Ísafold - 13.12.1913, Blaðsíða 2

388
ISAFOLD
óyggjandi sannleika, að lán eru við-
sjálsgripur og vandi með að fara,
svo að ekki hljótist af stjórtjón í
stað nokkurs hagnaðar. Venjulega
þarf bæði mikinn dugnað og mikla
hæfileika til þess að græða á skuld-
um.
Eg þekki lítið til verzlunar hér í
Reykjavík. Það getur verið, að þær
verzlanir blómgist hér bezt, sem
mestar hafa skuldirnar. Þó hefi eg
heyrt, að tvær eða þrjár slíkar verzl-
anir, sem stóra hafa bankareikning-
ana, standi á völtum fótum. Það væri
annars fróðlegt, ef bankarnir vildu
skýra frá reynslu sinni í þessu efni,
Mér er annað kunnugra, þó ekki
sé eg verzlunarfróður: verzlunin
Norðanlands, þar sem eg hefi verið
læknir í 20 ár. Eg hefi séð hversu
verzlununum farnaðist í nágrenninu
og eg hefi þekt kaupmennina svo,
að mér hefir verið sæmilega kunnugt
um verzlunaraðferðir þeirra. Reynsl-
an hefir sýnt mér, að margt gengur
öðru visi í verzlun vorri en flestir
skyldu ætla og hún styður alls ekki
þá skoðun, að þeim kaupmönnum
farnist betur, sem mest hafa milli
handa og ótæpast nota lánstraustið.
Eg vil því drepa á þetta nokkru nán-
ar í þeirri von, að fleirum verði það
ljóst, að lánsfé eitt gerir tæpast verzl-
unina innlenda, að það eru alt aðrir
hlutir, sem mestu máli skifti.
A Sauðárkrók voru í minni tíð 5
verzlanir. Allar voru þær með frem-
ur gamaldags sniði, vöruskifta og
lánsverzlanir. Að eins tvær voru
tiltölulega stórar: Gránufélags- og
Popps-verzlunin. Hinar áttu miklu
minna undir sér. Stærstu verzlun-
um stýrðu reyndir og verzlunarfróðir
menn. Veltufé þykist eg vita að
hafi verið allnýtilegt, lánstraust gott
og eflaust notað eftir þörfum. Þess-
ar gömlu verzlanir sýndust standa
vel að vígi, og það hefði mátt ætla,
að þeim hefði veitt auðvelt að ráða
niðurlögum fátækra og fáfróðra
keppinauta.
Eina af smærri verzlununum átti
ungur íslendingur. Hann hafði sezt
þarna að á mölinni með fremur lítil
efni, verzlunarþekkingu af skornum
skamti og sjálfssagt lítið lánstraust.
Þar var heldur enginn banki að grípa
til. Húsið hans og búðin voru auð-
vitað miklu minni og óálitlegri en
við stóru verzlanirnar. Þrátt fyrir
alt þetta söfnuðust drjúgum viðskifta-
menn að verzlun þessari og hún
seldi sínar vörur engu síður en stóru
verzlanirnar. A þeim sáust engin
ytri merki þess, að þau væru í upp-
gangi, húsin breyttust ekki og alt
gekk sinn vanagang, en á ári hveiju
skaut einhverjum smáskúr eða út-
byggingu út úr húsi smákaupmanns-
ins. Efni hans og verzlunarþekking
jukust sýnilega með ári hverju. Verzl-
un hans stendur enn og að því eg
frekast veit í góðu gengi, en allar
hinar eru liðnar undir lok eða hafa
skijt um eiqendur.
Kaupmanni þessum var að mörgu
leyti mjög sýnt um starf sitt og hann
rækti það af alúð og dugnaði. Hann
hélt vel á fé sinu og kostaði litlu
til verzlunarinnar. Það er eins og
þetta hafi mátt sín meira en alt
hitt, sem keppinautunum var gefið í
fyrstu: meiri verzlunar þekking, meira
veltufé, meira lánstraust.
Svona gekk það á Sauðárkróki.
Þá er eg fluttist til Akureyrar,
voru verzlanir þar ekki ýkja marg-
ar. Aðaiverzlanir á sjálfri Akureyri
voru tvær, báðar danskar. Að þeim
stóðu auðmenn, sem ekki skorti
skildingana, að minsta kosti var svo
um aðra þeirra. Verzlunarþekking
var eflaust í bezta lagi og löng verzl-
unarreinsla í ofanálag. Uti á Odd-
eyrinni voru og tvær allstórar verzl-
anir, önnur íslenzk, en hin í raun
og veru dönsk, Gránufélagið. Sama
mátti víst segja um verzlanir þess-
ar, að góð. verzlunarþekking, góð
efni og mikil reynsla, stóð að baki
þeirra. Nokkrar smáverzlanir voru
auk þessara, en vissulega allur fjár-
muna, þekkingar og reynslugrund-
völlur þeirra margfalt kkari en gömlu
verzlananna. Það lá næst að halda,
að þessar gömlu verzlanir hlytu að
halda sínu, og sennilega brjóta á bak
aftur þessa þróttlitlu keppinauta.
Ein þessarra smáverzlana var inni
á Akureyri. Hana átti ungur ís-
lendingur, sem kom að því eg frek-
ast veit með tvær hendur tómar til
bæjarins, eins og hver annaralþýðu
maður. Hann hafði að vísu verið
nokkurn tíma búðarmaður, en að
öðru leyti hafði hann ekki lært verzl-
un. Ekki er mér kunnugt um að
hann hafi haft úr neinu verulegu
lánsfé að spila, sizt meiru en ótai
aðrir. En hvernig sem þessu var
farið, þá færðist verzlunin fljótt í
aukana og eigandinn var af öllum
talinn efnamaður eftir fá ár. Kaup-
maður þessi hélt vel á fé sínu, tefldi
þvf víst sjaldan eða aldrei í tvísýnu,
kostaði mjög litlu til þess að reka
verzlunina og vann með bróður sín-
um flest verkin, er á þurfti að halda.
Án 'efa var þeim bræðrum flestum
framar sýnt um kaupskap, og eg
held, að verzlunin hafi verið þeirra
fyrsta og síðasta áhugamál. Nú reka
bræður þessir tvær, ef ekki 3 verzl-
anir og það allstórar, að því mér er
sagt. Víst er um það, að þeir hafa
á stuttum tima komið upp tveim
myndarlegum verzlunum og báðir
komist í góð efni með litlu stofn-
fé, litilli verzlunarmentun, litlu láns-
fé. Þeim hefir nægt sparsemi, dugn-
aður og útsjón. Svo hefir þekking-
ingin og féð aukist með ári hverju.
Úti á Oddeyrinni reis upp í minni
tið all-stór verzlun og jókst þó að
mér er sagt mikið eftir að eg fór.
Hana átti óvenjulega duglegur og
áræðinn iðnaðarmaður. Hann hafði
við margt fengist um dagana og bless-
ast flest betur en alment gerist. Það
man eg eftir, að sumir keppinautar
spáðu illa fyrir verzlun hans í byrj-
un, en það varð ekkiað áhrínsorðum.
Óvenjulegur dugnaður og mikil út-
sjón fleyttu kaupmanni þessum yfir
öll sker, og eg veit ekki betur en
að verzlun hans standi enn á föst-
um fótum. Eg geri ráð fyrir því,
að bæði eign og lánsfé hafi verið
sæmilega ríflegt, en þó minna en
ýmsra annara, sem fara að fást við
verzlun. En hvernig farnast gömlu
ríku verzlunum. Mér sýnist peim
hniqna.
Þannig gekk það á Akureyri,
Fjöldi manna þekti Magnús kaup-
mann Sigurðsson á Grund í Eyja-
firði og hafa heyrt þess getið, að
hann muni vera einhver ríkasti bóndi
landsins. Hann byrjaði með tvær
hendur tómar, sem fátækur vinnu-
maður á sveitaheimili. Eins og aðr-
ir fekk hann kaup fyrir vinnu sína
og það var ekki hátt í þá daga. Þá
erfði hann fáeinar krónur (30?). En
þessum litlu tekjum eyddi hann ekki
í allskonar óþarfa, og hélt svo vel
á þeim, að bústofn var nokkur er
jarðnæði fékst til þess að byrja bú-
skap. Á búskapnum efnaðist hann
svo, að smásaman var jörðin keypt
og auk þess stórum endurbætt. Þá
kom hann að lokum upp sveita-
verzlun sem smájókst eins og ann-
að í höndum hans, en bjó þó bú-
sínu eftir sem áður. Á síðari árum
hefir hann lagt afskaplega mikið fé
í jörðina, húsað hana svo að hvergi
mun slikt eða betra á öllu landinu
og ríkari er hann eftir en áður, að
því er eg frekast veit. Eg held að
hann hafi aldrei notað lánsfé, það
neinu nemur, sízt framan af. Óvenju-
mikill dugnaður og hagsýni og sjálf-
sagt mjög mikil sparsemi framan af,
hafa verið hans lánsfé. Þetta tók
hann vissulega hjá sjálfum sér, þurfti
ekki að ganga bónleiður milli bank-
anna til þess að fá það gegn vöxti
um, og heldur ekki þurftu þeir að
sækja það niður til Danmerkur.
Kunningi minn sagði mér eitt sinn
þessa sögu af Vesturlandi: Einhver
alþýðumaður þar hafði eignast 1000
kr., en ekki man eg hvort hann
hafði erft fé þetta eða dregið það
saman sjálfur. Nú vildi hann gjöra
sér sem mest úr skildingunum og
tók það til bragðs að kaupa alrnenn-
ar nauðsynjavörur af umboðsmanni
fyrir krónurnar. Verzlunin þar í
héraði var dýrseld og gamaldags.
Hann seldi vörur sínar með litlum
ágóða, en lánaði engum. Þær flugu
út eigi að siður. Fyrir þessar rooo
kr. keypti hann hvað eftir annað
vörur sama árið, svo ársgróðinn varð
furðu ríflegur, þó tiltölulega lítið
væri á vöruna lagt, en stundaði fyrri
atvinnu sína eftir sem áður og eyddi
engu af gróðanum. Eg veit ekki
hvað úr manni þessum varð, en hafi
hann ekki orðið ríkur maður, tel eg
líklegt að orsökin hafi verið sú, að
hann hafi farið að lána sjálfur og
lána öðrum; svo hafi viðskiftamenn
svikið hann, en hann sjálfur að lok-
um umboðsmanninn, þegar ekkert
var handbært í skuldina.
Eg get ekki skilið við dæmi þessi,
án þess að minnast á eitt eða tvö
úr Reykjavík, þótt lítt sé mér kunn-
ugt um hagi manna hér.
Allir þekkja gamla Geir Zoéga.
Eg er viss um að ungu mennirnir,
sem flesta eiga víxlana, teldu alt hafa
gengið vel, ef þeim farnaðist ekki
miður en honum. Hann byrjaði fá-
tækur, en var bæði ötull og spar-
samur. Það sem hann eignaðist
á þennan hátt lagði hann í verzlun
og útgerð. Á þessu græddist hon-
um með góðri hagsýni og miklu
viljaþreki, ekki eingöngu fé, heldur
gerðist hann brautryðjandi að sjávar-
útveg í stærri stíl hér í Reykjavík,
svo hann hefir að miklu leyti lagt
grundvöllinn undir vöxt og viðgang
bæjarins. Alt petta hefir hann %ert,
án pess að lána neitt, svo telja megi,
að frátöldum danska fánanum.
Eg kom eitt sinn á heimili eins
af yngri kaupmönnum bæjarins. Þar
var óvenjulega litið í alt borið, sizt
meira en eg hefi oft séð á heimil-
um verkamanna. Búðin hans var
líka óásjálegri en fjöldi annara og
litlu til kostað. Þar starfaði kaup-
maðurinn að flestu sjálfur, en kona
hans heima að heimilisverkum. Ekki
vissi eg hversu efnahagurinn var, en
flestir myndu halda að efnin væru
smá. Síðan hefi eg frétt, að kaup-
maður þessi hafi byrjað að mestu
með tvær hendur tómar og orðið
að nota lán hjá umboðsmanni sín-
um. Hann lifði jafn sparlega, þó
hann yrði kaupmaður, reyndist um-
boðsmanninum árciðanlegur í hví-
vetna. Þó búðin væri lítil verzlað-
ist drjúgum og nú er sagt, að verzl-
unin sé þar meiri en í mörgum
stærri og skrautlegri búðunum. Eg
tel líklegt, að þarna sé að vaxa upp
í kyrþey einn efnamaður í bænum.
Lán umboðsmannsins hefir greitt
honum götu, en hefði það brostið
er sennilegt, að hann hefði rutt sjálf-
ur brautina á fám árum með spar-
semi og dugnaði likt og Magnús á
Grund.
Vér viljum allir að verzlunin verði
alíslenzk og það sem allra fyrst. Til
þessa þarf margt, en fyrsta sporið
er þó að íslenzkum kaupmönnum
blessist atvinnan betur en dönsku
verzlununum.
En hvað þarf þá til þess að
snúa þessu til vegarf Margir benda
fyrst og fremst á að nóg lánsfé sé
í bönkunum, að útlent fé sé flutt
hingað í miljónatali.
Það er víst að þetta skiftir minstu
fyrir þá, sem byrja verzlun.
Fyrsta skilyrðið til þess að kaup^
menskan gangi vel er að kaupmantr
inum sé sýnt um starf sitt. Sumir
geta aldrei orðið góðir kaupmenn,
hversu sem þeir iáta, það verður
enginn gott skáld, sem enga skáld-
skapargáfu hefir til að byrja með.
Annað skilyrði er duqnaður. Kaup-
maðurinn þarf að láta hendur standa
fram úr ermum engu síður en hver
annar. Hann verður oft mikið á sig
að leggja, hafa þrek og einbeittan
vilja til þess. Eg hef aldrei séð lat-
an slóða verða efnaðan kaupmann.
Þriðja skilyrðið er sparsemi. Sá
verður aldrei efnaður, sem eyðir öllu
sem hann innhendir. Á byrjunarár-
unum þarf á mikilli sparsemi að
halda, síðar þegar efnin aukast er
hún að vísu góð, en ekki eins óhjá-
kvæmileg.
Seinast en ekki sizt er að lokum
ráðvendni 0g áreiðanleiki í viðskijt-
um.
Ekkert af þvi, sem hér er talið,
fæst í bönkunum, og tæplega neðan
frá Danmörku. Vér verðum að taka
þetta hjá sjálfum oss og pað nœfir.
Nám á verzlunarskóla er eftir minni
reynslu ekki nauðsynlegt, en eg tel
líklegt að það geti greitl götuna.
Líkt er að segja um lánsfé. Það get-
ur flýtt fyrir, en er fjarri þvi að
vera óhjákvæmilegt. Hagnaður af
því er kominn undir hver heldur á.
Aftur er ómótmælanlegt, að skuldir
hafa framar öllu öðru komið íslenzk-
um verzlunum á kaldan klaka, skuld-
ir alþýðu við verzlunina og hennar
við banka og umboðsmenn. Ef til
vill stæði verzlun vor fastast á fót-
um, ef enginu gæti fengið eyrisvirði
að láni. Það myndi verða verzlað
fyrir þvi, að eins ekki með tvær
hendur tómar, að frátöldum víxlunum.
Umboðs- ogstórkaupaverzlun tekur
til færri manna en almenna kaup-
menskan í smærri stíl. Eg geri ráð
fyrir, að til hennar þurfi frekar á
lánsfé og bönkum að halda. Þó
virðist mér sem slík verzlun geti
líka vaxið smám saman af eigin ram-
leik í höndum góðra uianna.
Ef þess er að lokum spurt, hvort
vér höfum nægilegt lánsfé til þess
að reka verzlun vora og gera hana
innlenda, myndí eg svara á þessa
leið:
Ef alt á að vaða í skuldum: Al-
þýðan að skulda kaupmönnum, kaup-
menn umboðsmönnum,umboðsmenn
bönkum, bankar útlendingum, þá er
fjarri því að vér höfum nóg láns-
fé, svo fjarri, að engin von er til
að það yrði nokkru sinni nægilega
mikið. Þetta er líkt og að ausa
vatni í hrip. Til allrar hamingju
skortir oss slíkt lánsfé. Með þessu
lagi hljóta allar vörur að verða óhæfi-
lega dýrar og stóreflis peningastraum-
ur að ganga út úr landinu beint úi
vösum alþýðunnar, því hún verður
að borga öllum millimönnum alla
vexti og ómakslaun.
Ef vér rekum verzlun vora svo
skuldlitið sem má, og ætlum oss
ekki að fljúga fyr en vængirnir eru
vaxnir — þá held eg að oss skorti
alls ekki lánsfé.
Og líklega er það sanni næst, að
vér hejðum qetað %ert verzlun vora
alinnlenda, án allra lána frá útlönd-
um. Verzlunin myndi þá drjúgum
betri, en nú er, og ólíkt minna ganga
í vexti og afborganir á ári hverju til
Danmerkur. Aðalatriðið er þetta:
Vér purjum að verða að meiri og
betri mönnum. Skuldirnar eru áreið-
anlega nógu miklar.
G. H.
Bréf Tuliníusar.
Siðan eg kom hingað til Reykja-
víkur, 6. þ. m., hefi eg orðið var við
að út af bréfi hr. stórkaupm. Thor.
E. Tuliniusar, sem birt var í ísa-
fold 4. okt. þ. á., uudir yfirskriftinni
»Hvað borga íslendingar fyrir vörur
sinar*, og greinum þeim því við-
víkjandi, sem síðan hafa komið í
blaðinu, hefir sá orðrómur breiðst
út, að eg hafi aðhafst eitthvað rangt
eða jafnvel óheiðarlegt í viðskiftum
mínum við íslenzka kaupmenn. En
með því að eg er hér hafður algjör-
lega fyrir rangri sök, hlýt eg að
mótmæla fastlega þessum tilhæfu-
lausa orðrómi. Og þareð eg hefi
engu að leyna í þessu máli, skal eg
leyfa mér að skýra stuttlega frá mála-
vöxtum.
Fyrst verð eg að geta þess, að e%
kaupi aldrei útlendar vörur til Islands
sem umboðsmaður (Kommissionær)
fyrir islenzka kaupmenn né aðra. —
Allar útlendar vörur selegsem kaup-
maður í frjálsri verzlun, sendi við-
skiftamönnum mínum reikninga frá
sjáljum mér, með tilgieindu verði,
eins og kaupmenn ávalt gjöra, reikna
mér aldrei neín umboðslaun, og
kem yfir höfuð ekki á nokkurn hátt
fram sem umboðsmaðnr (Kommissio-
nær), að því er útlendar vörur snertir.
Þetta er föst regla, sem eg hefi fylgt
frá því fyrsta að eg fór að hafa við-
skifti við ísland. Mér er pví auð-
vitað Jrjálst að setja verð á vörur mín-
ar, eins 00 hver annar kaupmaður. —
Aftur á móti hefi eg komið fram
sem umboðsmaður við sölu islenzkra
afurða, t. d. við sölu á smjöri, fiski,
ull o. s. frv. En með því að bréf
Tuliníusar og umræddur rógburður
að eins á við útlendar vörur, skal
eg að eins snúa mér að þeim.
Vörur þær, sem eg sel til Fær-
eyja og hingað til íslands, fæ eg
sumpart frá Kaupmannahöfn. Eg
læt senda þær frá Khöfn með skip-
um þeim, sem koma við í Leith, og
fæ þaflgað reikningana yfir þær frá
seljendunum I Khöfn til min. Koma
reikningarnir venjulega um leið og
vörurnar. Skipin standa oftastnær
ekki við i Leith nema einn eða hálf-
an annan dag, og er þá annríki mik-
ið á skrifstofu minni við afgreiðslu
skipanna. Nú er það talsvert verk
að reikna út hvaða verð á að setja
á vörurnar frá Khöfn, asmavæmt inn-
kaupsreikningum mínum þaðan, sér-
staklega þar sem reikningsliðirnir eru
margir. Svo var mjög oft ástatt
um reikninga til mín frá firmanu
Ad. Trier & Goldchmidt í Khöfn,,
og varð það tilefni þess, að eg
bað umboðsmenn mína i Khöfn,
firmað Dines Petersen & Co., að
láta Ad. Trier & Goldschmidt reikna
alla hina einstöku liði á reikningum
þeirra til min 4°/0 hærri en sölu-
verð þeirra var til min, en færa mér
jafnframt til tekna i viðskiftareikn-
ingi okkar þessi 4°/0 af samanlagðri
upphæð reikninganna. Þetta hafði-
þag hagræði í för með sér fyrir mig,
að þegar eg fekk reikningana frá Ad.
Goldschmidt, þá gat eg látið færa hina
ýmsu reikningsliði af reikningum
þeirra, án nokkurs útreiknings, inn í
reikninga mína til viðskiftamanna
minna á Færeyjum og íslandi. —
Flýtti þetta mjög fyrir afgreiðslunni
á skrifstofu minni, í annríkinu með-
an skipiu stóðu við í Leith. Hafði
eg þannig án sérstaks útreiknings-
lagt 4°/0 á vörurnar til viðskifta-
manna minna, og er það sannar ega
ekki mikill kaupmannságóði, ekkí
sízt þegar tekið er tillit til alls sér--
staks kostnaðar á þessum vörum. —■
Að sjáljsöqðu sendi eg viðskiftamönn-
um minum aldrei téða reikninqa Jrá
Ad. Trier & Goldschmidt. Þvi, eins
og fyr er sagt, seldi eg þeim vör-
urnat sem kaupmaður og þurfti því
engin fylgiskjöl að senda þeim með
reikningum mínum. Eg notaði því
þessa reikninga frá Ad. Trier & Gold-
schmidt eingöngu í eigin þarfir tií
starjsléttis á skrijstoju minni, eins og
eg hefi skýrt frá hér að ofan. Þó
það sé óþarfi, skal eg geta þess, að
frá Ád. Trier & Goldschmidt fekk
eg aldrei aðra reikninga yfir vörurn-
r.r en þá, sem að ofan er getið, en
þeir sendu umboðsmönnum mínum
í Khöfn »kredit-nótur« yfir þessi 4°/0,
sem lögð voru á vörurnar. Það var
ein slík kreditnóta, sem af vangá
var send Thor E. Tulinius frá Ad.
Trierz & Goldschmidt í siðastl. febr.,
en sú tilviljun varð til þess, að Tuli-
nius fór af stað með þetta mál. Var
honum þegar skýrt frá hvern-
ig málið var vaxið, og að ekkert ó-
hreint lá hér bak við. Fulla vit-
neskju um það fekk hr. Tulinius
þegar í wifli'zmánuði þ. á. Og í
í bréfi til hæztaréttarmálafl.m. C. B.
Henriques í Khöfn, dags. 23. apríl
þ. á., viðurkendi hr. Tulinius, að eg
hejði ekki gjört neitt ámalisvert. Kemst
hann svo að orði í bréfinu: »Ef
frásaga hr. Mauritzen er rétt, hefir
hann . . . ekki notað reikningana
með tilbúnu verði á nokkurn þann
hátt, sem skaðlegur megi heita fyrir
lögleg verzlunarviðskifti, enda hefir
það heldur ekki verið tilgangur minn
að kveða sérstaklega upp neinn dóm
um gjörðirhr. Mauritzens«, (á dönsku:
Hvis Hr. Mauritzens Fremstilling er
’korrekt, har han . . . ikke benyttet
Fakturaer med fingerede Priser paa
nogen for den legitime Handel
skadelig Maade, men det har ej