem hækkar í verði um leið
og landinu fer fram og mölur og
ryð aldrei granda, þótt gull verði
engis virði og allir aðrir verðmælar,
heldur jörðin þó altaf verðgildi sínu.
Frámunaleg hugsunarleysispólitík er
það því, sem tíðkuð hefir verið
svo mjög hér á síðustu árum, áð
selja sem mest af jarðeignum lands-
sjóðs. Ætti sem fyrst að taka al-
gerlega fyrir alla þjóðjarða og kirkju-
jarðasölu.
III.
Þannig er þá ásigkomulagið.
Bankarnir fá hvergi fé, nema lítil-
ræði frá Dönum. Bankavaxtabréf
vor eru hvergi seljauleg á erlendum
markaði, ekki einusinni hjá Dönum.
Landssjóður hefir hvergi lánstraust,
nema hjá Dönum, og það af mjög
skornum skainti, og gegn »frekari
tryggingu* nú upp á síðkastið.
Þetta er óneitanlega ekki glæsi-
legt ástand. Og — það sem verra
er — það er stórhættulegt
fyrir sjálfstæði landsins.
Það er kunnugra en frá þurfi að
segja, að ástand þetta hefir verið
notað í stjórnmálabaráttunni. En það
er máske ekki öllum full Ijóst, hve
mikið það hefir i rauninni vérið not-
að af andstæðingum vor Sjálfstæðis-
manna, og hve hœttuleqt vopn það
er oss Sjálfstæðismönnum.
Eg skal því rifja nokkuð upp á
hvern hátt þetta ástand hefir verið
notað ístjórnmálabaráttunni og muni
verða notað framvegis.
Um sama leyti sem Uppkastið frá
1908 kom fram og fekk dóm sinn
hjá þjóðinni, kom hér mikil pen-
ingaekla, meiri peningaþröng en þekst
hafði þá undanfarið. Astæðurnar voru
eðlilegar. Peningaþröng og banka-
hrun hafði farið á undan um alla
Norðurálfu; peningar urðu afskap-
lega dýrir, og erfitt að fá lán. Auð-
vitað fórum við sízt varhluta af þessu.
Við áttum öll okkar peningaviðskifti
við Danmörku, eins og við eigum
enn, og Danmörk varð einna verst
úti í hruninu. Þar bættist Alberti-
hneykslið ofan á alt og sá Khafnar-
bankinn, sem annar bankinn hérna
átti flest sín viðskifti við, var þannig
við þau má riðinu, að um tíma var
talað, að bonum lægi við hruni.
Þetta voru þær sönnu ástæður.
En hvað fundu Heimastjórnarm.
þá til ?
Þeir sögðu og báru óspart út, að
peningaþröngin hér væri því aðkenna,
að við höfnuðum Uppkastinu ! Danir
væri svo reiðir okkur fyrir að hafa
hafnað þessu kostaboði þeirra, að
þeir vildu ekki lána okkur peninga,
og í annað horn væri ekki fyrir okkur
að venda en til Dana.
Þegar Björn Jónsson í sinni ráð-
herratíð gerði tilraun til þess að
kippa í lag því ólagi, sem hann taldi
Avera á í Landsbankanum, sendu
‘Heimastjórnarmenn hvert óhróðurs-
skeytið á fætur öðru til Danmerk-
ur, og tókst með því að skapa ein-
hvern ugg, í sumum blöðum þar,
um að bankinn væri hættulega stadd-
ur o. s. frv. Þessi fáu blaðaum-
mæli, sem þeir höfðu sjálfir leitt
fram með skeytum sínum, svo og
ýmsar kviksögur, sem þeir báru út,
notuðu þeir svo til að breiða það
út hér á landi, að B. J. hefði með
bankarannsókninni spilt fyrir áliti
okkar og lánstrausti hjá Dönum. Og
viðkvæðið hið sama : Ekkert annað
að venda fyrir okkur um peninga-
mál okkar en til Dana.
Ein beitan, sem sett var á öng-
ulinn til þess að fá menn til fylgis
við Uppkastið frá 1908, var sú, að
ef tekið væri þeim kostum, fengjum
við greidda frá Dönum ix]% miljón,
sem verða mundi til þess að bjarga
okkur alveg úr peningaþrönginni.
Já, einn mikilsmetinn stjórnmála-
maður Heimastjórnarmannaþá, spýtti
svo vel á öngulinn, að hann kom
með uppástungu um að verja þess-
ari x x/2 milj. til þess að borga verzl-
unarskuldir landsmanna! Það átti
að hrífa. En kjósendur sáu öngul-
oddinn í það skiftið.
Þessi 1A/2 miljónar króna beita
var engu siður notuð fyrir tæpu ári
síðan, þegar átti nð fá okkur til að
kyngja hinu.11 svonefnda grút. Og
fylgdu þá auðvitað ýmsar gyllingar
um það, hvernig varið skyldi fénu.
Sú stjórn, sem nú situr að völd-
um, virðist hafa þá staðföstu trú, að
það sé fyrirfram útilokaður mögu-
leiki að vér getum snúið oss nokk
uð annað en til Dana um peninga-
mál. Þegar hún ber fyrir brjósti
framkvæmd stórfyrirtækis hér í land-
inu, sem peninga þarf til, járnbraut-
arinnar, þá dettur henni ekki í hug
að snúa sér annað en til Dana til
þess að fá peninga til járnbrautar
innar. Svarar, er henni er ámælt
fyrir það, að ekkert þýði að leita
annað en til Dana. Oss er ókleift
að fá peninga, nema annaðhvort hjá
Dönum eða ýyrir milli°ón%u Dana.
Sama stjórn hefir það fyrir stefnu
sína, að ná einhverjum samningum
við Dani í sambandsmálinu, þrátt
fyrir það, að fjöldi landsmanna er
orðinn afhuga slikum samningum að
sinni, og færir sem eina aðalástæðu,
eða jafnvel aðalástæðuna, til varnar
þessari stefnu sinni, að ef við lát-
um í þessu að vilja Dana, þá verði
þeir svo greiðir við okkur um pen-
inga, sem við þurfum að fá. Ná-
kvæmlega sama ástæðan sem for-
sprakkar Sambandsflokksins færeyska
nota ósparast í viðleitni sinni að
gera Færeyinga að Dönum.
Sama stjórn hefir til skamms tima
verið þeirrar skoðunar, að siglingar
hér við landið yrðum við að fá Dani
til að annast, og kvað svo ramt að
þessu, að einn þektasti fylgifiskur
H. H. þá kvað upp úr um, að það
væri eigi annað sýnilegt, en að H.
H. þekti ekki annað gufuskipafélag í
heiminum en eitt danskt félag.
Ýmislegt fleira mætti telja til. En
eg læt hér staðar numið að sinni.
Þetta ætti að vera nóg til að sýna
það, að lánstraustsleysið utan Dan-
merkur gerir ekki einungis það að
verkum, að standa verklegum fram-
kvæmdum fyrir þrifum, heldur er
oss einnig í stjórnmálabaráttu vorri
stór hætta búin af ástandinu sem
nú er.
Fram úr þessu verður einhvern-
veginn að ráða.
En hvernig á að gera það ?
Rikisráðsákvæðið.
Umræður þær, er fram fóru á
ríkisráðsfundi 20. okt. síðastl., er
ráðherra bar fram stjórnarskrármálið,
hafa birtar verið bæði á dönsku og
íslenzku.
Lögbirtingablaðið birti þær fyrir
tveim dögum, en með því þeir eru
fáir, sem Lögbirting sjá, en málið
varðar alla landsmenn, birtir Isajold
þær umræður í heild sinni.
Þær voru á þessa leið:
Ráðherra Islands
lagði þá til, að efnt væri til nýrra
kosninga til alþingis vegna þingrofs
þess, sem samkvæmt stjórnarskrá ís-
lands á fram að fara þá er stjórnar-
skrárfrumvarp hefir verið samþykt
af þinginu, og vakti jafnframt at-
hygli á því, að æskilegt væri, að kjós-
endur gætu þegar fengið vitneskju
um, hvort vænta mætti staðfesting-
ar konungs. Fór hann síðan um
það svofeldum orðum:
»Yðar hátign hefir tjáð ráðherra
íslands, Kr. Jónssyni, sem hefir flutt
alþingi ummæli Yðar hátignar, að
konungur gæti ekki fallist á úrfelling
ríkisráðsákvæðisins úr stjórnarskránni,
nema því að eins, að jafnframt yrði
gerður sáttmáli um rfkisréttarsam-
band íslands og Danmerkur að sam-
eiginlegu ráði alþingis íslendinga og
ríkisþings Dana. Alþingi hefir eigi
að siður talið sér skylt að standa
fast við það, að í stjórnarskránni um
sérmál Islands eigi ekki að standa
ákvæði, sem gæti misskilist á þá leið,
að þáð vald, er samkvæmt stjórnar-
skránni liggur eingöngu undir kóö-
ung og alþingi, eða ráðherra íslands
framkvæmir fyrir konungs hönd, sé
þó jafnframt lagt undir dönsk ríkis-
völd.
Með tilliti til þessa hvortveggja
hafa allar flokkadeildir á alþingi kom-
ið sér saman um, að íeggja það á
vald Yðar hátignar, hvar fsíenzk lög
og mikilvægar stjórnarráðstafanir skuli
bornar upp fyrir konungi, þannig, að
að það sé forréttur konungs, fráskil-
inu ákvörðun alþingis. Það hefir ver-
ið litið svo á, að konungurinn muni
vilja geta notið aðstoðar allra ráðgjafa
sinna, er ábyrgð bera, ef svo kynni
til að vilja, að skera þyrfti úr ágrein-
ingi um takmörkin milli hins sam-
eiginlega löggjafarvalds og hins sér-
staka íslenzka lcggjafarvalds, og al-
þingi hefir viljað tryggja Yðar hátign
það stjórnskipulega, að geta fengið
þessu framgengt á þann hátt, sern
konungur telur beztan, án tilhíutun-
ar frá þingsins hálfu. Samkvæmt
þeim fyrirmælum, sem sett eru um
þetta í 1. gr. stórnarskrárfrumvarp-
sins, er konungi í hendur lagið að
gera með undirskrift íslandsráðherra
þá skipan, sem hann vill ákveða,
þannig, að hún sé skuldbindandi fyr-
ir ísland og eins haldgóð eins og
núverandi ríkisráðsákvæði, alla þá
stund, er vilji konungs er um þetta
óbreyttur.
A alþingi létu menn sér það skil-
jast, að konungur mundi að likind-
um nota þennan rétt sinn til þess
að ákvarða, að þau mál, er hér er
um að ræða, skuli borin upp fyrir
honum í ríkisráðinu, eins og verið
hefir.
Athygli mín hefir verið leidd að
því, að það þyki uggvænt, að sú
ákvörðun ríði í bága við almennan
fæðingjarétt, sem sameiginlegt
málefni, að binda kosningarréttinn
til alþingis annaðhvort við fæðingu
á íslandi eða 5 ára fasta dvöl þar.
En á íslandi hefir enginn haft ásetn-
ing til þessa. Stjórnarskrárfrumvarp-
ið er í þessu atriði alveg samhljóða
stjórnarskrárfrumvarpinu frá 1911.
Að vísu verður að kannast við, að
munur er gerður á ríkisborgurum
að því er snertir kosningarrétt til
alþingis, eftir þvi, hvort þeir eru
fæddir á íslandi eða ekki, með því
að þeir, sem þar eru fæddir, þurfa
að eins að hafa verið búsettir í kjör-
dœminu í eitt ár, en hinir verða þar
að auki að hafa verið búsettir í
landinu í 5 ár á undan kosningunni.
En þau forréttindi, sem þeir, sem
fæddir eru á íslandi, mundu njóta
að þessu leyti, eiga ekki sammerkt
við almennan fæðingjarétt í lagaleg-
um skilningi þess orðs. Fæðingjarétt
hafa t.d.ekki þeir einir, sem fæddireru
í ríkinu, heldur einnig börn innbor-
inna ríkisborgara, þótt þau hafi fæðst
á ferðalagi eða dvöl erlendis. En þá
sérstöðu, sem stjórnarskrárbreytingin
veitir mönnum til að njóta kosning-
arréttar til hinnar sérstöku löggjafar-
samkundu íslands, alþingis, hafa þeir
einir, sem fæddir eru þar í raun 0$
veru, en ekki allir, sem innbornir telj-
ast að lögum, og á hinn bóginn hafa
hana allir, sem fæddir eru á íslandi,
án tillits til þess, hvar þeir eiga fæð-
ingjarétt að lögum. Þetta ákvæði
nær til barna utanríkis foreldra, sem
fæðast á íslandi í ferðalagi, en nær
aftur ekki til barna af íslenzku for-
eldri, sem fæðast á ferðalagi í Dan-
mörku eða í öðrum löndum. Akvæð-
ið um fæðing á íslandi er ekki sett
sem rýmkun á réttindum, heldur tak-
mörkun á tölu kosningarbærra manna.
En ófært þótti að láta fasta borgara
landsins, sem kynnu að takast ferð