Ísafold - 15.11.1913, Blaðsíða 1

| Uppsögti (skrifl.)
| bundin við aramót,
i er ógiid nema kom-
| itt só lil útgefauda
1 fyrir 1. oktbr. og
1 sé kaupandi skuld-
f iau8 við blaðið.
■ ...................■
XXXX. árg.
Reykjavík, laugardaginn 15. nóv. 1913.
91. tölublað
1813 - 18. október - 1913
Þann 18. okt.
1813 lauk hinni
miklu fólkor-
ustu við Leip-
zig, sem enda
gerði á veldi
Napoleons
mikla í Norð-
urálfu. Orust-
an stóð 16.—
18. okt. milli
Frakka annars-
vegar, en Þjóð-
verja, Róssa,
Austurríkis-
manna og Svia
hinsvegar.
Manntjónið var
á annað hundr-
að þúsund
manna.
Til minning-
ar um þenna
mikla sigur á
Napóleoni hafa Þjóðverjar með frjálsum samskotum reist minnismerki
við Leipzig, það sem hér er mynd af. Hefir þaö kostað 6 milj.
þýzkra tnarka (5 milj. og 400 þús. kr.).
Við minnismerkið fóru fram hátíðahöld mikil þ. 18. okt., að við-
stöddum Vilhjálmi keisara, Augusti Saxakonungi og mörgu öðru
stórmenni.
Brlendar simtreg’nir
Vetrarharka í Ameríku.
Khojn 1). nóv. kl. j,12 síðd.
Ohf.mju vetrarharka er nú í Norður-Ameriku. Húsin sli^asi mjóq aj
snjópynqslutn 0% jjóldi jólks er orðið húsneeðislaust, par eð pað hejir orðið að
jiýja hús sin.
(Þetta símskeyti hefir tafist vegna símaslita á Norðurlandi).
I. O. O F. 9511149.
Alþýðufél.bókasafn Templaras. 8 kl. 7—
Augnlækning ókeypis i Lækjarg. 2 mvd. * --3
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 1 > -3
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og !. *7
Bæjargjaldkerinn Laufásv. 5 kl. 12—8 og > -7
Eyrna- nef- hálslækn. ók. A usturstr.22 fstd ! ■ -8
íslandsbanki opinn 10—21/* og 61/*—7.
K.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8árd.—10 íði.
Alm. fundir fid. og sd. 81/* sibd.
Landakotskirkja. Gubsþj. 9 og 6 á heh vm
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 11-21/*, 61/*—61/*. Bankastj. V2-2
Landsbókasafn 12—8 og 5—8. Útlán 1—8
Landsbúnabarfélagsskrifstofan opin frá ' 2 -2
Landsféhirbir 10—2 og 6—6.
Landsskjalasafnió hvern virkan dag kl. 12 -2
Landsslminn opinn daglangt,(8—9) virka «h\ga
helga daga 10—12 og 4—7.
Læknine ókeypis'Austurstr. 22 þd.ogfsd. 12 -1
Náttúrugripasafnib opió l1/*—21/* á sunm d.
Samábyrgð Islands 10—12 og 4—6.
Stjórnftrráðsskrifstofurnar opnar 10—4 d»j,l.
Talsimi Reykjavikur Pósth.3 opinn dagb ngt
(8—10) virka daga helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis^Austurstr. 22 þrd. 2 8
Vífilstaóahælið. HeimsókT.artimi 12—1
Þjóbmenjasafnib opið sd, þd. fmd. 12- 2
Nýja BI6
sýnir í kvöld og næstu kvöld:
Borgir tvær.
Leikrit frá dögum stjórnarbyltingar-
innar miklu, sniðið eftir hinni frægu
sögu Charles Dickens, samnefndri.
Leikurinn gerist í París og London.
Bostanjoclo-Cigaretter
mesta úrval í bænum í
tóbaks- og sælgætisverzluninni
á Hótel Island.
Með tækifærisverði
eru Bostanjoclo cigarettur seldar í
tóbaksverzlun R. iP. L«ví.
Verðið er langt fyrir neð
an það, sem áður hefir þekst.
Egipzkar Cigarettur
frá A. G. Cousis & Co. Cairo
svo sem:
Dubec
Prince of Wales
Mondiale og
Nr 3.
eru áreiðanlega minst skaðiegar, og
um leið bragðbeztar.
Hver sá sem reykir af þeim 3—
4 búnt, reykir ekki annað upp frá
því.
Cigarettur þessar hafa hlotið ótal
meðmæli.
Fást í
Levís tóbaksverzlunum.
Minningarritið
um Björn Jónsson, fyrra bindi með
mörgum myndum, er komið út og
fæst í bókaverzlunum.
Verð kr. 1.50.
Minningarsjóður
Björns Jónssonar.
Tekið móti gjöfum í skrifstofu og
bókverzlun ísafoldar, pappirsverzlun-
inni Björn Kristjánsson og verzlun
Jóns frá Vaðnesi á Laugavegi.
Fjármál.
IV.
Síðasti kafli.
Hvað eigum við að gera til þess
að Tcomu góðu skipulagi á banka-
mál vor og og afla oss nauðsyn-
legs lántrausts hjá öllum j’jóðum ?
Ýmislegt hefir verið gert í þessu
efni, svo sem kunnugt er, en þó
hefir ekki tekist enn að koma
þessum málum í neitt viðunandi
horf.
Með lögum 18. sept. 1886 var
Landsbankinn stofnaður, til þess
að greiða fyrir peningaviðskiftum
í landinu og styðja að framförum
atvinnuveganna «. Þetta var hon-
um ætlað að gera með */2 miljón kr.
í óinnleysanlegum seðlum, sem
aukið var 1889 með ^/4 rniljón
upp í 8/8 miljón alls. Alla þessa
stofnfúlgu er búið að taka aftur
af bankanum í tryggingarfé, eins
og Björn bankastjóri Kristjánsson
sýndi fram á í bankamálserindi
því, er hann flutti í Stúdentafólag-
inu siðastliðinn vetur, og prentað
var í ísafold.
Landsbankanum var frá byrjun
komið fyrir eftir uppástungum
danskra manna, sem ókunnir voru
að mestu þörfum vorum, atvinnu-
greinum, staðháttum o. s, frv. Með
sama fyrirkomulaginu hefir hann
að mestu starfað síðan, þessi tæpu
30 ár, sem liðin eru frá stofnun
hans. Árið 1900 var sett á stofn
veðdeild í sambandi við bankann,
sem að sögnbankastjóranna sjálfra
hefir verið þungur baggi á bank-
anum. 1902 setti hann útbú á
Akureyri og 1904 annað á ísafirði,
og telja bankastjórarnir þau hafa
verið engu minni bagga á bank-
anum.
Það getur hver sagt sér sjálfur,
að þótt upprunalegt fyrirkomulag
þessa banka hefði verið heppilegt
í byrjun, þá eru allar líkur til
þess, að það geti ekki verið það
nú, svo sem alt hefir breyzt og
umturnast hjá oss á þessum 30
árum.
Hér var líka komið í það öng-
þveiti um aldamótin, að ýmsir
góðir menn sáu sér eigi annað
fært en að vinna að stofnun
annars banka. Með lögum 7. júní
1902 var ráðuneytinu beimilað að
gefa leyfi til stofnunar lsl ands-
banka og var það leyfi gefið sama
ár og bankinn stofnaður árið 1903
með 3 miljón króna hlutafé og
heimild til að gefa út alt að 2'/a
miljón í innleysanlegum seðlum.
Setti bankinn útbú á Akureyri,
ísafirði og Seyðisfirði. Tilgangur
bankans átti að vera »að efla og
greiða fyrir framförum Islands í
verzlun, búnaði, fiskveiðum og
iðnaði, og yfir höfuð bæta úr pen-
ingahögum landsins svo sera lög
18. sept. 1885 hafa að augnamiði«.
1905 fekk bankinn veðdeildar-
leyfi, sem enn befir ekki verið
notað, nema að örlitlu leyti og
1907 fekk hann heimild til að
hækka hlutaféð um 2 miljónir og
hefir sú beimila alls eigi verið
notuð. Ástæðan fyrir því, að
heimildir þessar bafa eigi verið
notaðar er talin sú, að ómögu-
legt hafi verið að selja banka-
vaxtabréf veðdeildar bankans og
heldur eigi ný hlutabréf.
Fyrirkomulagi bankans ráða að
mestu hinir dönsku leyfishafar.
Þó mun eitthvað hafa verið tek-
ið tillit til óska manna hér á
landi. Bætti bankastofnun þessi
úr þörfinri i bili. En stjóm bank-
ans sá fljótt, að auka þyrfti starfs-
féð ef að gagni ætti að koma.
Því fekk hún veðdeildarheimild-
ina og heimildina til að auka
hlutaféð; en emiin úrræði hefir
hún séð til að koma heimildum
þessum í framkvæmd enn þá.
Árið 1910 var gerð tilraun til
að koma hér á fasteignabanka og
átti að seíja bréf hans í Frakk-
landi. Varð sú tilraun að engu.
Sama ár skipaði stjórnin pen-
ingamálanefnd, sem kom fram
með tillögur um endurbót á fast
eigna veðlánafyrirkomula gi.
Alþingi 1911 skipaði peninga-
málanefnd (einokunarnefndin).
Nefnd sú fjallaði aðallega um ein-
okun á kolaverzlun m. m., en að
eins lítið eitt um peningamálin og
kom fram með tillögur um fasteign-
aveðsbanka með gagnkvæmri á-
byrgð beggja bankanna, Lands-
bankans og Islandsbanka, en þær
náðu engri hylli þings eða þjóð-
ar.
Á þinginu 1912 bar Björn Krist-
jánsson fram frumvarp um fast-
eignaveðsbanka, en það var lítið
rætt og dagaði uppi.
Eins og áður er vikið að, hefir
ekki tekist að selja bankavaxta-
bréf Landsbankans á erlendum
markaði í seinni tíð oglandssjóð-
ur bvergi getað fengið lán, nema
smáupphæðir hjá Dönum með
erfiðum kjörum að meira eða
minna leyti.
Á þessu sést, að tilraunir þær,
sem gerðar hafa verið hingað til
til þess að koma peningamálum
okkar í gott horf, hafa annað
hvort mishepnast eða ekki komið
nærri að fullum notum.
Ástæður til þess eru auðvitað
nokkuð margvíslegar. Talsverð-
an þátt i því hefir á seinni árum
átt erfiðari lánskjör yfirleitt er-
lendis oftast síðan 1908. En bæði
er það, að von er um að ein-
hverntíma liðkist um peningana
á heimsmarkaðinmn, svo þeirri
ástæðu verður ekki kent um að
eilifu, og svo liggja til aðrar mik-
ilvægar ástæður, sem hœgt er fyr
ir okkur sjálfa að bœta úr.
Þar vil eg nefna til tvær:
Vöntun á nœgri þekkingu á fjár-
málum og bankamálum hér á landi,
°g
vöntun á þékkingu annara jjóða
á ±slandi og Islendingum.
Það eru ekki nema 28 ár sið-
an fyrsti bankinn komst á fót
bér á landi. Fyr bafði enginn
maður átt við bankamál i nokkr-
um verulegum skilningi. Bank-
anum var fyrir komið eftir til-
lögum erlendra _ manna, eins og
áður er sagt. í fyrstu var em-
bættismaður einn látinn hafa
stjórn bankans í hjáverkum. Og
ekki eru full 20 ár síðan við feng-
um fyrsta bankastjórann á íslandi.
Ýmsir hafa um bankamál fjallað
á þessum tíma og margt hafa
menn lært — en meira eigum vér
þó ólært, þótt við eigum nú fáeina
nokkuð vel hæfa bankamenn.
Þjóðirnar hafa orðið að iðka
ýms störf um aldir til þess að
geta staðið framarlega, eða með
þeim fremstu í þeim störfum. Þau
störf, sem við höfum iðkað um
aldir, láta okkur vel t. d. fiski-
veiðar, sjómenska, landbúnaður
á okkar vísu o. s. frv. Banka-
málum erum við a.ftur móti ný-
græðingar í; en þar er þjóð eins
og t. d. brezka þjóðin flestum
fremri. Þeir hafa lært af alda-
iðkun. Jafnvel Danir hafa þar
mjög miklu méiri reynslu en við.
Vér höfum gert alt of lítið til
þess að kynna landið okkar og
okkur sjálfa öðrum þjóðum. Aðr-
ar þjóðir þekkja okkur varla að
öðru en, að vér séum lítil bók-
menta-þjóð. Og það er ekki sjálf-
hrsteinn Erlingsson.
Þorsteinn Erlingsson : E i ð -
u r i n n . Kvæðaflokkur. —
Reykjavlk 1913.
í ljóðagerð hans má lítatvostrauma,
annan grettan sem úfið jökulvatn,
hinn blíðan sem blátt og brosandi
bergvatn. í skáldskap hans skiftast
á heiftþrungin andófskvæði og in-
dælustu vorsöngvar og ástaljóð. í
andófskvæðum sínum spýr hann eftir
megni eldi og eitri að guðum og
þjóðfélagsskipun vorra tima, og myndi
glaður sprengja í loft örkina, eins og
Ibsen kveður. Hann getur vart kall-
ast einhamur i kveðskapnum. Þá
er honum rennur reiðin og móður-
inn, og hann fer að syngja um vor
og ástir, getur ekki elskulegra og
yndislegra ljóðskáld. Vorið í nátt-
úrunni og vorið í mannssálinni eru
ódáinsefni hans. Þar nær hann sér
bezt niðri, þau lögin leikur hann af
mestri list og unun. Og svo undar-
legt sem það er, yrkir hann ekki
um byltingar vorsins, þegar það fer
með eldi og æði um riki vetrarins
um okkur að þakka, heldur er-
lendum vinum vorum, sem sumir
hafa lagt meiri vinnu í að gera
okkur kunna öðrum þjóðum en
við höfum þakkað þeim nokkurn
og veltir honum úr völdum með
hlákum og leysingum, brauki og
bramli, heldur syngur hann um hið
%laða vor, vorið um Jónsmessuleytið,
þegar öll skepnan nýtur hita þess
og gróanda.
»Yinnrinn bezti var þar þó,
vorið þitt i grænum skóg«.
Ljóðdís hans á sér ekki betri vin
en vorið — nema ef vera skyldi
ástir og ástaræfintýri. En það vill
svo til, að vor og ástir eru sem
samvaxnir tvíburar í ljóðum hans.
Ástaræfintýri kvæða hans gerast flest
á vorin. Yfir þeim ljómar og blikar
heiður himinn. Hann er bezta vor-
og ástaskáld, er ort hefir á íslenzka
tungu.
í Eiðnum, því sem út er komið
af honum, sjást báðir straumarnir í
ljóðlist hans, þótt miklu mest beri
þat ábergvatninu, og jökulstraumurinn
sjáist varla i fyrstu, og hér komi
ekki i ljós nema lítil rák af honum,
en grunurinn spáir, að hann breikki
og stækki, er neðar dregur, og berg-
vatnið verði horfið sýnum með öllu,
er það fellur i ósa sina. Þetta bindi
er um askudstir d vorin. Þetta er