Ísafold - 31.12.1913, Qupperneq 1
Kemur út tvisvar
í viku. Verð árg.
4kr., erlendisðkr.
eða l^dollar; borg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
ISAFOLD
ísafoldarprentsmiðja. Ritstjóri: Ólafur Björnsson.
Talsími 48.
Reykjavík, miðvikudaginn 31. des. 1913.
103. tölublað
Járnbrautarmálið.
1.
Nokkrar athugasemdir.
Enginn, sem þekkir til þess kostn-
aðar, þeirra erfiðleika og óþæginda,
sem hafnleysið sunnanlands veldur
Sunnlendingum, mun furða sig á þvi,
þó heldur lyftist á þeim brúnin í
sumar, þegar sú fregn bart, að vænt-
anlegt væri til þingsins frumvarp til
laga um járnbrautarlagning austur frá
Reykjavík.
Fæstir okkar sveitamanna þekkja
nokkuð til járnbrauta að öðru en
sögusögn. Við vitum, að með þeim
má ferðast á einni kl.st. þá vegar-
lengd, sem við þurfum heilan dag
til að komast, og að með þeim geta
menn fengið fluttar vörur hvenær
sem maður vill, fyrirhafnarlaust, en
auðvitað fyrir borgun; og við vitum,
að hjá öllum menningarþjóðum eru
járnbrautir taldar lífs-nauðsynlegar
og fyrsta skilyrði fyrir öllum at-
vinnurekstri, og skilst okkur, að svo
muni einnig geta verið hér, þar sem
hafnir vanta til þess að geta notað
sjóleiðina.
Vonin, sem hjá mönnum vaknaði
við fregnina um járnbrautarfrum-
varpið, hefir að líkindum verið efa-
blandin hjá mörgum, sjálfsagt fáir
búist við því að minsta kosti, að
málið fengi framgang á þessu þingi;
en hver mundi hafa trúað — eftir
því sem málinu þó var tekið við
fyrstu umræðu — að það steinsofn-
aði eins og raun hefir á orðið.
Maðurgat ekki búist við, að ann-
að eins stórmál væri flutt inn á þing,
án þess að hugur fylgdi máli hjá
flutningsmönnum þess, en þess hefir
litil merki sést. Málið komst í nefnd
og í nefndina voru kosnir allir flutn-
ingsmenn frumvarpsins. Nefndin
klofnaði svo, að einn maður varð í
minni hluta, af 7 nefndarmönnum.
Þessi eini maður, Björn Kristjáns-
son bankastjóri, mælti eindregið á
móti málinu, og virðist svo, eftir
nefndarálitinu að dæma, sem hann
hafi kveðið hina sex algjörlega í kút-
inn. Nefndarálit minni hlutans er
mjög ítarlegt og ber það með sér,
að manninum hefir verið alvara að
sporna við framgangi málsins, en
meiri hlutinn hefir lítið að segja
málinu til stuðnings. Ymislegt er
þá í nefndaráliti minni hlutans, sem
hægðarleikur virðist hafa verið að
hrekja, því að þar virðist margt sagt
af ókunnugleik á staðháttum hér og
lifnaðarháttum manna, eins og þeir
eru nu. Úr því að enginn hefir
enn, mér vitanlega, orðið til þess að
mæla á móti neinu í nefndaráliti
minni hlutans (Br.Kr.)1), dettur mér
í hug — sem kunnugum hér — að
benda á nokkur atriði, sem mér sýn-
ast fjarri því rétta — og til þess að
rjúfa þögnina um þetta mál.
B. Kr. heldur því fram, að járn-
braut sé óþörf, þar sem hægt sé að
nota sjóleiðina, og segir: »Það er
kunnugt, að eigi er mönnum enn
orðið ljóst, hvað auðvelt er að koma
*) Höf. vissi eigi nm grein B. B.
Ritstj.
vörum til Eyrarbakka og Stokkseyr-
ar og jafnvel til Víkur, ef skynsam-
lega er að farið«. Það sé »alhægt
með hentugum skipum þegar veður
leyfir«. Jú, það er mönnum fyrir
löngu Ijóst, að vörum má koma til
nefndra kauptúna pegar veður leyfir.
En það vita allir, sem hér eru kunn-
ugir, að annan helming ársins leyfir
veður það örsjaldan, og um sumar-
tímann koma líka oft langir kaflar,
sem engu skipi er lendandi á þess-
um stöðum fyrir sjógangi, »því haf-
gang þann ei hefta veður blíð«. Og
mikil fjarstæða er að halda þvi fram,
að sjóleiðin til hafnanna austanfjalls,
með veginum yfir Hellisheiði, »full-
nægi sannri flutningaþörf sýslnanna
austanfjalls«. Sannleikurinn er, að
alt Suðurlandshéraðið austanfjalls má
heita útilokað frá erlendum markaði
með vörur sínar hálft árið eða leng-
ur. T. d. geta rjómabúin ekki starf-
að nema nokkra mánuði á ári, af
því að ókleift er að koma smjör-
tunnunum á útflutningsstað meðan
snjór liggur yfir Hellisheiði. Spillir
það mjög fyrir sölu smjörsins, með
því að ekki er unt að halda föstum
viðskiftamönnum í Englandi, sem
eðlilega vilja fá smjörið stöðugt árið
um kring, Og þá er það er ekki
smáræðis hnekkir fyrir smjörsöluna,
hvað smjörið skemmist við hinn langa
og erfiða flutning á sumrin dögum
saman í miklum hita. Hagnaðurinn
við að geta sent það daglega árið um
kring með járnbraut mundi svara
vöxtum af mörgum þúsundum, þó
ekki væri um að ræða meira smjör
en það sem nú er framleitt á Suð-
urlandi, hvað þá, ef áveiturnar úr
Þjórsá og Hvítá kæmust í framkvæmd
og stórstíg túnrækt, sem þeim mundi
fylgja, vegna áburðaraukans, sem af
þeim leiddi. En um þau fyrirtæki
— svo glæsileg sem þau eru —
getur reyndar naumast verið að ræða,
ef engin von væri betri samgöngu-
færa en þessarra, sem B. Kr. telur
fullnægjandi. Því til hvers er að
framleiða vöru, sem ómögulegt er
að koma á markað fyr en hún er
orðin stórskemd.
Þá mætti benda á eitt, sem kaup-
maður og bankastjóri ætti að þekkja:
hver munur er á því að verða, sök-
um hafnleysisins, að kaupa alla út-
lenda vöru til ársins þegar á vorin,
eða að geta fengið hana smátt og
smátt eftir þörfum. Mundu margir
losna við að leita á náðir bankanna
um lán, ef þeir gætu fengið vöruna
smátt og smátt, jafnótt og þeir selja
sína vöru. Nú eru bændur hér aust-
anfjalls neyddir til að kaupa allan
ársforða sinn á vorin, til þess að
geta flutt hann að sér fyrir sláttinn;
eftir slátt eru venjulega öll sund lok-
uð austanfjalls, en of dýrt að flytja
þungavöru frá Reykjavík. Skal eg
benda á eitt dæmi, sem sýnir hvað
sjóleiðin er ábyggileg: Fyrir 2 ár-
um pantaði sveitarfélag i Arnessýslu
girðingarefni frá útlöndum í samgirð-
ingu fyrir sveitina, sem átti að setja
upp um haustið. Girðingarefnið kom
með strandferðabát til Eyrarbakka
seint í ágústmánuði, en náðist ekki
í land fyrir brimi; flæktist svo skip-
ið með girðingarefni þetta fram og
aftur alt haustið, og varð loks að
leggja það upp í Vestmannaeyjum
til vetrargeymslu því að aldrei varð
því komið á land á Eyrarbakka.
Fengu kaupendur það svo næsta
sumar, stórskemt eftir alt volkið og
urðu eðlilega að borga vexti af verði
þess heilt ár áður en það varð not-
að. Dæmi þessu lík eru óteljandi.
Hve »fullnægjandi« samgöngur voru
þetta, ef hallæri kæmi, jökulvetur og
almennur fóðurskortur fyrir fénað
svo að fljótlega þyrfti að ná i út
lent fóður til bjargar. Hvers virði
gæti þá verið að geta fengið það
með járnbraut inn á miðbik Suður-
landsundirlendisins ?
Undarleg ályktuu er það hjá B.
Kr., að góð samgöngutæki (járnbraut)
veiti aðeins þægindi, en bæti ekkert
efnahag manna. Það er víst gagn-
stætt reynslu allra þjóða.
Til sönnunar því, að góðar eða
greiðar samgöngur auki ekki fram-
leiðslu né bæti efnahag manna tek-
ur hann dæmi af nokkrum bændum
í Mosfellssveit, sem búa á hrjóstr-
ugum smábýlum, sem hann nefnir,
en hafi ekki auðgast á síðustu árum
né gert stórfeldar jarðabætur, þó þeir
búi nálægt Reykjavik og við þjóð-
veg. Sannar það dæmi lítið, þar
sem jarðir þær, er hann nefnir hafa
mjög slæm ræktunarskilyrði. Til
þess að koma á skjótri framför í
jarðrækt, telur hann að hér vanti
bæði fólk og fé. Er að vísu mikið
hæft í því, en hann gætir þess ekki,
að járnbrautin mundi einmitt flytja
hvorttveggja með sér. Atvinnulítill
kaupstaðalýður leitar þangað sem at-
vinna býðst ej samqönqur eru qreið-
ar og efnahagur bænda batnar við
það, að fá qreiðan aðgang að mark-
aði með afurðir sínar. En þó að
svo færi að fólki fjölgaði ekki ört á
Suðurlandi við járnbrautarlagning-
una, álít eg að framfarir, bæði í
jarðrækt og búpeningsrækt gætu samt
sem áður orðið stórstiga, þvi að
hesfajlið má nota margfalt við það
sem nú er gert, bæði við jarðrækt
og heyskap, og mundi járnbrautin
brátt stuðla að því að hestarnir yrðu
meira notaðir til þeirrar vinnu, þeg-
ar vöruflutningunum létti á þeim að
miklum mun. Annars dettur mér
ekki i hug að halda, að B. Kr. sé
svo svartsýnn, að honum sé alvara
með það að járnbraut mundi ekkert
stuðla að framförum í jarðrækt í
Arnes- og Rangárvallasýslum, þar
sem jafn álitleg ræktunarfyrirtæki
blasa við eins og t. d. áveiturnar úr
Þjórsá og Hvitá, þurkun Safamýr-
ar o. fl.
Það sem B. K. segir um áætlanir
landsverkfræðingsins ætla eg að mestu
að leiða hjá mér — býzt við að
landsverkfræðingurinn svari því sjálf-
ur — ætla aðeins að minnast á fá
atriði, sem mér eru kunnust.
Eg get verið B. K. sammála um
það að vafasamt sé að mjög mikið
yrði um heyflutning með brautinni,
þó þætti mér ekki ólíklegt að Reyk-
víkingar öfluðu sér heys handa kúm
og reiðhestum austur í Flóa, þegar
áveitan væri komin i framkvæmd og
ekki væri heldur ólíklegt að bændur
í Þingvallasveit öfluðu sér þar heyja>
sem hafa hina ágætu haga, en litlar
slægjur.
Ólíklega þvkir mér tilgetið, að ekk-
ert yrði um mjólkurflutning með
brauttnni, þvi að þó svo væri sem
B. K. segir, að Reykvíkingar kæri
sig ekki um •meiri mjólk en þeir
hafa nú, þá býzt eg við að þeim
fjölgi ekki síður hér eftir en hingað
til og þurfi þar af leiðandi meiri
mjólk. En væri óhugsandi að verk-
smiðjur risu upp í Reykjavik, sem
þyrftu mikla mjólk, bæði niðursuðu-
verksmiðjur og smjörlíkis? Væri það
ekki nær, heldur en að inn flytja
kynstur af niðursoðnum matvælum og
smjörliki?
Um flutning á kartöflum með
járnbrautinni segir B. K.: »Nægt berst
af kartöflum til Reykjavíkur frá Akra-
nesi og öðrum nálægum stöðum«.
Hvað meinar hann með »nægt« ?.
Verzlunarskýaslurnar 19x0 (hefi ekki
nýrri við hendina) segja að til Rvíkur
hafi fluzt frá útlöndum það ár 120)
runnur af kartöflum. Akurnesingar
hafa þvi ekki alveg fullnægt það ár-
ið II Væri nú ekki nær að þessar
kartöflur, væru ræktaðar hér á Suður-
landi, heldur en að kaupa þær af
Dönum ? Og ekki einungis þessar
kartöflur, sem til Rvikur flytjast,
heldur allar þær kartöflur, sem til
landsins flytjast. Á Suðurlandi mætti
fljótlega auka svo kartöflurækt, að
ullnægt gæti öllum landsmönuum,
sem kartöflur þurfa að kaupa. Væri
xað sæmra en að kaupa það alt frá
útlöndum. Eg veit um marga bænd-
ur í Árnessýslu og Rangárvalla, sem
vildu selja kartöflur, ef þess væri
nokkur kostur, en ógjörningur er
að flytja þær til Rvíkur með þeim
flutningatækjum, sem nú eru fyrir
hendi. Getur enginn efi á því leik-
ið, að mjög mikið yrði flutt af kar-
töflum til Rvíkur, ef járnbraut kæmi.
Þá segir B. K., að ekki sé »nein
átylla til að áætla, að x/4 af vörum,
sem til Eyrarbakka og Stokkseyrar
flytjast nú sjóleiðina, flytjist fyrst til
Rvíkur til þess að flytjast þaðan aft-
ur austur, fyrir 2 kr. 200 kg. með
járnbraut«. Þar er eg alveg gagn-
stæðrar skoðunar og skal reyna að
færa ástæður fyrir þeirri skoðun
minni. Sökum hafnleysis á Eyrarb.
og Stokkseyri verða kaupmenn þar
og kaupfélög að fá allan vöruforða
sinn snemma sumars, verða að kaupa
vörur til ársins því nær í einu, þar
af leiðandi þurfa þeir miklu meiri
fjárhæð og miklu meiri húsakynni
til verzlunarinnar en kaupmenn í
Rvík, sem fengið geta vörnr með
hverri ferð árið um kring. Kaup-
menn austanfjalls geta því ekki selt
vörur með sama verði, sem kaupm.
i Rvík og gjörðu það ekki heldur.
Verðmunur er vist aldrei minni en 1
eyir á pd. eða 2 kr. á 100 og oft miklu
meiri og jafnvel það þá a. m. k. við
flutningskostnað með járnbrautinni,
en það sem aðallega mundi gera
breytinguna og flytja verzlunina til
Rvíkur er það, sem eg hef áður bent
á, að þegar járnbraut væri komin,
hættu menn að kaupa allan ársforða
sinn i einu, en fengju hann smátt
og smátt eftir þörfum og þá frá Rvík
með járnbrautinni. Með því spara
menn hálfs árs vexti af vöruforða
sínum og þeir, sem búa fyrir austan
og ofan brautina, þar að auki flutn-
ingskostnað frá Eyrarb. upp á braut-
arstöðvarnar, sem svarar 1 kr. fyrir
100 kg. Það er þvi auðsær hagn-
aður að því að fá vörurnar frá Rv.
heldur en frá Eyrarb., þó borga þurfi
2 kr. fyrir 100 kg. i járnbrautar-
»fragt«.
Þá heldur B. K., að áætlun verk-
fræðingsins um tekjur af mannflutn-
ingi með brautinni sé of há, með
þvi að menn mundu ekki hætta að
ferðast á hestum, þó járnbraut kæmi;
mönnum þyki ánægjulegra að ferð-
ast á hestum og svo séu hestarnir
»kostnaðarlaus flutningatæki*, þegar
menn eigi þá hvort sem er. Það
et nú svo! Um ánægjuna skal eg
ekki dæma; það geta verið skiftar
skoðanir um það, en ekki þykir mér
ánægjulegt að koma með hesta til
Reykjavíkur, til þess að láta þá svelta
þar í flagtroðnum girðingum, meðan
við er staðið. Á haustum og vetr-
um er það betra að því leyti, að þá
má oftast fá hey handa hestum, en
þá verða þeir ekki lengur kostnaðar-
laus flutningatæki; enda bendir B. K.
til þess á öðrum stað, þar sem hann
segir, að nokkur hluti þess sem menn
flytja nú í vögnum til Reykjavíkur
sé hey til fóðurs handa ferðahestun-
um. Til dæmis um kostnaðarleysið:
Tveir menn fara frá Þjórsárbrú til
Reykjavíkur um haust. Fer annar
lausríðandi og hefir 2 til reiðar; á
hann sjálfur báða hestana og þarf
ekki að borga leigur af þeim, en
hestarnir leggja af við ferðina og
þurfa fyrir það fóðurauka á eftir,
geri eg það og járnaslit 50 aura á
dag fyrir hvorn hest og er lágt reikn-
að. Maðurinn er i*/2 dag hvora leið
og stendur við i Rvík 3 daga. Ferð-
in hjá honum kostar þá;
Fóður tveggja hesta i 6 daga
1.00 á dag fyrir hvorn, kr. 12.00
Áður talinn brúkunarkostnaður
0.50 fyrir hvorn hest á dagkr. 6.00
Daglaun handa manninum og
og gisting á leiðinni og í
Rvik 5 kr. á dag, kr. 30.00
Samtals kr. 48.00
Hinn maðurinn fer með járnbraut-
uini; er x/2 dag hvora leið og stend-
ur við í Rv., eins og hinn, 3 daga.
Ferðakostnaður hans verður þá:
Fargjald með brautinni báðar
leiðir kr. 8.00
Daglaun, eins og hins, 5.00 á
dag, kr. 20.00
Samtals kr. 28.00
Ferðin hefir þvi orðið honum 20
kr. ódýrari en hinum, sem fór á sínum
eigin hestum og er þó auðvitað ekki
réttur samanburður, að reikna enga
leigu eftir hest, þó maður eigi hann
sjálfur, því hesturinn kostar mikið
yfir árið, fóður, fyrning og vextir af
verði. Nei, hestarnir eru langt frá
að vera kostnaðarlaus flutningatæki.
B. K. heldur að sú staðhæfing
verkfræðingsins að flutningur á vögn-
um og klyfjahestum milli Rvikur og
Árnessýslu mundi leggjast niður þeg-
ar í stað, ef vörur austur 1 miðjan
Flóa yrðu fluttar fyrir 1 eyri pd.
»stafi eflaust af ókunnugleik*. Setur
hann upp dæmi þvi til sönnunar;